BIULETYN MINISTRA NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO

Transkrypt

1 Wydawca Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Rada Redakcyjna prof. Janusz W. Adamowski przewodniczący Anna Czerniszewska prof. Marcin Kamiński Dorota Maciejko prof. Ryszard Nycz Małgorzata Szelachowska Redaktor Anna Knapińska aknapinska@opi.org.pl Redakcja Warszawa al. Niepodległości 188 b tel.: (22) fax: (22) sn@opi.org.pl Współpraca: Stowarzyszenie Młodych Dziennikarzy POLIS Projekt okładki: Barbara Kuropiejska-Przybyszewska Skład i łamanie: Mirosław Kurek Druk: Ofi cyna Drukarska J. Chmielewski Nakład: 1500 egz. Zamówienia na prenumeratę można przesyłać pod adresem redakcji, faksem lub mailem: sprzedaz@opi.org.pl Cena prenumeraty (10 numerów) wynosi 60 zł. Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych oraz zastrzega sobie prawo do ich redagowania i skracania. Nr 10/149 PAŹDZIERNIK 2009 Nr 10/149 PAŹDZIERNIK 2009 W NUMERZE INFORMACJE: Kronika Brytyjsko-polski program dla młodych naukowców Online Educa w Berlinie NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO: Informatyczni wirtuozi nagrody im. Witolda Lipskiego Anna Knapińska Sukces młodych fi zyków Anna Knapińska Szkolnictwo wyższe po roku IV Kongres Obywatelski Michał Miąskiewicz Powrót Kolumba. Raport o mobilności młodych naukowców Anna Knapińska VADEMECUM: Zarządzanie własnością intelektualną zalecenia Komisji Europejskiej FORUM: Z problemów e-learningu prof. Ryszard Tadeusiewicz Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie dr Anna Supruniuk, dr Mirosław Supruniuk Czy humanistyka jest jeszcze potrzebna? Debata inaugurująca XIII Festiwal Nauki część I

2 INFORMACJE Kronika SALON MATURZYSTÓW W dniach 7 29 września w największych ośrodkach akademickich gościł Salon Maturzystów Perspektywy 2009, największa w Polsce kampania informacyjna dla młodzieży. Salon odwiedziło ponad 210 tys. maturzystów oraz kilka tysięcy nauczycieli i dyrektorów szkół. Ofertę zaprezentowało ponad 400 krajowych szkół wyższych. Honorowym patronem Salonu była minister nauki i szkolnictwa wyższego. Prof. Barbara Kudrycka uczestniczyła w warszawskiej inauguracji Salonu Maturzystów w Politechnice Warszawskiej. Odwiedziła stoisko MNiSW, które promowało studia na kierunkach technicznych, matematycznych i przyrodniczych. Z pełną listą atrakcyjnych kierunków inżynierskich licealiści mogli zapoznać się także w Toruniu, Bydgoszczy, Łodzi, Katowicach, Gliwicach i Białymstoku. Uczniowie uczestniczyli w seminariach o znaczeniu tych dziedzin dla gospodarki, zapotrzebowaniu na specjalistów i możliwości rozwoju po studiach. Spotkania przygotował resort nauki wspólnie z uczelniami. Salon zorganizowała Fundacja Edukacyjna Perspektywy przy współudziale Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i komisji okręgowych. NOWY ROK W KRAKOWIE 1 października minister nauki i szkolnictwa wyższego prof. Barbara Kudrycka wzięła udział w rozpoczęciu 646. roku akademickiego na Uniwersytecie Jagiellońskim. Podczas inaugurującej mszy homilię do krakowskiego środowiska uniwersyteckiego wygłosił kardynał Stanisław Dziwisz. Potem minister nauki, rektor UJ prof. Karol Musioł i wykładowcy przeszli w tradycyjnym orszaku profesorskim spod Collegium Maius do Auditorium Maximum. Wejście Polski do Unii Europejskiej stworzyło olbrzymią szansę na skokowy rozwój i poprawę jakości naszych pracowni dydaktycznych i naukowych. Wszystkie uczelnie zajęte są absorpcją europejskich funduszy przeznaczonych na rozwój szkolnictwa wyższego i nauki w Polsce mówił prof. Musioł. Natomiast prof. Kudrycka podkreśliła: W dzisiejszych czasach to właśnie takie uniwersytety muszą oświetlać i wskazywać drogę tym wszystkim uczelniom, które swej liczebności nie potrafiły przekuć w jakość. Jesteście najlepszą uczelnią w Polsce, pomóżcie wytyczyć kierunek, w którym powinno iść szkolnictwo wyższe. Minister nauki zadeklarowała, że w styczniu 2010 roku rząd uruchomi Wirtualną 2

3 Bibliotekę Nauki, dzięki której duże i małe ośrodki naukowe i badawcze, wszyscy uczeni i studenci zyskają równy dostęp do światowych zasobów informacji naukowej. Biblioteka kosztować będzie 170 mln zł. DELEGACJA NOWEJ ZELANDII 7 października podsekretarz stanu w MNiSW prof. Jerzy Szwed przyjął delegację Nowej Zelandii z ambasador Nowej Zelandii w Polsce Penelope Jane Ridings, radcą do spraw nauki w Przedstawicielstwie Nowej Zelandii przy Unii Europejskiej w Brukseli Karlą Falloon oraz drugim sekretarzem ambasady Felicity Brown. Podczas spotkania dyskutowano o możliwości współdziałania w ramach umowy o współpracy naukowo-technicznej między Wspólnotą Europejską a rządem Nowej Zelandii. Obecnie trwają prace nad dokumentem umożliwiającym realizację projektów naukowych w dziedzinach uznanych za priorytetowe. Może on w znacznym stopniu przyczynić się do intensyfikacji współpracy polskich i nowozelandzkich badaczy. IV KONGRES OBYWATELSKI 17 października w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie odbył się IV Kongres Obywatelski, organizowany przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową. Kongres zgromadził około tysiąca osób zainteresowanych otwartą debatą publiczną. Udział w nim, przede wszystkim w jednej z dyskusji tematycznych pod tytułem Jakie szkolnictwo wyższe do roku 2030? wzięła także minister nauki i szkolnictwa wyższego. Debatę prezentujemy szerzej na stronie 14. O REFORMIE UCZELNI W dniach października w Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie trwało posiedzenie prezydium Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich z udziałem minister nauki i szkolnictwa wyższego prof. Barbary Kudryckiej. Spojrzenie na reformę szkolnictwa wyższego jest coraz bardziej zbieżne z wizją ministerstwa podsumowała dwudniowe obrady przewodnicząca Konferencji prof. Katarzyna Chałasińska-Macukow. Prof. Kudrycka podkreśliła, że w założeniach do nowelizacji resort uwzględnił 80 proc. propozycji KRASP. Myślę, że rektorzy uczelni niepublicznych są bardziej zawiedzeni naszą koncepcją zmian niż rektorzy uczelni publicznych. Konsensus, który staraliśmy się wypracować nie tylko z rektorami, ale też ze studentami, doktorantami i nauczycielami akademickimi, jest w tej chwili najlepszy z możliwych oceniła. Minister nauki wyraziła zadowolenie, że proponowane zmiany spotkały się z akceptacją rektorów szkół publicznych, bo wydaje się, że w większości są one adresowane do tych właśnie uczelni : Tam, gdzie przekazywane są fundusze publiczne, państwo powinno oddziaływać regulacyjnie. Zdaniem prof. Kudryckiej nowe regulacje powinny wejść w życie od następnego roku akademickiego, a najpóźniej w roku Reforma szkolnictwa wyższego przewiduje m.in., że przy wzroście gospodarczym powyżej 2,5 proc. nadwyżka pieniędzy ponad dotychczasowy poziom finansowania szkolnictwa przekazywana będzie na tzw. fundusz projakościowy. Finansowane będą z niego np. wzorcowe kierunki studiów, które otrzymają wyróżniającą ocenę komisji akredytacyjnej, stypendia dla najlepszych doktorantów czy studia doktoranckie w uczelniach niepublicznych. NAGRODY MINISTRA 22 października minister nauki i szkolnictwa wyższego prof. Barbara Kudrycka wręczyła nagrody dla wybitnych polskich INFORMACJE Nr 10/149 PAŹDZIERNIK

4 INFORMACJE uczonych. Tegoroczni laureaci to: prof. Bogdan Marciniec z Wydziału Chemii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (badania na rzecz rozwoju nauki), prof. Roman Kaliszan z Wydziału Farmaceutycznego Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego (badania na rzecz rozwoju społeczeństwa) i prof. Romuald Będziński z Wydziału Mechanicznego Politechniki Wrocławskiej (badania na rzecz rozwoju gospodarki). Nagrody przyznano po raz czwarty. Sylwetki laureatów przedstawimy w kolejnym numerze. REKTORZY Z KAZACHSTANU 26 października podsekretarz stanu w MNiSW prof. Grażyna Prawelska-Skrzypek przyjęła rektorów i prorektorów uczelni z Kazachstanu. Przebywali oni w Polsce z wizytą studyjną, której celem było bliższe poznanie ośrodków akademickich w Polsce i nawiązanie bezpośrednich kontaktów. Delegacja spotkała się z przedstawicielami Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich i Państwowej Komisji Akredytacyjnej; odwiedziła uczelnie w Warszawie, Krakowie i Poznaniu. REFORMA PRZYJĘTA 28 października Rada Ministrów przyjęła założenia reformy szkolnictwa wyższego. Główne koncepcje to: większe pieniądze dla najlepszych uczelni (finansowanie uczelni oparte na efektach pracy naukowej, większa część środków rozdzielana w drodze konkursów, finansowanie jednostek o statusie Krajowego Naukowego Ośrodka Wiodącego z funduszu projakościowego); większa autonomia szkół wyższych (samodzielne otwieranie nowych kierunków studiów przez uczelnie nadające habilitacje, łatwiejsze gospodarowanie majątkiem, większe powiązanie z otoczeniem społeczno-gospodarczym); prostsza kariera naukowa (przejrzyste procedury konkursowe na stanowiska w uczelniach i większe otwarcie na badaczy z zagranicy, zmiana zasad uzyskiwania stopnia doktora, krótsza procedura habilitacyjna, zmiana zasad nadawania tytułu profesora); przejrzystość na uczelniach (możliwość zatrudniania pracowników naukowych maksymalnie na dwóch etatach, zakaz podległości służbowej grożącej stronniczymi decyzjami); bezpłatny drugi kierunek studiów tylko dla najzdolniejszych oraz większa pomoc dla studentów (zmiana zasad przyznawania pomocy materialnej studentom i doktorantom, podniesienie progów dochodowych związanych ze stypendium socjalnym, katalog bezpłatnych usług dla wszystkich studentów uczelni państwowych i niepublicznych). Nowe prawo może wejść w życie już w roku akademickim 2010/

5 Brytyjsko-polski program dla młodych naukowców The British-Polish Young Scientists Programme powstał w 2003 roku. Wspólnie finansują go i zarządzają nim British Council oraz Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Celem jest wspieranie wspólnych badań, a przede wszystkim zapewnienie młodym naukowcom z Polski i Wielkiej Brytanii możliwości poszerzania wiedzy i przeprowadzania badań. INFORMACJE Program umożliwia polskim uczestnikom złożenie jednej lub kilku wizyt badawczych w instytucjach partnerskich w Wielkiej Brytanii, a uczestnikom brytyjskim w Polsce. Wnioski mogą składać młodzi naukowcy specjalizujący się w naukach matematycznoprzyrodniczych, stosowanych i społecznych. Przyjmowane będą wnioski z każdej dziedziny tych dyscyplin, jak również podejmujące tematykę etyki w nauce oraz powszechnego jej rozumienia. Kandydaci powinni być doktorantami lub pracownikami naukowymi, którzy uzyskali stopień doktora do pięciu lat przed złożeniem wniosku. WYMOGI FORMALNE British Council i MNiSW przewidują przyznanie około 30 grantów w roku Wnioskodawcy muszą opracować harmonogram działań na każdy rok kalendarzowy. Wizyty muszą odbyć się w ciągu dwóch lat od uzyskania potwierdzenia przyznania grantu. Wnioski mogą obejmować każdy obszar nauk matematyczno-przyrodniczych i stosowanych, w szczególności objęty 7. Programem Ramowym, z nauk społecznych zaś muszą dotyczyć obszarów finansowanych przez Brytyjską Radę Badań Gospodarczych i Społecznych (UK Economic and Social Research Council). Także wnioski łączone z nauk matematyczno-społecznych kwalifikują się do programu. Nie kwalifikują się natomiast badania z nauk humanistycznych. Należy uzupełnić wszystkie części formularza zgłoszeniowego; formularze niekompletne nie będą rozpatrywane. Wnioski trzeba wypełniać po angielsku, a nazwy i adresy polskich instytucji podać w obu wersjach językowych. Wizyty wahadłowe naukowców polskich w Wielkiej Brytanii i naukowców brytyjskich w Polsce (z jednego projektu) wymagają złożenia dwóch odrębnych wniosków, zarówno przez stronę brytyjską, jak i polską. ZASADY FINANSOWANIA Granty pokrywają jedynie koszty podróży i utrzymania. Nie pokrywają kosztów czesnego, kosztów bieżących, sprzętu, materiałów i innych wydatków; nie są udzielane na zasadzie stypendiów i w celu opłacenia udziału w konferencjach. Maksymalny poziom dofinansowania jednego projektu w roku 2010 będzie w normalnych warunkach wynosił 2,5 tys. funtów i powinien pokryć wizyty w instytucjach partnerskich o łącznej długości nieprzekraczającej dwóch miesięcy. Ostatnia wizyta powinna zostać zakończona do 31 stycznia 2011 roku (projekty jednoroczne) lub do 31 stycznia 2012 roku (projekty dwuletnie). Nr 10/149 PAŹDZIERNIK

6 INFORMACJE British Council pokrywa koszty międzynarodowych podróży brytyjskich naukowców i koszty utrzymania polskich badaczy podczas pobytu w Wielkiej Brytanii (w funtach). Przyznane fundusze będą przekazane przelewem do brytyjskich instytucji przyjmujących Polaków. Instytucja macierzysta polskich uczestników projektu pokrywa koszty międzynarodowych podróży polskich naukowców i koszty utrzymania brytyjskich badaczy podczas pobytu w Polsce (w złotówkach; wykorzystując fundusze statutowe przyznawane wszystkim jednostkom przez MNiSW). Wnioskodawcy powinni upewnić się, że fundusze na pokrycie kosztów przejazdu do wysokości sugerowanej w tabeli poniżej (dla polskich uczestników) lub koszty utrzymania według podanych stawek (dla brytyjskich naukowców przyjeżdżających do Polski) zostaną wypłacone przez instytucję polską w razie przyznania grantu. Granty dla wybranych projektów zostaną wypłacone w kwietniu lub na początku maja 2010 roku przez British Council. Podstawą systemu finansowania MNiSW będą działające już mechanizmy fundusze pochodzące z działalności statutowej. Rok rozliczeniowy zaczyna się 1 kwietnia 2010, a kończy 31 stycznia 2011 lub 31 stycznia 2012 (dla projektów dwuletnich). Dofinansowanie będzie wypłacane zgodnie z następującą tabelą: Wydatki na: Brytyjscy naukowcy Polscy naukowcy Podróże międzynarodowe Wyżywienie i zakwaterowanie Wyżywienie i zakwaterowanie w Londynie zł 1320 zł na tydzień 2640 zł na dwa tyg zł na trzy tyg. miesiąc 315 na tydzień 630 na dwa tyg. 750 na trzy tyg. miesiąc 347 na tydzień 693 na dwa tyg. 825 na trzy tyg. miesiąc Uczestnicy są odpowiedzialni za właściwe zarządzanie powierzonymi im środkami. PROCEDURA SKŁADANIA WNIOSKÓW Wnioski (oryginał oraz jedna kopia) mogą być przesłane do British Council lub MNiSW (tylko do jednej z tych instytucji). Należy także przesłać kompletny wniosek pocztą elektroniczną do obu instytucji. Wnioski muszą zostać podpisane przez wnioskodawcę i zawierać oryginalne podpisy i pieczęcie w miejscach na to przeznaczonych, zarówno instytucji macierzystej, jak i przyjmującej. Do wniosku trzeba także załączyć oficjalne potwierdzenie przyjęcia przez instytucję goszczącą oraz dwa listy referencyjne (polecające). Wnioski bez podpisów lub z podpisami skopiowanymi czy przefaksowanymi nie będą brane pod uwagę. Dopuszcza się natomiast podpisy elektroniczne. Ostatecznym terminem składania wniosków na projekty rozpoczynające się w 2010 roku jest 30 listopada 2009 roku. Komisja oceniająca wnioski, składająca się z brytyjskich i polskich naukowców, zbierze się w lutym Wyniki konkursu będą ogłoszone możliwie szybko po podjęciu decyzji. Decyzja komisji jest ostateczna. KRYTERIA OCENY Wnioski będą oceniane według pięciu kryteriów: kompletność informacji zawartych w projekcie; zgodność i zasadność planu badań i propozycji przedstawionych do publikacji; potencjalna jakość badań przedstawionych w projekcie; zakres wsparcia udzielanego przez instytucję macierzystą i goszczącą; ogólny wpływ projektu na dalszy rozwój kariery naukowej wnioskodawcy. Projekty będą również oceniane pod 6

7 kątem ich przydatności do wspierania rozwoju gospodarczego i zmian przyczyniających się do tworzenia bogactwa lub poprawy w dziedzinie zdrowia i dobrobytu. To kryterium jednakże nie będzie stosowane wobec istotnych badań, których potencjalnego zastosowania w przyszłości nie można na obecnym etapie zaawansowania określić. Komisja uwzględni również wzajemne korzyści wypływające z potencjalnej, długoterminowej współpracy i możliwości wspierania projektu w przyszłości środkami pochodzącymi z innych źródeł. Wnioskodawców prosi się o uwzględnienie następujących zapisów: nie będą finansowani wnioskodawcy, którzy chcą jedynie napisać projekt badań, nawet jeśli dotyczyłby on dziedzin objętych 7. Programem Ramowym; wszystkie projekty muszą dotyczyć istotnych, nowych badań; preferowane będą projekty, których wyniki w przyszłości doprowadzą do kolejnych badań poza YSP, szczególnie jeśli dotyczyłyby one dziedzin objętych 7. Programem Ramowym; preferowane będą propozycje wymagające nawiązania nowej współpracy badawczej; dobry projekt to projekt dobry merytorycznie i przyczyniający się do powstania nowej współpracy lub istotnie wzmacniający współpracę istniejącą. MONITOROWANIE I EWALUACJA Wymogiem programu jest składanie co roku przez uczestników raportu z postępu prac, jak również raportu końcowego. Raporty te muszą zawierać: bilans wydatków; zestawienie wyjazdów, z uwzględnieniem miejsca i czasu trwania; zestawienie wszelkich oficjalnych publikacji będących w toku: złożonych, przyjętych lub opublikowanych, z pełnymi referencjami od recenzentów przy publikacji już wydanej oraz z tytułami czasopism, w których planowane publikacje mają się ukazać; opisanie nowo nawiązanych znajomości, relacji oraz współpracy zainicjowanej w efekcie uczestnictwa w programie; krótkie podsumowanie wyników projektu (nie więcej niż 500 słów); napisane językiem zrozumiałym dla zwykłych czytelników, zawierające wytłumaczenie specyficznej terminologii charakterystycznej dla danej dziedziny. Raport z przebiegu badań nie powinien zawierać szczegółów podjętych prac badawczych ani rutynowych wyników badań. Raporty muszą być sporządzone po angielsku, przekazane w formie elektronicznej (korespondencja innego rodzaju będzie dopuszczalna jedynie wyjątkowo); sporządzone zgodnie z formularzem raportu (report form) dostępnym na stronie Należy wypełnić wszystkie części formularza. W grantach na 2010 rok pierwszy raport dotyczący postępów lub raport końcowy (w projektach jednorocznych) musi zostać złożony do 15 stycznia 2011 roku, a kolejny do 15 stycznia następnego roku. Komisja przeanalizuje złożone raporty, a niemożność udokumentowania oczekiwanego postępu w pracach doprowadzi do przerwania finansowania. W kontynuacji projektu, po obligatoryjnej dacie złożenia raportu (15 stycznia 2011) uczestnicy są zobowiązani do przedłożenia cząstkowego raportu o postępie badań do tego terminu oraz końcowego raportu po ukończeniu projektu. Niedostarczenie raportu końcowego doprowadzi do wykluczenia uczestnika INFORMACJE Nr 10/149 PAŹDZIERNIK

8 INFORMACJE z przyszłych grantów fundowanych przez MNiSW i British Council. Po zakończeniu projektu kandydaci wyróżnieni grantem zobowiązani są przedstawić wyniki przeprowadzonych badań w renomowanym czasopiśmie naukowym. Zgłoszenie powinno również zawierać informację o sposobie, w jaki szersza, nienależąca do kręgów specjalistycznych, opinia publiczna zostanie zapoznana z wynikami badań (jeśli nie odnosi się to do projektu, należy to jasno napisać we wniosku). UBEZPIECZENIE INFORMACJE Bliższych informacji udzielają: Mariola Ambroziak, British Council, Projects and Partnerships Manager al. Jerozolimskie 59, Warszawa tel ; fax ; mariola.ambroziak@britishcouncil.pl Kaja Naszarkowska, British Council, Projects & Partnerships Co-ordinator al. Jerozolimskie 59; Warszawa tel ; fax ; katarzyna.naszarkowska@britishcouncil.pl British Council i MNiSW nie zapewniają ubezpieczenia osób indywidualnych ani też własności związanej z grantem. Z uwagi na powyższe, nie mogą brać odpowiedzialności za zaspokajanie roszczeń będących wynikiem działań prowadzonych w ramach grantu. Wojciech Dziedzic, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Departament Spraw Europejskich i Współpracy Międzynarodowej ul. Wspólna 1/3, Warszawa tel ; fax ; wojciech.dziedzic@mnisw.gov.pl Online Educa w Berlinie Piętnasta edycja konferencji poświęcona, jak zawsze, problematyce e-edukacji, odbędzie się w dniach 2 4 grudnia br. Na ten szczególny światowy zjazd przyjeżdża rokrocznie coraz większa liczba uczestników. Podczas trzydniowych sesji, seminariów, warsztatów i forów prezentuje się ponad 400 osób z 40 krajów. Trwają przygotowania związane z przyjmowaniem zgłoszeń osób, które chcą wziąć udział w polskiej delegacji. Zaletą uczestnictwa we wspólnej, narodowej delegacji jest skorzystanie z wynegocjowanej, niższej o około 40 proc. opłaty za udział w konferencji. Dzięki temu w 2008 roku na Online Educa przyjechało 90 Polaków, a nasz kraj znalazł się po raz drugi z rzędu na piątej pozycji pod względem liczebności uczestników za Niemcami (291 osób), Wielką Brytanią (247), Holandią (237) i Norwegią (149), a przed Hiszpanią (88), Finlandią (79) i Szwecją (76). W części tar- 8

9 gowej bierze udział ponad stu wystawców (od uniwersytetów, przez firmy z dziedziny IT, po stoiska narodowe). W ubiegłym roku wystawiały się trzy firmy z Polski. Także na stoiskach firm z innych krajów Polacy byli współpracownikami lub partnerami. Konferencję oraz targi przygotowuje się dla różnych grup zawodowych: firm szkoleniowych i działów personalnych korporacji, uniwersytetów i firm technologicznych, administracji państwowej i fundacji, a także wydawców dostarczających treści i multimedialne pomoce dydaktyczne. Rok temu w składzie polskiej delegacji znalazło się 48 osób z wyższych uczelni, 34 przedstawicieli wydawnictw, firm szkoleniowych i branży IT oraz ośmioro reprezentantów instytucji państwowych i stowarzyszeń. Pracownicy IT oraz dyrektorzy i nauczyciele szkół podstawowych i średnich wezmą udział w The School Forum 2 grudnia br. Tego samego dnia odbędzie się także forum na temat nauczania w dziedzinie obronności i bezpieczeństwa. The 5 th International Forum on Technology Assisted Learning and Training for Defence, Security and Emergency Services poświęcone zostanie znaczeniu e-learningu w tych sektorach. Na dzień poprzedzający Online Educa zapowiedziano kilkanaście warsztatów kilkugodzinnych lub całodniowych, płatnych lub bezpłatnych. Ich tematyka obejmuje np. Web 2.0 i nauczanie za pomocą mediów przenośnych i gier elektronicznych. Pełny program Online Educa 2009 znajduje się na stronie Do uzyskania rabatu dla polskich uczestników upoważnia specjalny kod, który należy wpisać na internetowym formularzu zgłoszeniowym. Szczegółowych informacji udziela Dorota Myko z polskiego przedstawicielstwa ICWE GmbH ( dorota. myko@icwe.net; tel ). Organizatorzy serdecznie zapraszają do udziału w piętnastej edycji konferencji berlińskiej. INFORMACJE Fot: W targach Online Educa bierze udział ponad sto uczelni i fi rm IT. W 2008 roku wystawiały się trzy polskie przedsiębiorstwa; także na stoiskach fi rm z innych krajów Polacy byli współpracownikami lub partnerami Nr 10/149 PAŹDZIERNIK

10 NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO Fot: Informatyczni wirtuozi Dr Adrian Kosowski z Politechniki Gdańskiej oraz dr Filip Murlak z Uniwersytetu Warszawskiego zostali laureatami konkursu naukowego o nagrodę im. Witolda Lipskiego dla naukowców specjalizujących się w informatyce i jej zastosowaniach. Uroczyste wręczenie nagród pieniężnych w wysokości pięciu tysięcy złotych, połączone z wykładami laureatów, odbyło się 2 października br. na Wydziale Matematyki, Informatyki i Mechaniki Uniwersytetu Warszawskiego. Tegoroczni zwycięzcy mają wiele cech wspólnych: są absolwentami dwóch kierunków (informatyki i matematyki), autorami ważnych publikacji, odnieśli sukcesy naukowe również za granicą. POKOLOROWAĆ GRAFY Dr Adrian Kosowski ma 22 lata. Egzamin maturalny zdał jako trzynastolatek, pierwszą pracę magisterską z informatyki obronił w wieku 18 lat, rok później otrzymał tytuł magistra matematyki, doktorem zaś został w wieku lat 20 (rozprawa pt. Path Assignment with Wavelength Constraints zdobyła nagrodę premiera). Wkrótce ukończy trzeci kierunek studiów: fizykę. W 2005 roku uznano go za najlepszego studenta w konkursie Primus inter Pares. W roku 2006 zwyciężył, wraz z zespołem, w międzynarodowych mistrzostwach świata w programowaniu 24-godzinnym w Budapeszcie. Jest autorem i współautorem 60 recenzowanych publikacji, współpracownikiem kilkunastu zagranicznych czasopism, członkiem komitetów programowych międzynarodowych konferencji. Prywatnie interesuje się historią powojenną i eseistyką, jest aktywnym turystą. Adiunkt w Katedrze Algorytmów i Modelowania Systemów na Wydziale Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki Politechniki Gdańskiej poszukuje wydajnych algorytmów i rozwiązań dla zagadnień teorii grafów. Celem jest optymalizacja wykorzystania zasobów sieci komputerowych, czyli obniżenie kosztów eksploatacji i zapewnienie niezawodności działania, przy czym każdy rodzaj sieci wymaga odrębnego podejścia ze względu na chociażby różne rodzaje węzłów (urządzenia przenośne, serwery, procesory w systemach rozproszonych). Praktyczną stronę badań nad kolorowaniem krawędziowym grafów opisuje tak: Na przyjęciu każdy musi się z każdym przywitać, ale nie może naraz witać się z dwiema osobami. Chcemy obliczyć, w jakim najkrótszym czasie powitanie się zakończy. Podobnie optymalizować można rozgrywki ligowe w piłce nożnej, harmonogramy i plany zajęć, w końcu różnego rodzaju sieci komputerowe. Grafy pozwalają obniżyć koszty eksploatacji sieci i przy jednakowych nakładach zwiększyć jej możliwości. 10

11 Fot: Laureat nagrody przebywał na stażach we Francji, Anglii, Włoszech, Kanadzie i, jak ocenia, atmosfera pracy naukowej w Polsce nie różni się od ośrodków zagranicznych. Zawsze chodzi po prostu o to, by znaleźć grupę badawczą, której styl pracy będzie mi odpowiadał twierdzi. Podkreśla jednocześnie, że w zespole prof. Marka Kubalego (który sam o sobie mówi, że jest dziadkiem sukcesu dr. Kosowskiego) nigdy nie odczuł bariery między młodymi a doświadczonymi badaczami. Profesor promuje młodych, studentów zachęca do prowadzenia seminariów, a dzięki wspólnym pasjom pracownicy dobrze się czują w kierowanej przez niego grupie. MOST MIĘDZY DANYMI A LUDŹMI Dr Filip Murlak ukończył matematykę i informatykę na Uniwersytecie Warszawskim. Obecnie jest adiunktem w Zakładzie Logiki Stosowanej na Wydziale Matematyki, Informatyki i Mechaniki UW. W ubiegłym roku z wyróżnieniem obronił doktorat zatytułowany Effective Topological Hierarchies of Recognizable Tree Languages. Wyniki jego badań były przedstawiane podczas uznanych konferencji i publikowane w międzynarodowych czasopismach naukowych. W 2006 roku jego studium o hierarchii Wadge a dla deterministycznych języków drzew zostało uznane za najlepszą pracę International Colloquium on Automata, Languages and Programming w Wenecji. Pasjonuje go literatura i malarstwo. Polem działania zdobywcy nagrody im. Lipskiego jest logika w informatyce. We współpracy z Uniwersytetem w Lozannie prowadzi badania na pograniczu teorii automatów i teorii mnogości, a z naukowcami Uniwersytetu w Edynburgu pracuje nad teoretycznymi podstawami wymiany i integracji danych. Problem tłumaczenia baz danych, w teorii związany z własnościami tzw. drzew, opisuje następująco: Ludzie nie lubią oglądać danych tak, jak maszyny. Lubią, żeby było czytelnie, jasno, żeby wszystko było poukładane. Czasem ich wizje świata bardzo się od siebie różnią. Chodzi mi o to, żeby zbudować most między danymi, które już są, a ludźmi, którzy chcą je widzieć w inny sposób. Tłumaczenie wiedzy zawartej w różnych bazach nie jest prostym zagadnieniem, tym bardziej że naukowiec musi zadbać również o łatwe wyłapywanie ewentualnych błędów i automatyczne składanie różnych tłumaczeń. Dr Murlak spędził półtora roku w Szkocji. Zauważa, że tam więcej pracuje się w grupie. Trochę jest jak w biznesie. Są terminy, w których trzeba wykonać zadanie, przygotować prezentację czy artykuł, spisać dowód. To ma swoje plusy i minusy. Przyjemnie, kiedy jest luz, tak jak w Polsce, ale czasem dobrze jest również mieć narzucone ramy czasowe ocenia. Dodaje, że w naukach ścisłych nie ma podziału na młodych i starych: W matematyce wszystko jest jasne, zamiast argumentów podaje się dowód. Mogę w każdej chwili napisać do laureata największych nagród matematycznych i powiedzieć mu, że w jego dowodzie jest błąd, a on to uzna. NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO Nr 10/149 PAŹDZIERNIK

12 NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO NAGRODA ISTOTNA DLA WSZYSTKICH Konkurs im. Witolda Lipskiego już od pięciu lat promuje aktywność naukowców do 30. roku życia, ich niestandardowe podejście do myślenia o zagadnieniach informatycznych oraz innowacyjność pracy badawczej. Nagradzamy młodych badaczy za dorobek w dziedzinie informatyki, budowany przez kilka lat solidnej, pełnej zapału i świeżości pracy. To konkurs ważny dla całego środowiska polskiej informatyki. Uczestnikom stwarza możliwość prezentacji dotychczasowych osiągnięć i dalszego rozwoju kariery. Świat nauki może poznać najlepszych, a młodzież zobaczyć atrakcyjność owej drogi. Dla biznesu natomiast konkurs jest dowodem na to, jak wielu zdolnych ludzi poświęca swój czas informatyce i jak ciekawe pomysły mogą oni zaproponować mówi prof. Andrzej Tarlecki, przewodniczący rady nagrody. Radę tworzą także profesorowie: Krzysztof Apt, Paweł Idziak, Jan Madey, Zygmunt Mazur, Leszek Pacholski, Marcin Paprzycki, Mirosław Truszczyński i Władysław Marek Turski. Konkurs organizuje Fundacja Rozwoju Informatyki, Polskie Stowarzyszenie dla Maszyn Liczących i Polskie Towarzystwo Informatyczne, przy wsparciu firmy Sage sp. z o.o. Kandydatami mogą być pracownicy, doktoranci lub studenci szkoły wyższej lub instytucji prowadzącej badania naukowe w dziedzinie informatyki. Dotychczasowi laureaci to: Marcin Bieńkowski (UWr), Mikołaj Bojańczyk (UW), Dariusz Dereniowski (PG), Marek Klonowski (PWr), Łukasz Kowalik (UW), Katarzyna Paluch (UWr, honorowe wyróżnienie) i Piotr Sankowski. Więcej informacji na stronie: Anna Knapińska Nagroda nosi imię dr. hab. Witolda Lipskiego, wybitnego, przedwcześnie zmarłego polskiego informatyka. W krótkim czasie ten absolwent Studium Podstawowych Problemów Techniki przy Politechnice Warszawskiej stworzył imponujący dorobek naukowy obejmujący trzy kierunki badawcze: kombinatorykę, teorię wyszukiwania informacji oraz geometrię obliczeniową. W każdej z tych dziedzin wprowadził nowe idee i uzyskiwał ważne do dziś wyniki, które przyniosły mu światowy rozgłos. W bieżącym roku przypada 60. rocznica urodzin Witolda Lipskiego. 12

13 Sukces młodych fi zyków Praca z dziedziny fizyki pt. Spiralne soczewki dyfrakcyjne Aleksandra Kubicy i Wiktora Pilewskiego, przygotowana pod opieką prof. Czesława Radzewicza z Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego, zdobyła jedną z trzech pierwszych nagród w XXI Konkursie Prac Młodych Naukowców Unii Europejskiej. Werdykt ogłoszono 15 września br. w Paryżu. Konkurs od 1989 roku organizuje Komisja Europejska. Mogą w nim brać udział uczniowie i studenci w wieku lat. Każdy kraj może zgłosić najwyżej trzy najlepsze prace z nauk ścisłych, przyrodniczych, techniki, nauk ekonomicznych i społecznych; prace nie mogą mieć więcej niż trzech autorów. W tegorocznych finałach zaprezentowano 77 prac europejskich oraz gościnnie dziesięć prac z Chin, Japonii, Kanady, Korei Południowej, Nowej Zelandii i Stanów Zjednoczonych. W skład 17-osobowego jury wchodzili uczeni z różnych krajów UE, obradom przewodniczył prof. Chris Philips z Imperial College w Londynie. Laureaci, oprócz nagród w wysokości siedmiu tysięcy euro, będą także uczestniczyć w Międzynarodowym Seminarium Młodych Naukowców w Sztokholmie, połączonym z udziałem w ceremonii wręczenia nagród Nobla, i Międzynarodowym Forum Młodych Naukowców w Londynie. NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO Obaj polscy zwycięzcy są dwudziestolatkami. Aleksander Kubica pochodzi z Bystrej w województwie śląskim. Jest absolwentem V Liceum Ogólnokształcącego w Bielsku- Białej i słuchaczem Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Matematyczno- Przyrodniczych Uniwersytetu Warszawskiego. Wiktor Pilewski ze Skępego koło Torunia ukończył IV LO im. Tadeusza Kościuszki w Toruniu, studiuje na Wydziale Elektronicznym Politechniki Poznańskiej. Naukowcy poznali się rok temu na warsztatach naukowych Krajowego Funduszu na rzecz Dzieci. Razem zaczęli badać wtórne ogniska spiralnych płytek strefowych Fresnela. Płytki można wykorzystać do skupiania promieni rentgenowskich czy uzyskiwania wyraźniejszych obrazów odległych gwiazd. Laureaci pierwszych nagród w XXI Konkursie Prac Młodych Naukowców Unii Europejskiej: Aleksander Kubica (z lewej) i Wiktor Pilewski. Pracę o spiralnych soczewkach dyfrakcyjnych przygotowali pod kierunkiem prof. Czesława Radzewicza z Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego Fot: Nr 10/149 PAŹDZIERNIK

14 NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO Pozostałe pierwsze nagrody otrzymali 14-letni Liam McCarthy i 15-letni John D. O Calaghan z Irlandii, którzy opracowali metodę szybkiej oceny jakości mleka za pomocą taniego przyrządu oraz 19-letni Szwajcar Fabian Gafner, autor koncepcji samolotu ze wstecznym biegiem. Zdobywcy drugich nagród to: Elodie Aubanel, Jeremy Dargent i Arnaud de Richecour z Francji (wykrywanie planet na podstawie obserwacji zmian jasności gwiazd), Philips Cardon z Malty (Cappucino logo printer) i Hiszpanka Sara Vima Grau (identyfikacja pigmentów mineralnych stosowanych przez twórców ołtarzy). Trzecie nagrody dostali: Aron Hunyadi z Węgier (nowa koncepcja mechanicznego zegarka), Steffen Strobel z Niemiec (obrazowanie żył w podczerwieni) i Omri Lesser z Izraela (badania przepływów płynów w otoczeniu tamy). Krajowe eliminacje organizuje Krajowy Fundusz na rzecz Dzieci. Na czele polskiego komitetu konkursu, powołanego w 1994 roku przez ministra edukacji narodowej w porozumieniu z przewodniczącym Komitetu Badań Naukowych stoi prof. Henryk Szymczak z Instytutu Fizyki PAN. Powołanym przez komitet jury, w skład którego weszli naukowcy z uczelni i instytutów PAN, od 1998 roku kieruje prof. Jan Madey z Instytutu Informatyki UW. Zwycięzcy polskich eliminacji są od 2001 roku zwolnieni z egzaminu wstępnego na Uniwersytet Warszawski, a od 2003 roku również na Politechnikę Warszawską i niektóre inne uczelnie. Szersze informacje o konkursie oraz regulamin polskich eliminacji można znaleźć na stronie internetowej Krajowego Funduszu na rzecz Dzieci: AK Szkolnictwo wyższe po roku IV Kongres Obywatelski Jeśli wierzyć zaprezentowanym przez redaktora Piotra Pacewicza wynikom sondażu Gazety Wyborczej, wedle których znakomita większość polskiej kadry akademickiej odczuwa w stosunku do swoich uczelni wyłącznie satysfakcję, zadowolenie, a nawet dumę, należałoby uznać, że zgromadzeni w panelu rektorzy i badacze stanowią tejże klasy akademickiej trzeźwo myślącą awangardę. Wbrew punktowanemu również przez prof. Marka Kwieka akademickiemu samozadowoleniu i skłonności do obrony status quo, które pozwala na lokalne, niekonkurencyjne i nierynkowe funkcjonowanie w coraz bardziej konkurencyjnym i rynkowym otoczeniu krajowym, europejskim i światowym, paneliści nie wahali się wskazywać na głębokie, strukturalne słabości polskiego szkolnictwa wyższego. Co ciekawe, reprezentanci różnych sektorów (publicznego i niepublicznego) i różnych dziedzin nauki zasadniczo zgodzili się co do głównych kierunków koniecznych zmian. 14

15 Wbrew powszechnemu wciąż podejściu, instytucjonalizowanemu przez ustawę Prawo o szkolnictwie wyższym z 2005 roku, które każe na szkolnictwo wyższe patrzeć w kategoriach jednolitego systemu i stosować wobec niego jednakowe kryteria oceny i narzędzia regulacyjne, należy zaakceptować różnorodność typów uczelni i samych uczelni. Jest w Polsce miejsce zarówno na uczelnie akademickie w najlepszym sensie tego słowa, jak i na pozbawione kompleksów szkoły zawodowe. Jest miejsce na uczelnie elitarne i kształcące na potrzeby lokalnych społeczności. Wszystkie z nich pełnią ważne, choć zupełnie inne role. Zdaniem prof. Katarzyny Chałasińskiej-Macukow świadome właściwej misji uczelnie powinny mieć pełną swobodę jej spełniania i jedynie z osiąganych efektów, a nie stosowanych środków, być rozliczane przez władze publiczne. Potrzebna jest zatem deregulacja, między innymi sztywnych i drobiazgowych obecnie standardów nauczania oraz, o czym mówił prof. Kwiek, przepisów o minimach kadrowych. Te ostatnie niepotrzebnie wymagają od uczelni zawodowych, w dużej mierze niepublicznych, zatrudniania (w praktyce często fikcyjnego) utytułowanych pracowników naukowych. Tym samym popychają je do udawania akademickości, zamiast zachęcać do budowania własnej dynamicznej kadry oraz korzystania z wiedzy i doświadczenia praktyków. Rektor największej uczelni publicznej i rektor uczelni prywatnej zgodnie przyznali, że należy zrównać traktowanie sektora publicznego i niepublicznego przez państwo. Wielokrotnie powtarzano, że trzeba mówić o uczelniach dobrych i złych, niezależnie od reprezentowanego przez nie sektora. Zmiana ta najpierw mentalna, a następnie odzwierciedlona w polityce regulacyjnej i finansowej państwa pozwoliłaby stworzyć warunki prawdziwej i zbawiennej konkurencji między uczelniami. Obecnie konkurencja jest słaba, a w wymiarze międzysektorowym nieuczciwa, o czym mówiła w dyskusji prof. Maria Romanowska, kierownik Katedry Zarządzania w Gospodarce Szkoły Głównej Handlowej i była prorektor tej uczelni. Z diagnozą nieuczciwości zgadzają się przedstawiciele obu sektorów, inaczej jednak ją rozumieją. Przedstawiciele uczelni publicznych wskazują na swoiste pasożytnictwo uczelni niepublicznych wykorzystywanie przez nie kadry uczelni publicznych, ich prestiżu, do pewnego stopnia również IV Kongres Obywatelski otwierał Lech Wałęsa. Połowa świata chce dalej kroczyć drogą wytyczoną przez systemy wartości społeczeństw zachodnich. Druga połowa chce inaczej. A ja mówię, by do karty praw i obowiązków ONZ dodać trzecie słowo: praw, obowiązków i wartości mówił były prezydent Fot: NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO Nr 10/149 PAŹDZIERNIK

16 NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO infrastruktury, np. bibliotek. Reprezentanci szkół prywatnych piętnują natomiast kierowanie środków publicznych na kształcenie studentów jedynie do uczelni publicznych. Paneliści i dyskutanci stwierdzili, że należy zlikwidować oba źródła nierównej konkurencji. Z jednej strony znieść wieloetatowość, ponieważ według zabierającego głos w dyskusji Jerzego Stępnia, byłego prezesa Trybunału Konstytucyjnego, jest ona absolutną anomalią wśród krajów z rozwiniętym szkolnictwem wyższym, a zdaniem prof. Kwieka to rak toczący szkolnictwo wyższe, który doprowadził do upadku etosu pracy badawczej wśród starszej kadry akademickiej i do dzisiaj demoralizuje dużą część młodego pokolenia badaczy ; z drugiej strony trzeba dopuścić do publicznego finansowania nauki studentów w uczelniach prywatnych. Finansowanie uczelni ze środków publicznych powinno jednak być uzależnione od jakości dydaktyki i prowadzonych badań. Prof. Romanowska zwięźle przedstawiła filozofię takiego sposobu finansowania: państwo, kierując publiczne środki do uczelni obu sektorów, miałoby prawo określać cele, których wypełnianie uważa za pożądane (np. znaczące i nowatorskie badania, umiędzynarodowienie kadry, innowacyjne programy nauczania, powiązanie badań z potrzebami gospodarki, zindywidualizowane kształcenie w relacji mistrz uczeń itd.) i finansowałoby uczelnie proporcjonalnie do stopnia wykonania zadań. Prof. Chałasińska-Macukow wskazała na potrzebę istnienia wiarygodnego, zaakceptowanego przez wszystkich systemu ewaluacji jakości kształcenia, którego oceny mogłyby być podstawą do podejmowania decyzji o poziomie finansowania danej jednostki. Prof. Kwiek uznał za pożądane, by tak rozumiana konkurencyjność oznaczała koncentrację środków w coraz mniejszej liczbie najlepszych ośrodków. Paneliści zwracali uwagę na możliwości bardziej efektywnego gospodarowania funduszami przez uczelnie publiczne. Jednocześnie przyznali, że poziom finansowania szkolnictwa wyższego jest nadal niewystarczający (prof. Chałasińska-Macukow: jak się chce dobrze, to nie można tanio ; prof. Kwiek: w relacji do PKB polskie nakłady na szkolnictwo wyższe prezentują się przyzwoicie, ale ich wysokość wyrażona w stosunku na głowę studenta jest druga od końca wśród krajów UE, potrzebne jest stałe, wysokie, ale pozyskiwane w trybie konkurencyjnym finansowanie podstawowe, które pozwoli na dodatkowe starania o zewnętrzne dotowanie ). Nie wzbudziła sprzeciwu teza, że dopiero wprowadzenie powszechnej współodpłatności za studia (przy jednoczesnym istnieniu rozbudowanego systemu zwolnień z czesnego oraz pożyczek i stypendiów studenckich) wyeliminowałoby takie patologie, jak nieuzasadniony prawdziwymi potrzebami studentów system równoległych studiów stacjonarnych i niestacjonarnych. Paneliści zgodnie jednak uznali ten postulat za niemożliwy do wprowadzenia w dającej się przewidzieć przyszłości, ze względu na brak woli politycznej i poparcia społecznego. Według badań Gazety Wyborczej jedynie marginalny procent studentów uczelni publicznych i niewiele większy procent studentów uczelni niepublicznych poparłby postulat odpłatności za studia. Warto jednak odnotować uwagę dr. Wojciecha Misiąga, iż in abstracto zadane pytanie, czy ankietowany chce za coś płacić, zawsze przyniesie odpowiedź negatywną, należałoby zapytać raczej, czy ankietowany woli system powszechnej współodpłatności, czy jedną z możliwych alternatyw. Paneliści zgodzili się, że obok niewątpliwej potrzeby większego rozpoznania przez 16

17 uczelnie potrzeb rynku pracy i zwiększenia ilości maturzystów wybierających kierunki techniczne istnieje potrzeba przywrócenia elitarnej misji uniwersytetu jako instytucji niepełniącej jedynie wąsko rozumianej roli dostarczyciela kadr dla gospodarki, ale miejsca formowania charakterów, zdolności krytycznego namysłu i obywatelskiej odpowiedzialności młodych ludzi. Na odczuwaną wciąż przez studentów potrzebę spokojnej dyskusji w relacji mistrz uczeń wskazywała prof. Małgorzata Dąbrowska. Jej zdaniem te aspiracje znajdują się w stanie napięcia z dominującym obecnie wśród młodzieży modelem szybkiej kariery i cynicznego nierzadko indywidualizmu. Teza, iż definiując język debaty publicznej o szkolnictwie wyższym, państwo powinno uważać, by niepotrzebnie nie wzmacniać dyskursu wyścigu szczurów znalazła rezonans wśród dyskutantów. Kwestionowano model szkolnictwa wyższego jako taśmy produkcyjnej wysoko kwalifikowanych specjalistów, wskazywano natomiast potrzebę wzmocnienia społecznego rozumienia uniwersytetu jako miejsca zindywidualizowanego kształcenia postaw i umiejętności. Prof. Stefan Jackowski z Instytutu Matematyki UW podkreślał, że także najlepsi polscy pracodawcy oczekują od uczelni przede wszystkim kształtowania charakteru, pomysłowości, umiejętności analitycznych i społecznych studentów. W dobie coraz powszechniej dostępnych kursów internetowych (np. inicjatywa OpenCourseWare Massachusetts Institute of Technology) i innych otwartych źródeł informacji coraz mniejszy sens mają wykłady dla setek studentów, ale znaczenie zyskują seminaria i konwersatoria pozwalające na interakcję i krytyczną konfrontację poglądów. Misją uczelni powinna być pomoc we wspomaganiu uczenia się, a nie dydaktyka ex cathedra. Tyle zgodności. Jeśli jednak zasadniczo zgadzamy się co do fundamentalnych słabości polskiego szkolnictwa wyższego, gdzie możemy dopatrywać się nadziei na pozytywne zmiany? W prezentacjach panelistów pojawiały się cząstkowe odpowiedzi. Prof. Kwiek duże nadzieje pokłada w Unii Europejskiej, jej coraz bardziej spójnej polityce wobec uniwersytetów. Jego zdaniem kształt polskiego szkolnictwa wyższego będzie coraz silniej determinowany wymaganiami Europejskiej Przestrzeni Szkolnictwa Wyższego, a jednocześnie wobec rosnącego znaczenia rankingów i porównawczych zestawień polskiej społeczności akademickiej, zwłaszcza młodemu pokoleniu, będzie coraz trudniej godzić się z peryferyjną rolą Polski w nowym, europejskim systemie. Z kolei prof. Waldemar Tłokiński źródła innowacyjności dopatruje się w dynamicznie rozwijającym się paradygmacie uczenia się przez całe życie i odpowiadającym mu sektorze studiów ustawicznych na uczelniach: To dojrzali i świadomi swoich potrzeb studenci będą zwiększali poziom wymagań. To sektor lifelong learning stworzy nowe organizacje, wymusi nowe bardziej zadaniowe niż etatowe formy zatrudnienia i kariery akademickiej. W kongresie organizowanym przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową uczestniczyło około tysiąca osób zainteresowanych otwartą debatą publiczną Fot: NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO Nr 10/149 PAŹDZIERNIK

18 NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO Paneliści zgodzili się, że proces dostosowywania polskiego szkolnictwa wyższego do nowych warunków obowiązujących w rozwiniętych krajach Europy, który w pewnym stopniu będzie następował samoczynnie na skutek presji demograficznej i globalizacyjnej, musi być silnie wspomagany przez państwo. Bardzo cenne było więc odniesienie się do dyskusji przez minister nauki i szkolnictwa wyższego prof. Barbarę Kudrycką. Prof. Kudrycka poparła głosy, iż niezależnie od istotnego zadania stworzenia długoterminowej strategii szkolnictwa wyższego, pewne zmiany, których potrzeba jest oczywista od lat, trzeba wprowadzić jak najszybciej. Takie właśnie jest zadanie projektu nowelizacji ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, przygotowanego przez resort nauki [Rząd przyjął założenia reformy szkolnictwa wyższego 28 października br. od red.]. Minister zgodziła się, że ustawa z 2005 roku jest zła, sankcjonuje nadregulację sektora szkolnictwa wyższego i promuje przeciętność. Założeniem przewodnim przygotowanego projektu jest zezwolenie na zróżnicowanie uczelni, danie większej swobody działania, m.in. poprzez deregulację standardyzacji kierunków kształcenia, a następnie dobrymi narzędziami polityki publicznej (przede wszystkim systemem finansowania) wspieranie tych, które z owej wolności najlepiej korzystają, by poprawiać jakość dydaktyki i badań. Celem MNiSW i rządu jest, by najlepsze ośrodki były najszczodrzej finansowane, a zatem by mogły zatrudnić najlepszą kadrę i przyciągnąć najlepszych studentów. Zdaniem prof. Kudryckiej zmiany te pomogą wszystkim dobrym uczelniom, wydziałom i kierunkom politechnicznym, społecznym i humanistycznym. Minister zapewniła, że kulturotwórcza rola uczelni musi być zachowana, a planowane zmiany w żadnym razie nie są wymierzone w klasycznie pojmowaną misję uniwersytetu. Przeciwnie, jedynie w warunkach otwartości uczelni na świat, rzetelnie prowadzonych badań naukowych, dostępności kariery akademickiej dla najlepiej zapowiadających się młodych ludzi i możliwości samodzielnego wprowadzania innowacyjnych programów nauczania, możliwe będzie odrodzenie znaczenia uniwersytetu w Polsce. Michał Miąskiewicz W dyskusji Jakie szkolnictwo wyższe do roku 2030? udział wzięli: rektor Uniwersytetu Warszawskiego prof. Katarzyna Chałasińska-Macukow, prof. Małgorzata Dąbrowska z Instytutu Historii Uniwersytetu Łódzkiego, minister nauki i szkolnictwa wyższego prof. Barbara Kudrycka, rektor Szkoły Wyższej Ateneum w Gdańsku i przewodniczący Konferencji Rektorów Zawodowych Szkół Polskich prof. Waldemar Tłokiński, a także członkowie zespołu badawczego opracowującego strategię rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce do roku 2020 w ramach konsorcjum tworzonego przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową oraz firmę Ernst&Young prof. Marek Kwiek kierujący Centrum Studiów nad Polityką Publiczną w Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza i dr Wojciech Misiąg z Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową. 18

19 Powrót Kolumba. Raport o mobilności młodych naukowców Zdobycie doświadczenia za granicą jest dziś niezbędnym etapem rozwoju naukowca. Jednocześnie warunki, jakie mogą zaoferować zagraniczne instytuty, zwykle nieosiągalne w kraju, często skłaniają młodych Polaków do decyzji o emigracji. Polska nauka traci w ten sposób swój najcenniejszy kapitał zdolnych ludzi. Fundacja na rzecz Nauki Polskiej wspomaga obydwa kierunki migracji polskich uczonych. Program Kolumb umożliwia wyjazdy naukowe utalentowanych badaczy po doktoracie. Stypendia w najlepszych ośrodkach badawczych świata przyznawane są od 1995 roku. Dzięki nim młodzi polscy uczeni mają okazję współpracować z najwybitniejszymi naukowcami, nierzadko noblistami, i pracować w najnowocześniejszych laboratoriach. Przeciwdziałanie drenażowi mózgów dzięki poprawie warunków pracy młodych naukowców powracających do Polski po dłuższym pobycie za granicą to z kolei cel uruchomionego w 2006 roku programu Powroty Homing. Fundacja na rzecz Nauki Polskiej poddała ewaluacji oba programy. Ewaluacja miała m.in. odpowiedzieć na pytania, w jaki sposób stypendia wpłynęły na kariery naukowe ich laureatów. Celem było także opisanie zależności między wyjazdem zagranicznym a rozwojem kariery, poznanie sytuacji naukowców podczas stażu zagranicznego i po powrocie oraz zidentyfikowanie czynników przeszkadzających w dalszym rozwoju. Przeprowadzone przed dr Izabelę Wagner z Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego badanie obejmowało pogłębione wywiady ze stypendystami. Poniżej przedstawiamy jego główne wnioski. PRZYCZYNY WYJAZDÓW Decyzja o wyjeździe jest wyraźnie zdeterminowana przynależnością pokoleniową. Stypendyści z lat to tzw. pionierzy. Podkreślają, że podróże tego rodzaju były wówczas dość rzadkim przywilejem. Od kilku lat staże podoktorskie za granicą są nie tyle pożądane, ile wręcz konieczne, dziś można więc mówić raczej o obieżyświatach. Niektóre polskie ośrodki nie zatrudniają pracowników bez owego doświadczenia odnotowanego w CV. Stypendyści Fundacji nie bagatelizują kwestii deficytu specjalistycznej aparatury w Polsce; niekiedy kwestia ta determinuje wręcz ich wybór specjalności. Zdecydowanie zaprzeczają jednak, by zasadniczym powodem wyjazdów za granicę był brak sprzętu. Głównymi imperatywami podejmowania decyzji o wyjeździe jest przede wszystkim zamiar zdobycia wiedzy i doświadczenia pracy w międzynarodowym zespole, przyswojenia międzynarodowych standardów, a także uzyskania różnorodnych profitów ułatwiających karierę naukową. Chodzi m.in. o relacje z innymi specjalistami, kontakt z czołowymi ośrodkami danej specjalności czy łatwiejszy dostęp do kanałów publikacyjnych. Stypendyści korzystają także z prestiżu instytucji goszczącej i profesora zapraszającego. NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO Nr 10/149 PAŹDZIERNIK

20 NAUKA, GOSPODARKA, SPOŁECZEŃSTWO Jedna z rozmówczyń opowiadała o poszukiwaniu mistrza: W Polsce nikt się nie znał na tym, co robiłam, a wiadomo było, że to stanie się ważne. Kiedy już miałam stabilną pozycję, bo byłam zatrudniona w dwóch instytucjach, kolega mi powiedział o programie Kolumb. Wiedziałam, że fajnie byłoby zobaczyć inny świat naukowy, a po drugie pojechać i zobaczyć, co ludzie myślą i mówią, jak uprawiają naukę. Już wtedy zaczynałam widzieć ograniczenie mojego środowiska. Może nie uświadamiałam sobie wtedy tego tak jasno, jak teraz, ale czułam, że nie mam się od kogo uczyć. Nie miałam tutaj mistrza. DOŚWIADCZENIE STAŻU ZAGRANICZNEGO Zwykle staż zagraniczny jest doświadczeniem trudnym. Młodzi ludzie muszą radzić sobie z podwójnym wyzwaniem: spełnianiem zamierzeń zawodowych w środowisku zorientowanym konkurencyjnie oraz dostosowaniem się do życia w nowym miejscu. Zwracają uwagę na zupełnie odmienną od tej, jaką znali wcześniej, dynamikę pracy często jest to praca od wczesnego rana do późnego wieczora bez przerw sobotnich czy niedzielnych. Otoczenie koncentruje się na pracach badawczych w stopniu znacznie większym niż w polskich ośrodkach. Wyraźnie mniejszy jest dystans między szefem a pozostałymi członkami ekipy. Na ogół ogromny wysiłek prowadzi jednak do sukcesów, np. publikacji w prestiżowych czasopismach. W rezultacie stypendyści zdecydowanie postrzegają wyjazd jako punkt zwrotny w ich karierze. Charakter tego doświadczenia dobrze podsumowuje fragment wypowiedzi jednego z laureatów: Zdobycie warsztatu, którym oni operują, kosztowało mnie trochę zdrowia... ale się opłaciło. W tej chwili wszystko, co robię, bazuje na tym roku, kiedy byłem za granicą. Dlatego wybrałem najgorzej i najlepiej. Najlepiej, bo X uważana jest za najlepszy wydział z mojej dziedziny w Stanach Zjednoczonych, a ja wybrałem profesora, który jest najbardziej znany. Nieszczęściem było w jakimś sensie to, że nie bardzo zdawałem sobie sprawę, jaka przepaść jest między mną a nauką światową. To był pierwszy szok, dla mnie duży. Ale jednocześnie myślę, że zrobiłem gigantyczny krok naprzód. Nauczyłem się tyle, ile przez całą moją edukację nie potrafiłem się nauczyć. PRZYCZYNY POWROTÓW Zdecydowana większość stypendystów wraca do kraju. O powrocie decydują na ogół względy rodzinne oraz możliwość bycia u siebie. Według respondentów praca w Polsce daje wyjątkową, uprzywilejowaną pozycję, jakiej w żadnym innym państwie świata polski naukowiec nie uzyska. Jest to ważne zwłaszcza wtedy, gdy młody naukowiec zamierza budować własną grupę badawczą. Prawdopodobieństwo stworzenia zespołu w Polsce wszystkim badanym wydaje się znacznie realniejsze niż za granicą. Okolicznościami sprzyjającymi decyzji o powrocie są również: dobra relacja z opiekunem naukowym w macierzystej instytucji oraz znajomość rodzimych procedur, instytucji i języka urzędowego. Jeżeli dodać do tego szansę pracy w najlepszym polskim ośrodku z danej dziedziny, połączoną z wykorzystaniem kontaktów z czołówką światowej nauki nawiązanych podczas zagranicznego stażu, powstaje rzeczywistość niezwykle korzystna nie traci się czasu na budowanie zaufania i zdobywanie koniecznych umiejętności w innym języku, innej kulturze i innym środowisku. Słychać było takie głosy: Nigdy nie brałam pod uwagę emigracji, zawsze wydawało mi się, że muszę sobie poradzić tutaj, a emigracja jest wyjściem dla ludzi, którzy sobie tu nie radzą. Tu jest mi łatwiej, bo mówię moim językiem, bo mam moją 20