W montażowni. Rola montażu. Rodzaje i funkcje montażu

Transkrypt

1 W montażowni Rola montażu Masz już zrobione zdjęcia. Może to być kilkanaście lub kilkadziesiąt minut filmu. Mimo tego, że działałeś według scenariusza, że przygotowałeś szczegółowy scenopis, materiał, który posiadasz jest jeszcze surowy i trudno go nazwać filmem. Teraz czeka cię praca przy stole montażowym, którym w tym przypadku będzie zwyczajny komputer. Gdzie uciąć, gdzie skleić, jak podłożyć głos tego dowiesz się z załącznika. Pamiętaj o złotej zasadzie montażysty im mniej, tym lepiej, im krócej, tym ciekawiej. Nie bój się zatem i tnij do woli! Dopiero teraz naprawdę powstaję twój film. Rodzaje i funkcje montażu Podstawowe funkcje montażu to: Budowa narracji łączymy poszczególne części filmu tak, aby tworzyły logiczną całość, jeden wynikał z drugiego. Budowa skojarzeń montaż służy także do budowania dodatkowych skojarzeń. Ukazujące się w wybranej sekwencji ujęcia mogą budować dodatkowe znaczenia. Nadawanie tempa i rytmu w czasie montażu eliminujemy wszystkie dłużyzny. Budowa przestrzeni filmowej film to nie teatr, dzięki montażowi możemy zbudować całkowicie nierealną filmową przestrzeń, swobodnie przenosić się z miejsca na miejsce. Budowa czasu filmowego w filmie mamy do czynienia z trzema rodzajami czasu: czasem zdarzeń filmowych (czas, w którym toczy się akacja filmu); czasem narracji (czas, w którym opowiada się akcję, może on być w jednym utworze teraźniejszy, przeszły retrospekcja, przyszły); czasem percepcji (czas potrzebny na obejrzenie filmu). Wszystkie te czasy przenikają się, dzięki montażowi możemy uzyskać ich spójność. Strona1

2 W związku z tak wieloma funkcjami wyróżniamy kilka typów i rodzajów montażu: Montaż ciągły sposób montowania filmu, który ma być jak najmniej widoczny dla widza. Uwaga oglądającego powinna skupić się na opowiadanej fabule, a wszystkie chwyty montażowe są temu podporządkowane. Poszczególne ujęcia montuje się w sceny, te zaś w sekwencje według logiki następstwa zdarzeń, a poszczególne kadry dobiera się tak, aby widz uzyskał jak najwięcej niezbędnych informacji o bohaterach, zdarzeniach i miejscach. Montaż równoległy rodzaj montażu pozwalający na przeplatanie dwóch lub więcej wątków, które dzieją się w innych miejscach, zaś w tym samym czasie. W praktyce dokonuje się tego za pomocą cięć i na przemian pokazuje ujęcia raz z jednego, raz z drugiego miejsca. Montaż wewnątrzujęciowy (wewnątrzkadrowy) jest to technika polegająca na zmianie planów wewnątrz jednego ujęcia poprzez ruch kamery lub ruch osób, a nie cięcie. Zwykle stosuje się go przy używaniu długich ujęć, których trwania nie przerywa się klasycznym montażem. Montaż atrakcji nieoczekiwane zestawienie obrazów, które ma wywołać reakcję szoku. Twórcą tego pojęcia był radziecki teoretyk filmu Siergiej Eisenstein, który wyłożył swoją koncepcję w teoretycznym manifeście Montaż atrakcji w 1923 roku. Metoda montażu atrakcji miała służyć emocjonalnemu oddziaływaniu na widownię, warunkując ideologiczny i propagandowy przekaz (najsłynniejsze wykorzystanie tego montażu: Strajk [1924], reż. Siergiej Eisenstein zestawienie ujęć z rzeźni ze scenami strajku). Montaż twardy, cięty wykorzystuje nagłe cięcie, styk tematycznie różnych obrazów, technika przypominająca mrugnięcie okiem. Montaż miękki stosuje łagodniejsze środki, takie jak przenikanie (stopniowe zanikanie obrazu z jednoczesnym wyłanianiem się drugiego), zaciemnienie (zakończenie ujęcia stopniowym sczernianiem obrazu aż do czerni). Montaż logiczny oparty na logicznych, racjonalnych przesłankach, odwołujący się bardziej do intelektu widza, niż jego uczuć i emocji. Montaż skojarzeniowy taki, w którym istotne znaczenie sekwencji odkrywa się z zestawień czasem bardzo nieoczekiwanych i odległych. Istotne znaczenie oglądanych scen widz odkrywa sam dla siebie, zależnie od stopnia swojej wrażliwości. W niektórych publikacjach znaleźć można nawet kilkanaście rodzajów montaży filmowych. Warto poznać podstawowe z nich. Strona2

3 Więcej o roli montażu Mówi się, że film powstaje podczas montażu. Na tym etapie pracy możesz podjąć się oceny materiału i ewentualnie zmienić strukturę filmu. Jaki program do montażu wybrać? Profesjonaliści korzystają zwykle z Final Cut, Avid lub Premiere, ale to programy płatne i zajmujące sporo miejsca na dysku. Ty wcale nie musisz korzystać z drogich profesjonalnych programów. Na twój użytek wystarczy jeden z darmowych, dostępnych w internecie np. Windows Movie Maker. Pierwszym krokiem będzie przerzucenie materiału filmowego z kamery lub innego sprzętu nagrywającego na komputer. Musisz użyć do tego kabla Fire Wire lub innego (usb, mini jack), który będzie pasował do twojego komputera i kamery. Twój film może być zapisany np. w formacie DVD. Wówczas będziesz musiał go przekonwertować (np. plik.mp4 lub plik.avi). Do przekonwertowania filmu skorzystaj z darmowego (do ściągnięcia z internetu) programu np. MPEG STREAM CLIP. (kodek H264). Wciskając opcję eksport to MPEG 4. Po tej operacji możesz otworzyć swój film w programie do montażu i zabrać się do pracy. Najpierw musisz dokładnie zapoznać się z całością materiału, następnie przystąp do pierwszej układki czyli pierwszego montażu. Lepiej, aby pierwsza wersja była przeprowadzona według pierwotnej koncepcji. Nie baw się w korekcję barwną, efekty specjalne i dokładne przycinanie ujęć. Jeszcze kilka razy zmienisz konstrukcję filmu, więc szkoda na to twojego czasu. Kiedy ukończysz wstępny montaż, obowiązkowo zafunduj sobie przerwę. Czy to będzie dzień, czy tydzień to już zależy od twojej kondycji. Potrzebujesz tego, aby zdystansować się do materiału. Jeśli jesteś na to gotowy, pokaż rezultat swojej pracy komuś, kto nie uczestniczył w realizacji być może podsunie ci jakiś pomysł, a na pewno wychwyci braki i niejasności w opowiadaniu. Alfred Hitchcock powiedział: Film to życie, z którego wymazano plamy nudy. Choć reżyser mówił o fabule, owa zasada odnosi się również do filmu dokumentalnego. Zastanów się, czy film można opowiedzieć unikając zbędnych scen i dłużyzn. Możesz to sprawdzić, wycinając poszczególne sceny i badając, czy film traci na jasności. Jeśli nie traci, to być może te sceny są niepotrzebne? Niech twoja druga układka będzie krótsza od pierwszej, tę wersję pokaż następnym próbnym widzom. Powstrzymaj się od wyjaśnień w stylu: Może tego nie widać w tej scenie, ale tutaj chciałem pokazać to a to.... Próbne pokazy są po to, żeby wychwycić niejasności w twoim filmie. Dzieło musi bronić się samo. Jeśli nikt nie zrozumiał twoich intencji, montuj jeszcze raz. Strona3

4 Czasem jedna scena, lub kwestia wypowiedziana przez bohatera może zmienić wymowę całego filmu. Wyobraź sobie, że opowiadasz o gołębiarzu w sposób pogodny: Starszy pan się śmieje, pełen energii startuje w kolejnych zawodach. Chwali się swoimi osiągnięciami. W tym momencie masz optymistyczny portret człowieka z pasją. Wymowa filmu: dobrze mieć cel w życiu, pasja sprawia, że jesteś szczęśliwy -ten kto ma hobby, żyje dłużej. Lub też: Podczas kolejnego wylotu gołębi pan Stanisław zasłabł. W czasie spaceru musi używać laski. Decyduje się w tym roku nie startować w zawodach. Wymowa filmu: wszystko ma swój kres, trzeba pogodzić się z przemijalnością ludzkiego życia. Nie musisz wykorzystać sceny z zasłabnięciem, ale możesz podjąć reżyserską decyzję: trzymam się koncepcji pierwotnej, to film o pasji przedłużającej życie. Jeśli jednak zdecydujesz się na opowieść o przemijaniu, możesz w ogóle zrezygnować z klasycznej prezentacji bohatera. Nie musisz opowiadać historii jego życia, czemu mieszka sam, z czego się utrzymuje itd. Unikniesz mnożenia być może nieistotnych dla przekazu informacji, a zaoszczędzony czas wykorzystasz na pogłębienie uniwersalnego tematu filmu. Film może zaczynać się tak: Starszy pan u lekarza. Starszy pan karmi gołębie, sprawia mu to radość, ale wymaga od niego wysiłku. Odbiera pamiątkowy medal po zakończeniu zawodów. Rozmawiając z kolegami deklaruje chęć zakończenia działalności sportowej. Zaczyna dzielić swoje stadko pomiędzy kolegów, bo zależy mu na tym, żeby gołębie miały zapewnioną opiekę, kiedy jego zabraknie. Ale to tylko jeszcze jedna propozycja. Nie ma jedynie słusznego modelu przedstawiania rzeczywistości. Nie istnieje dokument w stu procentach obiektywny. Każdego bohatera, myśl, postawę można przedstawić na wiele sposobów, ważne, żeby sposób, który wybierzesz był szczery i zgodny z tobą samym. Może to brzmi pompatycznie, Strona4

5 ale twórczość dokumentalna jest sztuką, a twoje filmy poza tym, że przedstawiają rzeczywistość, są też sposobem na wyrażanie siebie. Garść praktycznych wskazówek Akcja. Sklejając kolejne ujęcia wciąż myśl o akcji. Czy jest spójna? Jak wpłynąć na lepsze zrozumienie filmu. Może warto pomyśleć o krótkich łącznikach skojarzeniowych np. w jednym ujęciu twój bohater rozmawia wieczorem z dziewczyną w parku a w drugim jest już ranek w domu i kłóci się z rodzicami. Może warto wstawić pomiędzy te dwa ujęcia widok bohatera kładącego się po randce spać, lub ukazującego dom o poranku. Przyspieszenie akcji. Chcesz pokazać swojego bohatera, który sięga po telefon, by wykręcić numer. Nie musisz filmować całej akcji. Wystarczy, że pokażesz bohatera pochylającego się nad telefonem. W następnym ujęciu pokażesz zbliżenie na telefon Sklejka. Sklejasz dwa ujęcia - o czym powinieneś pamiętać? Sprawdź czy są spójne zwróć uwagę na kolor, tempo, akcję, kompozycję. Ciągłość ruchu. Upewnij się, że przechodzi on płynnie z jednego ujęcia w drugie. Nie ucinaj ruchu przed jego zakończeniem np. jedna noga w górze. Czerń na ekranie. Pomyśl o wygaszeniu, zwłaszcza na początku i końcu twojego filmu. Chwila, gdy ekran pozostaje czarny daje czas na własne myśli i refleksje. Takie czarny ekran stosuje się czasami w środku filmu, pomiędzy scenami. To mocny akcent dramaturgiczny. Rozmycie. Zmieniasz czas, przenosisz aktorów w inną przestrzeń. Zastosuj rozmycie przenikanie się obrazów. Po prostu nałóż jedno ujęcie na drugie. Miękkie cięcia. Uważaj na ostre cięcia! Aby łagodnie przejść z jednego ujęcia w drugie możesz wykorzystać dźwięk. Ujęcia się zmieniają ale dźwięk pozostaje taki sam. Strona5

6 Co warto przeczytać? L. Zonn, O montażu w filmie, Centrum Animacji Kultury, Poznań Jak zmontować własny film? Tekst dostępny jest na stronie (zakładka Edukacja Filmowa/Jak zmontować własny film). Strona6 Opracowanie: Zespół Centrum Edukacji Obywatelskiej