VADEMECUM TŁUMACZA. Wskazówki redakcyjne dla tłumaczy. wersja 13 (styczeń 2015 r.)

Transkrypt

1 VADEMECUM TŁUMACZA Wskazówki redakcyjne dla tłumaczy wersja 13 (styczeń 2015 r.) Departament Języka Polskiego Dyrekcja Generalna ds. Tłumaczeń Pisemnych Komisja Europejska Luksemburg

2 SPIS TREŚCI WSTĘP JĘZYK POLSKI W PRACY TŁUMACZA ZASADY ORTOGRAFII Wielkie i małe litery Traktaty, porozumienia, konwencje, karty, protokoły, umowy Akty prawne UE Krajowe akty prawne Konstytucja Części aktów prawnych Plany, programy, pakty, działania Taryfy, nomenklatury itp Cele, instrumenty, fundusze Strategie, unie Konferencje Forum Wspólnoty, instytucje, organy, komitety, urzędy, władze Rok, dzień Komunikaty, sprawozdania, białe i zielone księgi, dokumenty robocze Nazwy publikatorów Polityka Obszary, przestrzenie Nagrody Przykłady użycia małych liter Inne reguły ortograficzne Odmiana nazwisk obcych Odmiana nazw zakończonych na X (typu EUR-Lex, N-Lex) Transkrypcja nazwisk i nazw bułgarskich Wyrażenia w języku obcym w polskim tekście ZASADY INTERPUNKCJI Uwagi ogólne Użycie przecinka wybrane zasady szczegółowe Nie stawiamy przecinka Stawiamy przecinek Stawiamy lub nie Inne znaki interpunkcyjne Kropka Dwukropek Średnik Cudzysłów Myślnik, półpauza, łącznik Wielokropek Ukośnik prawy Znak zapytania Podział wyrazów w tabeli PORADY GRAMATYCZNE I STYLISTYCZNE Wstęp Kolejność podawania znanych i nowych informacji

3 Sformułowania idiomatyczne i przenośne Strona bierna Liczba pojedyncza i mnoga Zgodność przypadku w związkach rządu Logika spójników and/or a różnica między lub i albo lub i ani w wyrażeniach z przeczeniem Przyimek for wyrażający cel Spójnik however na początku zdania Następstwo czasów Wykonawca czynności Podmiot złożony a forma orzeczenia Posiedzenia Rady Europejskiej dwa lub więcej may not Żeńskie formy nazw funkcji i urzędów Miejsce zaimka który Miejsce spójników bowiem, natomiast i zaś Spójnik zatem Inne problematyczne słowa i wyrażenia strengthen ensure that relevant na rzecz, w zakresie, w celu it is appropriate INNE ZASADY Skróty i skrótowce Skrótowce angielskie czy polskie? Skróty i skrótowce użycie i gramatyka Skrótowce instytucji i organów Unii Odpowiednik angielskiego wyrazu see Liczby i daty Pisownia liczb Pisownia dat Zapis walut Symbole Adresy i listy Tłumaczenie adresów Adres przedstawiciela RP Adresy elektroniczne Listy Numery telefonów Nazwy geograficzne Nazwy państw Kolejność alfabetyczna wymieniania państw i języków Nazwy miejscowości i ich spolszczanie Nazwy miejscowości pojawiające się w tekście oryginalnym w języku innym niż miejscowy Nazwy kategorii jednostek terytorialnych Nazwy własne jednostek terytorialnych

4 Klasyfikacja NUTS a nazwy własne jednostek terytorialnych Użycie kursywy Czego nie należy tłumaczyć? SPECYFIKA TŁUMACZENIA AKTÓW PRAWNYCH UE STRUKTURA AKTU PRAWNEGO Rodzaje aktów prawnych i ich podział Rodzaje aktów prawnych Numeracja aktów prawnych Oznaczenia dokumentów Struktura aktu prawnego Zmiany aktów prawnych Zmiana, zastąpienie, dodanie, skreślenie, uchylenie, zmiana numeracji Sprostowania i odesłania do sprostowanych aktów Przekształcenie, ujednolicenie, konsolidacja Amended proposal Tytuły aktów zmieniających Zmiany niemające wpływu na polski tekst Odesłania w tekście Odesłanie a odniesienie Odesłania wewnętrzne i zewnętrzne Odesłania do Dziennika Urzędowego Odesłania do części aktów prawnych Zwany dalej Definicje w aktach prawnych Spójność formalna i materialna ZAGADNIENIA LEKSYKALNO-PRAWNE Repeal vs. Delete Legislation Enter into force vs. application vs. take effect Transpose vs. implement Established in vs. nationality na mocy rozporządzenia, rozporządzeniem, w drodze rozporządzenia, zgodnie z rozporządzeniem itp Przepisy vs. postanowienia Umowa o coś czy o czymś Without prejudice If appropriate Delegation, (permanent) representation, mission Export & import Legislative Shall provide for Unless MATERIAŁY I POMOCE GDZIE ZNALEŹĆ AKTY PRAWNE I INNE DOKUMENTY? EUR-Lex Podstawowe informacje Wybrane dokumenty Formex Bazy dokumentacyjne poszczególnych instytucji

5 Jednostki organizacyjne w poszczególnych instytucjach GDZIE ZNALEŹĆ POTRZEBNĄ TERMINOLOGIĘ? ZAŁĄCZNIK Nazwy miejscowości i regionów

6 WSTĘP Celem niniejszego opracowania jest zebranie w formie przewodnika szeregu istotnych zasad, wskazówek i zaleceń dla tłumaczy przygotowujących tłumaczenia na język polski w Komisji Europejskiej. Niniejszy informator jest wynikiem naszego kilkuletniego dorobku, zdobytych doświadczeń, wewnętrznych ustaleń oraz konsultacji z ekspertami w dziedzinie poprawnej polszczyzny, prawa krajowego i unijnego. Adresatami vademecum są przede wszystkim tłumacze etatowi Komisji Europejskiej i zewnętrzni dostawcy tłumaczeń. Informator może być także przydatnym źródłem informacji dla osób przygotowujących w języku polskim opracowania, dokumenty i inne teksty dotyczące problematyki prawa unijnego, jak też osób odpowiedzialnych za ostateczny kształt tekstu. Vademecum zostało przygotowane na podstawie wielu dostępnych źródeł, w tym materiałów sporządzonych przez inne komórki w obrębie Komisji (Urząd Publikacji, Służba Prawna) i poza nią (UKIE). Zawiera również wybrane materiały uzyskane podczas szkoleń przeprowadzonych przez Radę Języka Polskiego oraz przyjęte wewnętrznie ustalenia. Większość zasad opisanych w niniejszym vademecum dotyczy aktów prawnych i innych dokumentów publikowanych w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (m.in. wniosków legislacyjnych, rozporządzeń, dyrektyw, decyzji, sprawozdań i komunikatów, jak również ich części i załączników do nich). Stosowanie opisanych zasad, a zwłaszcza językowych i terminologicznych, zalecane jest również w innego rodzaju tekstach, z uwzględnieniem specyfiki poszczególnych form (listy urzędowe, strony internetowe, komunikaty prasowe). Mamy nadzieję, że vademecum okaże się skutecznym narzędziem zapewnienia spójności, poprawności językowej i terminologicznej, podnosząc tym samym jakość tekstów w języku polskim sporządzonych w Komisji. Nie bez znaczenia jest przy tym aspekt praktyczny niniejszego opracowania, tj. korzyści, jakie płyną z uporządkowania w przejrzystą całość ogółu informacji, które powinien znać każdy tłumacz przekładający na język polski dokumenty unijne. Zebrane wiadomości podzielone zostały na działy tematyczne zebrane w trzech zasadniczych rozdziałach traktujących o wybranych aspektach językowych, kwestiach wynikających ze szczególnej natury unijnych aktów prawnych i w końcu najważniejszych informacjach na temat dostępnych baz danych. Vademecum ma uprościć dostęp do instrukcji i ustaleń dzięki zgromadzeniu ich w jednym miejscu. Zmiany i uzupełnienia na tym etapie są jednak nieuniknione, dlatego też vademecum będzie co jakiś czas aktualizowane. Zespół redakcyjny życzy wszystkim odbiorcom miłej lektury. 6

7 1. JĘZYK POLSKI W PRACY TŁUMACZA 1.1. ZASADY ORTOGRAFII Wielkie i małe litery Jedną z trudności, jakie napotyka tłumacz dokonujący przekładu na język polski tekstu z języka obcego, w którym zasady stosowania wielkich liter odbiegają od zasad stosowanych w języku polskim, jest poprawne używanie wielkich i małych liter. Zwłaszcza w tłumaczeniach z języka angielskiego, w którym wielkie litery stosowane są znacznie bardziej powszechnie niż w języku polskim, należy unikać interferencji i nie nadużywać wielkich liter, stosując się do zasad obowiązujących w języku polskim. W niniejszym rozdziale zebrano najważniejsze z tych zasad wraz z przykładami często występującymi w tekstach tłumaczonych dla instytucji europejskich Traktaty, porozumienia, konwencje, karty, protokoły, umowy Zasada ogólna: w przypadku oficjalnej nazwy (pełnego tytułu) dokumentu, tylko pierwszy wyraz należy pisać wielką literą, przy czym nazwy własne występujące w tytule zachowują wielkie litery, zatem: Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, Traktat o Unii Europejskiej, Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej; wielką literę należy także stosować w przypadku nazw skróconych tych dokumentów, zatem: Traktat WE, Traktat UE, Traktat TFUE, Traktat (w tym ostatnim przypadku autor tekstu odwołuje się de facto do Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, ale nie należy tego doprecyzowywać); Traktat o przystąpieniu Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej; Porozumienie o Europejskim Obszarze Gospodarczym; wielką literę należy także stosować w przypadku nazwy skróconej tego dokumentu, czyli: Porozumienie EOG; Porozumienie w formie wymiany listów między Rzecząpospolitą Polską a Wspólnotą Europejską dotyczące załącznika IVb Umowy przejściowej dotyczącej handlu i spraw związanych z handlem między Rzecząpospolitą Polską a Europejską Wspólnotą Gospodarczą i Europejską Wspólnotą Węgla i Stali oraz Układu Europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Rzecząpospolitą Polską a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi; Porozumienie międzyinstytucjonalne pomiędzy Parlamentem Europejskim, Radą i Komisją w sprawie dyscypliny budżetowej i należytego zarządzania finansami; Porozumienie w sprawie współpracy i unii celnej między Europejską Wspólnotą Gospodarczą i Republiką San Marino; 7

8 Porozumienie o partnerstwie i współpracy; Akt przystąpienia (z 2003 r.); Jednolity akt europejski; Partnerstwo dla członkostwa; Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności; Konwencja między Rzecząpospolitą Polską a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i od zysków majątkowych; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej; Wspólnotowa karta socjalnych praw podstawowych pracowników; Wspólnotowy kodeks celny; Protokół socjalny, Protokół w sprawie stosowania zasad subsydiarności i proporcjonalności; Protokół 1 do Umowy między Europejską Wspólnotą Węgla i Stali i Republiką Turcji dotyczącej handlu produktami objętymi Traktatem ustanawiającym Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, Protokół dodatkowy do Środkowoeuropejskiej umowy o wolnym handlu, Porozumienie nicejskie dotyczące międzynarodowej klasyfikacji towarów i usług dla celów rejestracji znaków; Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Nową Zelandią w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu z dnia 21 kwietnia 2005 r.; Umowa przejściowa dotycząca handlu i spraw związanych z handlem pomiędzy Wspólnotą Europejską, Europejską Wspólnotą Węgla i Stali oraz Europejską Wspólnotą Energii Atomowej, z jednej strony, a Republiką Kazachstanu, z drugiej strony Każdorazowo trzeba sprawdzać, czy mamy do czynienia z oficjalną pełną nazwą (tytułem) dokumentu; szczególnie trzeba być ostrożnym w przypadku nazw z przymiotnikiem (np. europejski) na początku oraz nazw długich, wyglądających jak oficjalne, a nie zawsze takimi będące, np: - europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności przymiotnik europejska nie jest częścią tytułu konwencji, ale: - Europejska konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego W przypadku nazw zwyczajowych i skróconych aktów prawnych wszystkie człony należy pisać małą literą tu właśnie mała litera wskazuje na to, że mamy do czynienia z nieoficjalną nazwą, zatem: 8

9 traktat amsterdamski, traktat nicejski, traktat rzymski, traktat lizboński, traktaty rzymskie, traktaty założycielskie; traktat akcesyjny; traktat konstytucyjny nazwa rodzaju aktu, a nie nazwa własna; konwencja paryska, konwencja brukselska, konwencja genewska (to nazwy zwyczajowe), konwencja o ochronie praw człowieka (niepełny tytuł) itp.; protokół z Palermo, protokół z Kioto; słowo załącznik należy także pisać małą literą, nawet jeżeli jest to jedyny załącznik do umowy lub dokumentu; porozumienie nicejskie, umowa z Saarbrücken. W tekście umowy, konwencji itp. jednowyrazowy skrót jej nazwy piszemy wielką literą np. w przypadku zwrotów takich, jak dalej zwana Umową / Konwencją (zwykle w chwili definiowania), w niniejszej Umowie/Konwencji. Użycie wielkiej litery w akcie dotyczącym podpisania umowy czy konwencji jest możliwe, jeżeli istnieje ryzyko pomyłki w związku z inną umową bądź konwencją przytaczaną w tekście tego aktu Akty prawne UE W przypadku tłumaczenia unijnych aktów prawnych na stronie tytułowej aktu prawnego człony określające w jego tytule rodzaj aktu pisane są wersalikiem, czyli: ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie [ ]; DECYZJA KOMISJI z dnia [ ] w sprawie [ ]; DECYZJA WSPÓLNEGO KOMITETU EOG nr [ ] z dnia [ ] zmieniająca [ ] Porozumienie EOG. Natomiast tytuły aktów prawnych Unii Europejskiej wymieniane w tekstach ciągłych należy pisać małą literą, zatem: rozporządzenie, dyrektywa, decyzja, zalecenie itp., niezależnie od tego, czy występują w wyrażeniu, z podaniem pełnego tytułu, czy z numerem porządkowym, np.: Na posiedzeniu rozpatrywano zmianę rozporządzenia Komisji (WE) nr 125/2006 z dnia 24 stycznia 2006 r. ustanawiającego wartości jednostkowe w celu określenia wartości celnej niektórych łatwo psujących się towarów; [ ] zgodnie z rozporządzeniem Komisji (WE) nr 434/2007 z dnia 20 kwietnia 2007 r. zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 1974/2006 ustanawiające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1689/2005 z powodu przystąpienia Bułgarii i Rumunii do Unii Europejskiej [ ]; 9

10 zgodnie z wyżej wymienionym rozporządzeniem [ ]; [ ] na mocy dyrektywy 2006/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie maszyn, zmieniającej dyrektywę 95/16/WE, [ ] niniejsza dyrektywa [ ]; [ ] decyzją Komisji z dnia 13 kwietnia 2007 r. zmieniającą decyzję 92/452/EWG [ ] itp Krajowe akty prawne Zgodnie z ogólnymi zasadami pisowni tytułów (reguła zawarta w Wielkim słowniku ortograficznym PWN, Warszawa, 2006) pierwszy wyraz w jedno- lub wielowyrazowych pełnych tytułach ustaw należy pisać wielką literą, np.: Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, Ustawa o partiach politycznych, Ustawa o samorządzie. W przypadku użycia przekształconej lub skróconej formy tytułu nie należy używać wielkiej litery. W praktyce jednak w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej tytuły aktów prawnych zapisuje się małymi literami, np.: Na podstawie art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (Dz.U. z 2002, Nr 175, poz. 1440, z późn. zm.) zarządza się, co następuje. Potwierdzenie tego zwyczaju językowego można także znaleźć w jednej z opinii Komisji Języka Prawnego Rady Języka Polskiego. W związku z tym przy przytaczaniu tytułów polskich ustaw, rozporządzeń itp. zaleca się stosowanie małej litery. Pozwoli to także zachować spójność z przyjętymi zasadami pisowni unijnych aktów prawnych. Na osobną uwagę zasługuje pisownia tytułów złożonych typu: ustawa Prawo bankowe. W takich przypadkach słowo Prawo należy napisać wielką literą, gdyż właśnie od niego rozpoczyna się nazwa własna ustawy, a zatem: ustawa Prawo spółdzielcze ; tekst ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym przyjęty przez Sejm RP w dniu 27 lipca 2005 r. W tytułach aktów określanych jako kodeksy lub karty także tylko pierwszy wyraz należy pisać wielką literą, np.: Kodeks pracy, Kodeks cywilny, Kodeks spółek handlowych; Karta nauczyciela, Karta górnika W przypadku tłumaczenia nazw aktów prawnych innych państw należy je pisać małą literą, a więc: niemiecka ustawa o kształceniu nr... z dnia... to nie jest bowiem rzeczywisty tytuł, ale tłumaczenie; nazwa ustawy jest opisowa. W odesłaniu do aktów opublikowanych w polskim Dzienniku Ustaw po nie podaje się numeru (Nr) Dziennika Ustaw, co ma związek z jego wydawaniem od tego dnia w formie elektronicznej. Odesłania do aktów przyjętych po należy więc zapisywać następująco: Dz.U. z 2014, poz

11 Akty opublikowane przed powoływane są zgodnie z dotychczasowymi zasadami, czyli z podaniem numeru (należy zwrócić uwagę na fakt, że w tym przypadku skrót Nr piszemy wielką literą): Dz.U. z 2011, Nr 117, poz Konstytucja Należy stosować te same zasady, które zostały omówione wyżej. W przypadku oficjalnych, pełnych tytułów pierwszy wyraz należy pisać od wielkiej litery; nazwy zwyczajowe małymi literami. Zatem: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej; konstytucja europejska (to nie jest bowiem tytuł dokumentu); artykuł 53 konstytucji portugalskiej stanowi... (podobnie) Części aktów prawnych Zapis zgodnie z ogólną polską zasadą ortograficzną: w spisie treści tytuły rozdziałów i innych części dokumentu należy pisać od wielkiej litery ze względów graficznych (bo to początek wypowiedzenia, zatem: Część 1, Rozdział 2, Podrozdział 3); w tekście od małych liter (w części 1, w rozdziale 2) Plany, programy, pakty, działania Jeżeli nazwa programu stanowi samodzielną całość składniową, mogącą funkcjonować niezależnie od słowa program, zapisujemy ją w cudzysłowie, pierwszy wyraz wielką literą; wyraz program (wraz z ewentualnymi przydawkami) nie jest wtedy uważany za część nazwy programu, pozostaje przed cudzysłowem i jest zapisywany małą literą. Przykład: program Młodzież w działaniu, program Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw Jeżeli w nazwie programu słowo program wchodzi w związki zgody lub rządu z innymi elementami tytułu) zapis bez cudzysłowu, wyraz program stanowi część jego nazwy i jest zapisywany wielką literą. Przykład: Siódmy program ramowy na rzecz badań, Program działania z Nairobi na rzecz rozwoju i wykorzystania nowych i odnawialnych źródeł energii Analogiczne zasady można stosować w przypadku planów, paktów, działań, procesów, mechanizmów, agend itp. Narodowy plan rozwoju; 11

12 Plan działania e-europa 2002; Pakt na rzecz stabilności i wzrostu; ale: pakt stabilności i wzrostu to nazwa obiegowa, a w każdym razie niepełna. agenda lizbońska, proces boloński, proces stabilizacji i stowarzyszenia ponieważ są to nazwy obiegowe, należy pisać je małymi literami Taryfy, nomenklatury itp. Nazwy zbiorów przepisów i norm (taryf celnych, kodeksów, nomenklatur itp.) mających formę dokumentu zapisujemy tak, jak nazwy innych dokumentów, czyli pierwszy człon wielką literą, pozostałe małymi. Zapis taki jest dopuszczalny również wtedy, gdy zbiór taki, o ugruntowanym znaczeniu, nie stanowi samodzielnego dokumentu, a jedynie część większego dokumentu ustanawiającego o innym tytule. Przykłady: Nomenklatura scalona, System zharmonizowany Cele, instrumenty, fundusze Nazwy celów w ramach współpracy regionalnej, zwłaszcza gdy są połączone gramatycznie z pozostałymi częściami zdania, mogą być zapisywane w cudzysłowie wielką literą, np.: Cel Konwergencja jest zorientowany na obszary o niskim poziomie rozwoju społeczno-ekonomicznego; Cel Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie zmierza do umocnienia konkurencyjności i atrakcyjności regionów, ale: europejski cel operacyjny w tym przypadku cel operacyjny to określenie gatunkujące. W przypadku instrumentów i funduszy europejskich wszystkie człony należy pisać wielkimi literami, zatem: Instrument Finansowy Orientacji Rybołówstwa; Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego; ale: fundusze strukturalne liczba mnoga wskazuje na wiele desygnatów Strategie, unie Jeżeli od słowa strategia rozpoczyna się pełna nazwa dokumentu, należy stosować zasadę zapisu pierwszego słowa tytułu od wielkiej litery. Jeżeli jest jednak częścią nazwy niepełnej (obiegowej) lub określa jakąś ideę lub proces jak w przypadku słowa unia należy wówczas wszystkie człony zapisać małą literą. Strategia rozwoju energetyki odnawialnej to pełna nazwa dokumentu, zatem pierwszy człon należy pisać wielką literą; 12

13 ale: strategia lizbońska to nazwa obiegowa, tak jak traktat wersalski; strategia rozszerzenia z Essen nazwa obiegowa; unia gospodarcza i walutowa (to obszar ekonomiczny, a nie geograficzny, dlatego zasadny jest zapis małymi literami), podobnie: strefa euro, jednolity obszar płatności w euro; unia ekonomiczna; unia celna Konferencje Trzeba dokonać tutaj rozróżnienia na nazwy spotkań i nazwy zrzeszeń, instytucji (dodatkowo na nazwy oficjalne i obiegowe). Jeśli chodzi o nazwę stałej instytucji prowadzącej jakieś prace, wszystkie człony należy zapisać wielką literą, np.: Uczestnicy Konferencji Szefów Policji Stolic Państw Nadbałtyckich spotykają się raz w roku [ ]; Konferencja Międzyrządowa, ale: W przypadku gdy chodzi o nazwę jednorazowego spotkania, zasadny jest zapis tylko pierwszego wyrazu od wielkiej litery, zatem: Konferencja na temat informatyzacji państwa, Konferencja w sprawie zwalczania terroryzmu. Podejmując decyzję o formie zapisu, warto kierować się w tym wypadku łączliwością frazeologiczną wyrazów, por. np. rozmowy prowadzone na Konferencji w sprawie Iraku a rozmowy/prace prowadzone w ramach Konferencji Międzyrządowej Forum Słowo forum występuje w różnych znaczeniach i to właśnie od znaczenia zależy pisownia poszczególnych członów wchodzących w skład całego wyrażenia. Kiedy forum użyte jest w znaczeniu organizacji, należy kierować się zasadami pisowni nazw organizacji i w przypadku pełnej nazwy każdy człon zapisać wielką literą, np.: Forum Wysp Pacyfiku jest regionalną organizacją międzynarodową, do której należy m.in. Australia i Nowa Zelandia; Forum Związków Zawodowych jest ogólnokrajową organizacją międzyzwiązkową działającą na terenie Rzeczpospolitej. Forum może także oznaczać cyklicznie organizowane spotkania, będące formą zinstytucjonalizowanej współpracy. Wówczas należy stosować takie same zasady pisowni, jak w przypadku konferencji, a zatem: Światowe Forum Społeczne jest spotkaniem alternatywnym wobec Światowego Forum Ekonomicznego, odbywającego się co roku w Davos. 13

14 Natomiast jeżeli forum oznacza jednorazowe spotkanie poświęcone określonej tematyce, wówczas tylko pierwszy człon pełnej nazwy należy zapisać wielką literą, czyli: W dniach października 2007 r. odbyło się Ogólnoświatowe forum innowacyjnych nauczycieli. Forum może być także użyte w znaczeniu komitetu lub innej grupy osób zajmującej się określonym zagadnieniem. Wówczas należy stosować takie zasad, jak w przypadku komitetów, czyli jeżeli forum ma charakter stały, jego pełną nazwę należy pisać wielkimi literami, a jeżeli doraźny małymi literami, np.: Forum Doradcze jest organem doradczym dyrektora wykonawczego. Komisja zwołała forum doradcze złożone ze specjalistów państw członkowskich. Zapisując nazwy forów, np. internetowych, na których prowadzone są dyskusje, zazwyczaj na określony temat, należy stosować takie zasady, jak w przypadku tytułów, np.: forum Życie na emigracji, forum Niepełnosprawni tutaj słowo forum jest określeniem gatunkującym, dlatego należy zapisać je małą literą, ale: Forum kosmetyczne, Forum dyskusji o konstytucji europejskiej w tych przypadkach słowo forum należy do tytułu i należy zapisać je wielką literą Wspólnoty, instytucje, organy, komitety, urzędy, władze Wszystkie człony oficjalnych nazw własnych instytucji i organów (z wyjątkiem występujących wewnątrz nich przyimków, spójników i określeń typu: do spraw, imienia, pod wezwaniem, na rzecz, z wyjątkiem, w ramach, w dziedzinie, w zakresie, numer, nr itp.) należy pisać wielkimi literami. Europejska Wspólnota Gospodarcza, Europejska Wspólnota Węgla i Stali, Europejska Wspólnota Energii Atomowej, Europejski Obszar Gospodarczy; Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości, Komitet Ekonomiczno-Społeczny, Trybunał Obrachunkowy, Rada Wspólnot Europejskich, Rada Unii Europejskiej, Komisja Wspólnot Europejskich, Europejska Służba Działań Zewnętrznych; w tych znaczeniach także jednoczłonowe nazwy skrócone tych instytucji należy pisać wielką literą, czyli: Parlament, Trybunał, Rada, Komisja; Sekretariat Generalny Rady (organ administracyjny); Prezes Sądu Pierwszej Instancji to organ; Rada ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych (skład Rady); nazwy komitetów, czyli: Komitet Stałych Przedstawicieli; Stały Komitet ds. Rolnictwa Ekologicznego; Komitet Zarządzający ds. Cukru, Komitet Zarządzający ds. Trzeciego Wieloletniego Programu na rzecz Małych i Średnich Przedsiębiorstw w Unii Europejskiej, Komitet ds. Ochrony Znaków Geograficznych i Nazw Pochodzenia Produktów Rolnych i Spożywczych itp.; 14

15 nazwy poszczególnych dyrekcji generalnych Komisji i nazwy jednostek organizacyjnych, zatem: Dyrekcja Generalna ds. Przedsiębiorstw i Przemysłu, Dyrekcja D Polityka Innowacji, Dyrekcja D Technologie Informacyjne i Komunikacyjne (ICT) w dziedzinie Zaufania i Bezpieczeństwa w Sieci, Dział Zagadnienia Prawne, Gospodarcze i Finansowe, Konkurencja itd.; nazwy komisji Parlamentu Europejskiego, np.: Komisja Budżetowa, Komisja Kontroli Budżetowej, Komisja Spraw Zagranicznych itp.; nazwy urzędów: Urząd Publikacji, Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych; nazwy organów: Przewodniczący Komisji Europejskiej, Przewodniczący Parlamentu Europejskiego, Sekretarz Generalny, Komisarz UE ds. Konkurencji. Nazwy te należy pisać wielkimi literami, jeżeli występują w tekście właśnie w znaczeniu nazwy organu (por. pisownia małą literą stanowisk w znaczeniu funkcji i osób, por. podrozdział ), np.: Rozporządzenie w tej sprawie wydaje Komisarz ds. Zdrowia i Ochrony Konsumentów; XXX należy do kompetencji Sekretarza Generalnego; nazwy wspólnych przedsiębiorstw powołanych na podstawie art. 187 Traktatu TFUE (art. 171 Traktatu WE): Wspólne Przedsiębiorstwo Galileo. rządy państw w tekstach umów międzynarodowych np. Umowa o współpracy na rzecz pokojowego wykorzystania energii jądrowej między Europejską Wspólnotą Energii Atomowej (Euratom) a Rządem Republiki Uzbekistanu Jeśli desygnatem danej znów oficjalnej, nie obiegowej nazwy jest struktura trwała, komórka organizacyjna (rodzaj instytucji) czy zinstytucjonalizowana działalność (choć tu szczególnie trudno o wytyczenie granicy), wówczas także należy pisać wszystkie człony od wielkiej litery, np.: Transatlantycki Dialog Legislatorów, Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna, Zautomatyzowany System Biblioteczny Komisji Rok, dzień Wielkimi literami należy zapisywać także nazwy przedsięwzięć zawierające w sobie słowo rok lub dzień, np.: Rok Języka Polskiego; Europejski Rok Języków; Europejski Dzień Humanitarny; Europejskie Dni Dziedzictwa. 15

16 Komunikaty, sprawozdania, białe i zielone księgi, dokumenty robocze Tytuły komunikatów, sprawozdań, białych i zielonych ksiąg oraz dokumentów roboczych zapisujemy na takich samych zasadach jak tytuły unijnych aktów prawnych, czyli od małej litery. Jeżeli słowo komunikat czy też biała księga nie stanowią składniowo części tytułu, sam tytuł zapisujemy od wielkiej litery. biała księga w sprawie europejskiej polityki komunikacyjnej; biała księga Polityka w dziedzinie usług finansowych na lata komunikat Komisji Szczegółowe wytyczne dotyczące składanych do właściwych organów wniosków...; sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie działalności Unii Europejskiej w 2008 r. w zakresie zaciągania i udzielania pożyczek Nazwy publikatorów Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej; Suplement EOG Polityka Polityka to nazwa idei, nie dokumentów, więc właściwy jest zapis małymi literami: wspólna polityka transportowa, polityka azylowa, polityka edukacyjna, polityka gospodarcza, wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa, europejska polityka bezpieczeństwa i obrony, wspólna polityka rolna Obszary, przestrzenie Słowa obszar i przestrzeń to obiegowe nazwy idei, etapów działania itp., dlatego należy je pisać małymi literami, zatem: europejska przestrzeń badawcza/europejski obszar badawczy; przestrzeń wolności bezpieczeństwa i sprawiedliwości; obszar eurośródziemnomorski; wyjątek stanowi Europejski Obszar Gospodarczy, w przypadku którego wszystkie człony piszemy wielkimi literami (jak Europejska Wspólnota Gospodarcza) Nagrody Jednowyrazowe nazwy nagród piszemy wielką literą, np. Nobel czy Pulitzer. 16

17 W przypadku nazwy wielowyrazowej zapis zależy od dalszych członów tej nazwy: wielką literą piszemy nazwy nagród, których drugi człon występuje w dopełniaczu (Nagroda Nobla, Nagroda Pulitzera) lub ma bliższe określenie przymiotnikowe (Pokojowa Nagroda Nobla); jeśli wyraz nagroda, który występuje przed nazwą, jest wyrazem pospolitym, a sama nazwa występuje w mianowniku, wtedy piszemy go małą literą, np. nagroda Złota Palma, nagroda Natura Przykłady użycia małych liter Zasada ogólna mówiąca, że przywoływany tytuł bądź cytat z opublikowanego aktu prawnego musi mieć brzmienie zgodne z tym, co opublikowano w Dz.U., nie dotyczy poprawiania błędnie zastosowanych wielkich liter. Np. przywołując opublikowany tytuł rozporządzenie (WE) nr 1987/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie utworzenia, funkcjonowania i użytkowania Systemu Informacyjnego Schengen drugiej generacji (SIS II), możemy poprawić pisownię nazwy systemu na ( ) systemu informacyjnego Schengen drugiej generacji. Wyrażenie państwa członkowskie pisze się małymi literami. W cytatach należy stosować również małe litery. Warto jednak pamiętać, że państwa członkowskie w umowach i traktatach, których są stroną, są zapisywane wielkimi literami (Państwa Członkowskie) celowo, zgodnie z zasadą dotyczącą pisowni nazw stron umowy. Użycie wielkiej litery w traktatach europejskich jest celowe i nie należy go traktować jako użycia błędnego, wymagającego poprawienia. Nazwy funkcji, stanowisk piszemy również od małych liter, np.: przewodniczący, wiceprzewodniczący, specjalny wysłannik, komisarz, minister, sekretarz generalny, sekretarz, dyrektor zarządzający. Pisownia zależna jest jednak od kontekstu jeżeli określenie Komisarz UE ds. Konkurencji występuje w tekście w znaczeniu nazwy organu, właściwy jest zapis wielkimi literami, ale gdy określenie komisarz UE ds. konkurencji pojawia się w znaczeniu nazwy osoby lub funkcji, często w połączeniu z nazwiskiem, należy zapisać je małymi literami. Oto dalsze przykłady: Oprócz ministra finansów konferencję otworzy komisarz Unii Europejskiej do spraw gospodarki i polityki monetarnej, Pedro Solbes; Pierwsza polska komisarz Unii Europejskiej, Danuta Hübner, przyznaje, że ostatnie rozszerzenie Unii Europejskiej jest tanie w stosunku do korzyści, jakie niesie Europie (w tym przykładzie także gdyby nie było nazwiska, należałoby napisać komisarz, gdyż chodzi o osobę, nie organ, wskazuje na to czasownik, por. też przykład następny); Spotkaniu przewodniczył sekretarz generalny. W praktyce rozróżnienie między nazwą urzędu czy organu (pisanej wielką literą) a nazwą stanowiska czy funkcji (pisanej małą literą) jest zazwyczaj możliwe dzięki wystąpieniu albo niewystąpieniu nazwiska osoby sprawującej daną funkcję (przykłady zapisu tych określeń użytych w znaczeniu nazw organów podano w podrozdziale ). 17

18 Małą literą należy pisać wszystkie człony nazw komórek organizacyjnych niezależnie od szczebla jeżeli mają one charakter doraźny, tymczasowy (oczywiście z wyjątkiem nazw geograficznych, nazwisk itp.), np.: grupa ad hoc ds. migracyjnych; grupa ad hoc ds. przestępczości nieletnich we Francji. Liczba mnoga, jeśli wskazuje na kilka desygnatów, zwłaszcza przy nazwach dokumentów czy wydarzeń (jak traktaty rzymskie) z reguły przesądza o zapisie małymi literami, np.: dyrekcje generalne KE, komisje PE (por. jednak Polskie Koleje Państwowe tu desygnat jest jeden); nazwa gatunkująca może nie wchodzić w skład nazwy własnej wtedy pisze się ją małymi literami (np. systemowy program operacyjny Wzrost konkurencyjności i gospodarki ). Słowo internet zapisujemy umownie małą literą Inne reguły ortograficzne Odmiana nazwisk obcych Ogólne zalecenie dotyczące odmiany nazwisk zawartym w Słowniku Ortograficznym Języka Polskiego jest takie: jeśli tylko można przyporządkować nazwisko jakiemuś wzorcowi odmiany, należy je odmieniać (wraz z imieniem!). Wybór właściwego wzorca odmiany zależy przede wszystkim od: 1) płci danej osoby, 2) jej narodowości, 3) zakończenia nazwiska (może chodzić albo o zakończenie fonetycznej formy nazwiska, albo o zakończenie tematu). ODMIANA I PISOWNIA NAZWISK ŻEŃSKICH Odmieniają się tylko nazwiska kobiet zakończone na -a: Nazwiska o zakończeniu -owa, -ewa odmieniają się tak jak przymiotniki, np. Bogolubowa, DCMs. Bogolubowej, BN. Bogolubową; Paduczewa, DCMs. Paduczewej, BN. Paduczewą. ODMIANA I PISOWNIA NAZWISK MĘSKICH Należy stosować szczegółowe zasady odmiany obcych nazwisk męskich zawarte w Słowniku ortograficznym języka polskiego Odmiana nazw zakończonych na X (typu EUR-Lex, N-Lex) Zgodnie z uchwałą Rady Języka Polskiego z 8 grudnia 2008 r. ( nazwy zakończone na -x, jak EUR-Lex, N-Lex itp., można w przypadkach zależnych zapisywać na dwa sposoby: z x lub ks. Zaleca się stosowanie formy EUR-Lex, EUR-Lexu, EUR-Lexie, N-Lex, N-Lexu, N-Lexie. 18

19 Transkrypcja nazwisk i nazw bułgarskich Transkrypcja to zapisanie tekstu mówionego na podstawie ścisłej odpowiedniości głosek i znaków pisma. Wyrazy bułgarskie transkrybujemy podobnie jak wyrazy rosyjskie. Różnice są następujące: 1. Literę е po spółgłoskach i na początku wyrazu zapisujemy jako e, np. месец mesec, език ezik. 2. Literę щ oddaje się przez szt: Копривщица Kopriwsztica, срещам sresztam 3. Literę л oddajemy: a) przez ł przed spółgłoskami i samogłoskami о, а, у oraz w wygłosie, np. лак łak, бял bjał, b) przez l przed е, и, я, ю, np. хляб chljab, лев lew. 4. Literę ъ zapisujemy jako y, np. мъж myż, Търново Tyrnowo. Nie uwzględniamy ъ występującego na końcu wyrazów w dawnej pisowni. W związku z tym poprawna polska transkrypcja nazwiska bułgarskiej komisarz (buł. Кристалина Георгиева) wygląda następująco: Kristalina Georgijewa. W przypadku podpisów w aktach prawnych stosuje się taką transkrypcję, jak w języku angielskim, czyli: Kristalina GEORGIEVA. Litery alfabetu bułgarskiego А а Б б В в Г г Д д К к Л л М м Н н О о П п Р р С с Т т У у Transkrypcja A a B b W w G g D d K k Ł, L ł, l M m N n O o P p R r S s T t U u 19

20 Е е Ж ж З з И и Й й Ф ф Х х Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ Ъ ъ Ю ю Я я E e Ż ż Z z I i J i F f Ch ch C c Cz cz Sz sz Szt szt Y y Ju ju Ja ja Podstawowe informacje o transkrypcji innych alfabetów można znaleźć w Wielkim słowniku ortograficznym PWN Wyrażenia w języku obcym w polskim tekście Jeżeli w polskim tekście chcemy zostawić do celów informacyjnych w nawiasie jakieś wyrażenie w języku obcym, należy zrobić to następująco: technologie ICT (ang. information and communication technologies), czyli podając w skrócie język oryginału oraz stosując kursywę na tekście w języku obcym. Kursywy nie stosujemy, jeżeli podajemy nazwę własną w języku obcym np. Instrument Wspierania Systemu Rządów (ang. Governance Facility). 20