Katedra Języków Specjalistycznych Wydział Lingwistyki Stosowanej U n i w e r s y t e t W a r s z a w s k i. Debiuty Naukowe III. Leksykon tekst wyraz

Transkrypt

1 Katedra Języków Specjalistycznych Wydział Lingwistyki Stosowanej U n i w e r s y t e t W a r s z a w s k i Debiuty Naukowe III Leksykon tekst wyraz WARSZAWA

2 Seria Debiuty Naukowe Redaktor tomu Leksykon tekst wyraz Marek Łukasik Projekt okładki Marzena Łukasik Korekta Wioletta Mela Tomasz Michta Copyright by Katedra Języków Specjalistycznych Uniwersytetu Warszawskiego Wydanie pierwsze ISSN X ISBN Publikacja dofinansowana przez Radę Konsultacyjną ds. Studenckiego Ruchu Naukowego Druk i oprawa Zakład Graficzny UW, zam. 1350/

3 SPIS TREŚCI Wstęp (MAREK ŁUKASIK)... 5 Recenzja (JERZY LUKSZYN)... 6 CZĘŚĆ I LEKSYKONY I TEKSTY Polimorficzność technolektu na przykładzie języka specjalistycznego informatyki (ŁUKASZ PIWKO) Słownik terminologiczny jako tekst edukacyjny (PAWEŁ KRZYSZTOF FILIPOWICZ) The language of photography as a language for special purposes (EWA JASIŃSKA) Nieokreśloność osoby i jej leksykalne wykładniki (na materiale języka rosyjskiego i polskiego) (ELśBIETA PERET) CZĘŚĆ II TEKSTY I KOLOKACJE O pojęciu kolokacji słów kilka (LILIANA RELIGA) Na tropie kolokacji medycznych. O trzeciej edycji projektu Eksperymentalnej Bazy Danych Terminologicznych (TOMASZ MICHTA) CZĘŚĆ III STUDENCKI SŁOWNIK KOLOKACJI ANGIELSKIEGO JĘZYKA MEDYCYNY Wprowadzenie Jak korzystać ze Słownika Podziękowania

4 Studencki Słownik Kolokacji Angielskiego Języka Medycyny Indeks wyrazów kolokujących z terminami ujętymi w słowniku Bibliografia

5 WSTĘP Trzeci tom serii Debiuty Naukowe podsumowuje pracę naukową studentów i doktorantów Katedry Języków Specjalistycznych podjętą w roku akademickim 2008/2009. Tematyka artykułów zawartych w niniejszej publikacji potwierdza ukierunkowane poszukiwania odpowiedzi na najbardziej nurtujące pytania natury aplikatywnej, pojawiające się w wielokierunkowych badaniach nad językami specjalistycznymi. W części pierwszej przedstawione zostały prace poświęcone badaniom typologicznym, terminologicznym oraz stylistycznym konkretnych tekstów specjalistycznych, w tym słowników terminologicznych. Wyniki pogłębionych studiów w powyŝszym zakresie pozwoliły autorom na określenie relewantnych cech poszczególnych typów tekstów oraz ewaluację ich przydatności dla poszczególnych grup odbiorców. Szczególnie istotnym momentem w działalności Koła Naukowego BAJT w minionym roku akademickim była realizacja III edycji projektu Eksperymentalnej Bazy Danych Terminologicznych. W projekcie wzięło udział ponad stu studentów Katedry, których głównym zadaniem była ekscerpcja kolokacji z korpusów tekstów specjalistycznych. Zebrane dane posłuŝyły członkom Koła jako materiał do szczegółowych studiów oraz jako podstawowe źródło danych leksykalnych dla powstającego produktu terminograficznego. Podsumowanie prac związanych z EBDT wraz z obszernym artykułem wprowadzającym Czytelnika do zagadnień związanych z kolokacjami stanowi drugą część niniejszej publikacji. Wspomniany produkt terminograficzny to Studencki Słownik Kolokacji. Słownik w całości został zaprojektowany i zrealizowany przez członków KN BAJT i tworzy wraz z dwoma poprzednimi Słownikami Studenckimi, tj. Studenckim Słownikiem Kontekstowym (zob. Debiuty Naukowe I ) oraz Studenckim Słownikiem Terminoelementów (zob. Debiuty Naukowe II ) swoistą triadę, będącą próbą leksykograficznego opisu angielskiego języka medycyny. Stanowią one dowód efektywności zastosowania lingwistyki korpusowej w konstruowaniu terminograficznym. Redaktor tomu Marek Łukasik - 5 -

6 RECENZJA Debiuty Naukowe III. Leksykon tekst wyraz red. tomu mgr Marek Łukasik Trzeci tom serii Debiuty Naukowe pt. Leksykon tekst wyraz stanowi kolejne świadectwo owocnej pracy badawczej prowadzonej w Katedrze Języków Specjalistycznych w ramach Studencko-Doktoranckiego Koła Naukowego BAJT. Tom składa się z dwóch zasadniczych rozdziałów: z sześciu artykułów autorstwa członków Koła Naukowego oraz studenckiego słownika kolokacji terminów sporządzonego na materiale aktualnych angielskich tekstów medycznych. Zarówno rozdział pierwszy, jak i drugi cechuje wysoki poziom kultury profesjonalnej oraz dobra znajomość literatury przedmiotu. W rozdziale pierwszym podzielonym na dwie części podjęto waŝne zagadnienia z zakresu współczesnej technolingwistyki. W artykule mgr. Łukasza Piwko pt. Polimorficzność technolektu na przykładzie języka specjalistycznego informatyki kwestia tytułowa została przedstawiona na tle typologicznych właściwości tekstów fachowych. Autor w sposób udokumentowany wyróŝnił cztery grupy tekstów na podstawie stopnia ich formalizacji. W podsumowaniu przedstawił wyniki badań w postaci czytelnej tabeli. W artykule mgr. Pawła Filipowicza zatytułowanym Słownik terminologiczny jako tekst edukacyjny podkreśla się rolę słowników terminologicznych jako skutecznych narzędzi upowszechniania wiedzy profesjonalnej w społeczeństwie. Szczegółową charakterystykę lingwistyczną technolektu na przykładzie konkretnego języka fachowego reprezentuje artykuł Ewy Jasińskiej pt. The Language of Photography as a Language for Special Purposes. Analizie konfrontatywnej wykładników znaczeń gramatycznych został poświęcony treściwy artykuł mgr ElŜbiety Peret. Liliana Religa w artykule O pojęciu kolokacji słów kilka w sposób zwięzły przedstawiła główne nurty badań w zakresie łączliwości jednostek leksykalnych. Artykuł mgr. Tomasza Michty zawiera informacje o trzeciej edycji projektu Eksperymentalnej Bazy Danych Terminologicznych, która stanowi wartościowy dorobek studenckiego ruchu naukowego w Katedrze Języków Specjalistycznych. Wymienione artykuły charakteryzuje aktualność podjętej problematyki oraz trafność zastosowanych technik badawczych. Studencki słownik kolokacji angielskiego języka medycyny, który stanowi drugi rozdział recenzowanego tomu, zasługuje na pozytywną ocenę co najmniej z trzech powodów. Po pierwsze, słownik został sporządzony na podstawie najnowszych publikacji fachowych w języku angielskim. W praktyce terminograficznej - 6 -

7 charakter tekstów terminonośnych decyduje o wartości produktu leksykograficznego jako tekstu edukacyjnego. Natomiast dla tłumaczy technicznych aktualne słowniki kolokacji terminów są niezastąpionym narzędziem skutecznej pracy zawodowej. Dlatego teŝ po publikacji Studencki słownik kolokacji angielskiego języka medycyny z całą pewnością zostanie doceniony w środowisku zawodowych tłumaczy. Po drugie, formuła leksykograficzna zastosowana w słowniku zawiera niezbędną informację o jednostce hasłowej. Przekazuje ona dane o charakterze semantycznym, formalnym i frekwencyjnym. Osiągnięcie takiego efektu leksykograficznego wymaga od autorów ogromnego nakładu pracy, dobrego przygotowania teoretycznego oraz swoistej intuicji słownikarskiej. W istocie, artykuł hasłowy recenzowanego słownika stanowi skondensowany opis potencjału dyskursywnego konkretnej jednostki terminologicznej. Na tle obecnej praktyki terminograficznej słownik ten wyróŝnia się jako wzorcowy produkt pracy słownikarskiej. Po trzecie, słownik zawiera wartościowy indeks wyrazów kolokacyjnych, uporządkowanych na podstawie struktur połączeń wyrazowych. Jest to swoista symfonia frazeologiczna przymiotników, rzeczowników i czasowników skojarzonych z terminami hasłowymi. Takie rozwiązanie leksykograficzne świadczy nie tylko o kulturze profesjonalnej autorów słownika, lecz równieŝ o ich odpowiedzialnym stosunku wobec przyszłych uŝytkowników słownika. Wniosek: Mając na uwadze wartość informacyjną zawartych w recenzowanym tomie artykułów, a takŝe innowacyjny charakter słownika terminologicznego, polecam trzeci tom Debiutów Naukowych pt. Leksykon tekst wyraz do druku. Prof. dr hab. Jerzy Lukszyn - 7 -

8 - 8 -

9 CZĘŚĆ I LEKSYKONY I TEKSTY - 9 -

10 - 10 -

11 Łukasz Piwko POLIMORFICZNOŚĆ TECHNOLEKTU NA PRZYKŁADZIE JĘZYKA SPECJALISTYCZNEGO INFORMATYKI Tekst zajmuje w układzie translacyjnym szczególne miejsce. Jest obok nadawcy i odbiorcy jego kluczowym elementem. W artykule tym zostanie przedstawiona typologia tekstów specjalistycznych z dziedziny informatyki z punktu widzenia, który jest istotny dla tłumaczy tego rodzaju literatury fachowej będzie to zatem metafrastyczna typologia tekstów. Zanim jednak przejdę do właściwej analizy, spróbuję określić miejsce tekstów informatycznych w ogólnej typologii tekstów specjalistycznych. PoniewaŜ artykuł ten dotyczy klasyfikacji tekstów, naleŝy na początku jasno określić, co będzie rozumiane pod pojęciem tekst. Na potrzeby tego artykułu tekstem nazywam to, co zostało napisane. Nie są zatem brane pod uwagę teksty mówione ani inne rodzaje tekstów, które czasami wyróŝnia się w literaturze przedmiotu. Klasyfikacja tekstów Ogólnie teksty moŝna podzielić na dzieła literackie i pozaliterackie, czyli informacyjne [Kielar 2003: 57]. Celem dzieła literackiego jest estetyczne oddziaływanie na odbiorcę finalnego, natomiast celem dzieła informacyjnego jest, jak sama nazwa wskazuje, przekazanie odbiorcy konkretnych informacji. Lukszyn i Zmarzer wyróŝniają na podstawie formy reprezentacji teksty wyczerpujące i wybiórcze oraz skodyfikowane i luźne. Skodyfikowana forma oznacza przede wszystkim leksykograficzny opis LT (leksykonu terminologicznego), forma luźna natomiast charakteryzuje rozprawy naukowe róŝnych gatunków. Wyczerpująca forma reprezentacji LT oznacza ścisłe ograniczenie branŝowego leksykonu do granic jego unikatowości, forma wybiórcza natomiast takiego ograniczenia nie zakłada. Kombinacje wymienionych parametrów dają cztery typy tekstów specjalistycznych, a mianowicie: skodyfikowane wyczerpujące TS, skodyfikowane wybiórcze TS, luźne wyczerpujące TS, luźne wybiórcze TS [Lukszyn, Zmarzer 2001: 45]. Według parametru stosowania reguł odpowiedniej składni kognitywnej moŝna wyróŝnić teksty specjalistyczne terminotwórcze oraz takie, w których wykorzystywane są juŝ istniejące pojęcia. Te pierwsze to prymarne teksty teoretyczne. Drugie zaś to teksty wtórne. Przystępując do tłumaczenia, tłumacz musi wpierw określić funkcję komunikacyjną tłumaczonego tekstu. Przy zastosowaniu parametru funkcji

12 języka Kielar opierając się na wynikach badań K. Reiss i K. Bühlera opisuje trzy typy tekstów, a mianowicie: teksty przedstawieniowe, teksty ekspresywne oraz teksty apelatywne [Kielar 2003: 59]. Podstawową funkcją tekstów przedstawieniowych jest informowanie czytelnika o czymś lub donoszenie. Przy ich przekładzie idzie przede wszystkim o pełne przedstawienie spraw omówionych w tekście [Kielar 2003: 59]. W tekstach ekspresywnych największy nacisk kładzie się nie tyle na informację, co na sposób jej przekazywania. Przy tłumaczeniu tekstu ekspresywnego idzie o nadanie tekstowi przekładu analogicznie artystyczno-estetycznego kształtu jak oryginał, przy wykorzystaniu moŝliwości wyraŝeniowych i skojarzeniowych przekładu [Kielar 2003: 59]. Zadaniem tekstów apelatywnych jest oddziaływanie na odbiorcę w celu wywołania zamierzonej reakcji, np. zmiany jego poglądów, podjęcia określonych działań itp. Przy tłumaczeniu tego typu tekstów za inwariant (to jest to, co musi być zachowane w tłumaczeniu) uwaŝa się wywołanie takich samych impulsów zachowania u odbiorców finalnych [Kielar 2003: 60]. Zgodnie z przedstawionymi powyŝej typologiami tekstów, teksty informatyczne, które są przedmiotem tego artykułu, moŝna podzielić na dwie grupy. Pierwsza obejmuje teksty, które według formy i reprezentacji naleŝy zaliczyć do tekstów luźnych wybiórczych, a według parametru stosowania odpowiedniej składni kognitywnej do tekstów wtórnych. Druga grupa to teksty luźne wybiórcze, ale w odróŝnieniu od poprzednich prymarne. W nawiązaniu do funkcji języka wszystkie omawiane rodzaje tekstów naleŝy uznać za teksty przedstawieniowe. ChociaŜ w niektórych tekstach naleŝących do pierwszej grupy moŝna takŝe dostrzec cechy ekspresywne, a nawet apelatywne. Tak jak moŝna podzielić teksty na róŝne rodzaje według bardziej ogólnych parametrów, moŝliwe jest takŝe wyodrębnienie róŝnych typów tekstów w obrębie jednej dziedziny nauki lub techniki. W niniejszym artykule, bazując na przedstawionym do tej pory materiale, zademonstruję polimorficzność technolektu na podstawie róŝnych rodzajów tekstów z dziedziny informatyki. Warto w tym miejscu zaznaczyć, Ŝe przedstawioną tu typologię moŝna z pewnością odnieść takŝe do innych dziedzin nauki lub techniki. MoŜna np. analogicznie sklasyfikować teksty z dziedziny chemii lub ekonomii. Biorąc jednak pod uwagę róŝny charakter wymienionych dziedzin, naleŝy spodziewać się, Ŝe typologia tekstów kaŝdej z nich przedstawiałaby się nieco inaczej

13 Polimorficzność technolektu Przed przejściem do dalszych rozwaŝań przedstawię zwięzłą definicję pojęcia polimorficzność technolektu. Jest to taka cecha tekstu fachowego, która umoŝliwia wyróŝnienie w jego obrębie kilku róŝnych odmian tekstów, róŝniących się od siebie stopniem formalizacji języka, zakresem leksykalnym, charakterem składniowym, jakością stylistyczną oraz zawartością i poziomem merytorycznym. Cechami dystynktywnymi róŝnych odmian są zatem występowanie oraz liczba słów i wyraŝeń uznawanych za potoczne, występowanie ozdobnych środków stylistycznych, styl narracyjny tekstu, tzn. sposób zwracania się do czytelnika oraz stosowanie strony biernej/czynnej itp. Dodatkowym kryterium, na podstawie którego moŝna odróŝnić poszczególne rodzaje tekstów w obrębie jednej dziedziny jest wspomniany juŝ wcześniej parametr stosowania odpowiedniej składni kognitywnej, a więc stwierdzenie, czy dany tekst jest dziełem terminotwórczym, czyli prymarnym, czy wtórnym, a więc wykorzystującym juŝ istniejące pojęcia. W literaturze informatycznej moŝna wyodrębnić cztery wyraźnie zarysowujące się grupy tekstów. Do grupy pierwszej będą zaliczane teksty o najniŝszym stopniu sformalizowania języka (np. poradniki typu dla opornych ), a do czwartej teksty o najwyŝszym stopniu formalizacji (np. oficjalne dokumentacje techniczne). Poszczególne stopnie i rodzaje tekstów, które im odpowiadają zostały przedstawione w poniŝszej tabeli. I II III IV Stopień Rodzaje tekstów Typologia Praktyczne podręczniki opisujące techniki zastosowania pewnej technologii lub jej wybranej części Podręczniki wprowadzające do danej technologii, ale nie opisujące jej szczegółowo Podręczniki obsługi programów komputerowych Obszerne podręczniki szczegółowo opisujące pewną technologię lub fragment technologii oraz jej zastosowania Oficjalne podręczniki pełniące rolę zastępczą dla oficjalnych dokumentacji Oficjalne dokumentacje technologii Luźne, wybiórcze, wtórne, przedstawieniowe (a takŝe w niektórych przypadkach ekspresywne i apelatywne) Luźne, wybiórcze, wtórne, przedstawieniowe Luźne, wybiórcze, wtórne (czasami takŝe częściowo terminotwórcze), przedstawieniowe Luźne, wybiórcze, prymarne, przedstawieniowe

14 Stopień I Teksty naleŝące do tej kategorii, zgodnie z przedstawioną wyŝej typologią, naleŝy zaliczyć do luźnych wybiórczych wtórnych. Charakteryzuje je najbardziej praktyczny charakter, a zaliczają się do nich przede wszystkim róŝnego rodzaju podręczniki i przewodniki umoŝliwiające naukę praktycznego wykorzystania technologii informatycznych i programów komputerowych. Autorami tego typu dzieł są najczęściej osoby posiadające pewne doświadczenie w stosowaniu opisywanych technologii i cieszące się pewnym autorytetem w środowisku. Dzieła te rzadko wyczerpują temat, ale mają duŝą wartość praktyczną, choć ze wszystkich typów tekstów zawierają najwięcej błędów. Jako przykład moŝna przytoczyć fragment ksiąŝki pt. Stylin' with CSS: A Designer's Guide [Smith 2008]. the <alt> tag text displays if the image does not load, or can be read by a screen reader Wartość atrybutu alt wyświetla się wówczas, gdy obraz nie zostanie załadowany i jest odczytywana przez programy czytające. Problem w oryginale polega na tym, Ŝe w języku XHTML, o którym tam mowa (a takŝe w Ŝadnej wersji HTML) nie istnieje znacznik (ang. tag) alt. Jest to atrybut znaczników słuŝących do wstawiania na strony internetowe obiektów, np. obrazów. Przytoczone tłumaczenie jest pozbawione tego błędu. Język tego rodzaju tekstów odznacza się duŝą swobodą stylistyczną. Autorzy nie stronią od bezpośrednich zwrotów do czytelnika, kolokwializmów, a nawet, mimo Ŝe są to teksty specjalistyczne, metafor, aluzji oraz odniesień kulturowych, np. Back in the old days before that guy on TV kept walking around saying 'Can you hear me now?' [Davies 2004: 51]. NaleŜy przy tym zaznaczyć, Ŝe elementy językowe tego rodzaju nie pojawiają się tylko w tej grupie tekstów, ale w niej jest ich zdecydowanie najwięcej z wszystkich czterech wyróŝnionych kategorii. Z perspektywy czytelnika implikacje stosowania takiego stylu językowego są następujące: z jednej strony tekst jest barwny i zabawny, a z drugiej brak lub mała liczba wąskospecjalistycznych terminów powoduje, Ŝe łatwiej jest go zrozumieć osobom początkującym lub słabo orientującym się w zagadnieniach informatycznych w ogóle. Wynika z tego, Ŝe docelowym odbiorcą tego typu tekstów (zwłaszcza podręczników obsługi programów) są osoby początkujące o niskim lub średnim stopniu wiedzy informatycznej. Druga grupa odbiorców to osoby o większym doświadczeniu w stosowaniu określonej technologii, które chcą rozszerzyć swoją wiedzę w konkretnym obszarze bez zbędnego wdawania się w bardziej ogólne zagadnienia

15 dotyczy to przede wszystkim tekstów opisujących praktyczne aspekty zastosowania technologii informatycznych. Jest to równieŝ jedyna grupa tekstów, w której moŝna znaleźć przykłady dzieł pełniących funkcje nie tylko przedstawieniową, lecz takŝe ekspresywną i apelatywną. Zgodnie z tym, co zostało napisane wcześniej, teksty z pierwszej grupy zawierają znaczne ilości środków stylistycznych. Przykładem tego moŝe być przytoczony wcześniej cytat oraz następujące zdania z ksiąŝki Professional CSS. Cascading Style Sheets for Web Design [Schmitt i in.: 2008]: While you may be tut-tut-ing the use of a div with no real semantic worth, #container establishes a handy means of controlling the width of the content within it oraz The oh-so-handsome pixel portrait is aligned flush with the right edge of its containing paragraph. W pierwszym z zacytowanych zdań uŝyto kolokwialnego wyraŝenia tut-tut-ing, w drugim natomiast autor dał wyraz miłości własnej, pisząc oh-so-handsome pixel portrait wyjaśnię, Ŝe ma on na myśli specjalnie spreparowany obraz przedstawiający jego podobiznę. Jeśli chodzi o funkcję apelatywną, istnieje pewna grupa tekstów, których celem, poza opisanymi wcześniej, jest takŝe nakłonienie lub przekonanie czytelnika do stosowania określonego rodzaju podejścia w pracy. Doskonałym tego przykładem jest ksiąŝka Refactoring HTML [2008], w której autor Elliotte Rusty Harold przekonuje, Ŝe przekonwertowanie kodu HTML istniejących stron na kod XHTML jest konieczne i bardzo korzystne. Z punktu widzenia tłumacza, tego typu tekst jest pod pewnymi względami najtrudniejszy do przetłumaczenia ze wszystkich opisywanych tu rodzajów. Po pierwsze duŝa liczba odwołań kulturowych, metafor i innych zabiegów stylistycznych powoduje, Ŝe poza wiedzą specjalistyczną (która sama w sobie odgrywa tu niezwykle waŝną rolę, o czym napiszę dalej) tłumacz musi bardzo dobrze orientować się w kulturze obszaru, z którego pochodzi autor. W przypadku tekstów informatycznych oznacza to przede wszystkim konieczność znajomości kultury Stanów Zjednoczonych, poniewaŝ przewaŝająca część tego typu tekstów jest pisana przez autorów mieszkających w tym kraju. Niemniej jednak często spotyka się takŝe teksty autorów z innych części świata, którzy piszą dla amerykańskich wydawnictw. Jedną z liczniejszych takich grup są informatycy i autorzy tekstów informatycznych z Indii. W kwestii znajomości tłumaczonej dziedziny, warto zwrócić uwagę, Ŝe w tego typu tekstach tłumacz moŝe natknąć się na największą liczbę nieprzyjemnych niespodzianek. Wiedza fachowa jest niezbędna przy tłumaczeniu kaŝdego tekstu, ale warto przypomnieć, Ŝe w omawianej grupie najczęściej pojawiają się błędy merytoryczne. W tym przypadku tłumacz powinien mieć wystarczającą wiedzę, aby tego rodzaju

16 błędy wychwycić i w miarę moŝliwości poprawić. Czasami konieczne jest nawet usunięcie niewielkich fragmentów tekstu lub napisanie w ich miejsce całkiem nowych zdań. Celem tych działań jest oczywiście zapewnienie jak najwyŝszej jakości podręcznika, a nie dostarczenie jak najbardziej ekwiwalentnego przekładu. Za ilustrację niech posłuŝą dwa fragmenty tekstu. Jeden pochodzi z ksiąŝki zaliczanej do pierwszej grupy, pod tytułem Professional Cascading Style Sheets for Web Design [Schmitt i in.: 2008] drugi z oficjalnej dokumentacji technologii CSS opublikowanej przez organizację World Wide Web Consortium (W3C). Oba fragmenty opisują dokładnie to samo zagadnienie. MoŜna wręcz odnieść wraŝenie, Ŝe autor pierwszego tekstu podczas pisania skorzystał z oficjalnej dokumentacji. W celu wykazania róŝnicy poziomów trudności tłumaczenia tych fragmentów tekstu, uŝyto translatora elektronicznego Wyniki zostały przedstawione w podpunktach. 1. Looking for even finer-grained control? Style sheets can hook into even more aspects of your markup. Remember the class attribute used in the Harvard University makeover? It was used to denote an "item" category of divs. a. Dla szukanie równy finer-grained kontrola? Arkusze stylów mogą wieszać do nawet więcej aspektów z twój markup. Pamiętać, Ŝe atrybut klasy uŝył w Universytet Harvarda całkowita odmiana? To zostało uŝyte by oznaczyć "rzecz" kategoria z divs 2. To increase the granularity of control over elements, a new attribute has been added to HTML: 'CLASS'. All elements inside the 'BODY' element can be classed, and the class can be addressed in the style sheet: a. Zwiększyć ziarnistość kontroli ponad elementami, nowy atrybut został dodany do HTML: 'CLASS'. Wszystkie elementy wewnątrz 'BODY' element moŝe być zaliczony, i klasa moŝe być zaadresowana w arkuszu stylów: Wynik powyŝszego prostego eksperymentu pozwala wyciągnąć wniosek, Ŝe tłumaczenie tekstu oficjalnej dokumentacji, mimo iŝ jest to styl bardziej zwięzły i pozbawiony ukrytych treści, przysparza mniej problemów niŝ tłumaczenie tekstu, który na pierwszy rzut oka mógłby się wydawać bardziej przyjazny dla czytelnika. Dla tłumacza-człowieka oznacza to, Ŝe w tym drugim przypadku nie musi domyślać się, co autor miał na myśli, a jedynie przetłumaczyć tekst prima facie. Nie ma w nim ukrytych znaczeń ani przenośnych wyraŝeń, które mogłyby zaciemnić prawdziwe znaczenie tekstu i wprowadzić tłumacza w błąd

17 Podsumowując, naleŝy stwierdzić, Ŝe z punktu widzenia tłumacza teksty naleŝące do pierwszej grupy mogą nastręczać wiele problemów. Największe trudności mogą sprawiać niejasne metaforyczne wyraŝenia oraz odwołania kulturowe oraz zbyt barwny język autorów. Dodatkowym powaŝnym problemem mogą być występujące w nich błędy merytoryczne. Oznacza to, Ŝe tłumacz powinien posiadać głęboką wiedzę z tłumaczonej dziedziny, aby być w stanie uniknąć wielu potencjalnych nieporozumień i nie wprowadzić czytelnika w błąd, a takŝe narazić się na ostrą krytykę ze strony sfrustrowanych czytelników. Z drugiej strony w tego typu tekstach wysokospecjalistyczna terminologia informatyczna występuje stosunkowo rzadko. Stopień II Druga z wyróŝnionych grup tekstów obejmuje dzieła, które są zazwyczaj bardzo obszerne i wyczerpująco opisują pewne technologie lub ich wybrane aspekty. W odróŝnieniu od tekstów z grupy I, ten rodzaj publikacji nie jest juŝ tak bardzo praktyczny. Teksty w tej kategorii zawierają oczywiście wiele przykładów zastosowania opisywanych technik, ale ich głównym celem wydaje się nie tyle opis konkretnego zastosowania jakiejś technologii, a raczej szczegółowe opisanie tej technologii w ogóle i wskazanie potencjalnych moŝliwości jej wykorzystania. Autorami są często osoby posiadające pewną renomę w środowisku informatycznym i cieszące się uznaniem. Są to zarazem posiadacze róŝnych wyróŝnień, jak np. Microsoft Most Valuable Professional (MVP) czy Java Champion. Zatem informacje przedstawiane w tekstach omawianej grupy pochodzą z bardzo wiarygodnego źródła. Język tekstu jest znacznie bardziej zrozumiały niŝ ten występujący w tekstach grupy pierwszej. PróŜno szukać kolokwializmów oraz niejasnych zdań odwołujących się do aspektów kulturowych. Autorzy tego rodzaju tekstów wystrzegają się stosowania przenośni i ogólnie tych środków stylistycznych, które mają duŝą wartość w literaturze niespecjalistycznej, ale zaciemniają i utrudniają rozumienie tekstów specjalistycznych. Tekst jest przejrzysty i jasny. Publikacje tego typu przeznaczone są najczęściej dla osób, które posiadają pewną wiedzę informatyczną, ale nie muszą znać się na opisywanej w nich technologii. Jest to spowodowane tym, Ŝe autor najczęściej wyczerpująco opisując temat zaczyna od rzeczy podstawowych, a kończy na zagadnieniach bardziej zaawansowanych, stopniowo wprowadzając czytelnika w tajniki tematu. W kwestii błędów merytorycznych, naleŝy zauwaŝyć, Ŝe tego rodzaju publikacje zawierają ich znacznie mniej niŝ teksty z grupy pierwszej. Zdarzają się pewne niedociągnięcia, ale niezwykle rzadko są to powaŝne usterki, które mogłyby wprowadzić czytelnika w błąd np. nieliczne literówki i inne rodzaje błędów typograficznych

18 Z punktu widzenia tłumacza, teksty tego typu są pod wieloma względami łatwiejsze do przetłumaczenia niŝ teksty z grupy pierwszej. W związku z brakiem lub bardzo niewielką liczbą odwołań kulturowych, tłumacz moŝe poradzić sobie z pracą bez Ŝmudnych poszukiwań wielu wyraŝeń, które na pierwszy rzut oka wyglądają niezrozumiale. Wynika z tego, Ŝe tłumacz jest naraŝony na mniejszą liczbę sytuacji, w których moŝe popełnić powaŝny błąd lub zmienić znaczenie oryginału. Bardzo rzadko jest on zmuszony do usuwania lub dodawania fragmentów lub nawet całych zdań, aby dostosować podręcznik do realiów kulturowych i językowych odbiorcy tekstu. Jeśli chodzi o wiedzę fachową, jest ona tłumaczowi niezbędna, tak jak w kaŝdym przypadku tłumaczenia informatycznego, i pozwala znacząco przyspieszyć proces tłumaczenia. Oczywiście wszystkie braki tłumacz moŝe uzupełnić w trakcie tłumaczenia, ale jeśli weźmie się pod uwagę, Ŝe typowa publikacja ma ponad 1000 stron, tłumacz nieznający się na rzeczy, spędzi nad tłumaczeniem o wiele więcej czasu niŝ tłumacz posiadający znaczną wiedzę fachową. Jest to szczególnie waŝne w informatyce, dziedzinie, w której postęp jest bardzo szybki. PoniŜej znajduje się przykładowy fragment tekstu, którego jedną część moŝna poprawnie przetłumaczyć bez większej wiedzy na temat języka Visual Basic.NET, natomiast druga część zawiera zakamuflowany problem, którego słabo obeznany z tematem tłumacz prawie na pewno nie przetłumaczy poprawnie. ArrayTests Demonstrates the Array class methods IndexOf, LastIndexOf, Reverse, and BinarySearch. Also sorts integers, objects that implement IComparable, and objects that can be sorted with IComparer objects. PowyŜszy tekst zawiera opis jednego z przykładowych programów przedstawionych w ksiąŝce Visual Basic Programmer's Reference [Stephens 2008]. Pierwszy rodzaj problemu jest związany z wyraŝeniem objects that implement IComparable. MoŜna je przetłumaczyć dosłownie obiekty implementujące IComparable i mimo iŝ nie będzie to najlepszy styl, tłumaczenie nie zostanie uznane za błędne, a przede wszystkim będzie ono zrozumiałe dla programisty. Lepsze tłumaczenie tego fragmentu mogłoby brzmieć obiekty implementujące interfejs IComparable, albo, dla purystów, obiekty klas implementujących interfejs IComparable. Informację o tym, Ŝe IComparable to w języku Visual Basic interfejs moŝna znaleźć bardzo łatwo. Nietrudno teŝ jest natknąć się na informację, Ŝe w języku Visual Basic zwyczajowo nazwy interfejsów poprzedza się wielką literą I. Drugi, znacznie trudniejszy problem dotyczy fragmentu objects that can be sorted with IComparer Objects. Tutaj dosłowne tłumaczenie nie sprawdza się. Zdanie obiekty, które moŝna sortować za pomocą

19 obiektów interfejsu IComparer zawiera błąd. Dopuszczalne, zwłaszcza jeśli wcześniej została uŝyta wersja poprawna, byłoby tłumaczenie: obiekty, które moŝna sortować za pomocą obiektów IComparer. Błąd w pierwszej wersji polega na tym, Ŝe w języku Visual Basic nie da się utworzyć obiektu interfejsu kłóci się to z teoretycznym przeznaczeniem tego bytu programistycznego w ogóle. Szablonami do tworzenia obiektów są klasy, a interfejsy określają tylko funkcje, które klasy te muszą implementować. W związku z tym poprawne tłumaczenie tego fragmentu tekstu mogłoby brzmieć następująco: obiekty, które moŝna sortować za pomocą obiektów klas implementujących interfejs IComparer. Podsumowując, naleŝy uznać, iŝ z czysto językowego punktu widzenia teksty naleŝące do drugiej grupy są łatwiejsze do przetłumaczenia niŝ teksty z grupy pierwszej. Warto jednak takŝe podkreślić, Ŝe są to dzieła o duŝej wartości merytorycznej, co implikuje konieczność posiadania większej wiedzy specjalistycznej przez tłumacza, aby mógł poprawnie wykonać tłumaczenie. Stopień III Trzeci rodzaj to teksty pełniące rolę dokumentacji lub półdokumentacji wybranych technologii informatycznych. Ich główną funkcją jest teoretyczny opis technologii oraz jej funkcji i oferowanych przez nią moŝliwości. Nie są to jednak dokumentacje w ścisłym tego słowa znaczeniu. Są to publikacje, których autorami lub współautorami są twórcy dokumentowanych technologii. Nie mają one jednak formy ściśle dokumentacyjnej, a formę podręcznika wypełniającego lukę po oficjalnym dokumencie, który nigdy nie został opracowany lub stanowią uzupełnienie dokumentacji, która jest niepełna lub została opublikowana wyłącznie w formie elektronicznej. Przykładami tego rodzaju tekstów są ksiąŝki The Ruby Programming Language, której autorami są David Flanagan i twórca języka Ruby Yukihiro Matsumoto [Flanagan, Matsumoto 2008] oraz Programming PHP, której autorami są twórca języka PHP Rasmus Lerdorf oraz Kevin Tatroe i Peter MacIntyre [Lerdorf, MacIntyre 2007]. Pozycje te bywają terminotwórcze, a więc czasami mają charakter prymarny, oraz prezentują najwyŝszy poziom merytoryczny z dotychczas opisanych rodzajów tekstów. Są to dzieła wysokiej jakości, w których trudno znaleźć jakiekolwiek błędy. W pewnym sensie wychwycenie błędów jest tu praktycznie niemoŝliwe, poniewaŝ twórca danej technologii wie najlepiej, jak ona działa i trudno się z nim spierać. Styl tego typu tekstów jest w duŝym stopniu formalny, chociaŝ, jak zaznaczają sami autorzy, ich styl jest nieco lŝejszy od typowej dokumentacji. Są pisane precyzyjnym, jasnym i przejrzystym językiem. Mała ilość

20 odwołań kulturowych oraz bardzo mała liczba lub brak wyraŝeń kolokwialnych i figur stylistycznych sprawiają, Ŝe publikacje te są łatwe do zrozumienia dla profesjonalistów. Z translatorycznego punktu widzenia, teksty tego rodzaju nie przysparzają zbyt duŝych problemów. Jedynym warunkiem jest dobra znajomość opisywanych zagadnień oraz ogólna orientacja w dziedzinie informatyki. Ze względu na moŝliwość wystąpienia nowych terminów, tłumaczowi pomocna jest wiedza wystarczająca do zaproponowania ich w miarę rozsądnie brzmiących ekwiwalentów. Stopień IV Czwarta grupa tekstów obejmuje wszelkiego rodzaju oficjalne normy i dokumentacje dotyczące technologii informatycznych. MoŜna do nich zaliczyć np. wszystkie specyfikacje opracowywane przez organizację W3C, dokumentacje API języków programowania (np. podręczniki internetowe w witrynie MSDN Microsoftu, normy ISO i ECMA, dokumentacje techniczne urządzeń itp. Język tych publikacji jest wysoce sformalizowany. Nie występują w nich praktycznie bezpośrednie zwroty do czytelnika, które są zastępowane innymi konstrukcjami językowymi, np. stroną bierną. Brak w nich jakichkolwiek zbędnych środków stylistycznych, jak np. metafory, omówienia czy nawet zastąpienia. Ze względu na konieczność zachowania precyzji przekazu niektóre terminy są powtarzane bardzo często, nawet w jednym zdaniu. Dzięki temu teksty tego rodzaju są bardzo precyzyjne i jasne oraz zrozumiałe dla odpowiednio przygotowanego czytelnika. Nie są one jednak przeznaczone do czytania przez laików lub początkujących. SłuŜą jako materiał referencyjny dla zaawansowanych specjalistów, twórców oprogramowania (np. specyfikacja W3C języków XHTML i CSS jest przeznaczona głównie dla twórców przeglądarek internetowych). Dla tłumacza oznacza to przede wszystkim konieczność dobrego przygotowania się od strony merytorycznej oraz znajomości wielu terminów związanych z zaawansowanymi technikami, które w innych rodzajach tekstów nie są opisywane w ogóle lub bardzo rzadko i skrótowo. Z drugiej strony duŝym ułatwieniem jest klarowna i precyzyjna forma wypowiedzi oraz ograniczony leksykalny zasięg tekstu. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe tego typu teksty mają charakter czysto teoretyczny, przez co mogą zawierać znaczne ilości nowych pojęć i terminów, dla których będzie konieczne szybkie znalezienie rozsądnie brzmiących odpowiedników. Aby to się powiodło, tłumaczowi niezbędna jest szeroka i głęboka wiedza na temat opisywanych zagadnień