Raport za rok 2013 z realizacji Małopolskiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata

Transkrypt

1 Raport za rok 2013 z realizacji Małopolskiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata Departament Zdrowia i Polityki Społecznej Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego Kraków, marzec 2014

2 Raport za rok 2013 z realizacji Małopolskiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata Tytuł: Raport za rok 2013 z realizacji Małopolskiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata Opracowanie: Dariusz Madera, Anita Orzeł-Nowak, Małgorzata Nowobilska-Stanios, Sylwia Grzesiak- Ambroży, Jacek Malec, Agnieszka Markielowska Przy publikowaniu treści zawartych w niniejszym opracowaniu prosimy o podawanie źródła danych Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego ul. Racławicka 56, Kraków tel ,fax Departament Zdrowia i Polityki Społecznej ul. Radziwiłłowska 1 ps.sekretariat@umwm.pl 2

3 Raport za rok 2013 z realizacji Małopolskiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata SPIS TREŚCI: Wprowadzenie Rozdział 1 Leczeni w województwie małopolskim...5 Rozdział 2 Prewencja i nadzór w Małopolsce Dane z Komendy Wojewódzkiej Policji w Krakowie Nowe Substancje Psychoaktywne Dane z Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Krakowie Dane z Punktów Diagnostyczno-Konsultacyjnych Rozdział 3 Zasoby instytucjonalne Województwa Wykaz zasobów instytucjonalnych w województwie małopolskim w 2013 roku Placówki stacjonarnego i dziennego leczenia uzależnień od środków psychoaktywnych w województwie małopolskim...18 Rozdział 4 Zrealizowane wskaźniki w 2013 roku w ramach celów oraz zadań Małopolskiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata Rozdział 5 Działania podejmowane przez Samorząd Województwa Małopolskiego w 2013 r. na rzecz przeciwdziałania narkomanii Realizowane projekty w ramach otwartego konkursu ofert na realizację zadań publicznych Województwa Małopolskiego w zakresie profilaktyki i przeciwdziałania uzależnieniom Pozostałe działania Wnioski i rekomendacje Załączniki: Zał. nr 1 Sprawozdanie za rok 2013 z realizacji działań przez Eksperta Wojewódzkiego ds. Informacji o Narkotykach i Narkomanii Województwa Małopolskiego 59 3

4 Raport za rok 2013 z realizacji Małopolskiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata Wprowadzenie Przedkładany raport przedstawia działania podejmowane w 2013 roku przez Samorząd Województwa, jednostki samorządu gminnego oraz powiatowego, Wojewodę Małopolskiego, Eksperta Wojewódzkiego ds. Informacji o Narkotykach i Narkomanii Województwa Małopolskiego, Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnień i Współuzależnienia, Kuratorium Oświaty w Krakowie, Powiatowe Stacje Sanitarno- Epidemiologiczne, Wojewódzką Komendę Policji w Krakowie, placówki leczenia uzależnień oraz organizacje pozarządowe. Powyższe instytucje zostały określone na etapie przygotowania Programu jako jego realizatorzy. Ponieważ poszczególne podmioty, ustawowo są zobligowane do realizacji różnych zadań, nie wszyscy realizatorzy angażowali się na rzecz osiągnięcia wszystkich wymienionych wskaźników przypisanych do poszczególnych celów Programu. Nie uzyskano również pełnych danych z niektórych instytucji. Należy stwierdzić, iż to gminy wykonują większość zadań w zakresie przeciwdziałania narkomanii, co wynika głównie z faktu, że są one prawnie zobligowane do podejmowania licznych aktywności w tym zakresie (zapisy ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii). Najbardziej zaangażowane w realizację Programu są następujące instytucje: Samorządy gminne WM. Ekspert Wojewódzki ds. Informacji o Narkotykach i Narkomanii Województwa Małopolskiego. Wojewódzka Komenda Policji w Krakowie. Powiatowe Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne w Województwie Małopolskim. Samorząd Województwa Małopolskiego. Wszystkie wymienione w raporcie działania wpisują się w cele oraz zadania Małopolskiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata Należy zaznaczyć, że dane zawarte w niniejszym raporcie, zbierane są zgodnie z ustawą o statystyce publicznej. Upoważnione instytucje, po opracowaniu dostępnego zakresu danych, udostępniają je zazwyczaj dopiero w drugiej połowie roku, następującego po roku sprawozdawczym. Z uwagi na to niektóre dane przedstawione w raporcie bazują na danych z 2012 r., gdyż zostały one udostępnione w roku, którego sprawozdanie dotyczy. 4

5 Liczba leczonych Raport za rok 2013 z realizacji Małopolskiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata Rozdział 1 Leczeni w województwie małopolskim W Małopolsce odnotowujemy tendencję wzrostową dotyczącą liczby osób leczonych z zaburzeniami psychicznymi spowodowanymi używaniem środków psychoaktywnych. W 2011 roku leczono z wyżej wymienionego powodu pacjentów, co oznaczało wzrost o 198 osób (9,51%) w porównaniu do 2010 roku. W roku 2012 nastąpił spadek w stosunku do 2011 o 0,96 % (Wykres 1). Dane za rok 2013 będą dostępne w okresie późniejszym (ok. czerwca). Wykres 1. Leczenie osób z zaburzeniami psychicznymi spowodowanymi używaniem środków psychoaktywnych w Województwie Małopolskim w latach (dane za rok 2013 dostępne ok. czerwca 2014 r.) Lata Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu: Monitorowanie problemów narkotykowych w województwie małopolskim w 2009 roku, Małopolska 2010 roku, oraz na podstawie danych z Wojewódzkiego Centrum Zdrowia Publicznego w Krakowie. Problem narkomanii dotyka często osoby od 19 do 29 roku życia, w tej grupie leczonych było w 2012 roku 812 pacjentów (35,94%). Liczba leczonych ogółem mężczyzn wyniosła (67,95%). Ponadto utrzymuje się cały czas wysoka tendencja występowania zaburzeń psychicznych spowodowanych: dużym spożyciem kilku substancji jednocześnie lub innych substancji psychoaktywnych, współuzależnieniem, przyjmowaniem leków uspokajających i nasennych, opiatów, kanabinolów, a także używaniem tytoniu oraz innych substancji pobudzających, w tym kofeiny (Tabela 1). Tabela 1. Leczenie osób z zaburzeniami spowodowanymi używaniem środków psychoaktywnych w województwie małopolskim w 2012 roku (dane za rok 2013 dostępne ok. czerwca 2014 roku). Leczeni Leczeni po raz pierwszy Wyszczególnienie ogółem w tym w wieku ogółem w tym w wieku do 18 lat lat do 18 lat lat Ogółem 2011 r

6 Raport za rok 2013 z realizacji Małopolskiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata Leczeni Leczeni po raz pierwszy Wyszczególnienie ogółem w tym w wieku ogółem w tym w wieku do 18 lat lat do 18 lat lat 2012 r z liczby ogółem - mężczyźni osoby zamieszkałe na wsi Zaburzenia psychiczne spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych - opiaty (F11) kanabinole (F12) leki uspokajające i nasenne (F13) kokaina (F14) inne substancje pobudzające, w tym kofeina (F15) substancje halucynogenne (F16) lotne rozpuszczalniki (F18) kilka substancji lub inne substancje psychoaktywne (F19) Używanie tytoniu (F17) Współuzależnienia Uwaga: Liczba leczonych z zaburzeniami psychicznymi ogółem nie stanowi sumy liczby leczonych według rozpoznania zasadniczego. Różnica między sumą rozpoznań a liczbą leczonych wynika z tego, że jeżeli w poradni nie ma zatrudnionego lekarza psychiatry (bądź konsultanta psychiatry), to wykazywana jest tylko ogólna liczba pacjentów (bez rozpoznań). Źródło: Opracowanie własne Departamentu Zdrowia i Polityki Społecznej UMWM na podstawie danych Wydziału Polityki Społecznej Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego. Wykres 2: Zaburzenia psychiczne spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych w Małopolsce w latach (dane za rok 2013 dostepne ok. czerwca 2014 roku) opiaty (F11) - kanabinole (F12) - leki uspokajające i nasenne (F13) - kokaina (F14) - inne substancje pobudzające, w tym kofeina (F15) - substancje halucynogenne (F16) - lotne rozpuszczalniki (F18) - kilka substancji lub inne substancje psychoaktywne (F19) - używanie tytoniu (F17)* Ź Żródło: Opracowanie własne Departamentu Zdrowia i Polityki Społecznej UMWM na podstawie sprawozdania MZ-15 (od 2010 roku na podstawie danych Wydziału Polityki Społecznej Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego) 6

7 Raport za rok 2013 z realizacji Małopolskiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata W roku 2013 odnotowano nieznaczny spadek liczby osób objętych programem substytucyjnym w porównaniu do 2012 roku (spadek o 4 osoby). Osoby te głównie nadużywały opiaty (kompot) oraz substancje towarzyszące, tj.: alkohol, amfetaminę, metkatynon, marihuanę, benzodiazepiny. Wykres 3. Liczba osób objętych leczeniem substytucyjnym w Małopolsce w latach Źródło: Opracowanie własne Departamentu Zdrowia i Polityki Społecznej UMWM na podstawie danych z Centrum Zdrowia Psychicznego Poradni Leczenia Uzależnień Szpitala Specjalistycznego im. L. Rydygiera Sp. z o.o. w Krakowie. Działania z zakresu redukcji szkód w dziedzinie narkomanii koncentrują się na niwelowaniu szkodliwych skutków zażywania narkotyków, a nie na przeciwdziałaniu ich używania. W Polsce programami redukcji szkód są programy substytucji lekowej oraz programy wymiany igieł i strzykawek, które zakładają możliwą pomoc osobom uzależnionym bez realizowania przez nich warunku abstynencji. Poradnia MONAR w Krakowie realizuje program wymiany igieł i strzykawek, Poradnia Leczenia Uzależnień, Szpitala Specjalistycznego im. L. Rydygiera Sp. z o.o. w Krakowie realizuje program substytucji lekowej poprzez zapisywanie i kierowanie pacjentów do programu metadonowego. Jak wynika z danych uzyskanych z Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Krakowie. pierwszą jednostką penitencjarną w Polsce, która zastosowała metadonowe leczenie substytucyjne był Areszt Śledczy w Krakowie przy ul. Montelupich 7. W więziennym Zakładzie Opieki Zdrowotnej przy ul. Montelupich jest realizowany program leczenia substytucyjnego osób pozbawionych wolności z uzależnieniem od opiatów. Nosi on nazwę Metar Kraków. To właśnie ten areszt śledczy w 2003 roku, jako pierwszy w kraju, zaczął prowadzić metadonową redukcję szkód. W okresie liczba leczonych osób wyniosła 53, w tym: 35 mężczyzn i 18 kobiet. Przedział wiekowy leczonych obejmował roczniki Najczęściej przyjmowane substancje psychoaktywne stanowiły leki z grupy benzodiazepin i leki przeciwdepresyjne. Obecnie w Areszcie Śledczym w Krakowie przebywa 9 osób objętych programem substytucyjnym leczenia metadonem. W roku 2013 Narodowy Fundusz Zdrowia, Małopolski Oddział Wojewódzki w Krakowie przeznaczył kwotę zł na leczenie uzależnień i współuzależnień na terenie województwa małopolskiego, szczegółowe dane w tabelach nr 2 i 3 Z uwagi na fakt, że uzależnienia od alkoholu oraz środków psychoaktywnych często współwystępują u tych samych pacjentów prezentowane zestawienie dotyczy wszystkich kontraktowanych w tym zakresie świadczeń. Ujęcie to umożliwia spojrzenie na skalę środków przeznaczanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia na leczenie osób uzależnionych w Małopolsce. 7

8 Raport za rok 2013 z realizacji Małopolskiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata Tabela 2. Środki finansowe przeznaczone przez NFZ na leczenie uzależnień i współuzależnień w Małopolsce w 2013 roku. Zakres świadczeń Nakłady w 2013 roku w zł Leczenie Uzależnień (leczenie ambulatoryjne) Świadczenia w Poradni Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia od Alkoholu (leczenie ambulatoryjne) Świadczenia Terapii Uzależnień dla Dzieci i Młodzieży (leczenie ambulatoryjne) Świadczenia w Poradni Terapii Uzależnienia od substancji psychoaktywnych innych niż alkohol (leczenie ambulatoryjne) Program Leczenia Substytucyjnego program metadonowy (leczenie ambulatoryjne) Świadczenia w Oddziale Dziennym Terapii Uzależnień od Alkoholu Świadczenia w Oddziale Dziennym Terapii Uzależnienia od Substancji Psychoaktywnych Świadczenia Dzienne Leczenia Uzależnień Świadczenia w Oddziale / Ośrodku Leczenia Alkoholowych Zespołów Abstynencyjnych (Detoksykacji) (leczenie stacjonarne) Świadczenia w Oddziale / Ośrodku Leczenia Zespołów Abstynencyjnych Po Substancjach Psychoaktywnych (Detoksykacji) (leczenie stacjonarne) Leczenie Uzależnień Stacjonarne Świadczenia Terapii Uzależnienia od Alkoholu Stacjonarne Krótkoterminowe Świadczenia Terapii Uzależnień od Substancji Psychoaktywnych (leczenie stacjonarne) RAZEM Źródło: Opracowanie własne Departamentu Zdrowia i Polityki Społecznej UMWM na podstawie danych przesłanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia, Małopolski Oddział Wojewódzki w Krakowie Dodatkowo poniżej zaprezentowano podział kwoty zł na poszczególne powiaty województwa małopolskiego (tabela nr 3). Tabela 3. Środki finansowe przekazane przez NFZ na leczenie uzależnień w powiatach Małopolski w 2013 roku. Środki finansowe w zł L.p. Powiat Leczenie ambulatoryjne Lecznictwo dzienne Lecznictwo stacjonarne suma 2013 rok 2013 rok 2013 rok 2013 rok 1 bocheński brzeski chrzanowski dąbrowski gorlicki krakowski limanowski miechowski myślenicki nowosądecki nowotarski olkuski oświęcimski proszowicki suski tarnowski tatrzański wadowicki wielicki m. Kraków m. Nowy Sącz m. Tarnów RAZEM Źródło: Opracowanie własne Departamentu Zdrowia i Polityki Społecznej UMWM na podstawie danych przesłanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia, Małopolski Oddział Wojewódzki w Krakowie 8

9 Raport za rok 2013 z realizacji Małopolskiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata Koszty leczenia uzależnień od substancji psychoaktywnych przedstawiono w tabeli 4, największa pula środków przekazywana jest corocznie przez Małopolski Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia na leczenie stacjonarne. Dzięki tym środkom zapewniana jest dostępność do różnych rodzajów lecznictwa w trzech miastach na prawach powiatu (m. Kraków, m. Tarnów, m. Nowy Sącz) oraz w trzech powiatach (olkuskim, oświęcimskim, wadowickim). Tabela 4. Nakłady finansowe przyznane przez MOW NFZ w latach na leczenie uzależnienia od substancji psychoaktywnych w zł. Rodzaj leczenia ROK Kwota w zł Leczenie ambulatoryjne , , , ,95 Leczenie dzienne w tym uzależnień bliżej niescharakteryzowanych , , , ,00 Leczenie stacjonarne w tym detoksykacja , , , ,65 Suma: ,90 Źródło: Opracowanie własne Departamentu Zdrowia i Polityki Społecznej UMWM na podstawie danych przesłanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia, Małopolski Oddział Wojewódzki w Krakowie 9

10 Rozdział 2 Prewencja i nadzór w Małopolsce 2.1 Dane z Komendy Wojewódzkiej Policji w Krakowie Przestępczość narkotykowa na terenie Małopolski: - Przestępstwa stwierdzone ( w 2012 roku) spadek o Przestępstwa wykryte ( w 2012 roku) spadek o Czyny karalne (1 791 w roku) spadek o 782 Najwięcej przestępstw stwierdzonych z Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii ujawniły nw. jednostki Policji: - KMP Kraków czynów - KMP Tarnów 335 czynów - KPP Limanowa 673 czyny - KPP Brzesko czynów - KPP Dąbrowa Tarnowska 736 czynów - KPP Bochnia 446 czynów - KPP Oświęcim 394 czyny Osoby podejrzane, nieletni sprawcy: - Ogółem podejrzanych (1 865) wzrost o 73, - Nieletni sprawcy 158 (214) spadek o 56. Udział nieletnich sprawców w ogólnej liczbie podejrzanych wynosi 9 % (12,4 %). Najczęściej popełniane przestępstwa z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii: - Art. 62 ust. 1 i 3 dot. nielegalnego posiadania narkotyków, - Art. 59 dot. nielegalnego rozprowadzania narkotyków w celach zarobkowych, - Art. 58 dot. nakłaniania innych do używania narkotyków. Głównym przedmiotem przestępstwa z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii były niżej wymienione środki psychoaktywne: - Marihuana, haszysz - Amfetamina - Substancja psychotropowa, odurzająca - Kokaina, crack - Tabletki ekstazy - Polska heroina - Heroina - LSD

11 Współpraca z instytucjami, działania profilaktyczne i szkoleniowe: W roku 2013 pracownicy Wydziału Prewencji KWP w Krakowie prowadzili szereg spotkań i szkoleń w zakresie rozpoznawania i przeciwdziałania przestępczości narkotykowej w tym również poruszanie aspektów z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Ponadto ćwiczono zachowania funkcjonariuszy policji wobec osób uzależnionych od narkotyków, w tym również postępowanie w przypadku ich agresywnych zachowań. Działania te przeznaczone były dla całego stanu osobowego nowo przyjętych funkcjonariuszy Oddziałów Prewencji Policji w Krakowie. Ponadto w ramach projektu Sport przeciw wykluczeniom przeprowadzono serię spotkań z uczestnikami zajęć Oyama Karate przestrzegając przed narkomanią i alkoholizmem. Projekt będzie kontynuowany w 2014 roku. Realizacja działań o charakterze profilaktycznym ukierunkowanych na uzależnienie od środków psychoaktywnych i dopalaczy ma charakter długofalowy. Przybierają one m.in. formułę spotkań z dziećmi i młodzieżą, spotkań z nauczycielami, pedagogami oraz psychologami szkolnymi, spotkań z rodzicami dzieci. Policyjni specjaliści ds. nieletnich i patologii są zapraszani na spotkania, w trakcie których przedstawiane są m.in. zagadnienia dotyczące unikania zagrożeń, odpowiedzialności nieletnich za popełnienie czynów karalnych, odpowiedzialność za naruszenie przepisów Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, a także co było widoczne po rozpoczęciu roku szkolnego tematyka dopalaczy. Funkcjonariusze Policji z Małopolski, w trakcie wykonywania czynności służbowych m.in. na drogach, w rejonie dyskotek, wykorzystywali do weryfikacji np. kierowców urządzenia ORATEC, Rapaid STAT, które pozwalają na wykrycie narkotyków z pięciu podstawowych grup: - Amfetaminy, - Benzodiazepiny, - THC, - Kokaina, - MDMA, - Opiaty. Departament Zdrowia i Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego 11

12 Województwo małopolskie w różnym stopniu jest zagrożone zjawiskiem narkomanii, jak i samymi przestępstwami związanymi z naruszeniem przepisów ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Wynika to m. in. ze specyfiki danego terenu. W roku spadła ilość przestępstw narkotykowych ( w 2012 roku). Jednym z największych miejsc podaży i popytu narkotyków na terenie Małopolski jest Kraków. W dalszej kolejności możemy m.in. wymienić powiat brzeski, tarnowski, limanowski, oświęcimski, bocheński i dąbrowski. Sprzedaż narkotyków odbywa się najczęściej na ulicy, w kawiarniach, dyskotekach, samochodach, parkach i w pobliżu szkół. Z informacji uzyskanych od jednostek terenowych wynika, iż na terenie województwa małopolskiego ceny sprzedawanych narkotyków kształtują się w sposób następujący: - Amfetamina: zł za 1 gram, - Haszysz: zł za 1 gram, - Marihuana: zł za 1 gram, - Extasy: 2 15 zł za 1 tabletkę, - Polska heroina: 5 12 zł za 1 cm 3, - Kokaina: zł za 0,8 gram, - Grzybki halucynogenne: 2,5 zł za sztukę lub około 25 zł/gram - LSD 25: 35 zł za 1 listek. - Heroina: zł za 1 gram - Konopie indyjskie: około 600 zł za 1 krzak Z danych Komendy Wojewódzkiej Policji w Krakowie wynika, iż zarówno w krajach gdzie narkotyki są legalne (tj. marihuana i niewielka ilość amfetamin w Holandii i Czechach), jak i w krajach gdzie narkotyki są nielegalne, czyli generalnie w pozostałej części Europy, ceny są porównywalne do polskich. Na terenie garnizonu małopolskiego, jednostki policji realizują obecnie 27 programów profilaktycznych, które są zarejestrowane w Biurze Prewencji KGP, a także w Centrum Monitorowania Inicjatyw Obywatelskich na Rzecz Poprawy Bezpieczeństwa Społeczności Lokalnych usytuowanego w strukturach Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie. Osiem programów ma w swoich założeniach wytyczne dotyczące profilaktyki szeroko rozumianego uzależnienia od środków psychoaktywnych: - Szkoła wolna od narkotyków Zakopane, - Odpowiedzialny Gimnazjalista Dąbrowa Tarnowska, - Bezpieczne Miasto Nowy Targ - Program działań profilaktycznych KPP w Myślenicach w zakresie przeciwdziałania uzależnieniom i przestępczości wśród dzieci i młodzieży szkolnej na terenie powiatu myślenickiego, - Gminna kampania przeciw uzależnieniom Brzesko, - Nie narkotykom Brzesko, - Unikanie zagrożeń Tarnów, Departament Zdrowia i Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego 12

13 - Wczesne zapobieganie przejawom demoralizacji u młodzieży w wieku gimnazjalnym Wieliczka. W 2013 roku zostały zaktualizowane porozumienia w sprawie przeciwdziałania narkomanii na terenach uczelni wyższych. Dokumenty te sygnowane są podpisami rektorów uczelni oraz komendantów jednostek Policji. Na terenie Małopolski, Policja podpisała porozumienia z następującymi 14 uczelniami wyższymi: - Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Oświęcimiu, - Małopolska Szkoła Wyższa w Brzesku, - Wyższa Szkoła Biznesu NLU w Nowym Sączu, - Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu, - Uniwersytet Jagielloński, - Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie - Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, - Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, - Krakowska Akademia im. A. F. Modrzewskiego w Krakowie, - Politechnika Krakowska, - Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie, - Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Tarnowie, - Wyższą Szkołą Biznesu National-Luis University w Tarnowie - Uniwersytet Papieski im. Jana Pawła II w Krakowie Duże znaczenie dla rozwoju handlu narkotykowego w Małopolsce, a szczególnie w Krakowie może mieć nasilony ruch turystyczny (tendencja wzrostowa). W tabeli 5 zawarto dane dot. liczby odwiedzających Małopolskę w latach Tabela 5. Liczba odwiedzających Małopolskę w mln. Rok Odwiedzający ogółem 12,5 10,9 11,4 11,9 12,1 12,6 Turyści 8,5 8,6 8,7 9,0 9,1 9,4 Źródło: Opracowanie własne Departamentu Zdrowia i Polityki Społecznej UMWM na podstawie danych UMWM Bliskie sąsiedztwo Województwa Małopolskiego z krajami przygranicznymi, zwłaszcza z Czechami wpływa na rozwój tzw. turystyki narkotykowej, która uzupełnia braki na lokalnym małopolskim rynku, zwłaszcza wśród indywidualnych użytkowników twardych jak i miękkich narkotyków. Ponadto istnieją potwierdzone powiązania pomiędzy Małopolską, a biznesem narkotykowym w Holandii, a także z krajami przygranicznymi takimi jak: Czechy, Litwa, Białoruś, Ukraina. 2.2 Nowe Substancje Psychoaktywne Nowe substancje psychoaktywne, w Polsce nazywane dopalaczami, w języku angielskim określane jako smart drugs, legal hight, pojawiły się w Europie jako alternatywa dla nielegalnych narkotyków. Są substancjami tworzonymi w laboratoriach, naśladują działanie narkotyków jednocześnie pozostając Departament Zdrowia i Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego 13

14 legalnymi. Producenci NSP szybko dostosowują się do środków kontroli, gdy któraś z substancji zostaje przebadana i umieszczona na liście środków nielegalnych w jej miejsce pojawiają się substancje o podobnym działaniu, nieco zmodyfikowane, jednocześnie są legalne do czasu przebadania i stwierdzenia ich psychoaktywnych właściwości. Dzięki dużej dynamice rozwoju rynku dopalaczy (rocznie -jak raportuje ECMDDA (ang. European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii) - odnotowuje się w Europie kilkadziesiąt nowych substancji w 2012 system wczesnego ostrzegania odnotował 73 substancje) nasza wiedza na temat wymiaru farmakologicznego oraz wzorów przyjmowania dopalaczy jest wyrywkowa i niepełna. Przyjmowanie NSP, ze względu na ich trudny do określenia obraz toksykologiczny niesie ze sobą wiele zagrożeń. Toksykolodzy raportują trudności w leczeniu przedawkowań, problem ten stanowi duże wyzwanie dla medycyny. Na scenie narkotykowej niektóre z tych substancji wypierają tradycyjne narkotyki. W Polsce badaniem NSP zajmuje się między innymi Narodowy Instytut Leków Narodowe Laboratorium Kontroli Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Laboratorium wykonuje szeroki zakres badań analitycznych dostarczanego materiału, przygotowuje opinie i ekspertyzy dla organów ścigania odnośnie sfałszowanych produktów leczniczych, produktów nielegalnie wprowadzanych do obroty oraz nowych narkotyków syntetycznych. Na podstawie analiz próbek produktów o tej samej nazwie stwierdzono, że miały one różny skład. Dopalacze są często mieszaniną różnych środków psychoaktywnych zawierających oprócz wielu zanieczyszczeń od 1 do 4 i więcej substancji. Definicja środka zastępczego substancja pochodzenia naturalnego lub syntetycznego w każdym stanie fizycznym lub produkt, roślina, grzyb lub ich część, zawierające taką substancję, używane zamiast środka odurzającego lub substancji psychotropowej lub w takich samych celach jak środek odurzający lub substancja psychotropowa, których wytwarzanie i wprowadzanie do obrotu nie jest regulowane na podstawie przepisów odrębnych. Do środków zastępczych nie stosuje się przepisów o ogólnym bezpieczeństwie produktów. Kontrola prawna NSP: - Prawo zabrania reklamy i promocji środków spożywczych lub innych produktów przez sugerowanie, że posiadają one działanie takie jak substancje psychotropowe lub środki odurzające lub ich użycie, nawet niezgodne z przeznaczeniem, może powodować takie skutki. - Za złamanie przepisów grozi grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. - Zakazuje się wytwarzania oraz wprowadzania do obrotu środków zastępczych. - Kara za złamanie zakazu: od do PLN. - Nadzór nad przestrzeganiem przepisów prowadzi Państwowa Inspekcja Sanitarna. - Właściwy Państwowy Inspektor Sanitarny ma prawo wycofać z obrotu na czas do 18 miesięcy produkty, co do których zachodzi uzasadnione podejrzenie, że mogą być niebezpieczne dla życia, w celu ich zbadania. Koszty badań ponosi podmiot. Jeśli w drodze badań nie stwierdzi się niebezpieczeństwa produktu, koszty są zwracane. Departament Zdrowia i Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego 14

15 W Polsce nie można było wprowadzić innych rozwiązań niż prawo indywidualne, dlatego kontrola nowych substancji psychoaktywnych oparta jest na definicji środka zastępczego i opiera się przede wszystkim na prawie sanitarnym. W myśl nowych rozwiązań Państwowa Inspekcja Sanitarna decyduje jakie substancje są środkami zastępczymi, a więc powinny zostać wycofane z rynku. Rozwiązania wprowadzone na mocy nowelizacji Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz przede wszystkim Ustawy o inspekcji sanitarnej są wymierzone w produkcję oraz handel dopalaczami", nazwane w nowych rozwiązaniach prawnych środkami zastępczymi. 2.3 Dane z Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Krakowie Zarządzeniem Dyrektora Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Krakowie z dnia 26 stycznia 2012 r. powołany został Zespół ds. Dopalaczy z wyznaczeniem koordynatora, który jest pracownikiem Oddziału Nadzoru Higieny Pracy i Ochronny Radiologicznej. Podobnie w każdej Powiatowej Stacji Sanitarno Epidemiologicznej województwa małopolskiego wyznaczony został Koordynator ds. Środków Zastępczych, który współpracuje z innymi komórkami Stacji prowadzącymi nadzór. ilość kontroli 45 w związku z wprowadzaniem do obrotu produktów, co do których zachodzi uzasadnione podejrzenie że stwarzają zagrożenie życia i zdrowia. Tabela 6. Ilość kontroli w ujęciu powiatowym. L.p. Powiat Ilość kontroli 1. Krakowski tarnowski 9 3. nowosądecki 7 4. olkuski 5 5. chrzanowski 1 6. oświęcimski 1 7. wielicki 1 8. limanowski 1 Źródło. Opracowanie własne WSSE w Krakowie. Zatrzymano ogółem: 1626 podejrzanych produktów, z czego 252 pobrano do badań laboratoryjnych. W wyniku przeprowadzonych badan złożono 1 wniosek do Prokuratury o wszczęcie postępowania w związku z popełnieniem przestępstwa (PPIS w Tarnowie). Prokuratura odmówiła wszczęcia postępowania ze względu na brak znamion przestępstwa. Wskazała również, iż łamanie zakazu wprowadzania do obrotu środków zastępczych podlega prawu administracyjnemu. Na podmioty, które złamały zakaz wprowadzania do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej środków zastępczych, nałożone zostały kary pieniężne w łącznej kwocie zł. W trybie odwoławczym WSSE w Krakowie prowadziła 28 spraw. Wydano: - 10 postanowień (2 postanowienia o uchybieniu terminu do wniesienia odwołania i 8 postanowień utrzymujących w mocy postanowienia organu I instancji o kontynuowaniu czynności kontrolnych), - 9 decyzji o utrzymaniu w mocy decyzji organu I instancji o wycofaniu z obrotu produktów, co do których zachodziło podejrzenie o bycie środkami zastępczymi w rozumieniu Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, Departament Zdrowia i Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego 15

16 - 1 decyzję w części uchylającą decyzję organu I instancji (pkt. 2 decyzji organu I instancji dotyczący zaprzestania prowadzenia działalności sklepu). Z uwagi na fakt, iż zjawisko wprowadzania do obrotu i używania środków zastępczych wymaga skoordynowanych działań zapobiegawczych różnych służb, w województwie małopolskim organy PIS realizują swoje działania we współpracy z Policją i Służbą Celną. W województwie małopolskim, w miarę posiadanych możliwości, prowadzony jest monitoring stron internetowych. Działania te mają na celu eliminację bądź ograniczenie podejrzanych produktów w sprzedaży internetowej. W roku 2013 stacje powiatowe współpracowały ściśle z jednostkami organizacyjnymi takim jak szkoły i podmioty lecznicze w zakresie działań profilaktycznych i zapobiegawczych. Działania polegały głównie na dystrybucji materiałów dydaktycznych w szkołach. Szacuje się, iż w województwie małopolskim liczba odbiorców materiałów dydaktycznych wyniosła ponad osób (głównie uczniów). 2.4 Dane z Punktów Konsultacyjno-Diagnostycznych Zakażenia wirusem HIV są najczęściej wynikiem ryzykownych zachowań seksualnych, które często są związane z używaniem substancji psychoaktywnych. Liczba zakażeń wzrastała dwukrotnie w latach , natomiast w roku 2013 wystąpił wyraźny spadek liczby zakażeń. Niemniej jednak liczba nowych zakażeń HIV wciąż utrzymuje się na wysokim poziomie (Tabela 7). Tabela 7. Zakażenia HIV, zachorowania na AIDS i zgony na AIDS w Małopolsce w latach rok 2010 rok 2011 rok 2012 rok 2013 liczba zakażeń HIV liczba zachorowań na AIDS liczba zgonów na AIDS Źródło: Dane Punktu Konsultacyjno-Diagnostycznego HIV/AIDS w Krakowie, przy ul. Olszańskiej 5 W województwie małopolskim funkcjonują dwa Punkty Konsultacyjno Diagnostyczne (w Krakowie i Tarnowie) gdzie bezpłatnie można wykonać testy na obecność wirusa HIV. Prowadzone są też rozmowy około testowe oraz poradnictwo w zakresie ryzykownych zachowań seksualnych i oddziaływania profilaktyczne w zakresie używania środków psychoaktywnych. Finansowane są ze środków Krajowego Centrum ds. HIV/AIDS oraz przy wsparciu Eksperta Wojewódzkiego ds. Informacji o narkotykach i Narkomanii. W Punkcie w Krakowie w roku 2013 badanie wykonało 1323 osoby, wykryto w tym okresie 11 zakażeń HIV, a dwa wyniki były wątpliwe. Z porady bez testu skorzystało 134 osoby (łączna liczba porad 1457). Wśród wykonujących test było 29 kobiet w ciąży. W Puncie w Tarnowie udzielono 118 porad w tym 35 z równoczesnym wykonaniem testu. Departament Zdrowia i Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego 16

17 Rozdział 3 Zasoby instytucjonalne Województwa 3.1 Wykaz zasobów instytucjonalnych w województwie małopolskim w 2013 roku W województwie małopolskim jednostki samorządu terytorialnego (gminy, powiaty, województwo) ściśle współpracują z instytucjami, powołanymi by wspomagać realizację zadań związanych z profilaktyką i przeciwdziałaniem uzależnieniom od środków psychoaktywnych. To współdziałanie ma na celu bieżące monitorowanie statystyk zachorowań wśród osób uzależnionych i współuzależnionych, precyzowanie istotnych potrzeb w zakresie kompleksowego wsparcia oraz opieki medycznej, a także poszukiwanie systemowych rozwiązań mających na celu poprawę warunków leczenia i funkcjonowanie osób doświadczonych problemem uzależnienia, w powrocie do życia społecznego. Dzięki aktywnością podejmowanym przez ww. wyspecjalizowane podmioty możliwe jest racjonalne planowanie efektywnej pomocy osobom, cierpiącym z powodu uzależnień, w powrocie do zdrowia. Na szczeblu wojewódzkim funkcjonują m.in. następujące jednostki: Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia, Wydziału Polityki Społecznej Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego, Kuratorium Oświaty, Komenda Wojewódzka Policji w Krakowie, Wojewódzka Stacja Sanitarno Epidemiologiczna, placówki leczenia uzależnienia od środków psychoaktywnych, sądy, prokuratury okręgowe i prokuratury rejonowe. W powiatach na terenie województwa działają m.in. Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie realizujące zadania z zakresu pomocy społecznej i rehabilitacji społecznej oraz poradnie psychologiczno- pedagogiczne. Natomiast gminy powołują Gminne Komisje Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Pełnomocników oraz Koordynatorów gminnych ds. profilaktyki i przeciwdziałania uzależnieniom (w tym rozwiązywania problemów alkoholowych). Pomoc można uzyskać także w Ośrodkach Pomocy Społecznej, Ośrodkach Interwencji Kryzysowej, jak również w punktach konsultacyjnych, świetlicach socjoterapeutycznych i opiekuńczo-wychowawczych. Departament Zdrowia i Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego 17

18 3.2 Placówki stacjonarnego i dziennego leczenia uzależnień od środków psychoaktywnych w województwie małopolskim. 1) Oddziały terapii uzależnień od substancji psychoaktywnych: Ośrodek Rehabilitacyjno - Readaptacyjny dla Osób Uzależnionych z Nawrotami Choroby "DOM GWAN", ul. Nadbrzezie 25, Kraków (25 miejsc), NZOZ MONAR Ośrodek Rehabilitacyjno-Readaptacyjny Dom Monaru, ul. Suchy Jar Kraków (40 miejsc). 2) Oddział leczenia zespołów abstynencyjnych po substancjach psychoaktywnych (detoksykacja): Ośrodek Leczniczo-Rehabilitacyjny dla Osób Uzależnionych oddział detoksykacyjny, ul. Suchy Jar 4a, Kraków (15 miejsc), Szpital Specjalistyczny im. L. Rydygiera sp. z o.o., Oddział Leczenia Zespołów Abstynencyjnych po substancjach psychoaktywnych (detoksykacja). 3) Oddział dzienny terapii uzależnienia od substancji psychoaktywnych: NZOZ Nowy Szpital w Olkuszu (jest to oddział prowadzony w Jeżówce Ośrodek Terapii Uzależnień Dzieci i Młodzieży, 17 miejsc). 3/a Oddziały dzienne leczenia uzależnień bliżej niescharakteryzowanych: Wojewódzki Szpital Psychiatryczny w Andrychowie Szpital Wojewódzki im. św. Łukasza SP ZOZ w Tarnowie Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Skale 4) Inne placówki pomocowe: Monar - Noclegownia oraz Hostel dla Osób Uzależnionych, ul. Krzemieniecka 63, Kraków (do 20 miejsc), Monar - Hostel readaptacyjny przy ul. Sadowej 117a, 119, 121 Wieliczka (do 20 miejsc). 5) Poradnie terapii uzależnienia od substancji psychoaktywnych innych niż alkohol - 4 poradnie, 6) Program leczenia substytucyjnego 1 program w lecznictwie otwartym oraz 1 program w lecznictwie więziennym. 7) Poradnie leczenia uzależnień, które deklarują również pracę z uzależnieniami od środków innych niż alkohol 8 poradni. W placówkach leczenia oraz pobytu osób uzależnionych od środków psychoaktywnych były w roku 2013 przeprowadzane wizje lokalne przez Eksperta Wojewódzkiego do Spraw Informacji o Narkotykach i Narkomanii Województwa Małopolskiego i przedstawicieli Departamentu Zdrowia i Polityki Społecznej UMWM. Ponadto ze stanem bazy lokalowej oraz funkcjonowaniem zapoznali się również członkowie Komisji Polityki Prorodzinnej i Społecznej Sejmiku Województwa Małopolskiego oraz Komisji Ochrony Zdrowia Sejmiku Województwa Małopolskiego. Z różnych względów część placówek znajduje się w trudnej sytuacji finansowej bądź organizacyjnej, która nie pozwala na przeprowadzenie niezbędnych inwestycji, w konsekwencji podopieczni przebywają niekiedy w bardzo złych warunkach. W szczególności dotyczy to Hostelu dla osób uzależnionych od narkotyków będących w leczeniu substytucyjnym oraz noclegowni dla czynnych narkomanów, jedynej w Krakowie (obiekty zlokalizowane w jednym kompleksie przy ul. Krzemienieckiej). Zgodnie z zapisami Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata , oraz określonymi w Obszarze nr 2, kierunkami działań przewidzianymi do realizacji przez jednostki 18

19 samorządu terytorialnego w zakresie leczenia, rehabilitacji, ograniczania szkód zdrowotnych i reintegracji społecznej przewidziane jest zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej, rehabilitacyjnej dla osób używających szkodliwie i uzależnionych od narkotyków m.in. poprzez rozwój i modernizację bazy materialnej zakładów prowadzących leczenie osób uzależnionych od narkotyków lub używających narkotyków w sposób szkodliwy. Ponadto zgodnie z kierunkiem: zmniejszenie marginalizacji społecznej wśród osób używających narkotyków szkodliwie oraz osób uzależnionych, samorządy mogą wspierać hostele i mieszkania readaptacyjne dla osób używających narkotyków szkodliwie oraz osób uzależnionych. Opierając się o przywołane podstawy programowe sformułowane na szczeblu krajowym oraz biorąc pod uwagę stan infrastruktury lecznictwa stacjonarnego i braki w tym zakresie zasadnym jest podjęcie działań zmierzających do poprawy sytuacji w województwie. Tabele 8,9,10,11: Placówki leczenia uzależnień od środków psychoaktywnych innych niż alkohol w woj. Małopolskim Oddział leczenia zespołów abstynencyjnych po substancjach psychoaktywnych (detoksykacja) - kod 4748 Lp. Powiat Nazwa placówki Adres/ Telefon kontaktowy 1 M. Kraków Ośrodek Leczniczo-Rehabilitacyjny dla Osób Uzależnionych oddział detoksykacyjny ul. Suchy Jar 4a Kraków tel. 12/ M. Kraków Szpital Specjalistyczny im. Ludwika Rydygiera w Krakowie, os. Złotej Jesieni 1 os. Złotej Jesieni Kraków tel Oddział dzienny terapii uzależnienia od substancji psychoaktywnych kod 2714 L.p. Powiat Nazwa placówki Adres/ 1 Olkuski NZOZ Nowy Szpital w Olkuszu Jest to oddział prowadzony w Jeżówce Ośrodek Terapii Uzależnień Dzieci i Młodzieży Wolbrom, Jeżówka 166a Telefon kontaktowy tel./fax. 32/ Poradnie leczenia uzależnień kod 1740, które deklarują pracę z uzależnieniami od środków innych niż alkohol Lp. Powiat Gmina Nazwa palcówki Adres/ Telefon kontaktowy 1 brzeski Brzesko Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Brzesku Poradnia Leczenia Uzależnień ul. Kościuszki Brzesko szpital@spzoz-brzesko.pl tel. 14/ gorlicki Gorlice 3 M. Kraków M. Kraków Centrum Terapii Uzależnień w Gorlicach NZOZ Małopolskie Centrum Profilaktyki i Leczenia Uzależnień ul. Szpitalna 10a Gorlice spotuiw@wp.pl ul. Stoczniowców Kraków mcpilu@wp.pl tel./fax 18/ tel. 12/

20 Poradnie leczenia uzależnień kod 1740, które deklarują pracę z uzależnieniami od środków innych niż alkohol 4 M. Kraków 5 M. Kraków 6 M. Nowy Sącz M. Kraków M. Kraków Nowy Sącz 7 oświęcimski Oświęcim Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. Ludwika Rydygiera w Krakowie Poradnia Leczenia Uzależnień Krakowskie Stowarzyszenie Terapeutów Uzależnień- Krakowskie Centrum Terapii Uzależnień (również kod 1746) Małopolski Ośrodek Profilaktyki i Terapii Uzależnień (MOPiTU) NZOZ Centrum Psychoterapii Sobrietas os. Złotej Jesieni Kraków ops-sekretariat@rydygierkrakow.pl ul. Wielicka 73, Kraków ul. Waryńskiego Nowy Sącz nsodwyk@poczta.fm Ul. Powstańców Śląskich 21, Oświęcim tel. Sekretariat Por.: 12/ Por. terapeuci 12/ fax. 12/ tel. kontaktowy: poradnia@kctu.pl tel./fax 18/ lub 18/ tel.33/ tarnowski Tuchów Centrum Zdrowia Tuchów Ul. Kolejowa 8b, Tuchów tel./fax:14/ tatrzański Zakopane Poradnia Profilaktyki i Terapii Uzależnień w Zakopanem ul. Grunwaldzka 5a Zakopane tel. 18/ Inne placówki pomocowe Lp. Powiat Gmina Nazwa placówki Adres/ Telefon kontaktowy 1 tarnowski Wspólnota Cenacolo - dom w Porębie Radlnej Poręba Radlna k/tarnowa tel. 14/ M. Kraków M. Kraków Monar - Noclegownia dla Osób Uzależnionych ul. Krzemieniecka Kraków tel. 12/ M. Kraków M. Kraków Monar - Hostel - ul. Sadowa Kraków tel tarnowski Tuchów 5 M. Kraków M. Kraków Stowarzyszenie "MONAR" - Dom dla samotnych Matek z dziećmi "MARKOT" Poradnia Profilaktyczno-Społeczna Towarzystwa Powrót z U ul. Daleka Tuchów Kraków ul. Bobrowskiego 10 tel. 14/ tel. zaufania 012/ czynne: pon.- pt Źródło: Opracowanie własne Departamentu Zdrowia i Polityki Społecznej UMWM 20