Metody pracy w centrum medialnym na przykładzie biblioteki Gimnazjum Akademickiego w Toruniu

Transkrypt

1 1 Anna Tomczyk-Churska ZSO Gimnazjum i Liceum Akademickie w Toruniu annach@gimakad.torun.pl Metody pracy w centrum medialnym na przykładzie biblioteki Gimnazjum Akademickiego w Toruniu Zespół Szkół Ogólnokształcących Gimnazjum i Liceum Akademickie w Toruniu od 1998 roku prowadzi przy współpracy z Ministerstwem Edukacji Narodowej i Sportu oraz Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu eksperyment pedagogiczny. Kształci młodzież szczególnie uzdolnioną z całej Polski na poziomie szkoły średniej w cyklu pięcioletnim obejmującym program gimnazjum i liceum[1]. Do zadań szkoły należy wypracowanie i zweryfikowanie w ramach prowadzonego eksperymentu wzorów organizacyjno-dydaktycznych pracy z młodzieżą szczególnie uzdolnioną. Proces edukacji kończy egzamin maturalny. Po zakończeniu nauki w szkole, decyzją Senatu UMK, uczniowie GiLA spełniający kryteria mają możliwość przejścia bez egzaminu na wybrany kierunek studiów na UMK[2]. Biblioteka, organizowana razem ze szkołą od podstaw, jako Ogólnoszkolna Pracownia Informacyjno- Dydaktyczna i biblioteka zarazem specjalistyczna Uniwersytetu Mikołaja Kopernika[3], aktywnie uczestniczy i wspiera proces edukacji w ramach prowadzonego przez szkołę eksperymentu pedagogicznego. Za podstawę teoretyczną jej działań edukacyjnych przyjęto między innymi indukcyjny model wzbogaconego kształcenia zaproponowany przez J. Renzulliego [4] opisujący role nauczyciela, ucznia, organizacji miejsca i programu kształcenia w realizacji edukacji uczniów zdolnych oraz wieloczynnikowy model zdolności zaproponowany przez Franza Moenksa[5] akcentujący wpływ rodziny, rówieśników i środowiska szkoły na kształcenie dzieci zdolnych. Jako biblioteka szkoły średniej wypełnia ona zgodne z odpowiednimi dokumentami prawnymi[6] statutowe funkcje gromadzenia, opracowania i udostępniania informacji na różnych nośnikach [7]. Ponieważ jest to także biblioteka specjalistyczna UMK[8], do jej obowiązków należy stała współpraca z Biblioteką Główną UMK polegająca na wprowadzaniu informacji o zbiorach do elektronicznego katalogu BG UMK, pomocy w korzystaniu ze zbiorów BGUMK i materiałów informacyjnych (tradycyjnych i elektronicznych) wydawanych przez bibliotekę, szkoleniu bibliotecznym uczniów i wszystkich zainteresowanych. Stale monitorowane kontakty uczniów z BGUMK (wypożyczalnia, czytelnie) i podnoszone kwalifikacje zawodowe bibliotekarza poprzez szkolenia i konferencje. Działalność jest dokumentowana sprawozdaniami opisowymi i GUS [9]. Kto korzysta z tej biblioteki, jacy uczniowie, nauczyciele, rodzice? Uczniowie to najważniejsza grupa odbiorców usług biblioteki i przede wszystkim dla nich była ona organizowana. Jest to młodzież w wieku średnio od 12 do 18 lat. Zdarzają się młodsi, którzy podczas nauki w szkole podstawowej przeskoczyli jedną lub dwie klasy. Tacy uczniowie przystępują do egzaminu maturalnego w wieku 16 lub 17 lat. Co roku szkoła przyjmuje do pierwszej klasy ok. 40 nowych uczniów. Wszyscy kwalifikują się do nauczania indywidualnego. Pochodzą ze wsi, małych miasteczek i dużych miast. Są tacy, którzy nie mają nawyku czytania dla przyjemności i nie znają ani literatury dziecięcej, ani młodzieżowej, a wszelkie informacje potrzebne do nauki szkolnej czerpią z podręcznika i sieci Internet. Ale są i znawcy, koneserzy literatury, którzy mimo młodego wieku poszukują rozrywki intelektualnej na dobrym poziomie. I nie ma tu znaczenia czy jest to literatura w języku polskim, czy obcym, przeznaczona dla młodzieży, czy nie. Nauczyciele pracujący w szkole realizują programy autorskie ujęte w szkolnym programie nauczania. Są

2 2 wśród nich pracownicy naukowi UMK, są nauczyciele z tytułem naukowym doktora, nauczyciele stażyści, mianowani i dyplomowani. Grono pedagogów i wychowawców opiekuje się młodzieżą mieszkającą w internacie szkolnym. Rodzice reprezentują pełen przekrój zawodowy. Uczniowie i nauczyciele chętnie korzystają z dydaktycznych i rozrywkowych zbiorów biblioteki. Zwłaszcza uczniowie klas pierwszych i drugich oraz ci z klas starszych, którzy, z różnych powodów, dłużej oswajają się z BG UMK. Z reguły od klasy trzeciej uczniowie korzystają w większości z biblioteki uniwersyteckiej, a od czasu do czasu ze szkolnej. Są rodzice, którzy wypożyczają za pośrednictwem swoich dzieci pozycje z dziedziny literatury pięknej lub psychologiczno-pedagogicznej. Ale ta grupa użytkowników jest zdecydowanie najmniejsza. Organizacja roku szkolnego i pracy dydaktycznej w szkole podlega ustawowym regulacjom MENiS. W roku szkolnym szkoła miała po raz pierwszy komplet uczniów tzn. klasy od 1 do 5, po dwa oddziały na każdym poziomie, po ok. 20 uczniów w każdym oddziale co daje ok. 200 uczniów w całej szkole. Mniej więcej połowa z nich mieszka w przyszkolnym internacie. W roku szkolnym po raz pierwszy odbyły się egzaminy maturalne. Przestrzeń biblioteczna obejmuje trzy parterowe pomieszczenia, w układzie amfiladowym. Przypisano im funkcje czytelni, magazynu z wolnym dostępem i pracowni. Nadane nazwy mają wywoływać właściwe skojarzenia z odpowiednimi pomieszczeniami w bibliotece uniwersyteckiej. Czytelnia, wyposażona w księgozbiór podręczny, dostępna jest dla uczniów i nauczycieli przez cały czas pracy szkoły (codziennie w godz ). Także wtedy, kiedy nie ma bibliotekarza. Jest samoobsługowa, tzn., że uczniowie mają swobodny dostęp do księgozbioru, sprzętu audiowizualnego i codziennej prasy. Drugim pomieszczeniem jest magazyn z wolnym dostępem do zbiorów. Otwarty dla uczniów i nauczycieli codziennie w godzinach pracy bibliotekarza. Zbiory obejmują różnego rodzaju dokumenty biblioteczne (książki, czasopisma, płyty CD, taśmy audio i wideo). Są tu nie tylko wydawnictwa opisane przez katalog lecz także książki umieszczone na regałach z czapką niewidką. Są to materiały, które nie są jeszcze wprowadzone do zbioru, pochodzące z darów, można z nich korzystać jak ze wszystkich innych znajdujących się w tej bibliotece dokumentów. Aby jednak wypożyczyć cokolwiek poza bibliotekę, należy wypełnić formularz biblioteczny zwany rewersem, taki sam jak w BGUMK. Trzeba znaleźć i wpisać w odpowiednie miejsca formularza informacje o wypożyczanym dokumencie, a mianowicie autora, tytuł, sygnaturę, a w przypadku czasopism rok wydania, tom i numer. Takie same rewersy wypisuje się na wszystkie wypożyczane materiały, także na płyty CD i taśmy audio i video. W tej części jest także kilka miejsc czytelnianych oraz oprócz bibliotekarskiego - uczniowskie stanowisko komputerowe. Wszystkie komputerowe stanowiska biblioteczne (a planowane są docelowo cztery), tak jak wszystkie szkolne stanowiska komputerowe, mają dostęp do sieci Internet i wyposażone są w drukarki. Tzw. pracownia to trzecie z bibliotecznych pomieszczeń. Jest to także czytelnia, miejsce pozwalające na pracę, ale o nieco innym wystroju. Można tutaj wypić herbatę, porozmawiać z przyjaciółmi lub pouczyć się. Ta część także otwarta jest w czasie pracy bibliotekarza, tzn. w godz codziennie z wyjątkiem sobót i niedziel. Przez cały czas pracy szkoły do dyspozycji użytkowników jest ogólnie dostępna kserokopiarka. Sprzęt audio-video, magnetowidy i komputery, które są nie tylko w bibliotece, lecz także w każdej klasie i w wyznaczonym pomieszczeniu w internacie. Uczniowie dokumentują życie szkoły przy użyciu kamery i aparatu fotograficznego. Te filmy, prezentowane na uroczystych zabawach połowinkowych i studniówkowych, przypominają o historii rocznika. Jest możliwość nagrania materiałów na płytę CD. Przydają się przy przygotowaniu wydawnictwa absolwentów. W szkole działa wewnętrzna sieć komputerowa, radiowęzeł i pracownia fotograficzna. Na szkolnych uroczystościach i dyskotekach wykorzystywany jest obsługiwany przez uczniów sprzęt nagłaśniający. Redagowane są dwie gazetki szkolne i szkolna strona internetowa. Wydawana jest seria Biblioteka Gimnazjum Akademickiego, która jak do tej pory prowadzi dwie podserie: pierwsza to prace uczniów przygotowane na corocznie organizowane przez szkołę tzw. Konferencje papieskie, druga to Absolwenci. Jest to księga pamiątkowa rocznika opuszczającego szkołę. W jej projektowaniu i przygotowaniu biorą udział

3 3 uczniowie i chętni nauczyciele. Wydawnictwo zawiera to, co uczniowie chcą zabrać ze szkoły na pamiątkę, a zatem wspomnienia o szkolnych wycieczkach, przygodach, przyjaźniach, wydarzeniach smutnych i zabawnych. Są tam fragmenty wybranych prac literackich, naukowych, przygotowanych na fakultetach, na olimpiady lub jako prace zaliczeniowe na UMK. Są rysunki i mnóstwo fotografii. Uczniowie przygotowują dla absolwentów specjalną wersję hipertekstową na płycie CD. Ponieważ wszyscy uczniowie i nauczyciele mogą korzystać ze zbiorów BGUMK, biblioteka szkolna prowadzi jedynie księgozbiór podstawowy, podręczny dla uczniów i nauczycieli. Gdy powstawała w 1998 roku, usiłowano ją zorganizować zgodnie z założeniami reformy oświaty [10] i najnowszymi tendencjami w bibliotekarstwie szkolnym jako centrum medialne [11], w którym uczniowie i nauczyciele korzystają z dokumentów pomocnych w prowadzeniu zajęć lub samokształceniu, bez względu na postać i nośnik informacji. Gromadzi się tu dokumenty biblioteczne tradycyjne i elektroniczne, tekstowe, audiowizualne i multimedialne, objęte programem nauczania w szkole, materiały do nauczania przedmiotów, z których prowadzone są zajęcia podstawowe, fakultety i zajęcia uzupełniające. Wykorzystując dokumenty tradycyjne i elektroniczne uczniowie mogą poszukiwać potrzebnych im informacji, a następnie wykorzystywać je do przygotowania zadań. Obowiązuje zasada podawania źródeł informacji. Informacja o zasobach jest podstawowym zobowiązaniem biblioteki wobec jej użytkowników, a aparat informacyjno-wyszukiwawczy, ważną platformą komunikacji pomiędzy bibliotekarzem i odbiorcami jego usług. Zbiory opisywane są przez elektroniczny katalog BGUMK Horizon. Nauka umiejętności korzystania z tego katalogu, wyszukiwania, oceny i wykorzystania informacji należy do zadań dydaktycznych biblioteki szkolnej. Można z tego katalogu korzystać przy pomocy terminala w bibliotece, innych szkolnych komputerów i każdego innego miejsca poprzez stronę domową BGUMK. Elektroniczną bazę Mała Biblioteka [12], posadowioną lokalnie na komputerze bibliotekarza, uczniowie mogą współtworzyć. Opisuje ona bazę użytkowników i zbiory jedynie biblioteki szkolnej. Chętni uczniowie samodzielnie wprowadzają do czytelnego formularza dane bibliograficzne dokumentu bibliotecznego zaczerpnięte z egzemplarza książki, płyty CD czy kasety VHS. Przedtem jednak, wszystkie dane muszą być prawidłowo odnalezione w egzemplarzu dokumentu. Uczniowie wykonują także inne prace przygotowujące materiały do wprowadzania do zbioru. Sprawdzają w elektronicznym katalogu BG UMK czy dana pozycja jest w zbiorach, a jeżeli tak, to jaką notacją jest opisana jej treść. Pieczętują dokumenty, oklejają kodami paskowymi i podkładkami sygnaturowymi. Ustawiają materiały na półkach wg notacji. Uzupełniają kolekcję wirtualnej biblioteki o adresy stron WWW ich zdaniem ciekawe lub przydatne, dodają teksty w postaci elektronicznej, czasem własne prace np. zaliczeniowe z zajęć uniwersyteckich lub prace na olimpiady czy fakultety. Nauczyciele przesyłają korzystając z poczty elektronicznej lub przekazują na dyskietkach materiały przydatne lub konieczne do przygotowania się do zajęć np. utwory literackie, dzieła plastyczne, po które uczniowie zgłaszają się z dyskietkami lub wpisują się na listę adresów . W ten sposób, między innymi, biblioteka współpracuje z nauczycielami przedmiotowymi. Biblioteka ma stałe łącze internetowe. Uczniowie korzystają z elektronicznych informacji zamieszczonych w sieci. Poszukują informacji w katalogu BG UMK i wypisują rewersy do Biblioteki Głównej, korzystają z baz i serwisów elektronicznych. Bibliotekarz pomaga w wyborze źródeł. Przygotowane prace można wydrukować na papierze, zachować na dyskietce lub zapisać na płycie CD (użyteczne dla prezentacji z wieloma ilustracjami, kolekcji fotografii). Nie prowadzi się tradycyjnych kartotek zagadnieniowych, ponieważ jest dostępna elektroniczna Bibliografia Zawartości Czasopism BN[13] oraz elektroniczne i tradycyjne wersje czasopism. Zbiory, ze względów dydaktycznych ustawione są na półkach wg notacji klasyfikacji BGUMK. W bibliotece wyłożony jest schemat tej klasyfikacji, który ułatwia określenie sygnatury dokumentu. W celu wspierania prawidłowego formułowania zapytań wyszukiwawczych w innych bazach (Biblioteka Narodowa, Bibliografie, wyszukiwarki internetowe) do dyspozycji użytkowników jest egzemplarz Języka Haseł Przedmiotowych Biblioteki Narodowej, podstawowe encyklopedie ogólne

4 4 i specjalne, słowniki i leksykony. Bibliotekarz służy pomocą w każdej sytuacji, a uczniowie chętnie pomagają sobie nawzajem. Odpowiednie warunki do korzystania z usług biblioteki/ centrum medialnego/ szkolnej pracowni informacyjno-dydaktycznej to takie, które są efektem wzajemnych uzgodnień i pozwalają nauczycielowi-bibliotekarzowi [14]/ specjaliście d/s mediów [15] i informacji naukowej [16] wywiązywać się ze zobowiązań, a czytelnikowi korzystać z dostępu do informacji w sposób go satysfakcjonujący. Odpowiednie warunki to zapewnienie sprzętu pozwalającego na korzystanie z kolekcji, właściwego oświetlenia, odpowiednich miejsc i przyjaznej atmosfery sprzyjającej pytaniom, poszukiwaniom, ciekawości, indywidualnym rozwiązaniom i dyskusji. W GiLA to uczniowie wybierali godziny otwarcia biblioteki szkolnej. Zdecydowano się na sześć godzin (dzienny limit pracy nauczyciela-bibliotekarza) od do 16.00, na które wpisało się najwięcej zainteresowanych korzystaniem z biblioteki. W godz młodzież może korzystać z tzw. wolnego dostępu do 20 stanowisk komputerowych pod opieką informatyka i do 5 stanowisk komputerowych umieszczonych w internacie pod opieką pedagogów, ale swoje poszukiwania rozpoczynają od wizyty w bibliotece. Nauczyciele i uczniowie mają wpływ na zakupy nowych nabytków. Prowadzone są listy życzeń. Nauczyciele zaopatrują bibliotekę w materiały dydaktyczne w różnej postaci, a uczniowie ulubione pozycje, przydatne lub według nich godne polecenia innym. Jak można uczyć różnych form komunikowania się? Jak uświadomić różne role nadawcy i odbiorcy komunikatu, jak wskazać postaci komunikatów w zależności od intencji nadawcy, funkcji komunikatu, nośnika przekazu. Być może uprawiając taką działalność, która pokaże jakie formy i sposoby mogą być użyteczne, stosowne, wartościowe, pomocne. W tej bibliotece dużo się rozmawia. Wszyscy ze wszystkimi. Rozmawia się w czasie rzeczywistym i posługując się elektroniką. Rozmawia się o przeczytanych książkach, o artykułach w prasie, o filmach w kinach i telewizji, o spektaklach teatralnych. Wspólnie ogląda się filmy, słucha się muzyki. Bywają tu uczniowie różnych klas i z różnych roczników, nauczyciele, goście. Także absolwenci. Z każdym można porozmawiać, każdego można zapytać, poprosić o pomoc, do każdego można wysłać SMS lub , przesłać e-kartę z pozdrowieniami, złożyć urodzinowe życzenia osobiście, wspólnie posłuchać muzyki lub pomuzykować. Można oglądać film ze zbiorów biblioteki, zadany przez nauczyciela lub przyniesiony z domu. Można film nakręcić przy pomocy kamery lub zrobić pamiątkowe fotografie. W tej bibliotece nie obowiązuje cisza. Jeżeli ktoś jej potrzebuje, znajdzie się dla niego cichy kącik. A wystrój wnętrza? Zawsze można coś zmienić bo jest to kompromis pomiędzy chęciami, a możliwościami. Zasadą jest, żeby był porządek na półkach, a poza tym, to jak w pokoju nastolatka. Uczniowie lubią siedzieć na podłodze przy kaloryferze i grzać plecy czytając. Lubią też paki z makulaturą, które traktują jak fotele i przez to stały się one elementem wystroju wnętrza już na stałe. W wypełnionej ankiecie podkreślają, że najważniejsza jest przyjazna atmosfera. Ta atmosfera nie przeszkadza w mimowolnym uczeniu się, bo biblioteka jest przyjazna, pomaga przy poszukiwaniach, ocenie wartości i przydatności wyszukanych informacji, służy pomocą we wszystkich sytuacjach bibliotecznych. Zwraca uwagę na bibliografię, przypisy i przypomina o obowiązku podawania źródeł informacji (tak tradycyjnych jak elektronicznych). Wspomniane zadania szkoły, funkcje szkolnej pracowni informacyjno-dydaktycznej, zwanej przez wszystkich zgodnie biblioteką, połączone z zadaniami biblioteki naukowej i z przeznaczeniem jej dla uczniów zdolnych nakładają na tę placówkę szczególne obowiązki. Bardzo użyteczny jest tu indukcyjny model wzbogaconego kształcenia zaproponowany przez Renzulliego. Model ten podporządkowuje organizację miejsca, działań nauczyciela i procesu nauczania - uczniowi i jego potrzebom edukacyjnym. Pomaga określić poziom i formy współpracy nauczyciela i uczniów w miejscu, w którym ogniskuje się praca szkoły, w pracowni informacyjnodydaktycznej. Nauczyciel jest przyjacielem, opiekunem i doradcą. Współpracuje z uczniem i towarzyszy mu wspierając jego pracę na możliwie wielu płaszczyznach. Powinien mieć umiejętność prowadzenia dialogu z każdym, kto ma wpływ na proces uczenia się - wychowania

5 5 i potrafi ten dialog utrzymać [17]. Nie podaje gotowej wiedzy, ale uczy, jak w otaczającej rzeczywistości dostrzegać i rozwiązywać problemy. Uczniowie mają możliwość samodzielnego planowania pracy, dokonywania wyborów, mogą zadawać pytania i oczekiwać odpowiedzi. Mogą dyskutować, posługiwać się argumentami, starać się przekonać nauczyciela lub kolegę do swoich racji. Określają swoje potrzeby tak pod względem tematyki jak poziomu i formy. Samodzielnie precyzują temat, rodzaj, cel i formę poszukiwanych informacji. Wyposażeni w podstawową wiedzę o układzie kolekcji bibliotecznej i umiejętności wyszukiwania korzystają ze źródeł pierwotnych (dzieła autorskie) i wtórnych (informatory, opracowania encyklopedyczne, monografie, tradycyjne i elektroniczne) z tradycyjnych i elektronicznych narzędzi wyszukiwania. Nauczyciel-bibliotekarz stale towarzyszy uczniom. Jeżeli nie są zadowoleni z efektów poszukiwań lub popełniają pomyłki - poprzez nawiązanie dialogu pomaga odnaleźć właściwe rozwiązania (np. nakłania do zorientowania się, czy użyto właściwej terminologii, prawidłowych danych bibliograficznych, czy takie dane rzeczywiście opisują dany problem lub dokument). Uczeń, gdy zorientuje się, dlaczego jego działania przyniosły niezadowalający efekt, sam koryguje postępowanie do czasu, aż osiągnie określony przez siebie, zadowalający go skutek w postaci wyszukania właściwych informacji. Nauczyciel-bibliotekarz wspiera ucznia we wszystkich jego poczynaniach w bibliotece. Młodzież nie tylko poszukuje materiałów do nauki na półkach bibliotecznych lecz także korzysta z komputera jako narzędzia komunikacji i wyszukiwania informacji w bibliografiach i katalogach bibliotecznych, bazach na płytach CD oraz w elektronicznych bazach dostępnych przez Internet. Biblioteka jest stałym miejscem spotkań towarzyskich i dyskusji na tematy żywo zajmujące bibliotekobywalców. Nauczyciel jest aktywnym i pełnoprawnym uczestnikiem tych spotkań. Różnica wieku, doświadczeń życiowych, zainteresowań, wiedzy i niewiedzy pozwala na żywą wymianę zdań. W prowadzonych rozmowach, wszyscy mają jednakowe prawa. Tak uczniowie jak nauczyciel mogą przedstawić swój punkt widzenia na każdy temat, argumenty za lub przeciw. Zmiana poglądów w takiej atmosferze nie jest przykra, a jest efektem prowadzonej dyskusji, skuteczności argumentów. Umiejętność dochodzenia do porozumienia jest ważną umiejętnością komunikacyjną, a takie między innymi umiejętności powinna kształcić pracownia informacyjno-dydaktyczna. Szczerość w kontaktach z uczniami jest podstawową zasadą postępowania. Uczeń jest najważniejszym odbiorcą działań nauczyciela-bibliotekarza. Zadaje pytania na każdy temat i otrzymuje odpowiedź, bez względu na to, czego to pytanie dotyczy. Ponieważ uczniowie budują swoją wiedzę o świecie i różnego rodzaju komunikatach ten świat opisujących, szukają wiedzy, prawdy, tworzą swoją własną wiedzę i własną prawdę oraz wzorce komunikowania się i rozumienia rzeczywistości poprzez ocenę informacji zwrotnych, jakie do nich docierają. Ta informacja powinna być prawdziwa i rzetelna. Stąd dyskusje o postawach, przekazach medialnych, stereotypach, metodach wywierania wpływu itd. Wiedza teoretyczna i umiejętności praktyczne mogą być zaraz wykorzystane i ocenione pod kątem przydatności, zweryfikowane, uzupełnione lub poprawione jeżeli będzie tego wymagała sytuacja. Jeżeli uczeń źle zapamięta sygnaturę książki lub nie będzie wiedział, gdzie ją znaleźć, do czego będzie mu potrzebna, błędnie wypełni rewers, nie znajdzie właściwych słów kluczowych, nie wybierze właściwej bazy lub serwisu, to nie dotrze do poszukiwanej informacji ani w bibliotece szkolnej, ani w żadnej innej np. uniwersyteckiej czy publicznej. Jeżeli oprze swoje informacje na nie aktualizowanej od dawna stronie www lub artykule z popularnego czasopisma nie podającego źródeł, musi mieć świadomość dezinformacji lub uleganiu manipulacji. Wydaje się, że młodzież lubi działania rzeczywiste i przydatne, i dlatego często proponuje się chętnym uczniom prawdziwy współudział w pracach biblioteki. Współpracują z bibliotekarzem przy tzw. opracowaniu bibliotecznym dokumentów, współtworzą wystawy, pomagają młodszym lub słabiej zorientowanym koleżankom i kolegom. Ich działania odnotowane są w wykazie bibliotekobywalców.

6 6 Umiejętności uczniów są bardzo zróżnicowane. Elementem różnicującym są ich doświadczenia środowiskowe: szkolne i rodzinne, zdolności oraz asynchronie rozwojowe charakterystyczne tak dla wieku dojrzewania jak dla jednostek zdolnych. W zależności od tego uczniowie poszukują informacji odpowiedniej do swoich potrzeb i wykorzystują ją stosownie do swoich umiejętności. Istotne jest aby uczeń samodzielnie wyszukał, ocenił przydatność i przede wszystkim wykorzystał informacje, które znalazł. W tym celu biblioteka stara się tak organizować zbiory, przestrzeń i działania, aby wspierać samodzielną pracę ucznia. Edukacja czytelnicza i medialna ma przygotować uczniów do uczestnictwa w kulturze poprzez przygotowanie do krytycznego odbioru komunikatów medialnych na różnych nośnikach, w różnych konwencjach, w różnych miejscach. Często zdarza się, że rozmowy dotyczą filmu oglądanego w telewizji lub w kinie, sztuki teatralnej, książki przeczytanej na wakacjach. Nie są to fakty kulturalne objęte kanonem lektur szkolnych, ale przecież są przez uczniów odbierane i żywo ich interesują. Ze względu na wiek, w którym młodzież szuka doświadczeń, informacji o świecie, w który mają wejść jako ludzie dorośli, często poruszane problemy są trudne i niejednoznaczne. Wymaga to od nauczyciela nie tylko merytorycznego przygotowania jako odbiorcy kultury, znajomości jej kodów i kontekstów lecz także wyrozumiałości dla ciekawości uczniów, umiejętności odcyfrowania ich rzeczywistych i ukrytych potrzeb informacyjnych. Biorąc pod uwagę asynchronie rozwojowe, czasem w takich momentach pełni on rolę rodzica-wychowawcy, cierpliwie wyjaśniającego fakty lub działania. Biblioteka, choć wspiera działania edukacyjne szkoły, nie realizuje konkretnego programu edukacyjnego ze wszystkimi uczniami, a tylko z tą grupą, która dobrowolnie przychodzi do biblioteki. Nauczyciel-bibliotekarz nie prowadzi zajęć w klasie, jego czas pracy nie jest podzielony na 45 minutowe odcinki, jednak wszyscy uczniowie muszą być przeszkoleni w BG UMK zanim otrzymają karty czytelnicze. Następuje to zazwyczaj we wrześniu, na początku roku szkolnego. Karty użytkownika biblioteki uniwersyteckiej odbierają w bibliotece szkolnej. Jest to okazja do konfrontacji wiedzy teoretycznej, nabytej podczas szkolenia z praktycznymi umiejętnościami. W zależności od potrzeb uczniów prowadzi się dodatkowe szkolenia na miejscu, w bibliotece szkolnej. Tu pomaga się przy wyszukiwaniu informacji w zbiorach biblioteki szkolnej, uniwersyteckiej i w innych bazach udostępnionych w sieci. Ponieważ poziom wiedzy i umiejętności jest bardzo zróżnicowany, są to zajęcia w zasadzie indywidualne, zaproponowane przez uczniów lub nauczyciela, kiedy zauważa, że takie zadania są potrzebne. Uczniowie bardzo żywo reagują na metody i zakres edukacji objętej programem kształcenia w szkole. To ich potrzeby edukacyjne wyznaczają poziom, ilość i tematykę kolekcji bibliotecznej. Mając wpływ na budowę kolekcji bibliotecznej, mają tym samym wpływ na realizację programu kształcenia. Franz Moenks podkreśla w swoim wieloczynnikowym modelu zdolności, że wielki wpływ na rozwój dzieci zdolnych mają rodzina, szkoła i rówieśnicy. Biblioteka, pełniąca funkcje szkolnego centrum informacyjnego jest dobrym miejscem wzajemnego wspierania się tych trzech środowisk i otwierania się na potrzeby ucznia. Metoda dialogu okazała się przydatna w pracy biblioteki. Wykorzystano ją do kształcenia kompetencji komunikacyjnych i informacyjnych uczniów. Zasada otwartości komunikacyjnej pozwala na samodzielny wybór problematyki przez uczniów, którzy niezbyt chętnie poddają się sztywnym rygorom i autorytatywnym opiniom. W trakcie rozmowy umiejętnie prowadzonej można przekazać wiele informacji związanych z procesem komunikacji społecznej, kompetencjami nadawcy i odbiorcy, formami komunikatów nawet, a może zwłaszcza, kiedy ta rozmowa dotyczy problemów nie związanych z programem nauczania w szkole tylko świata rzeczywistego, środowiska w którym uczniowie żyją. Najbardziej istotne jest rzeczywiste zastosowanie przekazywanych informacji. Jeżeli młodzież poszukuje informacji na jakikolwiek temat, związany lub nie z programem nauczania, to mają wewnętrzną motywację i tym samym prawo do uzyskania prawdziwej i rzetelnej informacji, bo tylko taka pomoże w rozwiązaniu problemu na poziomie, na jaki pozwalają indywidualne kompetencje ucznia. Nie ma tematów tabu. Istotna jest kultura języka. Wydaje się, że jest to młodzieży bardzo potrzebne.

7 7 Cała biblioteka wypełniona jest wiedzą, która wręcz...zagraża jak napisał któryś z bibliotekobywalców[18], trzeba tylko wiedzieć jak jej szukać i jak używać. Krytyka jest łatwa w wieku dojrzewania, ale poszukiwanie właściwych, przekonywujących argumentów już nie jest takie proste. Umiejętność analizy w celu przeprowadzenia krytyki zależna jest od wiedzy i stopnia poznania przedmiotu krytyki oraz od kultury osobistej krytykującego. Uzmysłowienie tego uczniom podczas rozmowy pomaga im natychmiast sprawdzać fakty, analizować problem, ustosunkować się, wysnuć wnioski. I nie ma tu znaczenia, czego rozmowa dotyczy. Ścieżka edukacji czytelniczej i medialnej realizowana jest przez wszystkich nauczycieli prowadzących zajęcia edukacyjne w szkole. Dlatego każda klasa tak jak biblioteka wyposażona jest w komputer z dostępem do sieci Internet, odbiornik audio-video. Biblioteka wspiera te działania poprzez dobór pomocnych materiałów dydaktycznych w postaci książek, czasopism, materiałów na taśmach VHS, płytach CD oraz kolekcję stron WWW i kolekcję tekstów w postaci elektronicznej, uzupełniających zbiory biblioteki szkolnej. Biblioteczna strona domowa, stale uzupełniana, udostępniana w sieci wewnętrznej, zawiera podstawowe informacje o bibliotece, podstawę programową edukacji czytelniczej i medialnej z aktywnymi łączami do miejsc w sieci, elektroniczną wersję kroniki szkolnej. Do dyspozycji uczniów klas pierwszych są elektroniczne przewodniki. Są to informatory w postaci prezentacji multimedialnych: Szkolna Pracownia Informacyjno-Dydaktyczna to oferta usług biblioteki, Horizon pomaga zapamiętać funkcje i opcje w katalogu elektronicznym BG UMK, Witam w Bibliotece oprowadza po bibliotece jako instytucji, pokazuje jej funkcje i zadania. W bibliotece można oglądać Interaktywne wystawy, które realizowane są przy współpracy nauczyciela i uczniów. Jest to forma działania grupowego, polegająca na przygotowaniu i prezentacji związanych ze sobą tematycznie, różnego rodzaju materiałów ( książki, grafiki), które można przeglądać w czasie trwania wystawy. Wykorzystano już tę metodę do przybliżenia uczniom postaci i twórczości Aleksandra Fredry (przy okazji szkolnego przedstawienia Ślubów panieńskich). Pokazano prace literackie i plastyczne Sławomira Mrożka oraz kolekcję dawnych książek. Personel biblioteki szkolnej to jedna osoba z wykształceniem wyższym filologicznym, po studiach podyplomowych z dziedziny bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, pedagogiki czytelniczej i medialnej, technologii informacyjnych i edukacji dzieci zdolnych, z doświadczeniem zawodowym pracownika informacji naukowej i bibliotekarza przedmiotowego. Etat nauczycielabibliotekarza to 30 godzin zegarowych tygodniowo. Jest on członkiem Rady pedagogicznej, bierze udział w pracach zespołu humanistycznego i wychowawczego. International Association of School Librarianship (IASL), podkreślając kluczową rolę biblioteki szkolnej/ pracowni informacyjno- dydaktycznej w procesie kształcenia, wskazuje na kilka pełnionych przez nią funkcji i związanych z nimi obowiązków nauczyciela-bibliotekarza. Są to: funkcja informacyjna, funkcja kształceniowa, funkcja kulturalna i funkcja rekreacyjna [19]. Jest to zbieżne z kompetencjami zawodowymi nauczyciela, które obejmują kompetencje prakseologiczne, komunikacyjne, współdziałania, kreatywne, informacyjne i moralne[20]. Do pracy nauczycielabibliotekarza stosują się również postanowienia Konwencji praw dziecka, jak na przykład art.13, gwarantujący dziecku swobodę wypowiedzi oraz poszukiwania, otrzymywania i udzielania informacji [20]. Zapisy te oprócz wielu innych nakładają na nauczyciela-bibliotekarza obowiązek bycia przewodnikiem w świecie wiedzy, kultury, wychowania, rozumianym jako świat informacji, jako zbiór śladów, przekazów, tropów, mitów, które mogą być prawdziwe lub fałszywe, mogą przekazywać wiedzę rzetelnie, obiektywnie lub stronniczo, mogą informować lub dezinformować. Ponadto, by mieć szansę wypełnienia tych zadań, bycia godnym zaufania przewodnikiem, konieczne jest szczególne uwzględnienie umiejętności nawiązania kontaktu z dziećmi [22]. Mówi się, że sukces cywilizacyjny Japonii w znacznym stopniu przypisywany jest filozofii, a raczej postawie życiowej zwanej kaizen. Bliskim polskim odpowiednikiem tego pojęcia jest słowo partnerstwo. Jest to rodzaj oddania się ludzi dążących ku wspólnemu celowi [23]. Kaizen to także ciągłe, ustawiczne samokształcenie, stałe zaangażowanie w doskonalenie [24].