zmiany poziomu rozwoju przygranicznych powiatów województwa podkarpackiego

Transkrypt

1 150 Małgorzata Lęcznar Mgr Małgorzata Lęcznar Katedra Teorii Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytet Rzeszowski Poziom rozwoju przygranicznych powiatów województwa podkarpackiego Wprowadzenie Polskie województwa naleŝące do tzw. ściany wschodniej (podkarpackie, lubelskie, podlaskie, warmińsko-mazurskie oraz świętokrzyskie) stanowią peryferia polskiej przestrzeni gospodarczej (tzw. Polska B). Wśród impulsów mogących odwrócić niekorzystne trendy rozwojowe tych obszarów wymienia się m.in. przygraniczne połoŝenie. Sąsiedztwo granic, umoŝliwiające nawiązanie gospodarczej współpracy transgranicznej, powinno zdaniem ekspertów przyczynić się w istotnym stopniu do przezwycięŝenia negatywnych skutków peryferyjnego połoŝenia tych terenów. Celem niniejszego opracowania jest odpowiedź na pytanie, czy i w jakim stopniu przygraniczne połoŝenie wpłynęło na poziom rozwoju powiatów województwa podkarpackiego, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów graniczących z Ukrainą. W tym celu, przy wykorzystaniu metod taksonomicznych, określono zmiany poziomu rozwoju przygranicznych powiatów województwa podkarpackiego (według podziału administracyjnego na koniec 2002 r.) na tle pozostałych jednostek administracyjnych regionu w latach , w oparciu o dane dostępne w statystykach publicznych (GUS). Do badań wykorzystano metodę porządkowania liniowego w oparciu o taksonomiczną miarę rozwoju (d i ) według koncepcji Z. Hellwiga. Współpraca transgraniczna w województwie podkarpackim Jednym z zasadniczych celów współpracy transgranicznej jest łagodzenie negatywnych skutków peryferyjnego połoŝenia regionów przygranicznych. Podstawy prawno-instytucjonalne tej współpracy na granicach Polski tworzą umowy, traktaty i porozumienia dwustronne zawierane pomiędzy rządami sąsiadujących państw. Ze względu na połoŝenie geograficzne województwo podkarpackie prowadzi współpracę transgraniczną ze Słowacją oraz Ukrainą. Podstawową formą współpracy jest wymiana handlowa i przede wszystkim współpraca w sferze społecznej (wspólnie organizowane festiwale, wystawy, imprezy folklorystyczne czy sportowe), a ośrodkami przodującymi w tej współpracy są: Krosno (współ-

2 Poziom rozwoju przygranicznych powiatów praca ze Słowacją) oraz Przemyśl (współpraca z Ukrainą). Ponadto nawiązywana jest współpraca na poziomie miast partnerskich (np. Rzeszów z Lwowem, Jarosław z Drohobyczem), a takŝe na poziomie powiatów (np. powiat jarosławski z rejonem jaworowskim i powiatem michałowskim, powiat jasielski z powiatem Bardejov) [Współpraca międzynarodowa, (http)]. Województwo podkarpackie włączone jest takŝe od 1993 r. w struktury Euroregionu Karpackiego (który obejmuje regiony przygraniczne pięciu państw: Polski, Węgier, Słowacji, Ukrainy oraz Rumunii). NajwaŜniejsze osiągnięcia tego Euroregionu dotyczą sfery wymiany kulturalnej, ale rozwijana jest równieŝ współpraca handlowa i w sferze ekologicznej, powołano takŝe instytucje, które mają wspierać współpracę transgraniczną [Euroregion Karpacki..., 1997, s. 17]. O ile współpraca przygraniczna podkarpackich powiatów ze Słowacją jest ułatwiona ze względu na przynaleŝność naszego południowego sąsiada do Unii Europejskiej (a wcześniej do obszaru CEFTA), o tyle współpraca z Ukrainą napotyka róŝne bariery o charakterze instytucjonalnym. Przekłada się to na intensywność i formy współpracy przygranicznych powiatów. Metoda badawcza oraz dobór zmiennych Rozwój społeczno-gospodarczy jest procesem wielowymiarowym, obejmującym zmiany tak ilościowe, jak i jakościowe. Z powyŝszych względów pomiar poziomu rozwoju jednostek gospodarczych (krajów, regionów, powiatów czy gmin) jest problemem złoŝonym (a w pewnym zakresie niemoŝliwym do zrealizowania, głównie ze względu na wymiar jakościowy). Uproszczenia w pomiarze widoczne są chociaŝby na etapie doboru podstawowych wskaźników rozwoju gospodarczego. Ich wybór oprócz względów merytorycznych następuje na drodze weryfikacji statycznej (wskaźniki zmienności, korelacji), ale w duŝym stopniu jest takŝe uwarunkowany dostępnością i porównywalnością danych dla analizowanych lat. Kierując się powyŝszymi uwagami oraz dotychczasowymi doświadczeniami badawczymi [np. Sobala-Gwóźdź 2003; Matusik 2007; Krawczyk 2007; Stec 2007 i inni], do pomiaru stopnia zróŝnicowania poziomu rozwoju społecznogospodarczego w powiatach regionu podkarpackiego wykorzystano 12 zmiennych, związanych z przedsiębiorczością, demografią, rolnictwem, turystyką, infrastrukturą społeczną i techniczną (tabela 1). Wszystkie zaproponowane zmienne to stymulanty (ich wyŝsze wartości decydują o lepszym poziomie rozpatrywanego zjawiska w badanym obiekcie). Zmienne zostały poddane weryfikacji statystycznej oraz standaryzacji. W celu uporządkowania powiatów województwa podkarpackiego ze względu na poziom rozwoju społeczno-gospodarczego wykorzystano metodę opartą o taksonomiczną miarę rozwoju według koncepcji Hellwiga [Młodak 2006, s ].

3 152 Małgorzata Lęcznar Tabela 1. Zestaw zmiennych diagnostycznych wykorzystanych w badaniu Symbol cechy Opis zmiennej X 1 Liczba jednostek zarejestrowanych w REGON, przypadających na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym X 2 Udział liczby jednostek gospodarczych związanych z usługami w ogólnej liczbie przedsiębiorstw sklasyfikowanych w REGON (w %) X 3 Saldo migracji stałych na 1 tys. ludności Odwrotność współczynnika obciąŝenia demograficznego X 4 (ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku przedi poprodukcyjnym łącznie) X 5 Udział gruntów ornych w uŝytkach rolnych (w %) X 6 Sady do powierzchni uŝytków rolnych (w %) X 7 Liczba miejsc noclegowych (logarytm) X 8 Liczba turystów korzystających z noclegów (logarytm) X 9 Liczba aptek i ośrodków zdrowia łącznie przypadających na 1000 mieszkańców X 10 Liczba sklepów i targowisk stałych łącznie przypadających na 1000 mieszkańców X 11 Gęstość sieci drogowej (w km/100 km 2 ) X 12 Gęstość sieci wodociągowej i kanalizacyjnej łącznie (w km/100 km 2 ) Źródło: opracowanie własne na podstawie [Matusik 2007; Krawczyk 2007]. W przeprowadzonej analizie powiaty ziemskie i grodzkie rozpatrywano jako jeden obiekt badawczy (np. powiat rzeszowski i miasto Rzeszów jako jeden obiekt badawczy), aby zapobiec sztucznemu zaniŝeniu poziomu rozwoju powiatów ziemskich odpowiadających poszczególnym powiatom grodzkim (dla Podkarpacia są to: Rzeszów, Krosno, Przemyśl oraz Tarnobrzeg) [zob. takŝe Wierzbińska, Sobolewski 2002, s. 87 i 95]. ZróŜnicowanie poziomu rozwoju przygranicznych powiatów województwa podkarpackiego Rezultaty porządkowania powiatów województwa podkarpackiego ze względu na poziom rozwoju społeczno-gospodarczego zestawiono w tabeli 2. Generalnie niski na tle kraju poziom rozwoju społeczno-gospodarczego Podkarpacia wykazuje znaczne zróŝnicowanie wewnątrzregionalne. Oś rozwoju koncentruje się wokół największych miast regionu (Rzeszów, Krosno, Tarnobrzeg, Przemyśl). Wyraźnym ośrodkiem wzrostu Podkarpacia jest Rzeszów, z którego impulsy rozwojowe rozprzestrzeniają się na pas otaczających gmin (powiat rzeszowski osiąga najwyŝsze wartości syntetycznego wskaźnika rozwoju).

4 Poziom rozwoju przygranicznych powiatów Tabela 2. Uporządkowanie powiatów Podkarpacia według wartości syntetycznej miary Z. Hellwiga 1 Lp. Powiat (2005) d i Lp. Powiat (1996) di rzeszowski + Rzeszów 0,74 1 rzeszowski + Rzeszów 0,73 2 krośnieński + Krosno 0,49 2 przemyski + Przemyśl 0,55 3 tarnobrzeski + Tarnobrzeg 0,45 3 krośnieński + Krosno 0,54 4 łańcucki 0,43 4 tarnobrzeski + Tarnobrzeg 0,48 5 jarosławski 0,41 5 łańcucki 0,45 6 przemyski + Przemyśl 0,39 6 jarosławski 0,42 7 mielecki 0,38 7 dębicki 0,38 8 stalowowolski 0,35 8 jasielski 0,37 9 dębicki 0,34 9 mielecki 0,35 10 sanocki 0,31 10 ropczycko-sędziszowski 0,34 11 jasielski 0,30 11 sanocki 0,34 12 ropczycko-sędziszowski 0,29 12 stalowowolski 0,33 13 strzyŝowski 0,26 13 strzyŝowski 0,27 14 przeworski 0,24 14 leski 0,27 15 niŝański 0,22 15 leŝajski 0,25 16 leski 0,22 16 przeworski 0,24 17 leŝajski 0,21 17 niŝański 0,17 18 lubaczowski 0,14 18 kolbuszowski 0,14 19 kolbuszowski 0,13 19 brzozowski 0,12 20 brzozowski 0,07 20 bieszczadzki 0,10 21 bieszczadzki 0,06 21 lubaczowski 0,04 W tabeli wyróŝniono przygraniczne powiaty województwa podkarpackiego: czcionka pogrubiona powiaty graniczące z Ukrainą, czcionka pochyła powiaty graniczące ze Słowacją. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych GUS. 1 1 stycznia 2002 r. w województwie podkarpackim z powiatu bieszczadzkiego wyodrębniono powiat leski. Dla powiatu leskiego za rok wyjściowy przyjęto 2002 r., zaś dane dla powiatu bieszczadzkiego z roku 1996 r. odpowiednio skorygowano. Ponadto ze względu na brak dostępności danych w statystykach publicznych dla zmiennych: X 10 dla roku 2005 r. przyjęto liczbę sklepów z 2003 r., X 11 dla dróg powiatowych za rok wyjściowy przyjęto 1999, zaś dla gminnych 2002 r.; X 3 za rok wyjściowy przyjęto 1998 r.

5 154 Małgorzata Lęcznar O atrakcyjności lokalizacyjnej tego powiatu świadczy dodatnie saldo migracji (2005 r.: X 3 = 1,80, 1996 r. X 3 = 1,70 ), wyróŝniające pozytywnie powiat rzeszowski na tle pozostałych powiatów województwa, które stanowiły obszar odpływu ludności (za wyjątkiem trzech: strzyŝowskiego, niŝańskiego i łańcuckiego, o znacznie jednak niŝszych wartościach wskaźnika) oraz na tle całego Podkarpacia, które notuje ujemne saldo migracji: w 2005 r. wyniosło -1,61 osób na 1000 mieszkańców, w 1996 r. -1,20. Powiat rzeszowski cechuje relatywnie wysoki poziom infrastruktury społecznej, technicznej, wysokie wskaźniki przedsiębiorczości wartości wszystkich cech w tym powiecie kształtowały się średnio na poziomie 88% wartości odpowiednich zmiennych obiektu wzorcowego. Do najsłabiej rozwiniętych naleŝą powiaty lubaczowski, kolbuszowski, bieszczadzki oraz brzozowski, spośród których dwa lubaczowski oraz bieszczadzki bezpośrednio przylegają do granicy z Ukrainą. Powiaty te cechuje słaby rozwój infrastruktury technicznej i społecznej, niŝsze wskaźniki przedsiębiorczości, ujemne saldo migracji. W powiatach graniczących z Ukrainą (bieszczadzki, jarosławski, lubaczowski i przemyski) zaobserwować moŝna zespół negatywnych sprzęŝeń zwrotnych, związanych między innymi z: słabą dostępnością komunikacyjną: średnia gęstość sieci drogowej w województwie (zmienna X 11 ) wynosiła w 2005 r. 66,28 km/100 km 2, natomiast średnia dla powiatów przygranicznych kształtowała się znacznie poniŝej tego poziomu 42,95 km/100 km 2, zaś bez uwzględnienia powiatu jarosławskiego (w którym X 11 =70,01) 33,92 km/100 km 2 ; niskim poziomem rozwoju infrastruktury technicznej i społecznej, np.: średnia gęstość sieci wodociągowej (zmienna X 12 ) na Podkarpaciu w roku 2005 wynosiła 124,44 km/100 km 2, średnia w powiatach przygranicznych 80,05. Powiaty przygraniczne notują takŝe niŝszą wartość wskaźnika X 9 (infrastruktura ochrony zdrowia): średnia wartość cechy dla województwa w 2005 r. to 0,56, zaś w powiatach przygranicznych 0,48; oddaleniem od ośrodków aktywności gospodarczej; procesami depopulacyjnymi (ujemne saldo migracji). Wartość wskaźnika X 3 w 2005 roku znacznie przekraczała poziom ogólnowojewódzki i wynosiła -3,15. W oparciu o wartość syntetycznego miernika rozwoju powiaty województwa podkarpackiego moŝna pogrupować w klasy oznaczające określony poziom rozwoju według metody wykorzystującej korzystne i niekorzystne wartości progowe cechy [Wierzbińska, Stec 1996]. Rezultaty grupowania zawiera tabela 3. Z informacji w niej zawartych wynika, iŝ większość powiatów Podkarpacia cechuje przeciętny poziom rozwoju społeczno-gospodarczego (powiaty te znalazły się w III i IV klasie). Tylko dwa powiaty zaliczono do klasy o bardzo wyso-

6 Poziom rozwoju przygranicznych powiatów kim i wysokim poziomie rozwoju (rzeszowski wraz Rzeszowem oraz krośnieński i Krosno). śaden z powiatów nie znalazł się w klasie VI (bardzo niski poziom rozwoju). Ilustracją przestrzennego rozmieszczenia uzyskanych klas jest rysunek 1. Tabela 3. Klasyfikacja powiatów województwa podkarpackiego według wartości syntetycznego miernika Z. Hellwiga w 1996 i 2005 roku Rok 1996 Klasa Poziom Reguła grupowania Powiat I Bardzo wysoki d i 0,66 rzeszowski + Rzeszów II Wysoki 0,49 d i < 0,66 przemyski + Przemyśl, krośnieński + Krosno III Średniowysoki 0,33 d i < 0,49 tarnobrzeski + Tarnobrzeg, łańcucki, jarosławski, dębicki, jasielski, mielecki, ropczycko-sędziszowski, sanocki IV Średnioniski 0,16 d i < 0,33 stalowowolski, strzyŝowski, leski, leŝajski, przeworski, niŝański V Niski 0,0 d i < 0,16 kolbuszowski, brzozowski, bieszczadzki, lubaczowski VI Bardzo niski d i < 0 Rok 2005 Klasa Poziom Reguła grupowania Powiat I Bardzo wysoki d i 0,61 rzeszowski + Rzeszów II Wysoki 0,46 d i < 0,61 krośnieński + Krosno III Średniowysoki 0,31 d i < 0,46 tarnobrzeski + Tarnobrzeg, łańcucki, jarosławski, przemyski + Przemyśl, mielecki, stalowowolski, dębicki, sanocki IV Średnioniski 0,15 d i < 0,31 jasielski, ropczycko-sędziszowski, strzyŝowski, przeworski, niŝański, leski, leŝajski V Niski 0,0 d i < 0,15 lubaczowski, kolbuszowski, brzozowski, bieszczadzki VI Bardzo niski d i < 0 W tabeli wyróŝniono przygraniczne powiaty województwa podkarpackiego: czcionka pogrubiona powiaty graniczące z Ukrainą, czcionka pochyła powiaty graniczące ze Słowacją. Źródło: opracowanie własne. Wschodnie powiaty przygraniczne cechują się przeciętnym (powiat przemyski łącznie z Przemyślem, jarosławski klasa III) bądź niskim poziomem rozwoju (powiaty bieszczadzki i lubaczowski klasa IV). ZauwaŜalne jest, iŝ na przestrzeni analizowanych dziewięciu lat, nie zmieniło się w zasadniczy sposób

7 156 Małgorzata Lęcznar przestrzenne zróŝnicowanie poziomu rozwoju w regionie. Nie zmieniła się takŝe pozycja powiatów przygranicznych na tle pozostałych powiatów Podkarpacia, za wyjątkiem powiatu przemyskiego, który odnotował pogorszenie wskaźników rozwoju społeczno-gospodarczego z klasy II w 1996 r. spadł do klasy III w 2005 r. (z pozycji drugiej w 1996 r. na szóstą w 2005 r.). Natomiast powiaty graniczące ze Słowacją naleŝą odpowiednio do klas: IV powiat leski i jasielski, III powiat sanocki i II powiat krośnieński wraz z Krosnem. Podobnie, jak w przypadku wschodnich powiatów Podkarpacia, w latach nie uległ zasadniczej zmianie poziom rozwoju powiatów graniczących ze Słowacją na tle regionu, za wyjątkiem powiatu jasielskiego, który z klasy III w 1996 r. przesunął się do klasy IV w roku Na uwagę zasługuje relatywnie wysoki poziom rozwoju powiatu krośnieńskiego, w którym Krosno jest głównym ośrodkiem współpracy polsko-słowackiej. Porównanie sytuacji Krosna i Przemyśla jest dowodem negatywnego wpływu istniejących barier instytucjonalnych na rozwój współpracy przygranicznej z Ukrainą r r. Rysunek 1. Przestrzenne zróŝnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego w powiatach woj. podkarpackiego w 1996 i 2005 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 3. Na przestrzeni ostatnich dziewięciu lat nie moŝna zauwaŝyć pozytywnego wpływu granicy na rozwój przygranicznych powiatów. Między innymi, nie znajduje potwierdzenie hipoteza, iŝ przygraniczne połoŝenie wpływa na wzrost przedsiębiorczości (zmienna X 1 ). W porównaniu do 1996 r. wszystkie powiaty notują wzrost ilości firm przypadających na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym (średnia stopa wzrostu 34%) i zarówno wschodnie jak i południowe

8 Poziom rozwoju przygranicznych powiatów powiaty przygraniczne oscylują wokół tej średniej, za wyjątkiem przemyskiego, gdzie stopa wzrostu jest najniŝsza i wynosi 9%. Ponadto brak stymulującego wpływu przygranicznego połoŝenia zauwaŝalny jest takŝe w innych przypadkach, np. w przypadku procesów wyludniania się tych obszarów (wszystkie powiaty przygraniczne notują wzrost ujemnego salda migracji w 2005 r. w porównaniu do 1996 r. o ponad 100%, za wyjątkiem powiatu lubaczowskiego, gdzie jednak saldo migracji naleŝy do jednych z najniŝszych w regionie w 2005 r. i wynosiło -3,9 osób na 1000 mieszkanców), czy poprawy infrastruktury technicznej (ogółem w 2005 r. w województwie podkarpackim nastąpiła poprawa wskaźnika charakteryzującego gęstości sieci wodnej i kanalizacyjnej o średnio 113% w porównaniu do 1996 r., dla powiatów przygranicznych ta stopa wzrostu była jednak znacznie niŝsza i wynosiła 69%). Jedynie niektóre gminy bieszczadzkie (np. Solina, Lutowiska) odnotowały w latach 90. XX wieku szybszy rozwój dzięki wzmoŝonemu ruchowi turystycznemu (zmienne X 7 i X 8 stosunkowo najkorzystniej kształtują się we wschodnich powiatach przygranicznych osiągają ok. 80% wartości obiektu wzorcowego), jednak spowodowane było to nie tyle przygranicznym połoŝeniem, co panującą w tym okresie w Polsce modą na Bieszczady [Sobala, Gwóźdź 2003]. Wnioski Przygraniczne połoŝenie w róŝnego rodzaju analizach strategicznych wymieniane jest jako czynnik, w oparciu o który Podkarpacie mogłoby zdynamizować swój rozwój. JednakŜe przeprowadzona analiza wskazuje, Ŝe jak na razie bliskość granicy pozostaje obszarem niewykorzystanej szansy. Niski poziom rozwoju społeczno-gospodarczego skupia się przede wszystkim we wschodniej (przygranicznej) części województwa, zaś w ciągu analizowanych dziewięciu lat sytuacja nie uległa zmianie, a nawet dostrzegalne jest niewielkie pogorszenie (głównie w wyniku obniŝenia wskaźników rozwoju dla powiatu przemyskiego). Potwierdzenie znajduje fakt, iŝ korzyści istnienia z granicy nie są bezpośrednio zaleŝne od połoŝenia w najbliŝszym sąsiedztwie przejść granicznych. Beneficjentami są głównie miasta połoŝone na głównej osi komunikacyjnej regionu (E-40) [Sobala-Gwóźdź 2003, s. 7]. Słabość przygranicznych obszarów jest wynikiem oddziaływania co najmniej kilku czynników, wśród których wymienić moŝna: małą liczbę przejść granicznych oraz niedostateczne zaplecze logistyczne i infrastrukturalne juŝ istniejących; uszczelnienie wschodniej granicy w związku ze wstąpieniem Polski w struktury unijne;

9 158 Małgorzata Lęcznar niski poziom rozwoju przygranicznych powiatów województwa podkarpackiego; oddalenie polskich przygranicznych obszarów od większych i średnich miast, które mogłyby być źródłem impulsów rozwojowych. SprzęŜenie owych negatywnych czynników prowadzi niejednokrotnie do apatii i kształtowania się postaw roszczeniowych na tych obszarach. Co prawda obszar województwa podkarpackiego w całości naleŝy do Euroregionu Karpaty, jednakŝe jego działalność jest zakłócana przez specyficzne i zmieniające się ciągle uwarunkowania geopolityczne. Problem ten utrudnia utrwalenie juŝ istniejących i wymusza poszukiwanie nowych metod współpracy transgranicznej, zwłaszcza z Ukrainą, która jako jedyny spośród członków Euroregionu nie naleŝy do Unii Europejskiej. Literatura Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny, bdrap.strona.indeks. Euroregion Karpacki: podstawowe informacje (1997), Wyd. Fundusz Rozwoju Euroregionu Karpackiego, Krosno. Krawczyk G. (2007), Dysproporcje w rozwoju społeczno-gospodarczym gmin województwa lubelskiego, Wiadomości Statystyczne, nr 3. Matusik S. (2007), Miernik poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego jako wskaźnik dywergencji gmin województwa małopolskiego, Wiadomości Statystyczne, nr 4. Młodak A. (2006), Analiza taksonomiczna w statystyce regionalnej, Wyd. Difin, Warszawa. Rocznik Statystyczny Województw 2006, GUS, Warszawa Rocznik Statystyczny Województwa Podkarpackiego 2000, Urząd Statystyczny w Rzeszowie, Rzeszów Rocznik Statystyczny Województwa Podkarpackiego 2003, Urząd Statystyczny w Rzeszowie, Rzeszów Sobala-Gwóźdź A. (2003), ZróŜnicowanie poziomu rozwoju gmin przygranicznych województwa podkarpackiego [w:] Granice, obszary przygraniczne, euroregiony, red. J. Runge, Uniwersytet Śląski, Katowice. Stec M. (2007), Analiza porównawcza miar syntetycznych rozwoju społecznogospodarczego województw, Wiadomości Statystyczne, nr 6. Wierzbińska M., Sobolewski M. (2002), Klasyfikacja powiatów województwa podkarpackiego ze względu na poziom Ŝycia ludności, Taksonomia, nr 9, Wyd. AE im. O. Langego we Wrocławiu, Wrocław. Wierzbińska M., Stec M. (1996), ZróŜnicowanie infrastruktury społecznej gmin w woj. rzeszowskim, Wiadomości Statystyczne, nr 4. Województwo podkarpackie 2006 podregiony, powiaty, gminy, Urząd Statystyczny w Rzeszowie, Rzeszów 2006.

10 Poziom rozwoju przygranicznych powiatów Województwo podkarpackie w 1998, Urząd Statystyczny w Rzeszowie, Rzeszów Współpraca międzynarodowa województwa podkarpackiego, artykuly.php?art,3. Streszczenie Przygraniczne połoŝenie w róŝnego rodzaju analizach strategicznych wymieniane jest jako szansa Podkarpacia, w oparciu o którą moŝe ono zdynamizować swój rozwój. Dlatego celem niniejszego opracowania jest poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, czy i w jakim stopniu przygraniczne połoŝenie wpłynęło na poziom rozwoju powiatów województwa podkarpackiego, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów graniczących z Ukrainą. Przeprowadzona analiza porównawcza dla roku 1996 i 2005 wskazuje, Ŝe jak na razie bliskość granicy pozostaje obszarem niewykorzystanej szansy. Niski poziom rozwoju społeczno-gospodarczego skupia się przede wszystkim we wschodniej (przygranicznej) części województwa, a w ciągu analizowanych dziewięciu lat sytuacja nie uległa zmianie, a nawet dostrzegalne jest jej pogorszenie (głównie w wyniku obniŝenia wskaźników rozwoju dla powiatu przemyskiego). Summary The Level of Development of the Border Administrative Districts of Podkarpackie Voivodeship Border position in the various kinds of strategic analyses is pointed out as a chance of Podkarpacie that can dynamize its development. That is why, the aim of the study is to find an answer to the question, if and to what extend the border position influenced the level of development of the administrative districts of podkarpackie voivodeship, with a special attention paid to the areas bordering with Ukraine. Conducted comparative analysis for the year 1996 and 2005 shows, that so far the closeness of the border is still the unused chance. The low level of socio-economic development concentrates first of all in the eastern (border) part of the voivodeship, and in the period of the analyzed 9 years the situation hasn t changed, and even its deterioration is perceptible (mainly as a result of decrease in indicators of development for przemyskie administrative district).