Opowiem ci o wolnej Polsce. Materiały pomocnicze i scenariusze zajęć

Transkrypt

1 Opowiem ci o wolnej Polsce Materiały pomocnicze i scenariusze zajęć 1989

2 Opowiem ci o wolnej Polsce Materiały pomocnicze i scenariusze zajęć 1989 Program Opowiem ci o wolnej Polsce jest realizowany we współpracy z Urzędem Miasta Stołecznego Warszawy oraz Narodowym Centrum Kultury w ramach obchodów 70.Rocznicy Wybuchu II Wojny Światowej oraz 20. Rocznicy Odzyskania Wolności i Upadku Komunizmu. Program współfinansowany jest ze środków Komisji Europejskiej w ramach Programu Europa dla Obywateli

3 Opowiem ci o wolnej Polsce. Materiały pomocnicze i scenariusze lekcji Autorzy: Adam Czetwertyński, Monika Koszyńska, Paweł Miakota, Małgorzata Osińska, Piotr Ulatowski. Przy opracowaniu publikacji autorzy korzystali z materiałów nadesłanych przez uczniów realizujących projekty w ramach programu Opowiem ci o wolnej Polsce Korekta i redakcja: Daria Dziewięcka, Marianna Hajdukiewicz Autorzy zdjęć: Erazm Ciołek, Corel, zdjęcia nadesłane przez uczniów realizujących projekty w ramach programu Opowiem ci o wolnej Polsce : W publikacji wykorzystano zdjęcia nadesłane przez uczniów z: Gimnazjum nr 24 w Toruniu,Polskiej Szkoły w Minneapolis, USA; Szkoły Podstawowej w Czapurach; Gimnazjum nr 6 w Tarnowie;Szkoły Podstawowej w Jazgarce; Zespołu Szkół nr 6 w Chełmie; I Liceum Ogólnokształcącego im. Marcina Jadowity w Wadowicach; Zespołu Szkół w Narewce. Opracowanie graficzne: rzeczyobrazkowe.pl Wydanie I, ISBN Niniejsza publikacja odzwierciedla wyłącznie poglądy autorów, a Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za zawarte w niej informacje.

4 SPIS TREŚCI Opowiemy wam o wolnej Polsce Jak uczyć o roku? Scenariusze lekcji o roku Jak Polak z Polakiem słowo o obradach Okrągłego Stołu Wiosna nasza! Wybory z czerwca roku Obrady Okrągłego Stołu czy upadek muru berlińskiego co jest prawdziwym symbolem końca komunizmu? Przykłady projektów młodzieżowych o roku O programach

5

6 OPOWIEMY WAM O WOLNEJ POLSCE 1939 i 1989 to daty wyjątkowo ważne dla historii naszego kraju. W tym roku obchodzimy dwie okrągłe rocznice: 70 lat upływa od wybuchu II wojny światowej, 20 od odzyskania wolności, czyli przemian 1989 roku. To świetny czas, żeby zwrócić uwagę młodych ludzi na wydarzenia tych lat. Ale opowiadając o przeszłości, pokażmy im również jej współczesny kontekst. Historia żyje w nowych pokoleniach, a takie tematy jak Związek Wypędzonych czy lustracja wciąż budzą wiele emocji, dzielą Polaków, dzielą też polityków. Wybór tekstów i scenariuszy lekcji, które dajemy wam do ręki pomoże przekazać uczniom nie tylko wiedzę, ale zachęci młodzież do głębszej analizy i perspektywicznego spojrzenia na wydarzenia 1939 i 1989 roku. Zależy nam, aby prezentowane materiały były zachętą do omawiania wydarzeń historycznych nie tylko na lekcjach historii, ale również wiedzy o społeczeństwie, języka polskiego, godzinach wychowawczych czy nawet informatyki. Zaproponowane scenariusze lekcji pokazują wydarzenia historyczne, nie tylko poprzez pryzmat dat i faktów, ale także osobistych historii, postaw i współczesnego ich znaczenia. Chcemy również przekonać do korzystania z nowych technologii. Dlatego w materiałach umieściliśmy przykłady filmów nakręconych przez uczniów i proponujemy prowadzenie lekcji w pracowniach internetowych. Centrum Edukacji Obywatelskiej w związku z obchodami jubileuszowymi organizowanymi z okazji 70-lecia wybuchu II wojny światowej i 20-lecia obrad Okrągłego Stołu przygotowuje szereg działań edukacyjnych skierowanych do dzieci, młodzieży oraz ich dorosłych opiekunów pedagogów, animatorów, bibliotekarzy. Zapraszamy młodych ludzi z całej Polski do udziału w projektach, których głównym celem jest odkrywanie, poznawanie i upowszechnianie wydarzeń historycznych, które rozegrały się w ich miejscowościach i regionie od wybuchu II wojny światowej do powstania III Rzeczpospolitej. Uważamy, że należy rozwijać w młodych ludziach pasję odkrywania historii. Centrum Edukacji Obywatelskiej we współpracy z Muzeum Powstania Warszawskiego oraz Instytutem Pamięci Narodowej od 2007 roku realizuje program edukacyjny pt. Opowiem ci o wolnej Polsce spotkania młodzieży ze świadkami historii. Celem programu jest przybliżenie młodym ludziom wydarzeń związanych z najnowszą historią Polski. Prowadzone działania cieszą się bardzo dużym zainteresowaniem młodzieży i ich opiekunów z całej Polski, w tym także z placówek polonijnych. Bardzo serdecznie zapraszamy do udziału! Daria Dziewięcka Marianna Hajdukiewicz

7 JAK UCZYĆ O ROKU? Koniec lat 80. XX wieku był jednym z najciekawszych okresów najnowszej historii Polski. Właśnie w tych latach rozegrały się ważne wydarzenia, którym towarzyszyły ogromne emocje i to właśnie wtedy w końcu nastąpił przełom, na który wszyscy czekali., Spowodował upadek komunizmu w Polsce, a następnie w całej Europie. Rok 1989 to czas rodzącej się nadziei na odmianę losu wszystkich Polaków, czas powtórnie obudzonego społeczeństwa obywatelskiego, czas protestów i kompromisów oraz rodzącej się nowej klasy politycznej i nowego ustroju. Okrągły Stół wciąż budzi emocje Dla świadków tamtych wydarzeń, to w ogóle nie jest historia. Dla nich Okrągły Stół, wybory 4 czerwca oraz powołanie rządu Tadeusza Mazowieckiego miały miejsce zaledwie wczoraj. Czuje tak wielu nauczycieli, ale trzeba być świadomym, że dla uczniów to już naprawdę są wydarzenia historyczne. Oni tego nie przeżyli, nie mają prawa pamiętać. Dlatego bardzo ważne jest, żeby o narodzinach III Rzeczpospolitej opowiadać tak samo rzetelnie i szczegółowo jak o wydarzeniach wcześniejszych. Przeprowadzane przed kolejnymi rocznicami tamtych wydarzeń badania opinii publicznej wykazują, że młodzi ludzie naprawdę niewiele, lub wręcz nic nie wiedzą o ostatnich latach komunizmu w Polsce. Nauczyciele wiedzą, jak bardzo ważny był to okres dla naszej ojczyzny i jak wydarzenia tamtych lat w dalszym ciągu wpływają na nasze życie publiczne. I skoro mają za zadanie kształcić i wychowywać świadomych obywateli, gotowych do podjęcia w przyszłości różnych ról społecznych, to muszą nauczyć ich rozumieć lata 80. XX wieku w tzw. Polsce Ludowej. Wydarzenia 1989 roku możemy omawiać zarówno na lekcjach historii jak i wiedzy o społeczeństwie, bo był to rok społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. Jednocześnie musimy sobie zdawać sprawę, że okres ten jest rozmaicie oceniany zarówno przez historyków, politologów jak i uczestników tamtych wydarzeń. Ciągle słyszymy dyskusje na temat, czy Okrągły Stół to największe zwycięstwo Polaków czy też największa zdrada ideałów Solidarności, czy wolno i trzeba było negocjować z komunistami oraz czy polityka grubej kreski ogłoszona przez premiera Mazowieckiego była słuszną decyzją, czy też trucizną, która do tej pory drąży społeczeństwo. Trudno jest uczyć o tych czasach, tym bardziej, że większość bohaterów, o których powinniśmy uczniom powiedzieć żyje i często bierze udział w życiu publicznym. Media też za bardzo nie ułatwiają sprawy. Zbyt często szukają taniej sensacji, zbyt rzadko tłumaczą przeciętnemu obywatelowi meandry życia politycznego i społecznego. Dlatego to na nauczycielach spoczywa odpowiedzialność bycia rzetelnym źródłem wiedzy dla uczniów. Często jedynym! Z perspektywy perspektyw Istotne jest, pokazanie tego okresu z różnych perspektyw i punktów widzenia, nawet jeśli jest to trudne ze względu na własne poglądy polityczne. A teraz przejdźmy do konkretnych pomysłów na to jak uczyć o 1989 roku. Nie da się o nim mówić bez wcześniejszego omówienia strajków 1980 roku, powstania NSZZ Solidarność, stanu wojennego i decyzji Michaiła Gorbaczowa o pierestrojce oraz jej konsekwencjach dla całego bloku państw satelickich. Wydarzenia te i ich bohaterowie to w znakomitej większości ci sami aktorzy, którzy odegrali najważniejsze role w 1989 roku. Ale do rzeczy: pierwsze wydarzenie, które wpłynęło na wszystkie następne, to decyzja władz komunistycznych o podjęciu negocjacji ze stroną solidarnościową i rozmowy w Magdalence pod Warszawą. Zacznijmy od przedstawienia faktów dotyczących tego wydarzenia, tj. kto brał w nim udział po obu stronach, potem spróbujmy, razem z uczniami, sporządzić graficzne przedstawienie przebiegu rozmów i ich ustaleń, za pomocą tzw. drzewka decyzyjnego. Ćwiczenie to może przybrać charakter tzw. political/historical fiction, gdyż uczniowie mogą podać różny od rzeczywistego przebieg wydarzeń. Taki eksperyment warto przeprowadzić, bo jego podsumowanie daje szanse na wyjaśnienie, dlaczego doszło do rozmów Okrągłego Stołu i dlaczego miały one taki kształt jaki miały. Obrady dwóch stron Kolejne chronologicznie wydarzenie to same obrady Okrągłego Stołu. Uczniowie mogą obejrzeć jeden z filmów dotyczących tego wydarzenia, które ostatnio ukazały się na polskim rynku lub innych wydawnictw, w których znajdują się portrety i bio- 6

8 gramy głównych uczestników, np. trzytomowe wydawnictwo Ośrodka Karta p.t. Słownik biograficzny Opozycja w PRL, pod redakcją Jana Skórzyńskiego. Warszawa , czy też wydawnictwo Biblioteki Gazety Wyborczej/Oficyny Imbir, p.t. Dekady autorstwa Piotra Kendziorka i Dominiki Wielowieyskiej, do której dołączona jest płyta audio z tekstami najważniejszych wystąpień publicznych z tego okresu. Świetnym ćwiczeniem intelektualnym, które pozwoli uczniom wejść w buty uczestników Okrągłego Stołu, będzie metoda zwana analizą perspektyw. Wiadomo, że w obradach Okrągłego Stołu brały udział dwie strony: koalicyjno-rządowa i solidarnościowoopozycyjna. Podzielmy uczniów na dwie grupy i poprośmy, aby używając poniżej zamieszczonych tabeli wymienili wszystkie argumenty, których używały podczas negocjacji obie strony. Każda grupa zajmie się jedną z nich. Przed przydzieleniem grupom konkretnego stanowiska, warto podczas dyskusji zorientować się, jak rozkładają się sympatie uczniów i jeśli to możliwe tak przydzielać zadania, aby uczniowie, którzy sympatyzują z daną stroną obrad musieli znaleźć argumenty drugiej ze stron. Wtedy to ćwiczenie rzeczywiście rozwija krytyczne myślenie i pozwala głębiej zrozumieć mechanizm ścierania się poglądów podczas tego historycznego wydarzenia. ANALIZA PERSPEKTYW Stanowisko strony koalicyjno-rządowej Argumenty na poparcie tego stanowiska ANALIZA PERSPEKTYW Stanowisko strony solidarnościowo-opozycyjnej Argumenty na poparcie tego stanowiska Postaci kluczowe Niezbędne jest zaznajomienie uczniów z podstawowymi ustaleniami Okrągłego Stołu i jego następstwami, a szczególnie z wywalczonym kompromisem dotyczącym wyborów z 4 czerwca 89. Dla tych, którzy pamiętają ten kompromis, który pozwolił na pierwsze po ponad 40 latach wybory parlamentarne, których wynik nie był z góry przesądzony, był wydarzeniem epokowym, ale uczniowie wcale nie muszą czuć tak samo. Nie muszą rozumieć, czym był dla Polski Sejm, w którym 35 procent posłów było członkami opozycji, jeszcze do niedawna postrzeganej przez władze PRL jako środowisko przestępców i wichrzycieli, a odrodzony Senat w całości stanowili senatorowie nie związani z dotychczasowym, skompromitowanym komunistycznym układem. Osoby, które dobrze pamiętają kampanię prowadzoną przez Komitet Obywatelski przy Lechu Wałęsie przed wyborami 4 czerwca ciągle jeszcze podchodzą do tego czasu z ogromnym sentymentem, wręcz wzruszeniem i poczuciem, że brało się udział w czymś wielkim, że miało się wpływ na kształtowanie nowej historii naszego kraju, ale jak to przekazać uczniom, żeby nie być posądzonym o egzaltację i patos? Tu znowu warto posłużyć się materiałem wizualnym, fragmentami kronik filmowych, czy innych edukacyjnych filmów dokumentalnych (np. filmem dołączonym do publikacji Fundacji Instytut Lecha Wałęsy Drogi do wolności. Drogi do wspólnej Europy, pod redakcją Jerzego Eislera, Warszawa 2008). Istnieje również spory zbiór materiałów źródłowych, np. plakatów i ulotek wyborczych., które można znaleźć choćby w internecie. Uczniom koniecznie trzeba przedstawić postaci kluczowe dla rodzącego się w Polsce nowego systemu politycznego - takie jak premier Tadeusz Mazowiecki szef rządu wybranego w sierpniu 89, a także inni przedstawiciele opozycji, którzy zasiedli w ławach tzw. Sejmu Kontraktowego. Wśród nich na pewno warto jest przybliżyć sylwetki: Henryka Wujca, Jana Marii Rokity, Janusza Onyszkiewicza, Adama Michnika, Jacka Kuronia, Jana Lityńskiego, Jana Olszewskiego czy Bronisława Geremka. Ważne jest to z przynajmniej dwóch powodów: wszyscy wymienieni wyżej politycy byli czynnymi opozycjonistami w latach 70. i 80., znakomita większość z nich, poza tymi, którzy już nie żyją, w dalszym ciągu bierze udział w życiu publicznym, pełniąc w nim różne funkcje. Wydarzenia niezwykłe Nie wolno pominąć milczeniem 19 lipca 1989 roku, kiedy to Zgromadzenie Narodowe wybrało na prezydenta Polski przewagą jednego głosu generała Wojciecha Jaruzelskiego. To chyba najtrudniejsze do wyjaśnienia uczniom wydarzenie tego roku. Z drugiej strony pokazuje ono jak nowo wybrany Sejm od samego początku przestrzegał demokratycznych procedur, mimo, że przez długie lata były w polskim społeczeństwie zabijane za wszelką cenę i wszelkimi sposobami. Jak uczyć o 1989 roku? 7

9 Jeszcze co najmniej dwa wydarzenia z tego niezwykłego roku powinniśmy omówić, a przynajmniej wspomnieć o nich naszym uczniom, gdyż ich echa cały czas do nas powracają. Pierwsze z nich to tzw. plan Balcerowicza, czyli opracowanie przez profesora Leszka Balcerowicza, mianowanego przez premiera Mazowieckiego wicepremierem i ministrem finansów - planu, który pozwolił Polsce na wyjście z tragicznej sytuacji gospodarczej, w której się znalazła w latach osiemdziesiątych XX w. i wprowadzenie mechanizmów rynkowych. Korzystając z internetu uczniowie łatwo mogą znaleźć informacje dotyczące cen i galopującej inflacji, której ofiarą padło całe społeczeństwo w 1989 r. i na początku lat 90. Pokazanie lawinowego wzrostu cen i porównanie ich z przeciętnym wynagrodzeniem, jakie otrzymywali wtedy Polacy działa na wyobraźnię i pozwoli uczniom zrozumieć, dlaczego plan Balcerowicza był jedynym wyjściem. Niezwykle bolesnym, ale najlepszym. Można też poprosić uczniów, aby przeprowadzili wywiady z członkami swoich rodzin i wypytali ich o to jak wyglądało słynne zaciskanie pasa. Rodzice z pewnością pamiętają, jaki był pierwszy skutek tzw. uwolnienia cen, kiedy na rynku brakowało dokładnie wszystkiego, jak powoli zaczynały zapełniać się sklepowe półki, a ceny towarów były kosmicznie wysokie. Drugie wydarzenie, które miało przełomowe znaczenie dla większości Polaków, nie tylko tych w kraju, ale również za granicą to zmiana nazwy Polski z Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej na Rzeczpospolitą Polską. Tę uchwałę, Sejm podjął na posiedzeniu 29 grudnia 1989 roku. Był to gest symboliczny, ale niezwykle ważny, gdyż dał sygnał całemu światu, że w Polsce skończył się komunizm i kraj odzyskał suwerenność. Powody do dumy Chyba każdy nauczyciel w Polsce zdaje sobie sprawę, ale dla porządku lepiej przypomnieć, że nie można mówić o polskim roku 89 bez przywołania tego, co w tym czasie działo się w całym tzw. bloku socjalistycznym. Że to Polacy zainicjowali zmiany, które doprowadziły do upadku komunizmu w Europie, że to nasza Solidarność dała przykład Czechom, Węgrom, czy też Niemcom, jak przeprowadzić bezkrwawą rewolucję to są powody do dumy. Te kilka pomysłów i uwag pomoże uświadomić uczniom, że gdyby wydarzenia roku 89. potoczyły się w Polsce inaczej to oni młodzież XXI wieku mogliby nie mieć tych wszystkich rzeczy, bez których nie potrafią się obejść. Od wolności słowa począwszy, na markowym sportowym obuwiu kończąc. Autorka: Monika Koszyńska 8

10 SCENARIUSZE LEKCJI O ROKU

11 JAK POLAK Z POLAKIEM SŁOWO O OBRADACH OKRĄGŁEGO STOŁU CELE LEKCJI: przedstawienie organizacji obrad Okrągłego Stołu wyjaśnienie pojęcia: Okrągły Stół poznanie celów obu stron zasiadających do wspólnych rozmów w lutym 1989 r. omówienie najważniejszych postanowień Okrągłego Stołu uświadomienie znaczenia rozmów w 1989 r. między opozycją, a stroną rządową dla Polski doskonalenie umiejętności pracy z tekstem oraz pracy w grupie. Metody i formy pracy: analiza tekstów źródłowych praca w grupach element wykładu elementy dramy. Pomoce dydaktyczne: mini-słowniczek pojęć opracowany przez nauczyciela arty pracy przygotowane przez nauczyciela (załączniki nr 2-5). Czas: 2 godziny lekcyjne Uwagi dotyczące prowadzenia lekcji: Lekcja powinna być przeprowadzona w klasie, która poznała już elementy dramy oraz ma pozytywne doświadczenie pracy w zespole. Przebieg zajęć: 1. Nauczyciel, w krótkim wprowadzeniu, sygnalizuje uczniom, iż temat zajęć dotyczy sytuacji bez precedensu. W 1989 roku, pierwszy raz polska opozycja solidarnościowa, ramię w ramię, wystąpiła oficjalnie w dialogu z ówczesną władzą. Nauczyciel opowiada uczniom o genezie Okrągłego Stołu. Tłumaczy uczniom, że wobec niepowodzenia tzw. kontrolowanej liberalizacji gen. Jaruzelski i jego ekipa zaczęli myśleć o tym, by uwiarygodnić swą politykę poprzez porozumienie z umiarkowaną częścią,,solidarności. Komuniści oceniali, że opozycja jest słaba, podzielona i pozbawiona wpływów społecznych. Przekonanie to umocnił przebieg strajków, które na przełomie kwietnia i maja oraz w sierpniu 1988 r. wybuchły w kilku miastach pod hasłami legalizacji,,solidarności. (nauczyciel może wspomnieć o strajku w kopalni Manifest Lipcowy, który rozprzestrzenił się na inne kopalnie oraz o strajkach w Szczecinie i Gdańsku oraz o reakcji władz: o telewizyjnym wystąpieniu ministra spraw wewnętrznych, gen. Czesława Kiszczaka, który zagroził wprowadzeniem godziny milicyjnej). Nauczyciel opowiada uczniom, że pomimo zaangażowania przywódców związku protesty nie rozszerzyły się na cały kraj. Jednak wobec groźby nowego, spontanicznego wybuchu strajków, władze zdecydowały się na negocjacje z opozycją. Nauczyciel mówi, że w sierpniu 1988 r. rząd oficjalnie wysunął propozycję zorganizowania rozmów Okrągłego Stołu, którą w zamian za obietnicę wygaszenia strajków skierował do,,solidarności. W zależności od tempa pracy danej klasy nauczyciel może opowiedzieć uczniom, iż sformułowania,,okrągły stół jako pierwszy użył gen. Wojciech Jaruzelski podczas VII Plenum KC PZPR w VI 1988 r. Następnie wspomina uczniom, iż propozycja rozmów wywołała gwałtowne sprzeciwy członków partii i OPZZ, ale gen. Jaruzelski zdołał przeforsować swoje stanowisko, usuwając z kierownictwa PZPR większość przeciwników porozumienia z opozycją. Zwraca uwagę uczniów na fakt, iż oferta komunistów trafiła na podatny grunt w szeregach opozycji. Stojący na czele Krajowej Komisji Wykonawczej Lech Wałęsa oraz jego doradcy wywodzący się z kręgów dawnego KOR oraz środowiska Klubu Inteligencji Katolickiej uważali, że rozmowy z komunistami są jedyną możliwa drogą do legalizacji związku i prawdziwej demokracji. Nauczyciel na koniec tej części zajęć prosi uczniów, aby zapisali w zeszytach, iż wszystkie kwestie związane z rozpoczęciem obrad Okrągłego Stołu ustalono 27 stycznia 1989 r., na spotkaniu Lecha Wałęsy z gen. Kiszczakiem w podwarszawskiej Magdalence, ośrodku rządowym, należącym do MSW. 2. Nauczyciel wyjaśnia uczniom określenie Okrągły Stół. W tym celu odwołuje się do minisłowniczka (materiał pomocniczy nr 1). Prosi uczniów o uważne przeczytanie różnych opisów, Okrągłego Stołu, a chętnych uczniów o skomentowanie własnymi słowami tego pojęcia. 3. Następnie nauczyciel prosi, aby dwaj wybrani wcześniej uczniowie, mający talent aktorski odczytali na głos treści zawarte w materiale,,kto i z czym do Stołu? dotyczące celów, 10

12 jakie przyświecały obu stronom obrad. Jeden uczeń przybliża klasie informacje o stronie rządowej, drugi o opozycji (materiał pomocniczy nr 2). 4. Nauczyciel sygnalizuje uczniom, że sam mebel okrągły stół, który ustawiono w pałacu Rady Ministrów obecnym Pałacu Prezydenckim na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie, miał znaczenie symboliczne. Przy nim miały miejsce jedynie: uroczyste spotkanie rozpoczynające rozmowy w dniu 6 II 1989 r. i zamykające całość obrad podpisanie porozumień 5 IV tego samego roku. Wspomina, iż najistotniejsze kwestie sporne rozstrzygnięto, poza oficjalnymi zespołami, w trakcie poufnych spotkań kierownictw wszystkich delegacji, które najczęściej odbywały się w Magdalence. W toczonych tam rozmowach uczestniczyły w sumie 42 osoby. Następnie wskazuje uczniom kwestie sporne, pomiędzy opozycją, a stroną rządową: m.in. nową ordynację wyborczą do Sejmu, koncepcję drugiej izby parlamentu czy też powołanie w miejsce istniejącej Rady Państwa, urzędu Prezydenta. 5. Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na fakt, iż wśród uczestników obrad Okrągłego Stołu wyłoniono trzy zespoły robocze: do spraw gospodarki i polityki społecznej, któremu przewodniczyli Władysław Baka i Witold Trzeciakowski; do spraw pluralizmu związkowego, któremu przewodniczyli Tadeusz Mazowiecki i Romuald Sosnkowski oraz do spraw reform politycznych, któremu przewodniczyli Bronisław Geremek i Janusz Reykowski. Następnie dzieli połowę klasy na dwie grupy: reprezentantów strony rządowej i opozycji. Każdej grupie nauczyciel przydziela zadania oraz materiały pomocnicze (materiał pomocniczy nr 4). Jednocześnie nauczyciel uczula uczniów, że ze względu na ograniczony czas, jaki będą mieli na wykonanie zadania, powinni podzielić się pracą tak, aby każdy członek zespołu mógł uczestniczyć w jego wykonaniu. Po zakończeniu pracy każda z grup zasiada przy wspólnym stole, ustawionym wcześniej przez nauczyciela na środku sali. Rozpoczyna się symulacja obrad prezentowanie stanowiska obu stron w kwestii powołania urzędu Prezydenta i jego kompetencji, kwestii utworzenia Senatu oraz opracowania zasad ordynacji wyborczej. Prosi uczniów, aby uważnie słuchali tego, o czym będą mówić ich koledzy. 6. Nauczyciel omawia organizację obrad. Uświadamia uczniom, iż reformy wymagały wszystkie dziedziny życia społecznego. W związku z tym powołano także stoliki: ekologiczny, rolniczy, kultury, nauki i oświaty. Poszczególne stoliki powoływały tzw. podstoliki, a te wyłaniały czasem zespoły robocze. Piętrzyły się podczas obrad załączniki, ustalenia, stanowiska. Przez Pałac Namiestnikowski przewijali się doradcy specjaliści prawie 500 osób. 7. Następnie nauczyciel tym uczniom, którzy nie brali udziału w obradach na temat kompetencji prezydenta, zleca do wykonania zadanie, polegające na symulacji obrad zamykających wspólne rozmowy pomiędzy stroną rządową, a opozycją. Zadanie opatrzone instrukcją (załącznik nr 4) dotyczy zaprezentowania uzgodnionych postanowień. Pozostałych uczniów prosi, aby uważnie słuchali tego, co będą referowali ich koledzy oraz aby najważniejsze postanowienia zapisali w zeszytach. 8. Zwracając uwagę uczniów na fakt, iż wydarzenie, jakim były rozmowy Okrągłego Stołu po dziś dzień rozpala emocje i budzi głębokie kontrowersje, nauczyciel rozdaje uczniom materiał pomocniczy, zawierający różne opinie na temat obrad strony rządowej z opozycją od II do IV 1989 oraz wyniki sondażu oceniającego owe rozmowy z perspektywy 20 lat, przeprowadzonego przez CBOS w I 2009 r. (materiał pomocniczy nr 5 ). Następnie mówi o tym, że dla jednych Okrągły Stół jest synonimem zdrady narodowej, a dla innych stanowi świadectwo roztropności Polaków, dzięki której możliwe stało się bezkrwawe przejście z PRL do III Rzeczpospolitej. 9. Podsumowując lekcję nauczyciel prosi o dokończenie przez uczniów zdań: Na dzisiejszych zajęciach najważniejsze dla mnie było. Na dzisiejszych zajęciach najciekawsze dla mnie było. Na dzisiejszych zajęciach najbardziej zaskakujące/ trudne było. Zadanie domowe Jako pracę domową nauczyciel proponuje uczniom napisanie własnej opinii na temat:,,czym było porozumienie kierownictwa,,solidarności z władzami w latach , którego symbolem stał się Okrągły Stół. Na kolejnych zajęciach nauczyciel może przeprowadzić głosowanie w klasie: czy obrady Okrągłego Stołu były korzystne dla Polski? Czy uczniowie oceniają je jako intrygę władz, w którą dały się wciągnąć elity opozycyjne? Scenariusze lekcji po 1989 roku 11

13 MATERIAŁ POMOCNICZY NR MINI-SŁOWNICZEK POJĘĆ Komitet Obywatelski działająca w latach reprezentacja środowisk solidarnościowych przy Lechu Wałęsie. Komitet został powołany w celu przygotowania strony opozycyjnej do rozmów okrągłego stołu. Skupiał intelektualistów i działaczy opozycyjnych popierających linię polityczną Wałęsy. Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych (OPZZ) utworzona w 1984 r. centrala związkowa do 1990 r. grupująca oficjalne związki zawodowe, które powstały po delegalizacji,,solidarności,. OPZZ było podporządkowane PZPR. Na czele Porozumienia stał Alfred Miodowicz. Opozycja (z łac.) ugrupowanie lub grupa ugrupowań, w szczególności partii politycznych, przeciwstawiających się polityce rządu, nie tworzących rządu i dążących do przejęcia władzy. Związek zawodowy organizacja zrzeszająca pracowników, stawiająca sobie za cel ochronę ich interesów. Negocjacje sposób osiągania porozumienia przez strony o sprzecznych interesach. W negocjacjach dąży się do znalezienia takiego rozwiązania konfliktu, które byłoby maksymalnie zadawalające dla wszystkich uczestników sporu. Partia polityczna organizacja, której celem jest zdobycie i sprawowanie władzy państwowej, po to, aby realizować swój program polityczny. Cenzura urzędowa kontrola różnych rodzajów wypowiedzi (książki, gazety, filmy, programy telewizyjne i radiowe) pod względem ich zgodności z ideologią głoszoną przez władzę. Nomenklatura zasada nomenklatury polegała na tym, że wszystkie ważniejsze stanowiska w państwie były niedostępne dla ludzi, których partia Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR) nie akceptowała. Obrady okrągłego stołu rozmowy między przedstawicielami opozycji, związanymi z,,solidarnością, a reprezentantami obozu władzy prowadzone 6 II 5 IV 1989 r. w Warszawie i rządowej willi w Magdalence. W intencji kierownictwa partyjnego, które było inicjatorem obrad, okrągły stół miał uwiarygodnić reformy systemu, pozwalając PZPR zachować dominującą pozycję. Bezpośrednimi efektami negocjacji były: legalizacja,,solidarności oraz częściowo wolne wybory 4 VI 1989 r., a następnie powstanie rządu Tadeusza Mazowieckiego. Termin Okrągły Stół oznaczał rozmowy między przedstawicielami nielegalnej wówczas,,solidarności, a reprezentantami obozu rządzącego, związanymi z PZPR. W obradach uczestniczyli też przedstawiciele Kościoła, a także działacze OPZZ. Zalążkowy Okrągły Stół spotkanie w willi MSW przy ulicy Zawrat w Warszawie 15 IX 1988 r., przygotowujące organizację właściwych obrad, kiedy gen. Kiszczak podejmował Lecha Wałęsę oraz prezesa KIK, prof. Andrzeja Stelmachowskiego, a towarzyszył im ks. Alojzy Orszulik. MATERIAŁ POMOCNICZY NR,,KTO I Z CZYM DO STOŁU? UCZEŃ NR (zapowiada, jak konferansjer podniośle, głośno) Głównymi uczestnikami obrad ze strony rządowej byli: Minister Spraw Wewnętrznych gen. Czesław Kiszczak Prezes Narodowego Banku Polskiego Władysław Baka Ministrowie: Aleksander Kwaśniewski i Stanisław Ciosek Działacze partyjni: Janusz Reykowski, Kazimierz Cypryniak, Andrzej Gdula Szef OPZZ Alfred Miodowicz UCZEŃ NR (zapowiada, jak konferansjer podniośle, głośno) Głównymi uczestnikami obrad ze strony opozycyjno-solidarnościowej byli: Jacek Kuroń, Adam Michnik, Tadeusz Mazowiecki, Bronisław Geremek, Władysław Frasyniuk, Andrzej Stelmachowski, Lech Kaczyński, Zbigniew Bujak UCZEŃ NR, jako rzecznik strony rządowej Naszym dalekosiężnym celem było wmontowanie opozycji w istniejący system polityczny państwa, który uległby pewnym, dość istotnym zmianom, lecz w dalszym ciągu pozostałby systemem niedemokratycznym UCZEŃ NR, jako rzecznik opozycji Naszym dalekosiężnym celem była radykalna zmiana ustroju politycznego Polski z komunistycznego na ustrój demokracji parlamentarnej, w stylu zachodnim. Najważniejszym zaś celem bezpośrednim była dla naszej strony legalizacja,,solidarności i ściśle z tym związane zniesienie obowiązującego od czasów stanu wojennego zakazu istnienia więcej niż jednego związku w zakładzie pracy. OBAJ UCZNIOWIE wspólnie Szefami delegacji obu stron byli odpowiednio: ze strony rządowej - gen. Czesław Kiszczak, ze strony opozycji Lech Wałęsa 12

14 MATERIAŁ POMOCNICZY NR SYMULACJA OBRAD PRZY STOLIKU POLITYCZNYM ZADANIE DLA GRUPY REPREZENTUJĄCEJ OPOZYCJĘ KROK I Wyobraźcie sobie, że jesteście przedstawicielami strony opozycyjno-solidarnościowej i zasiadacie w zespole obradującym przy stoliku politycznym. Pamiętajcie, że to przy tym stoliku decydowano o sprawach ustrojowych, kompetencjach prezydenta, ordynacji wyborcza oraz utworzeniu Senatu. KROK II Przeczytajcie uważnie informacje dotyczące stanowiska oraz taktyki argumentowania własnego zdania w powyższych kwestiach, będących przedmiotem obrad ze stroną rządową. KROK III Następnie podzielcie się zagadnieniami poruszanymi przy tym stoliku, wybierzcie swojego przewodniczącego, ustalcie kolejność wypowiedzi oraz ich treść, aby potem zasiąść przy,,klasowym stole obrad i skutecznie bronić stanowiska strony, którą reprezentujecie. Na przygotowanie macie 15 minut STANOWISKO OPOZYCJI celem priorytetowym była legalizacja,,solidarności dzielenie się władzą w początkowej fazie obrad nie leżało w sferze zainteresowań opozycji przedstawiciele opozycji odrzucili propozycję wspólnego wejścia z przedstawicielami PZPR na listę krajową w wyborach do Sejmu nie ułożono wspólnej deklaracji wyborczej opozycji i władz do Sejmu domaganie się wolności słowa o druku domaganie się wolnych wyborów do Senatu postulowanie, aby Sejm mógł przełamywać ewentualne veto senackie większością dwóch trzecich głosów zgoda na sześcioletnią kadencję prezydenta wybieranego przez Zgromadzenie Narodowe zgoda na to, że nowo wybrani posłowie i senatorowie opracują konstytucję, która wprowadzi pełną demokrację konieczność wprowadzenia zmiany prawa o stowarzyszeniach KROK II Przeczytajcie uważnie informacje dotyczące stanowiska oraz taktyki argumentowania własnego zdania w powyższych kwestiach, będących przedmiotem obrad ze stroną opozycyjno-solidarnościową. KROK III Podzielcie się zagadnieniami poruszanymi przy tym stoliku, wybierzcie swojego przewodniczącego, ustalcie kolejność wypowiedzi oraz ich treść, aby potem zasiąść przy,,klasowym stole obrad i skutecznie bronić stanowiska strony, którą reprezentujecie. Na przygotowanie macie 15 minut STANOWISKO STRONY RZĄDOWEJ propozycja, aby przedstawiciele,,solidarności wystąpili wspólnie z działaczami PZPR z listy krajowej druga izba parlamentu powinna składać się z przedstawicieli mianowanych przez prezydenta na wniosek zarówno,,solidarności, jak i partii obozu rządzącego forsowanie zasady wybierania po dwóch senatorów z każdego województwa, niezależnie od liczby jego ludności. Przekonanie o zwycięstwie w województwach z mniejszymi ośrodkami miejskimi prezydent posiadający szerokie kompetencje, jako gwarancja zachowania wpływów formacji komunistycznej w Polsce. Kandydatem miał być gen. Wojciech Jaruzelski prawo veta ustawodawczego oraz możliwość rozwiązywania parlamentu przez prezydenta mandaty w wyborach do Sejmu z góry podzielone na kilka grup 65 % miejsc w Sejmie zarezerwowanych dla kandydatów wywodzących się z partii i stronnictw obozu rządzącego ZADANIE DLA GRUPY REPREZENTUJĄCEJ STRONĘ RZĄDOWĄ KROK I Wyobraźcie sobie, że jesteście przedstawicielami strony rządowej i zasiadacie w zespole obradującym przy stoliku politycznym. Pamiętajcie, że to przy tym stoliku decydowały się sprawy ustrojowe, kompetencje prezydenta, ordynacja wyborcza oraz kwestia utworzenia Senatu. Scenariusze lekcji po 1989 roku 13

15 MATERIAŁ POMOCNICZY NR POSTANOWIENIA KOŃCOWE Waszym zadaniem będzie wygłoszenie przy,,klasowym stole najważniejszych postanowień kończących obrady Okrągłego Stołu. Każdy z was wygłasza jedno z proponowanych poniżej postanowień. Wybrany spośród was uczeń odczytuje wstępny fragment porozumienia z 1989 r. Pamiętajcie o odpowiedniej formie gramatycznej wygłaszanego tekstu. Zastanówcie się, w jaki sposób przedstawiłby owe porozumienia przedstawiciel opozycji, a w jaki reprezentant strony rządowej? I. Po latach kryzysu gospodarczego i konfliktów politycznych Polska stoi przed wielkim zagrożeniem, ale i wielką szansą. W obronie przed kryzysem i w działaniach na rzecz reform Polacy mogą i powinni się porozumieć. Podstawą porozumienia są zasady przyszłego systemu politycznego, wypływające z niezbywalnego prawa obywateli do życia w państwie, które w pełni urzeczywistnia suwerenność narodu. MATERIAŁ POMOCNICZY NR OPINIE NA TEMAT TEGO CZYM BYŁ OKRĄGŁY STÓŁ W Magdalence wyczułem grę, by co bardziej radykalnych działaczy,,solidarności, mniej ugodowych złagodzić. Już dobór uczestników sam o tym świadczył. ( ) A potem nastąpiła najbardziej haniebna chwila. Na stanowisko prezydenta zaproponowano dwie kandydatury: Kiszczaka i Jaruzelskiego. Jak można było na posiedzeniu KKW,,Solidarności w ogóle brać pod uwagę te kandydatury na najwyższy urząd w państwie. Alojzy Pietrzyk przedstawiciel strony opozycyjno-solidarnościowej Okrągły Stół był zwycięstwem rozsądku. Udało się przy tym symbolu zebrać mocno zwaśnione, zantagonizowane strony. Okrągły Stół umożliwił bezkrwawe przekazanie władzy i bezrewolucyjną zmianę ustroju Opinia gen. Czesława Kiszczaka Strategicznym celem kierownictwa partii było uzyskanie w Polsce i za granicą nowej legitymacji dla własnych rządów. Ceną miała być jakaś forma legalizacji opozycji. ( ) Role decydującą odegrała gotowość ekip Jaruzelskiego i Wałęsy do rozmawiania. Tylko każdy z nich rozumiał inaczej sens i cel tych rozmów. Opinia Adama Michnika Dzisiaj można myśleć, że wiele rzeczy byliśmy w stanie zrobić inaczej. A ja powiem Pani, że nic więcej, nic mądrzej, nic szybciej nie dało się zrobić. Nie byliśmy w stanie nic więcej zrobić, nie byliśmy przygotowani do rządzenia. Osiągnęliśmy i tak maksimum tego, co było możliwe. 1 Opinia Lecha Wałęsy II. Jednym z najważniejszych ustaleń Okrągłego Stołu było utworzenie Senatu oraz zgoda na kontraktowe wybory do Sejmu, w którym 65 % miejsc zarezerwowano dla PZPR, ZSL i SD oraz prokomunistycznych organizacji katolickich PAX, UCHS i PZKS. O pozostałe 35 % miejsc, czyli 161 mandatów mieli walczyć w wolnych wyborach kandydaci bezpartyjni. III. Wprowadzono wolność słowa, zniesiono cenzurę, a opozycja otrzymała dostęp do mediów. IV. Zapowiedziano wprowadzenie wolnego rynku oraz zrównanie własności państwowej z prywatną. V. Zagwarantowano wolność powoływania i działalności partii politycznych i związków zawodowych. VI. Podjęto decyzję o zmianie prawa o stowarzyszeniach, co umożliwiało rejestrację,,solidarności. Umowa Okrągłego Stołu oznaczała całkowitą przebudowę ustroju państwa. Naród odzyskiwał suwerenność. Wynegocjowane przy stole obrad nowe instytucje władzy Senat, urząd prezydenta stały się składnikiem ustroju III Rzeczypospolitej. ( ) W 1989 r. najważniejszy był fakt, że drogę do przebudowy państwa otwiera umowa, a nie,,zdobycie Bastylii ( ) W Polsce porozumienie okazało się punktem startu do gospodarczego cudu. 2 Opinia Zbigniewa Bujaka Prezydentem mógł zostać przedstawiciel,,solidarności lub co najmniej osoba neutralna, a wybrany został twórca stanu wojennego. Mógł powstać rzeczywiście solidarnościowy rząd, ale najważniejsze mandaty rozdano PZPR.( ). Kompromisy szły za daleko, a wielu możliwości nie wykorzystano 3 Opinia Leszka Moczulskiego WYNIKI CBOS: Polacy o Okrągłym Stole w 20. rocznicę rozmów. Fragment z raportu: Większość badanych uważa, że przyjęty wtedy sposób przeprowadzenia zmian w Polsce miał swoje dobre strony, ale kompromis był zbyt daleko posunięty. Prawie co trzeci respondent przychylił się do stwierdzenia, że zmiany tam zapoczątkowane były najlepsze, najbardziej właściwe w obecnej sytuacji. Na uwagę zasługuje także duży procent osób, które nie mają zdania na powyższy temat. Autor: Piotr Ulatowski 1 Na podst. Paula Podogoni, Okrągły Stół, czyli polski Rubikon, Prószyński i s-ka, Warszawa Z.Bujak, Aksamitny szturm na Bastylię,,,Gazeta Wyborcza, 16 II 1999 r., cyt. za Mikołaj Gładysz, Czasy współczesne, Historia klasa III, Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, Gdańsk 2002, s op.cit., Spór o Polskę , Wybór tekstów prasowych, oprac. P. Śpiewaka, Warszawa

16 WIOSNA NASZA! WYBORY Z CZERWCA ROKU CELE LEKCJI: przedstawienie procesu wydarzeń, w efekcie którego doszło do rozmów Okrągłego Stołu oraz wyborów z czerwca 1989 roku zaprezentowanie głównych bohaterów tamtych wydarzeń: Lecha Wałęsę, Alojzego Orszulika, Bronisława Geremka, Wojciecha Jaruzelskiego, Czesława Kiszczaka, Mieczysława Rakowskiego omówienie efektów rozmów Okrągłego Stołu pokazanie i omówienie wyników wyborów czerwcowych Metody pracy praca w grupach rozmowa nauczająca dyskusja Materiały dydaktyczne materiały ikonograficzne np. słynny plakat W samo południe, zdjęcia archiwalne (np. ze stron internetowych http: //wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/5,77942, html?i=20) materiały wideo (strony internetowe IPN: przemówienie Czesława Kiszczaka przemówienie Lecha Wałęsy rozmowa z Antonim Dudkiem (strona Internetowa karty pracy Czas: 2 godziny lekcyjne Uwaga dotyczące prowadzenia lekcji: Lekcja powinna zostać przeprowadzona w pracowni internetowej. Przebieg zajęć 1. Nauczyciel lub uczeń (w formie np. odpowiedzi ustnej) przypominają najważniejsze wydarzenia lat 80.: powstanie Solidarności, stan wojenny, kryzys ekonomiczny, wybór Michaiła Gorbaczowa pierwszym sekretarzem KC KPZR (pierestrojka i glasnost ) 2. Nauczyciel przedstawia postawy władz przeddzień rozmów w Magdalence: strajki na Wybrzeżu, kryzys w PZPR oraz przygotowania do rozmów przy Okrągłym Stole 3. Nauczyciel dzieli uczniów na kilkuosobowe zespoły. Uczniowie wysłuchują przemówień Czesława Kiszczaka i Lecha Wałęsy, a następnie odpowiadają na następujące pytania: Jaki jest ton wypowiedzi prelegenta? Jak sądzisz, co chce swoim przemówieniem uzyskać? Czy uważasz, że przemawiający jest szczery? Podczas omówienia odpowiedzi na te pytania uczniowie podejmują dyskusję na temat: Czym różni się jedno przemówienie od drugiego? 4. Nauczyciel rozdaje fragment rozmowy z Antonim Dudkiem na temat efektów rozmów przy Okrągłym Stole. Uczniowie wynotowują wyniki rozmów, po czym wszyscy, pod okiem nauczyciela, komentują je oraz zapisują w zeszytach. 5. Nauczyciel pokazując materiały propagandowe z czasów kampanii wyborczej omawia wybory: ich organizację, przebieg i wyniki głosowania (opcja dla liceum: jeden z uczniów przygotowuje opinię partii krajów Układu Warszawskiego na sytuację w Polsce lub uczniowie w zbierają relacje na temat uczestnictwa wyborach czerwcowych, atmosfery tamtego czasu, w tym celu przeprowadzają wywiady z rodzicami, dziadkami lub ich znajomymi; w miarę możliwości przynoszą materiały źródłowe: ulotki, fragmenty z gazet, plakaty). Mówi o komitetach obywatelskich. Wyjaśnia pojęcie drużyna Wałęsy, mówi o tym, że w ten sposób określani byli kandydaci Solidarności. 6. Nauczyciel prosi uczniów, aby wspólnie zastanowili się i odpowiedzieli na pytanie: Jakie ty wprowadziłbyś elementy do kampanii wyborczej. Zadanie domowe 1) uczniowie wykonują dwa plakaty jeden nawołujący do głosowania na blok solidarnościowy, drugi, na rządowy. lub/i 2) jedni uczniowie wcielają się w rolę agitatora strony solidarnościowej, drudzy partyjnej i na początku kolejnej lekcji przeprowadzają krótką debatę. Scenariusze lekcji po 1989 roku 15

17 ducha Okrągłego Stołu, bo nie o same postanowienia tu chodziło. Formalne ustalenia Okrągłego Stołu stały się nieaktualne już w momencie powstania rządu Mazowieckiego. Natomiast rzeczywiście istniało coś takiego jak duch Okrągłego stołu, do czego odwołuje się teraz premier Mazowiecki. Generalnie sprowadzało się to do tego, co kolokwialnie określa się polityką grubej kreski, albo różnego rodzaju zaniechań w rozliczeniach z dyktaturą komunistyczną. Powiem tak: przez większość lat dziewięćdziesiątych, z uwagi na to, jakie siły dominowały w polskiej polityce i w mediach, dominowała biała legenda Okrągłego Stołu, która w najbardziej uproszczonej formie sprowadzała się do stwierdzenia, że przy Okrągłym Stole komuniści pokojowo oddali władzę. MATERIAŁ POMOCNICZY NR Fragment wywiadu z dr hab. Antonim Dudkiem dt. początku obrad Okrągłego Stołu przeprowadzony przez Ewę Zientarę, Muzeum Historii Polski. Cały wywiad na stronach Internetowych Czy opozycja przystępując do obrad zdawała sobie sprawę, do czego to może doprowadzić? Nie. Jak wynika z ówczesnych relacji i późniejszych wypowiedzi publicznych, horyzont większości działaczy opozycji, którzy zasiedli przy Okrągłym Stole, ograniczał się do tego, aby jak najbardziej zliberalizować system. To znaczy, zdobyć jak najwięcej mandatów w parlamencie, stworzyć liberalne prawo o stowarzyszeniach, wreszcie zdobyć dostęp do środków masowego przekazu. To były strategiczne cele opozycji. Zakładano, że nastąpi czteroletni okres przejściowy, że ten parlament, który zostanie wybrany latem czy właściwie późną wiosną 1989 roku, będzie istniał cztery lata, a dominowała w nim będzie PZPR, czyli faktycznie prezydent Jaruzelski, i dopiero po tym okresie nastąpią w pełni wolne wybory. W związku z tym sądzić można, że zakładano proces stopniowej liberalizacji i demontażu systemu obliczony na lat cztery. Natomiast po 4 czerwca nastąpiło gwałtowne przyśpieszenie - skala zwycięstwa Solidarności była tak duża, że nawet jej przywódcy byli zaskoczeni jego rozmiarami. Doszło wtedy do żywiołowego procesu rozpadu dyktatury i powstania rządu Mazowieckiego - grubo wcześniej niż ktokolwiek przed 4 czerwca mógłby sądzić. Podczas obrad Okrągłego Stołu nikt nie przypuszczał, że jeszcze w 1989 roku może powstać rząd na czele z kimś, kto nie wywodzi się z PZPR. A to nie jest prawda, bo w rzeczywistości oni niewiele tej władzy oddali. Natomiast rzeczywiście otworzyli furtkę, dzięki której mogły się odbyć wybory czerwcowe i uruchomiony został proces, który ostatecznie pozbawił ich znacznej części władzy, ale właśnie za sprawą koncepcji Mazowieckiego niecałej. Krytycy tej koncepcji ducha Okrągłego Stołu byli w mniejszości długie lata, tak naprawdę dopiero w obecnej dekadzie zaczęli zyskiwać coraz większy posłuch i stali się bardziej wpływowi. Myślę, że spór wokół Okrągłego Stołu będzie trwał. Osobiście dystansuję się zarówno od koncepcji Okrągłego Stołu jako najszczęśliwszego wydarzenia z dwudziestowiecznej historii Polski - takie sformułowania padały choćby na łamach Gazety Wyborczej - jak i wobec czarnej legendy, która mówi o diabolicznym spisku czerwonych z tzw. różowymi, czyli sojuszu partyjnych z byłymi działaczami partii czy ludźmi tzw. laickiej lewicy, którzy się dogadali i podzielili władzą. Myślę, że to jest bardziej skomplikowane. Dr hab. Antoni Dudek politolog i historyk, pracownik Instytutu Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskiego, doradca prezesa IPN, opublikował m.in.: Reglamentowana rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycznej w Polsce (2004), Komuniści i Kościół w Polsce , (2003), Historia polityczna Polski (2007). Autor: Paweł Miakota Kiedyś opinie o obradach Okrągłego Stołu kształtowano zdecydowanie w jasnych barwach, natomiast od jakiegoś czasu wskazuje się też na pewne ciemniejsze strony tamtych wydarzeń, jest mowa o zaniechaniach, czy postulatach że można było zrobić więcej. Jak pan to ocenia? Spór o Okrągły Stół nie zaczął się ostatnio - on trwał właściwie od roku 1989 i nasilał się w latach dziewięćdziesiątych, w miarę jak coraz bardziej uwidaczniały się ujemne strony tak zwanego 16

18 OBRADY OKRĄGŁEGO STOŁU CZY UPADEK MURU BERLIŃSKIEGO CO JEST PRAWDZIWYM SYMBOLEM KOŃCA KOMUNIZMU? CELE LEKCJI: przedstawienie różnych opinii na temat znaczenia okrągłego stołu i zburzenia muru berlińskiego kształcenie umiejętność szukania i formułowania argumentów i kontrargumentów na podstawie tekstów źródłowych dyskusja na temat znaczenia omawianych wydarzeń dla upadku komunizmu w Europie Metody pracy debata za i przeciw rundka bez przymusu Pomoce dydaktyczne ilustracje związane z okrągłym stołem i murem berlińskim, materiały pomocnicze do pracy w grupach, Czas: 1 godzina lekcyjna Przebieg zajęć 1. Nauczyciel pokazuje ilustracje (materiał pomocniczy nr 1) związane z okrągłym stołem i murem berlińskim i prosi chętnych uczniów o krótkie skomentowanie, jakich wydarzeń dotyczą (na poprzednich zajęciach uczniowie poznali okoliczności zwołania, decyzje i następstwa okrągłego stołu oraz okoliczności, przebieg i następstwa zburzenia muru berlińskiego). 2. Nauczyciel przedstawia i krótko wyjaśnia temat i cele lekcji, a następnie dzieli klasę na dwie grupy: 1) obrońcy tezy, że to mur jest symbolem upadku komunizmu 2) obrońcy tezy, że to stół jest symbolem upadku komunizmu 3. Uczniowie dobierają się w pary, dostają Materiały pomocnicze nr 2 i na ich podstawie przygotowują argumenty, zapisując je na małych kartkach papieru. 4. Debata: dwie pary prezentujące przeciwstawne stanowiska zasiadają do dyskusji i próbują przekonać drugą parę do zrozumienia swojego stanowiska i ewentualnie do przyjęcia swojego punktu widzenia. 5. Nauczyciel prosi, aby każda czwórka zaprezentowała na forum klasy po jednym argumencie za i przeciw, kolejne czwórki prosimy o podawanie nowych, nie wymienionych wcześniej argumentów, argumenty zapisywane są na plakatach. 6. Na zakończenie odbywa się rundka bez przymusu, w której uczniowie odpowiadają na pytanie: Co jest moim zdaniem prawdziwym symbolem końca komunizmu? Zadanie domowe nauczyciel rozdaje uczniom karteczki z informacją o pracy domowej i prosi o jej przygotowanie na następną lekcję Materiał pomocniczy nr 3 Scenariusze lekcji po 1989 roku 17

19 MATERIAŁ POMOCNICZY NR Fot. Erazm Ciołek Fot. Corel MATERIAŁ POMOCNICZY NR CO MYŚLĄ O SYMBOLU UPADKU KOMUNIZMU POLACY? W tym roku obchodzona będzie 20. rocznica wielkich zmian ustrojowych w Polsce i w Europie, które trwały od 1980 do 1990 roku. Solidarność i zwycięski strajk w Stoczni Gdańskiej z 1980 roku oraz zburzenie muru berlińskiego są uważane za symbole tych zmian. 50 procent Polaków uważa, że symbolem upadku komunizmu jest Solidarność, 22 procent wybiera jako symbol tego wydarzenia zburzenie muru berlińskiego [Sondaż TNS OBOP zrealizowano 4-8 grudnia 2008 roku na ogólnopolskiej, reprezentatywnej próbie 1001 mieszkańców Polski powyżej 15 lat.] CZY MOŻEMY BYĆ DUMNI Z SYMBOLICZNEGO OBALENIA KOMUNIZMU W EUROPIE WSCHODNIEJ? Na czym polega problem 1989 roku? Na tym, że skończył się wtedy w naszym obszarze komunizm. Skończył się zimnowojenny polityczny podział Europy. Było wydarzenie symbolizujące ten moment, które dokonało się jednego dnia i miało swój wyraz materialny - zburzenie muru berlińskiego. Tymczasem my w Polsce także obchodzimy rok 89. A co takiego się u nas w 89 wydarzyło? Tak konkretnie, jednego dnia bądź jednego tygodnia, tak że możemy się w to wpisać? Był Okrągły Stół, były wybory 4 czerwca, był wybór Mazowieckiego i 29 grudnia zmieniono nazwę państwa. Demontaż komunizmu w krajach bloku zaczął się oczywiście dużo wcześniej bo w sierpniu 1980 roku i tak naprawdę od Polski. Natomiast w samym 89 nie ma takiego wydarzenia, że był mur i nie ma muru. I żadne obchody tego nie zmienią. W związku z tym nasza karta atutowa z 1989 roku jest słaba, słabsza niż Niemców, a nawet Czechów z ich aksamitną rewolucją [Ludwik Dorn w wywiadzie dla Dziennika 19 lutego 2009] NA ZACHODZIE KONIEC KOMUNIZMU, TO UPADEK MURU BERLIŃSKIEGO Bez Solidarności nie byłoby przemian w Europie. Tak samo jak nie byłoby ich bez 1956 r. w Budapeszcie, czy 1968 r. w Pradze. To są wszystko kamienie milowe walki z komunizmem. Ale my nie mówimy o datach, tylko o symbolach, czyli o wydarzeniu, które zwięźle opisuje długi proces. I właśnie upadek muru berlińskiego takim wydarzeniem jest - mówi Lothar Probst, - Gdyby miał pan bez zastanowienia wymienić wydarzenie, które symbolizuje upadek komunizmu w Europie, co by to było? Lothar Probst: Upadek muru berlińskiego. No właśnie. Jak to jest, że w świadomości Europejczyków właśnie wydarzenia z 11 listopada kojarzą się z końcem komuny, a nie na przykład wcześniejszy Okrągły Stół w Polsce, czy Aksamitna Rewolucja w Czechach? Lothar Probst: Dlatego, że sam mur berliński też był symbolem. Tylko czegoś innego. Utożsamiał podział Europy na dwa bloki. Siłą rzeczy więc upadek muru musiał oznaczać odejście epoki zimnej wojny do historii. Według pana więc wydarzenia w innych krajach nie mają znaczenia? Lothar Probst: Nic takiego nie powiedziałem. Byłem w Polsce w 1989 r. Bez Solidarności nie byłoby przemian w Europie. Tak samo jak nie byłoby ich bez 1956 r. w Budapeszcie, czy 1968 r. w Pradze. To są wszystko kamienie milowe walki z komunizmem. Ale my nie mówimy o datach, tylko o symbolach, czyli o wydarzeniu, które zwięźle opisuje długi proces. I właśnie upadek muru berlińskiego takim wydarzeniem jest. A dlaczego takim wydarzeniem nie może być np. Okrągły Stół? Jaką przewagę ma mur nad stołem? Lothar Probst: Jak już mówiłem mur był symbolem zniewolenia. Jego upadek jest więc automatycznie symbolem wolności. Poza tym, prawda jest też taka, że żyjemy w epoce obrazków. Zdjęcia 18

20 walących się ścian i ludzi padających sobie w objęcia mimo wszystko wywołują większe emocje niż wizerunek Wałęsy i Rakowskiego. [Lothar Probst - historyk z uniwersytetu w Bremie dla DZIENNIKA 5 grudnia 2008] STÓŁ A UPADEK KOMUNIZMU Przechodząc do oceny na szerszym tle przecież kilka miesięcy później wraz z upadkiem muru berlińskiego rozpadły się bez rozlewu krwi (może poza Rumunią) inne środkowoeuropejskie reżimy komunistyczne. To, że było to następstwem naszego Okrągłego Stołu, za Ignacym Krasickim między bajki włożę. Czyżby takie twierdzenie było jeszcze jednym przykładem megalomanii narodowej. Podobny charakter ma twierdzenie, że Okrągły Stół wpłynął na rozkład imperialnej struktury sowieckiej, która ponoć bez niego miała szansę trwania. W istocie był on raczej możliwy w następstwie tego rozkładu. Nie zadecydował on także o upadku komunizmu jako systemu społeczno-gospodarczego. Konkludując - tak naprawdę (a nie jak głosi legenda) układy Okrągłego Stołu miały znaczenie tylko na polskiej scenie politycznej. [Wypowiedź wygłoszona w czerwcu 1999 roku w Sejmie podczas konferencji zwołanej przez Stowarzyszenie Parlamentarzystów Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego przez Wiesława Chrzanowskiego, w latach marszałka Sejmu]. Nie był rewolucją. Zapoczątkował rewolucję i to pokojową, zapoczątkował pokojowe przejście do wolności i demokracji. W skali światowej zapoczątkował rozpad komunizmu, ustroju, który zdawał się ustrojem nie do obalenia. I to, nie chwalęcy się (tak ma być, w staropolszczyźnie), myśmy zdziałali, my, Polacy Solidarność, polski papież i reszta narodu, z klasą właścicieli Polski Ludowej włącznie, która to klasa pokojowo oddała władzę. [Stefan Bratkowski: Czym był Okrągły Stół 1989 roku Studio opinii CZY BEZ OKRĄGŁEGO STOŁU W POLSCE DOSZŁOBY DO JE SIENI LUDÓW W EUROPIE WSCHODNIEJ? Na pewno Okrągły Stół to przyspieszył. Komunizm może by kiedyś upadł, bo pewnie wcześniej czy później zawaliłby się w ZSRR. [Prezydent Lech Kaczyński Newsweek 2 lutego 2009 r.] Polski Okrągły Stół był pierwszym akapitem w nowym rozdziale historii Europy. My Niemcy musimy być wdzięczni Polakom za odwagę Ale to, że ruch, który wtedy zrodził się w Polsce, będzie w stanie obalić cały system i że polski Okrągły Stół stanie się epicentrum swoistego trzęsienia ziemi, które poruszy cały świat to wszystko przerastało moje i nasze ówczesne wyobrażenia. [szef niemieckiej dyplomacji, Frank Walter Steinmeier, na konferencji poświęconej 20 rocznicy Okrągłych Stołów w Polsce i w byłej NRD,relacja Deutsche Welle] Okrągły stół, który obalił koślawy reżim belgijska gazeta Le Soir pisze o 20 rocznicy Okrągłego Stołu, że było to wydarzenie, które zmieniło bieg historii. Podkreśla, że decyzja o oddaniu części władzy opozycji była bezprecedensowa w regionie i zapoczątkowała zmiany na starym kontynencie. Po Okrągłym Stole w Polsce padały reżimy komunistyczne w Europie Środkowo-Wschodniej pisze dziennik. Le Soir [6 lutego 2009] dodaje, że nie wszyscy na Zachodzie zdawali sobie wtedy sprawę z zapoczątkowanych zmian. Dla byłego działacza czeskiej opozycji i dysydenta Petra Pospichala obrady okrągłego stołu w Polsce w 1989 roku stanowiły wielki przełom. Podkreślił on, że także w Pradze wyczuwało się wtedy zmiany, choć nikt nie spodziewał się, że nadejdą one tak szybko. - Wówczas nie było jasne, jak długo może to się rozwijać; Okrągły Stół trwał dość długo i nie stanowił jednorazowego wydarzenia. Ale potem przełomowym momentem, który uważaliśmy za potwierdzenie osiągnięć Okrągłego Stołu były wybory parlamentarne w Polsce 4 czerwca mówił. SEJM O OKRĄGŁYM STOLE [INTERIA.PL/PAP 3 lutego 2009r.] Dwadzieścia lat temu, na początku lutego 1989 roku, przy Okrągłym Stole zasiedli do wspólnych rozmów przedstawiciele opozycji demokratycznej, władz PRL i Kościoła. W wyniku zawartego porozumienia, 4 czerwca przeprowadzono wybory, które choć nie były w pełni demokratyczne dowiodły masowego poparcia Polaków dla politycznych przemian. We wrześniu powołano pierwszy po wojnie niekomunistyczny rząd, na którego czele stanął Tadeusz Mazowiecki. Wydarzenia te rozpoczęły w Europie Środkowo-Wschodniej demokratyczne przemiany, które zmieniły oblicze Polski i całego kontynentu. Oznaczały także zakończenie zimnej wojny i koniec porządku jałtańskiego. [Fragment uchwały Sejmu RP z 23 stycznia 2009 r. w sprawie uczczenia rocznicy rozpoczęcia obrad Okrągłego Stołu i odzyskania przez Polskę wolności] MATERIAŁ POMOCNICZY NR Freedom 89. Made in Poland pod takim hasłem ma ruszyć kampania promocyjna. Jej cel to przekonanie Europejczyków, że zniszczenie Żelaznej Kurtyny zawdzięczają głównie nam. Plan jest następujący: Polska ma być miejscem wielkich obchodów 4 czerwca 2009 roku. Data pierwszych częściowo wolnych wyborów, w których powstał rząd Tadeusza Mazowieckiego, będzie lansowana przez cały rok jako moment, w którym rozpoczął się upadek komunizmu. Chodzi o to, żeby w głowach Europejczyków najważniejszym momentem przełomowego 1989 r. nie było zburzenie muru berlińskiego, ale obrady Okrągłego Stołu. Przygotujcie pomysły, które mógłby wykorzystać polski rząd w takiej kampanii. Czy na przykład zburzenie Pałacu Kultury i Nauki, na wzór muru berlińskiego, nadałoby symboliczny wymiar upadkowi systemu? Autorka: Małgorzata Osińska Scenariusze lekcji po 1989 roku 19