GOSPODARKA ZUŻYTYM SPRZĘTEM ELEKTRYCZNYM I ELEKTRONICZNYM Robert Pochyluk, opublikowano w 2006 r.

Transkrypt

1 GOSPODARKA ZUŻYTYM SPRZĘTEM ELEKTRYCZNYM I ELEKTRONICZNYM Robert Pochyluk, opublikowano w 2006 r. Wprowadzenie W reakcji na lawinowo wzrastającą ilość odpadów zużytych urządzeń elektrycznych i elektronicznych, w lutym 2003 r., po kilku latach dyskusji i prac, została opublikowana Dyrektywa 2002/96/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie zużytego sprzętu elektrotechnicznego i elektronicznego (WEEE) (Dz. U. UE. L Nr 37, str. 24). Dyrektywa została transponowana do polskiego systemu prawnego ustawą z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. Nr 180, poz. 1495). Wraz z wydanymi dotychczas 16 aktami wykonawczymi reguluje ona sposób postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym. System ten jest oparty na założeniu, że użytkownicy sprzętu powinni mieć możliwość łatwego, a w przypadku gospodarstw domowych również bezpłatnego sposobu pozbywania się zużytego sprzętu w sposób bezpieczny dla środowiska. Poszczególne zapisy ustawy służą temu właśnie celowi. Przed omówieniem szczegółów systemu gospodarki zużytym sprzętem warto zapoznać się z kilkoma podstawowymi terminami. Obowiązki nałożone omawianą ustawą dotyczą kilku uczestników rynku: - wprowadzających sprzęt należą do nich przedsiębiorcy, którzy (a) produkują i sprzedają sprzęt pod własnym oznaczeniem, (b) sprzedają pod własnym oznaczeniem sprzęt wyprodukowany przez innego przedsiębiorcę, (c) prowadzą działalność związaną z importem lub wewnątrzwspólnotowym nabyciem sprzętu; - użytkowników sprzętu, - zbierających zużyty sprzęt tj. podmioty prowadzące punkty zbierania zużytego sprzętu, w tym sprzedawcy detaliczni i hurtowi oraz przedsiębiorcy posiadający zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych; - prowadzących zakład przetwarzania tj. instalację, obiekt budowlany lub jego część, w których jest prowadzone przetwarzanie zużytego sprzętu, w tym demontaż obejmujący usunięcie z tego sprzętu składników niebezpiecznych, materiałów i części składowych, - prowadzących działalność w zakresie recyklingu oraz innych niż recykling procesów odzysku. Termin sprzęt oznacza urządzenia, których prawidłowe działanie jest uzależnione od dopływu prądu elektrycznego lub od obecności pól elektromagnetycznych, a także urządzenia mogące służyć do wytwarzania, przesyłu lub pomiaru prądu elektrycznego lub pól elektromagnetycznych. Obowiązki zawarte w ustawie dotyczą urządzeń zaliczających się do jednej z 10 grup: 1 wielkogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego, 2 małogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego, 3 sprzęt teleinformatyczny i telekomunikacyjny, 4 sprzęt audiowizualny, 5 sprzęt oświetleniowy, 6 narzędzia elektryczne i elektroniczne, z wyjątkiem wielkogabarytowych, stacjonarnych narzędzi przemysłowych, 7 zabawki, sprzęt rekreacyjny i sportowy, 8 przyrządy medyczne, z wyjątkiem wszystkich wszczepianych i skażonych produktów, 9 przyrządy do nadzoru i kontroli, 10 automaty do wydawania pod warunkiem, że zostały zaprojektowane do użytku przy napięciu elektrycznym nieprzekraczającym V dla prądu zmiennego oraz V dla prądu stałego. Warto podkreślić, że wykaz rodzajów sprzętu w każdej z wymienionych wyżej grup zawarty w Załączniku 1 do ustawy stanowi listę otwartą. W praktyce oznacza to, że jeżeli danego sprzętu nie da się w ramach danej grupy jednoznacznie przyporządkować, należy przyjąć, że kwalifikuje się jako pozostały sprzęt z tej grupy. Zużyty sprzęt to taki, który poza warunkami określonymi wyżej, spełnia definicję odpadu zawartą w ustawie o odpadach tj. którego posiadacz pozbywa się, zamierza pozbyć się lub do jego pozbycia się jest obowiązany. W niektórych przepisach ustawa odnosi się do zużytego sprzętu pochodzącego z gospodarstw domowych. Należy

2 pamiętać, że termin ten obejmuje również urządzenia pochodzące z innych źródeł, jeżeli ze względu na ich charakter i ilość są podobne do zużytego sprzętu pochodzącego z gospodarstw domowych. W dalszej części artykułu zastosowano podział na sprzęt komercyjny oraz sprzęt domowy odpowiadające odpowiednio ustawowym określeniom sprzęt nie przeznaczony dla gospodarstw domowych oraz sprzęt przeznaczony dla gospodarstw domowych. Ustawa wprowadziła również podział na sprzęt wprowadzony na polski rynek do dnia 13 sierpnia 2005 r nazywany dalej sprzętem starym, oraz wprowadzony na polski rynek po 13 sierpnia 2005 r. nazywany sprzętem nowym. Obowiązków wynikających z ustawy nie stosuje się w stosunku do sprzętu będącego częścią składową urządzeń, które nie są sprzętem w rozumieniu przepisów ustawy. Dotyczy to również sprzętu wojskowego i odpadów promieniotwórczych. Obowiązki wprowadzających sprzęt 1. Rejestracja Przedsiębiorcy wprowadzający sprzęt są zobowiązani do złożenia do 30 września br. wniosku o wpis do rejestru prowadzonego przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. Wzór wniosku został określony Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 6 stycznia 2006 r. w sprawie wzoru wniosku o wpis do rejestru oraz wzoru wniosku o zmianę wpisu do rejestru, a także sposobu ich przekazywania (Dz. U Nr 6 poz. 38). Warunkiem dokonania wpisu do rejestru jest wniesienie na rachunek bankowy Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska opłaty rejestrowej. Poza opłatą rejestrową wprowadzający sprzęt są zobowiązani do wnoszenia opłaty rocznej określonej Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 19 stycznia 2006 r. w sprawie wysokości stawek opłaty rejestrowej oraz opłaty rocznej (Dz. U Nr 17 poz. 139). Widocznym dowodem uzyskania wpisu do rejestru jest nadanie przez GIOŚ numeru rejestrowego. Od 1 października br. wprowadzający sprzęt będą mieli obowiązek umieszczania tego numeru na fakturach i innych dokumentach sporządzanych w związku z wykonywaniem działalności gospodarczej. 2. Oznaczanie i informowanie Sprzęt wprowadzany na rynek powinien być oznaczony symbolem określonym w załączniku 3 do ustawy. Wzór symbolu przedstawiony został na rysunku 1. Symbol ten powinien być umieszczony w wyraźny, czytelny i trwały sposób. Obrót sprzętem przeznaczonym dla gospodarstw domowych jest obwarowany obowiązkiem przekazywania użytkownikom podstawowych informacji związanych z postępowaniem ze zużytym sprzętem. Użytkownicy powinni zostać poinformowani o: - zakazie umieszczania zużytego sprzętu razem z innymi odpadami, - potencjalnych skutkach dla środowiska i zdrowia ludzi wynikających z obecności składników niebezpiecznych w sprzęcie, - masie sprzętu, - systemie zbierania zużytego sprzętu, - roli, jaką gospodarstwo domowe spełnia w przyczynianiu się do ponownego użycia i odzysku, w tym recyklingu, zużytego sprzętu. Dwa ostatnie z wymienionych zagadnień dotyczą wyłącznie użytkowników sprzętu domowego. Rys.1. Wzór symbolu Do obowiązków przedsiębiorcy wprowadzającego sprzęt na rynek należy również przygotowanie informacji dla prowadzących zakłady przetwarzania zużytego sprzętu. Informacja ta powinna wskazywać części składowe sprzętu nadające się do ponownego użycia oraz składniki niebezpieczne, materiały i części składowe, które powinny zostać usunięte z tego sprzętu. Informacja ta powinna zostać przygotowana w ciągu jednego roku od wprowadzenia na rynek nowego sprzętu i powinna być przekazywana na żądanie prowadzących zakłady przetwarzania zużytego sprzętu. 3. Odbiór i zagospodarowanie zużytego sprzętu Przedsiębiorca wprowadzający sprzęt jest zobowiązany do zorganizowania systemu zbierania i zagospodarowania zużytego sprzętu i osiągnięcia określonego w ustawie poziomu odzysku i recyklingu. Zakres

3 tych obowiązków różni się nieco w zależności od tego, czy wprowadzany sprzęt zalicza się do grupy sprzętu komercyjnego czy sprzętu domowego. W obu przypadkach oznacza to konieczność zbudowania sieci zakładów przetwarzania o zdolnościach przetwórczych umożliwiających przetworzenie zebranego zużytego sprzętu. Przedsiębiorcy wprowadzający sprzęt komercyjny mają obowiązek zorganizowania i sfinansowania systemu zbierania, przetwarzania, odzysku (w tym recyklingu) i unieszkodliwiania zużytego sprzętu wprowadzonego na rynek przez samych siebie. Ustawodawca rozróżnia poziom zaangażowania w ten system w zależności od tego, kiedy sprzęt został wprowadzony na rynek. W przypadku sprzętu nowego koszt tych działań musi być ponoszony przez wprowadzającego, natomiast w stosunku do sprzętu starego koszt odbioru i zagospodarowania zużytego sprzętu może być przerzucony na użytkownika. W przypadku sprzętu starego przedsiębiorca jest zobowiązany odebrać zużyty sprzęt jedynie w sytuacji, kiedy jednocześnie dostarcza sprzęt zastępujący stary sprzęt tego samego rodzaju. Oznacza to w praktyce, że nie może on odmówić użytkownikowi sprzętu komercyjnego odbioru zużytego sprzętu, który powstał w związku z zastąpieniem go nowym urządzeniem. Kwestia podziału kosztów zależy od umowy między stronami. W odniesieniu do zużytego sprzętu domowego sytuacja jest nieco bardziej złożona. Na dzisiaj przedsiębiorca wprowadzający sprzęt tego typu jest zobowiązany do zorganizowania i sfinansowania odbioru od zbierających oraz zagospodarowania zużytego sprzętu pochodzącego z gospodarstw domowych niezależnie od tego, kto i kiedy wprowadził go na rynek. W praktyce obowiązek odzysku i recyklingu oznacza w tym przypadku odbiór i zagospodarowanie określonej masy sprzętu domowego. 1 lipca 2008 r. wejdzie w życie przepis wprowadzający podział na sprzęt stary i sprzęt nowy również w odniesieniu do sprzętu domowego. W stosunku do sprzętu nowego obowiązek zebrania i zagospodarowania zużytego sprzętu będzie dotyczył wyłącznie sprzętu wprowadzonego przez danego przedsiębiorcę. W stosunku do sprzętu starego obowiązek ten będzie dotyczył sprzętu z tej samej grupy, co wprowadzany. W praktyce oznacza to, że przedsiębiorca wprowadzający na rynek sprzęt z grupy 2 (tj. małogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego) będzie musiał się wykazać odebraniem i zagospodarowaniem określonej masy sprzętu z tej grupy niezależnie od tego, kto wprowadził go na rynek. Poziom zaangażowania w działania związane z odbiorem od zbierających i zagospodarowaniem zużytego sprzętu będzie wynikał z udziału danego przedsiębiorcy w rynku danej grupy sprzętu. Udział ten będzie określany przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska na podstawie sprawozdań dotyczących okresu do 1 stycznia 2008 r. Obowiązki wprowadzających sprzęt przenikają się z obowiązkami nałożonymi na pozostałych uczestników rynku. Ustawa nakłada na użytkowników sprzętu domowego obowiązek przekazywania zużytego sprzętu zbierającym zużyty sprzęt i zabrania umieszczania go łącznie z innymi odpadami. Zbierający zużyty sprzęt są zobowiązani do nieodpłatnego przyjmowania zużytego sprzętu domowego. Do końca czerwca 2007 r. obowiązek ten nie obejmuje sprzedawców detalicznych i hurtowych. W ich przypadku obowiązek ten będzie ograniczony do ilości i rodzaju sprzętu, który jest przez nich sprzedawany. Oznacza to w praktyce, że kupując np. nowy telewizor użytkownik może oddać stary telewizor (w ten sposób zrealizuje obowiązek przekazywania zużytego sprzętu zbierającemu zużyty sprzęt), a sprzedawca ma obowiązek nieodpłatnie go przyjąć. Ta sama zasada obowiązuje w relacji między sprzedawcą detalicznym a hurtowym. Zarówno użytkownik jak i sprzedawca detaliczny mogą zrealizować swój obowiązek przekazując zużyty sprzęt przedsiębiorcy posiadającemu zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych. Jednak tylko w przypadku zużytego sprzętu pochodzącego bezpośrednio od użytkowników indywidualnych, zbierający musi go odebrać nieodpłatnie. Przepis ten powstał z myślą o ułatwieniu użytkownikom pozbywania się zużytego sprzętu w sposób zapewniający, że zostanie on właściwie zagospodarowany, a nie zmuszanie do przekazywania zużytego sprzętu sprzedawcom. Warto zwrócić uwagę na fakt, że zbierający zużyty sprzęt domowy ma obowiązek nieodpłatnego odbioru od użytkownika, natomiast kosztami zbiórki może obciążyć przedsiębiorców wprowadzających sprzęt. Będzie miał tę możliwość, gdyż przedsiębiorcy ci począwszy od 2008 r. będą mieli obowiązek wykazania, że osiągnęli określone w ustawie poziomy odzysku i recyklingu. Nieuzyskanie tych poziomów oznacza dla przedsiębiorcy obowiązek wniesienia opłaty produktowej. Wysokość opłat została ustalona Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 25 stycznia 2006 r. w sprawie szczegółowych stawek opłat produktowych dla sprzętu (Dz. U Nr 19 poz. 152). 4. Dokumentacja

4 W praktyce trudno sobie wyobrazić całkowicie samodzielną realizację obowiązku zorganizowania i sfinansowania zbierania zużytego sprzętu przez przedsiębiorcę wprowadzającego sprzęt. Będzie on zmuszony do współpracy z innymi przedsiębiorstwami - zbierającymi zużyty sprzęt, prowadzącymi zakłady przetwarzania lub prowadzącymi działalność w zakresie recyklingu oraz innych niż recykling procesów odzysku. Zbierający zużyty sprzęt mogą przekazać go wyłącznie zarejestrowanym przedsiębiorcom prowadzącym zakład przetwarzania. Ci z kolei niezwłocznie usuną składniki niebezpieczne i poddadzą je recyklingowi we własnym zakresie, bądź przekazując je innym zarejestrowanym podmiotom prowadzącym działalność w zakresie odzysku i recyklingu. Lista składników niebezpiecznych, materiałów lub części składowych, które powinny być usunięte ze zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego została umieszczona w załączniku 2 do ustawy. Z punktu widzenia przedsiębiorcy wprowadzającego sprzęt ważnym obowiązkiem jest uzyskanie odpowiedniego zaświadczenia od prowadzącego zakład przetwarzania, z którym zawarł umowę. Prowadzący zakład przetwarzania jest obowiązany wydać takie zaświadczenie w terminie 20 dni po upływie kwartału, którego dotyczy. Wzór takiego zaświadczenia został określony Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 stycznia 2006 r. w sprawie wzoru zaświadczenia o zużytym sprzęcie oraz sposobu jego przekazywania (Dz.U nr 21 poz. 160). Z kolei prowadzący zakład przetwarzania, przekazując część zużytego sprzętu przedsiębiorcy prowadzącemu działalność w zakresie recyklingu lub w zakresie innych niż recykling procesów odzysku, powinien zwrócić się do nich o wydanie zaświadczenia potwierdzającego recykling bądź inne niż recykling procesy odzysku. Prowadzący zakład przetwarzania na bazie tych zaświadczeń podaje w zaświadczeniu wydanym przez siebie odpowiednie wielkości odzysku i recyklingu. Z kolei zaświadczenie o zużytym sprzęcie wydane przez prowadzącego zakład przetwarzania, wraz z ewidencją wprowadzanego sprzętu, będą podstawą do obliczenia przez wprowadzającego sprzęt uzyskanych poziomów odzysku i recyklingu. Wszyscy wymienieni uczestnicy rynku są zobowiązani do przechowywania dokumentów przez 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, którego dotyczą. 4. Zabezpieczenie finansowe Ustawa nakłada obowiązek wniesienia zabezpieczenia finansowego w wysokości odpowiadającej masie sprzętu wprowadzonego lub planowanego do wprowadzenia w danym roku. Zabezpieczenie to może przyjąć formę depozytu lub gwarancji bankowej, które należy złożyć Narodowemu Funduszowi Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Innym dopuszczalnym zabezpieczeniem jest zawarcie celowej umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Sposobem na uniknięcie obowiązku wnoszenia zabezpieczenia jest zawarcie umowy z organizacją odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Organizacja będzie realizować ustawowe obowiązki wprowadzających sprzęt w ich imieniu. Jest to rozwiązanie korzystne szczególnie dla wprowadzających duże ilości sprzętu, którego zebranie z rynku jest trudne. 5. Sprawozdawczość Funkcjonowanie systemu wymaga nadzoru administracyjnego. Ustawa nakłada ten obowiązek na Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. Przedsiębiorca wprowadzający sprzęt jest zobowiązany do przekazywania GIOŚ szeregu sprawozdań: 1. kwartalne zestawienie ilości i masy wprowadzonego sprzętu z podziałem na grupy i rodzaje sprzętu wraz z wyszczególnieniem rodzaju i masy baterii i akumulatorów zastosowanych we wprowadzanych urządzeniach do 15 dnia miesiąca następującego po kwartale, którego dotyczy sprawozdanie. Wzór sprawozdania został określony Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2006 r. w sprawie wzoru sprawozdania o ilości i masie wprowadzonego sprzętu oraz sposobu jego przekazywania (Dz. U Nr 6 poz. 37); 2. kwartalne zestawienie masy zużytego sprzętu zebranego, poddanego przetwarzaniu, odzyskowi, w tym recyklingowi, oraz unieszkodliwianiu - do 30 dnia miesiąca następującego po kwartale, którego dotyczy sprawozdanie. Wzór sprawozdania został określony Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 stycznia 2006 r. w sprawie wzorów sprawozdań o zużytym sprzęcie, a także sposobu ich przekazywania (Dz. U Nr 6 poz. 40); 3. osiągnięty roczny poziom zbierania, odzysku i recyklingu zużytego sprzętu - do 31 marca roku następującego po roku, którego dotyczy sprawozdanie. Wzór sprawozdania został określony Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 stycznia 2006 r. w sprawie wzorów sprawozdań o zużytym sprzęcie, a także sposobu ich przekazywania (Dz. U Nr 6 poz. 40); 4. informacja o wysokości należnej opłaty produktowej dla poszczególnych rodzajów sprzętu - do 31 marca roku następującego po roku, którego opłata dotyczy. Wzór sprawozdania został określony

5 Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 lutego 2006 r. w sprawie wzoru rocznego sprawozdania o wysokości należnej opłaty produktowej dla sprzętu oraz sposobu jego przekazywania (Dz. U Nr 34 poz. 241). Obowiązek przedkładania sprawozdań 1-3 wchodzi w życie 1 lipca br., co oznacza, że pierwsze sprawozdania kwartalne będą dotyczyć 3. kwartału br. Podsumowanie Wprowadzany system zagospodarowania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego jest oparty na zasadach zbliżonych do tych, które obowiązują w stosunku do wprowadzania na rynek opakowań i produktów w opakowaniach. Kluczową rolę będą w nim pełniły organizacje odzysku, które przejmą większość obowiązków przedsiębiorców w tym zakresie. Wydaje się, że proponowane rozwiązania mimo wprowadzania elementów dodatkowej biurokracji są słuszne patrząc od strony ochrony środowiska. Obowiązek odebrania i właściwego zagospodarowania zużytego sprzętu przez przedsiębiorców wprowadzających go na rynek w powiązaniu z zapewnieniem nieodpłatnego odbioru od użytkowników indywidualnych przyczyni się do ograniczenia liczby przypadków niewłaściwego pozbywania się zużytego sprzętu. Przyczyni się także do wzrostu poziomu odzysku i recyklingu elementów sprzętu, dla których jest to możliwe. W konsekwencji ograniczone zostaną zagrożenia związane z przedostawaniem się do środowiska składników niebezpiecznych znajdujących się w zużytym sprzęcie. Z pewnością realizacja tych obowiązków nie pozostanie bez wpływu na cenę sprzętu. Jednak koszt usuwania szkód w środowisku związanych z niewłaściwym zagospodarowaniem rosnącej ilości zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego jest również wysoki. Wydaje się, że bilans zysków i strat może okazać się korzystny, choć bardzo wiele zależy od sposobu realizacji opisanych wymagań. Robert Pochyluk