Malta. wyspa megalitów

Transkrypt

1 Malta wyspa megalitów Są starsze niż egipskie piramidy i Stonehenge. Megalityczne świątynie to jedne z najstarszych na Ziemi budowli wznie - sionych przez człowie - ka. zdjęcia Ewa Bełdowska

2 Główna fasada świątyni Hagar Qim

3 J est pogrążona we śnie. Leży na boku, z głową opartą na dłoni. Szerokie, krągłe ramiona zasłaniają ciężkie piersi. Kobieta ma na sobie spódnicę, która spływa do kostek, okrywając wydatne biodra. Damy nie pyta się - ka z terakoty ma co najmniej lat. Śpiąca bogini takie imię otrzymała Kim jest, tak naprawdę nie wiadomo. Być może kapłanką, która śniąc wieściła przyszłość. Bardziej pewna jest teoria, że to jeden z wizerunków Bogini Matki, związanej z kultem płodności. Archeolodzy kojarzą z nim także tajemnicze świątynie, których kształt gdy patrzeć na nie z lotu ptaka przypomina zarys kobiecej sylwetki. Czy kilka tysięcy lat temu na Malcie rządziły kobiety? Prof. Marija Gimbutas, amerykańska archeolog, która badała kulty bogiń na podstawie znalezisk w Europie, twierdzi, że tak. A wykopaliska wydają się świadczyć o tym, że było to społeczeństwo naprawdę szczęśliwe Problem w tym, że wszystko, co wiemy na jego temat, opatrzone jest słowem prawdopodobnie. Bo po ludziach, którzy stworzyli na Malcie tajemniczą cywilizację, zaginął wszelki ślad. Zniknęli nagle, w niewytłumaczony do dziś sposób, ok r. p.n.e. Czy zostali wymordowani przez najeźdźców? Uprowadzeni? Zabiła ich zaraza, susza, głód? A może zmiana klimatu zmusiła mieszkańców do opuszczenia wyspy? No i przede wszystkim: kim byli ci pierwsi osadnicy? Pojawili się tu około 5200 lat p.n.e. Przybyli prawdopodobnie z Sycylii, z którą Malta i otaczające ją wyspy Gozo i Comino, a także - czas połączone mostem niewielkich wysepek. Pozostałości domostw z tego okresu odkryto bardzo niewiele, więc nasza wiedza na temat sposobu życia ich mieszkańców jest wątła i opiera się głównie na przypuszczeniach. Wiele wskazuje na to, że było to społeczeństwo rolnicze. Odkryte kości zwierząt należą m.in. do bydła, owiec, kóz i świń. Udało się też znaleźć ślady świadczące, że uprawiano zboża pszenicę soczewicę i jęczmień. Na Gozo zachowały się żarna do ich mielenia. Ludzie prowadzili handel wymienny z mieszkańcami sąsiednich wysp, by zdobyć materiały, których nie mieli u siebie krzemień, obsydian czy ochrę. Żyli w domach z niewypalonej cegły wznoszonych na kamiennych fundamentach lub bezpośrednio na skale. Wydaje się, że nie utrzymywali kontaktów z przedstawicielami innych kultur brak na to dowodów w postaci MALOWNICZE POŁOŻENIE Na pierwszym planie Hagar Qim w oddali zespół wiątyń - Mnajdra

4

5 na przykład ceramiki pochodzącej z innych regionów. Najwyraźniej nie prowadzili wojen, nie zachowała się bowiem żadna broń z tamtego okresu. Byli natomiast utalentowanymi architektami i artystami ich ceramiczne naczynia były pięknie dekorowane. Około 3500 r. p.n.e. mieszkańcy Malty i Gozo zaczęli budować imponujące kamienne świątynie. Pierwsza z nich, znajdująca się w miejscowości Ggantija na Gozo, jest jedną z najstarszych wolno stojących budowli stworzoną przez człowieka. Odkryto ją w 1897 r., ale dopiero w latach 20. XX w. badacze ustalili jej właściwy wiek. Liczba zbudowanych na Malcie świątyń megalitycznych zadziwia, jeśli weźmie się pod uwagę powierzchnię wyspy. Mieszkańców archipelagu nie mogło być więcej niż 11 tysięcy, tymczasem świątyń jest kilkadziesiąt. W dodatku budowle te stanowią skupiska po dwie, po trzy, a jedno nawet cztery. Czy były tylko miejscami kultu? Bardzo trudno stwierdzić z pewnością, do czego służyły te budowle mówi Maria Elena Zammit z muzeum archeologicznego w Valetcie prowadzonego przez Heritage Malta, organizację rządową zajmującą się zabytkami. Dlatego wolimy raczej używać określenia megalityczne struktury niż świątynie, bo nawet stwierdzenie, że służyły jako świątynie, wymaga szczegółowej wykładni. Wiemy jedynie, że budowa tych struktur wymagała wysiłku całej społeczności, umiejętności tworzenia architektonicznych planów i że wzniesiono je z kamienia, tak że przetrwały tysiące lat, podczas gdy domy stawiano z niewypalonej cegły. Ważące tony bloki maltańskiego piaskowca były cięte, po czym transportowano je na miejsce budowy. Niektóre mają po 6 m wysokości

6 MNAJDRA znajduje się w połudnowo zachodniej części wyspy. przy jednym z najwyższych klifów. To światynia - kalendarz Zdjecie przedstawia dziedziniec przez który świtem w dniu przesilenia wpadaja promienie słoneczne. Z lewej - ołtarz poboczny w światyni Hagar Qim.

7 TAJEMNICZY WYSPIARZE Lud, którego dziełem są megalityczne struktury na Malcie, przybył na wyspę około lat p.n.e. Prawdopodobnie z Sycylii, z którą Malta i otaczajace ją wyspy były wówczas połączone swoistym mostem złozonym ze skał i wysepek. NA RYSUNKU PO PRAWEJ mapa kompleksów megalitycznych KAMIENNE KALENDARZE Wschodzące słońce pierwszego dnia każdego z czterech sezonów kalendarzowych (wiosna, lato jesień, zima) wpada przez główny portal do wnętrza budowli. W czasie przesilenia letniego 21 czerwca oświetla wielki megalit z lewej strony pierwszej apsydy, w czasie przesilenia zimowego 22 grudnia podobny megalit po prawej stronie. W czasie zrównania dnia z nocą - 23 wrzesnia i 21 marca - promienie wschodzącego słońca biegną przez główny i środkowy portal i oświetlają prostą linia tylny ołtarz.

8 i ważą 20 ton. Ściany wznoszono, używając zapewne drewnianych lewarów, kamiennych ramp i wsporników, a być może także lin. Pewna grupa ludzi musiała przy tym nadzorować pracę tych, którzy obrabiali, transportowali i stawiali te ogromne kamienne bloki wyjaśnia Zammit. Jeszcze inni musieli dbać o zapewnienie im warunków do i reliefów, które znaleziono wewnątrz tych struktur, sugeruje, że budowle nie miały zastosowania czysto praktycznego i funkcjonalnego. Większość odkryto w XIX i na początku XX w. Najwięcej o przeszłości dawnych mieszkańców powiedziały nam ruiny Tarxien odkryte w latach przez sir Themistoclesa Zammita, oraz Skorby, odkryte w latach przez Davida Trumpa. W Tarxien zachował się fragment olbrzymiego posągu kobiety. Chociaż pozostała tylko jego dolna część od stóp do pasa, możemy domyślać się, Plisowana spódnica do kolan osłania talii i drobnych stopach. Mieszkanki Malty z epoki neolitu ubierały się z dbałością o szczegół w ruinach znaleziono biżuterię i guziki. Intrygujący jest plan, na którym zbudowane zostały świątynie megalityczne. Zajmują one różną PRACOWNIA KONSERWATORSKA powierzchnię zwykle mają półokrągłą fasadę, która otacza dziedziniec. Monumentalne wejście prowadzi do centralnej części, która następnie wiedzie do półokrągłych pomieszczeń. Te absydy układają się w kształt kobiecej sylwetki. Do kolejnych pomieszczeń wiodą portyki z kamiennymi nadprożami. Część centralna to jakby łono, z którego po zakończeniu ceremonii ludzie wychodzą znów na świat. W świątyni znajdowało się miejsce święte, przesłonięte, a w nim dziura wyroczni. Przez nią prawdopodobnie kapłani porozumiewali się z ludźmi zgromadzonymi przed budowlą. Konstrukcja tej części sprawia, że tylko niski, męski głos niesie się daleko kobiecy nie. Muzeum Narodowego w Vallettcie. prowadzona przez rzadową agencję Heritage Malta. Ninette Sammut ogląda fragmenty skorup z Tarxien, David Cardona prezentuje znalezią tam wazę. Reliefy, które zdobią ściany świątyń, wyryto z ogromną precyzją i poczuciem piękna narzędziami z krzemienia i obsydianu. Charakterystyczne i powszechne są tu motywy spiralne. Czy są tylko elementem dekoracyjnym, czy też miały konkretne znaczenie? To kolejne z pytań, na które nie znamy odpowiedzi. Jest też wiele wizerunków zwierząt i ludzi. Intryludzkie postacie. Co ciekawe, nie mają one cech płciowych, więc mogą być wizerunkami zarówno mężczyzn, jak i kobiet. Większość z

9 GANTIJA Jest jedną z najstarszych budowli, datuje sie ją na pne. Z prawej; głwny portal prowadzący do zespołu światyń w Tarxien. nich wyposażona jest w specjalne bolce na ruchome głowy, które mogą być zdejmowane lub zakładane na korpus w zależności od potrzeby. Większość głów zniknęła bez śladu. Być może były wykonane z drewna. Na podstawie tych znalezisk nie można, niestety, powiedzieć, jak społeczeństwo było zorganizowane. Kto rządził na Malcie i czy rzeczywiście kobiety? O kulcie płodności mogą świadczyć nie tylko Śpiąca Bogini czy Wenus lonej gliny, ale i liczne kamienne fallusy różnej wielkości, pojedyncze, a nawet potrójne. Nie ma zatem potwierdzenia teorii, że Malta była kolebką matriarchatu, ale nic nie stoi na przeszkodzie, by w to wierzyć i pod tym pretekstem jeździć na wyspę. Istnieją nawet biura turystyczne wyspecjalizowane w organizowaniu wycieczek dla kobiet, które biorą tam udział w ceremoniach ku czci Wielkiej Bogini. Nie wiadomo natomiast, jak kilka tysięcy lat temu wyglądały te, które odprawiano w megalitycznych świątyniach. Duża ilość zwierzęcych kości odnaleziona na Skorbie pozwala przypuszczać, że były to zwierzęta rytualne. W Tarxien zwierzęca kość razem z długim nożem z krzemienia zostały odkryte w prawdopodobnym ołtarzu. Zapewne była Najpiękniejszym i najbardziej malowniczo położonym kompleksem świątynnym na Malcie, złożonym z trzech budowli, jest Mnajdra. Znajduje się w południowo-zachodniej części wyspy, przy jednym z najwyższych klifów, w starszy na świecie kamienny kalendarz. W okresie zrównania dnia z nocą oraz w najdłuższym i najkrótszym dniu roku promień słoneczny wpadający do świątyni przesuwa się, oświetlając kolejne specjalnie oznaczone frag

10 menty ścian. Wschodzące słońce pierwszego dnia każdego z czterech sezonów kalendarzowych (wiosna, lato, jesień, zima) wpada przed główny portal i oświetla wnętrze. W czasie przesilenia letniego 21 czerwca oświetla wielki megalit po lewej stronie pierwszej apsydy, w czasie przesilenia zimowego 22 grudnia podobny megalit po prawej stronie. W czasie przesilenia wiosennego i jesiennego zrównania dnia z nocą 23 września i 21 marca promień wschodzącego słońca wpada prosto przez główny i środkowy portal i oświetla prostą linią całą świątynię aż do końcowego ołtarza. Co roku ludzie zbierają się tu o świcie, żeby podziwiać to zjawisko. Ponieważ świątynie megalityczne były najczęściej orientowane na południowy zachód, wielu archeologów uważa, że budowano je tak, by w wybranych momentach roku światło słoneczne układało się w nich w określony sposób. Można przypuszczać, że mieszkańcy Malty kilka tysięcy lat temu mieli sporą wiedzę z dziedziny astronomii. Rolnicy, artyści, architekci, astronomowie Żyjące w pokoju, doskonałe społeczeństwo, w którym najwyraźniej nikogo nie wywyższano zmarłych chowano w zbiorowych grobach, wszystkich z jednakowym respektem w podziemnych grobowcach hypogeach wykutych w skale. Z początku były to niewielkie pomieszczenia przeznaczone dla zbiorowych pochówków. W końcu większe grobowce przybrały postać wielu małych okrągłych krypt, zgrupowanych wokół centralnej przestrzeni. Z czasem zaczęto tworzyć większe hypogea przeznaczone na zbiorowe pochówki. Największy z nich 7000 osób, które chowano tam przez 1000 lat. Zajmuje powierznię 500 m kw. i posiada trzy poziomy.