STUDENCKIE ZESZYTY NAUKOWE

Transkrypt

1 STUDENCKIE ZESZYTY NAUKOWE Zeszyt 17 Studenckie Koło Naukowe Prawników UMCS Lublin 2008 Rok XI

2 KOLEGIUM REDAKCYJNE redaktor naczelny Jarosław Kostrubiec zastępca redaktora naczelnego Artur Kotowski zastępca redaktora naczelnego Mateusz Grochowski sekretarz redakcji Katarzyna Wilkołaska członek redakcji Magdalena Kołtun Adres redakcji Studenckie Koło Naukowe Prawników UMCS Lublin, Pl. Marii Curie Skłodowskiej 5 tel. (081) ISSN Skład i przygotowanie do druku Oficyna Wydawnicza VERBA Lublin, ul. Solna 3 tel./fax (081) , verba@verba.pl 2

3 Studenckie Zeszyty Naukowe Nr 17 Spis treści Słowo wstępne... 5 Michał Janisz Konzentrationslager Warschau... 7 Maciej Piotr Kawecki Podstawy prawne Obozu Koncentracyjnego na Majdanku Dominik Jarosiński Eksperymenty medyczne na ludziach w niemieckich nazistowskich obozach koncentracyjnych Joanna Jasińska Obozy pracy przymusowej w Polsce Ludowej Skrobów Wiktor Grzegorz Michałek Obóz pracy w Łambinowicach w latach Podstawy prawne i funkcjonowanie Sylwia Jaszczuk Obozy pracy w Polsce Ludowej Jaworzno Ewelina Streit Problem legalności aborcji we współczesnym prawie polskim Marlena Likos Niepoczytalność jako okoliczność wyłączająca winę i jej konsekwencje.. 56 Lucyna Szabelska Istota obrony koniecznej i jej zakres w polskim prawie karnym Krystian Browarny Przekroczenie granic obrony koniecznej w świetle polskiego prawa karnego Marzena Świstak Poszanowanie godności pracownika w świetle nauczania Jana Pawła II o pracy Małgorzata Szymańska Prawo do zrzeszania się w związkach zawodowych w świetle nauczania Jana Pawła II Monika Tutaj Prawo do pracy w świetle nauczania Jana Pawła II o pracy

4 Artur Kotowski, Justyna Malinowska Zarys wybranych zagadnień psychologii zeznań Konrad Buczma Senat w świetle Konstytucji z dnia 17 marca 1921 roku Konrad Buczma Prawo wyborcze do Senatu w świetle Konstytucji Kwietniowej z 1935 roku jako przykład swoistej elity politycznej społeczeństwa Joanna Wilk Formy organizacyjno-prawne sektora finansów publicznych Marzena Świstak Postępowanie odrębne w sprawach z zakresu prawa pracy Aneta Ignatiuk Przestępstwo dzieciobójstwa Jarosław Franczak Ustalenie ojcostwa Magdalena Kołtun Pozycja Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w systemie wymiaru sprawiedliwości Unii Europejskiej Katarzyna Filipek Zasada dyspozycyjności w polskim postępowaniu cywilnym po 1989 roku Krzysztof Felchner Abuzywna rejestracja domeny internetowej w prawie polskim (użycie tytułu prasowego w domenie internetowej uwagi na tle orzeczenia Sądu Polubownego ds. Domen Internetowych z dnia 9 czerwca 2005 r., 02/05/PA) Mateusz Grochowski Glosa do uchwały siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2005 r., III CZP 50/05, OSNC 2006, nr 3, poz Informacja o autorach

5 Studenckie Zeszyty Naukowe Nr 17 Słowo wstępne Numer 17 Studenckich Zeszytów Naukowych otwiera sześć artykułów wygłoszonych na dwóch sesjach naukowych w ramach powszechnej historii prawa. Pierwsza sesja poświęcona była Obozom koncentracyjnym II wojny światowej i odbyła się 10 maja 2007 roku. Z niniejszej sesji pochodzą następujące artykuły: Michała Janisza pt. Konzentrationslager Warchau, Macieja Piotra Kaweckiego pt. Podstawy prawne obozu koncentracyjnego na Majdanku oraz Dominika Jarosińskiego pt. Eksperymenty medyczne na ludziach w niemieckich, nazistowskich obozach koncentracyjnych. Z drugiej sesji, której tematem przewodnim były Obozy pracy przymusowej w Polsce Ludowej, a która odbyła się 24 października 2007 roku, pochodzą kolejne trzy artykuły: Joanny Jasińskiej pt. Obóz pracy przymusowej w Polsce Ludowej Skrobów, Wiktora Grzegorza Michałka pt. Obóz pracy w Łambinowicach w latach Podstawy prawne i funkcjonowanie oraz Sylwii Jaszczuk pt. Obozy pracy w Polsce Ludowej Jaworzno. Kolejne cztery artykuły pochodzą z sesji naukowej z prawa karnego materialnego, która odbyła się w kwietniu 2007 roku pod nadzorem merytorycznym Prof. dr hab. Tadeusza Bojarskiego. Są to artykuły Eweliny Streit pt. Problem legalności aborcji we współczesnym świecie, Marleny Likos pt. Niepoczytalność jako okoliczność wyłączająca winę i jej konsekwencje, Lucyny Szabelskiej pt. Istota obrony koniecznej i jej zakres w polskim prawie karnym oraz Krystiana Browarnego pt. Przekroczenie granic obrony koniecznej w świetle polskiego prawa karnego. Z sesji naukowej z prawa pracy, która odbyła się w kwietniu 2007 r. pod nadzorem merytorycznym Pani Prof. dr hab. Teresy Liszcz, pochodzą trzy artykuły: Marzeny Świstak pt. Poszanowanie godności pracownika w świetle nauczania Jana Pawła II o pracy, Małgorzaty Szymańskiej pt. Prawo do zrzeszania się w związkach zawodowych w świetle nauczania Jana Pawła II oraz Moniki Tutaj pt. Prawo do pracy w świetle nauczania Jana Pawła II o pracy. Dalsza część Zeszytu Naukowego zawiera prace zgłoszone indywidualnie. Rozpoczyna ją artykuł Artura Kotowskiego i Justyny Malinowskiej pt. Zarys wybranych zagadnień psychologii zeznań. Następne pozycje to artykuły mgr Konrada Buczmy pt. Senat w świetle Konstytucji z dnia 17 marca 1921 roku oraz Prawo wyborcze do Senatu w świetle Konstytucji Kwietniowej z 1935 roku jako przykład swoistej elity politycznej społeczeństwa. Kolejnymi pracami są następujące artykuły: Joanny Wilk pt. Formy organizacyjno-prawne sektora finansów publicznych, Marzeny Świstak pt. Postępowanie odrębne z zakresu prawa 5

6 pracy, mgr Anety Ignatiuk pt. Przestępstwo dzieciobójstwa, Jarosława Franczaka pt. Ustalenie ojcostwa, Magdaleny Kołtun pt. Pozycja Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w systemie wymiaru sprawiedliwości Unii Europejskiej i mgr Katarzyny Filipek pt. Zasada dyspozycyjności w postępowaniu cywilnym po 1989 r.. Kolejny artykuł został napisany przez mgr Krzysztofa Fechnera został wygłoszony podczas organizowanej przez Studenckie Koło Naukowe Prawników UMCS I Międzynarodowej Konferencji Naukowej pt. Aktualne problemy systemu prawa, która odbyła się w Lublinie w dniu 22 maja 2006 roku. Artykuł nosi tytuł Abuzywna rejestracja domeny internetowej w prawie polskim (Użycie tytułu prasowego w domenie internetowej uwagi na tle orzeczenia Sądu Polubownego ds. Domen Internetowych z dnia 9 czerwca 2005 r., 02/05/PA). Zeszyt zamyka glosa Mateusza Grochowskiego do uchwały siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2005, III CZP 50/05, OSNC 2006, nr 3, poz. 40. Redaktor Naczelny 6

7 Studenckie Zeszyty Naukowe Nr 17 Michał Janisz Konzentrationslager Warschau (...) Mamy w tym kraju punkt, z którego rozchodzi się całe zło: jest nim Warszawa. Gdybyśmy w Generalnym Gubernatorstwie nie mieli Warszawy nie mielibyśmy 4/5 tych trudności z którymi wypada nam walczyć. Warszawa jest i pozostanie ogniskiem niepokoju, punktem, z którego roznoszony jest po tym kraju wszelki niepokój (...). Tak brzmi zapisek w dzienniku Generalnego Gubernatora, Hansa Franka 1. Jak widzimy Warszawa dla Niemców była źródłem wielu problemów. Problemów które należało jak najszybciej rozwiązać. Tym rozwiązanie miał stać się Konzentrationslager Warschau. Mimo iż pochłoną życie ok. 200 tys. osób jest słabo znany dzisiejszemu społeczeństwu. Czym się zajmował KL Warschau? Jak działał? Dlaczego uległ zapomnieniu? Na te pytania postaram się odpowiedzieć w niniejszej pracy. Dnia 6 lutego 1940 r. rząd w Berlinie ogłosił plan Pabsta, według którego w przyszłości Warszawa miała zostać miastem trzykrotnie mniejszym niż w 1939 r. Liczba mieszkańców miała być zmniejszona z tys. do 500 tys. A sama stolica miała stać się Nowym Miastem niemieckim Warschau. Zaplanowaną eksterminacje miasta urzeczywistnić mógł tylko zorganizowany system zagłady. Ludobójczy plan wykonywały w nim współdziałające ze sobą formacje policyjno-obozowe, w tym także ukraińskie i łotewskie. W rozkazie garnizonowym z dnia 16 lipca 1943 r. Rudolf Hõss 2 zaznaczył, że KL Warschau nie będzie obozem przesyłkowym, miał on bowiem wyznaczone do wykonania ludobójcze zadanie. 1 Hans Michael Frank (ur. 23 maja 1900 r. w Karlsruhe, zm. 16 października 1946 r. w Norymberdze), jeden z przywódców III Rzeszy, z wykształcenia prawnik. Uczestnik nieudanego puczu monachijskiego z 1923r. Członek NSDAP od 1927r. Po dojściu nazistów do władzy został ministrem sprawiedliwości Bawarii i stanu w rządzie Rzeszy. W latach był prezesem Akademii Prawa Niemieckiego. W czasie II wojny światowej pełnił rolę gubernatora Generalnego Gubernatorstwa na okupowanych terenach Polski, a jego rezydencja mieściła się na Wawelu. 2 Rudolf Franz Ferdinand Hõss urodził się 25 listopada 1900 r. w Baden-Baden. Dnia 1 sierpnia 1916 r. jako ochotnik został wcielony do oddziału kawalerii niemieckiej. W 1922 r. zetknął się z Adolfem Hitlerem, i zgłosił swój akces do NSDAP. W 1934 r. wstąpił do SS. Mianowano go komendantem KL Auschwitz wiosną 1940 r. Za swoją zbrodniczą działalność skazany 2 kwietnia 1947 r. na karę śmierci. 7

8 Od chwili utworzenia został podwójnie podporządkowany. Przede wszystkim Głównemu Urzędowi Rzeszy (RSHA), to jest policji i SS oraz Głównemu Urzędowi Gospodarki i Administracji SS (WVHA). Konzentrationslager Warschau miał pełnić dwie funkcje. Pierwszą była funkcja gospodarcza, a mianowicie miał zajmować się rozbiórką byłego getta, na terenie którego miał powstać park dla SS. Drugim celem było zmniejszenie liczby mieszkańców miasta do 500 tys. Lagry obozu koncentracyjnego rozlokowano w trzech dzielnicach Warszawy. Na osiedlu Koło stworzono jeden, w Warszawie Zachodniej powstały dwa Lagry, oraz na terenie zlikwidowanego getta utworzono kolejne dwa. Wszystkie one były budowane i rozwijane sukcesywnie. Znajdowały się pod jedną Komendanturą oraz dzięki bezpośredniej obwodnicy kolejowej, którą zostały połączone tworzyły zwarty kompleks organizacyjny i funkcjonalny. Więźniami KL Warschau były głównie osoby pochodzące z łapanek przeprowadzanych w mieście. Pierwszy, bo już na przełomie 1939/1940, powstał obóz na Kole. Początkowo był on przeznaczony dla żołnierzy Wojska Polskiego z kampanii wrześniowej. Jednak w dyrektywie z 9 października 1942 r. Heinrich Himmler 3 stwierdził (...) Wydałem rozkazy, aby wszyscy tzw. pracownicy zbrojeniowi, którzy pracują jedynie w pracowniach krawieckich, kuśnierskich i szewskich zostali zgrupowani w najbliżej znajdujących się obozach koncentracyjnych tzn. w Warszawie i Lublinie (...). Widzimy więc, że na mocy wcześniejszego rozkazu obóz jeniecki został przemianowany na obóz koncentracyjny w którym więziono głównie cywilnych mieszkańców byłej stolicy. Zajmował on powierzchnie ponad 20 ha, na której stało 55 baraków. W owych pomieszczeniach mieszczących po 200 osób każdy przebywało ok. 11 tys. więźniów. W centralnej części Lagru znajdowało się krematorium po którym zachowały się ślady do dnia dzisiejszego. Jesienią 1942 r. w Warszawie Zachodniej w okolicy dworca kolejowego Niemcy przystąpili do budowy dwóch Lagrów. Formalne stwierdzenie ich uruchomienia nastąpiło w Zarządzeniu wykonawczym Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy z 16 marca 1943 r. Jeden z Lagrów rozciągał się po obu stronach tunelu w ciągu ul. Bema i zajmował powierzchnie około 30 ha. Posiadał on 20 baraków. Po przeciwnej stronie tunelu zbudowano drugi Lagier, nieco mniejszy od pierwszego gdyż zajmował powierzchnie 20 ha i posiadał 12 baraków. Każdy z 32 barków znajdujący się w Warszawie Zachodniej liczył co najmniej 600 miejsc 3 Heinrich Himmler (ur. 7 października 1900 r. w Monachium, zm. 23 maja 1945 r. w Lüneburgu), jeden z głównych przywódców Niemiec hitlerowskich i zbrodniarzy II wojny światowej; współtwórca i szef kolejno: SS (od 1929), Gestapo (od 1934), policji (od 1936), minister spraw wewnętrznych (od 1943). 8

9 Studenckie Zeszyty Naukowe Nr 17 z wyjątkiem 4 mniejszych posiadających 300 miejsc. Łącznie jednorazowo mieściły one około 18 tys. więźniów. Obydwa Lagry posiadały bramę wjazdową od strony tunelu Bema, w którym Niemcy urządziły komory gazowe. Zostały one zbudowane na najwyższym poziomie technologicznym ówczesnych czasów dzięki czemu Niemcy mieli warunki do zabijania kilkuset ludzi jednorazowo. Gazowania były przeprowadzane nocą ze względu na ograniczoną liczbę świadków. Zwłoki wywożono we wczesnych godzinach rannych ciężarówkami Wehrmachtu na spalenie do krematorium na ul. Gęsiej. Proceder ten powtarzał się kilka razy w tygodniu od jesieni 1942 r. do sierpnia 1944 r. W rozkazie z 16 lutego 1943 r. Himmler zawarł polecenie rozszerzenia obozu koncentracyjnego na teren byłego getta. Stwierdził on w nim: (...) Ze względu na bezpieczeństwo zarządzam, aby getto warszawskie po przeniesieniu tu obozu koncentracyjnego zostało zburzone. Zburzenie getta i zainstalowanie obozu koncentracyjnego jest konieczne gdyż inaczej nigdy nie osiągniemy spokoju w Warszawie, a działalność przestępcza nie będzie wykorzeniona, jak długo będzie istniało getto (...). W kwietniu 1943 r. przystąpiono do przebudowy wychowawczego obozu pracy, który mieścił się w części dawnego więzienia wojskowego przy ul. Gęsiej na obóz koncentracyjny do którego włączono więzienie Pawiak. W meldunku z 23 lipca 1943 r. generał Waffen-SS Oswald Pohl 4 zawiadomił Himmlera o utworzeniu w byłym getcie obozu zagłady o powierzchni 50 ha z 24 barakami. Utworzono dwa Lagry jeden wzdłuż ul. Gęsiej, rozpoczął on funkcjonowanie z dniem 19 lipca 1943 r. Drugi znajdował się przy ul. Bonifraterskiej i został uruchomiony 15 sierpnia 1943 r. W skład obozu wchodził również podobóz dla Żydów między ulicami Nowolipie i Nowolipki. Zakwaterowani w nim byli więźniowie cudzoziemcy przywiezieni z innych obozów koncentracyjnych jako siła robocza do budowy KL Warschau. Istnieje duże prawdopodobieństwo, iż na terenie obozu zagłady znajdowały się oprócz olbrzymich komór gazowych w Warszawie Zachodniej szereg małych w zaadoptowanych do tego celach. W 1946 r. podczas oględzin sądowo-milicyjnych w Lagrze przy ul. Gęsiej sędzia Halina Wareńko tak opisywała zastany tam stan: (...) Cele nie posiadające dalszych wylotów, z małym otworem w ścianie pod sufitem. Na środku celi kupa chloru w krzakach ogródka rozsypany cyklon, puszki w których widoczne były kryształki, cyklonu wielkości ziaren fasoli (...). 4 Oswald Pohl (ur. 30 czerwca 1892 r. w Duisburgu, zm. 7 czerwca 1951 r. w Landsberg am Lech) szef hitlerowskiego WVHA (Głównego Urzędu Gospodarczo- Administracyjnego SS) oraz SS-Obergruppenführer. Jako główny zarządca niemieckich obozów koncentracyjnych w trakcie II wojny światowej odpowiedzialny pośrednio za wszystkie zbrodnie popełnione na milionach ludzi w tych obozach. 9

10 Więzieni w obozie ludzie byli mordowani nie tylko przy użyciu gazu. Masowe rozstrzeliwania były codziennością w KL Warschau, gdyż Niemcy musieli wykonywać kontyngenty w zabijaniu 400 osób na dobę, narzucone przez Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy. Egzekucje przeprowadzano z reguły w tych samych miejscach między innymi: w Lagrze przy ul. Gęsiej, w Lagrze przy ul. Bonifraterskiej, oraz przy ul. Nowolipki, Nowolipia i Dzikiej. Masowe rozstrzeliwania na Kole przeprowadzane były już od jesieni 1942 r., a w Lagrze znajdującym się w dawnym getcie rozpoczęły się w maju 1943 r. i trwały nieprzerwanie do 31 lipca 1944 r. Zabijano łącznie około 100 osób na dobę. Rozstrzeliwaną ludność pochodzącą z łapanek, nie rejestrowano, ginęli oni bezimiennie. Zwłoki przewożono do krematoriów lub do spalarni na otwartym powietrzu. Krematoria znajdowały się w trzech miejscach: pierwsze przy ul. Gęsiej 26 zbudowane wiosną 1943 r. o pojemności na około 200 zwłok. Następne umieszczone było w pomieszczeniach pożydowskiej fabryki pomiędzy ulicą Smoczą i Glinianą. Ostatnie znajdowało się wewnątrz gmachu byłego więzienia wojskowego. W 1944 r. zbudowano dwa dodatkowe krematoria, w tym jedno elektryczne. Natomiast stałe spalarnie na otwartym powietrzu znajdowały się na ul. Nowolipki oraz na dawnym boisku Skry przy ul. Okopowej naprzeciw obozu. Potwierdzają to zeznania świadków między innymi Feliksa Pączkowskiego. Miejsca, w których ilość składowanych zwłok była zbyt duża do przytransportowania na spalenie wysadzano wraz z ruinami domów w powietrze. W kwietniu 1944 r. samodzielne do tej pory KL Warschau podporządkowano lubelskiemu Majdankowi 5. Nie spowodowało to prawie żadnych zmian w funkcjonowaniu obozu oprócz kilku szczegółów. Odtąd załoga esesmańska licząca w maju 1944 r. 259 osób polegała komendantowi Majdanka oraz częściowo wymieniono załogę i do Warszawy przybyli SS-mani z Lublina. Zbliżający się front wschodni jak również widmo Powstania Warszawskiego spowodowało zarządzenie o ewakuacji obozu przez dowódcę policji i służb bezpieczeństwa w Generalnej Guberni Wilhelma Koppego 6, który w swym rozkazie stwierdził: (...) W żadnym wypadku nie można dopuścić do tego, aby więźniowie nie Żydzi byli uwolnieni, lub żywi wpadli w ręce wrogów, ruchu oporu lub armii czerwonej (...). 5 Majdanek niemiecki obóz koncentracyjny w Lublinie, funkcjonujący w latach Nazwa właściwa brzmi KL Lublin, potoczna nazwa Majdanek pochodzi od dzielnicy Lublina, na której się znajduje (Majdan Tatarski). 6 Wilhelm Koppe (ur. 15 czerwca 1896 r. w Hildesheim, zm. 2 lipca 1975 r. w Bonn) zbrodniarz hitlerowski, Wyższy Dowódca SS i Policji w Kraju Warty i Generalnym Gubernatorstwie oraz SS-Obergruppenführer. 10

11 Studenckie Zeszyty Naukowe Nr 17 Ewakuacja obozu została przeprowadzona w dniach lipca 1944 r. w czterech etapach w odstępach jednodniowych z Warszawy Zachodniej, byłego getta, Koła, oraz z więzienia Pawiak wyprowadzono łącznie 12,3 tys. więźniów. Mieli oni przejść dziennie po 60 km, a ich celem były między innymi obozy koncentracyjne w Dachau 7 i Gross- Rosen 8. W dniu 5 sierpnia 1944 r. żołnierze AK z batalionu Zośka wyzwolili Lagry w dawnym getcie oraz grupę około 360 więźniów uprzednio pozostawionych tam do prac związanych z ostateczną likwidacją KL Warschau. Jadwiga Nowakowska będąca członkiem jednej z ekip przeprowadzających oględziny Lagru na ul. Gęsiej w latach następująco opisuje zastany tam stan rzeczy: (...) Weszliśmy głównym wejściem od strony ul. Gęsiej. Na jednym z dziedzińców, który pokryty był jak plaża muszelkami spalonymi kośćmi ludzkimi, już było wydobytych kilkadziesiąt zwłok. Popiołami ludzkimi wypełnione były studzienki kanalizacyjne, a także prochy rozsiane były na dziedzińcu. Poza tym zastaliśmy dół otwarty wypełniony zwłokami jak i popiołami ludzkimi. Była to ta sama rzeczywistość jaką widziałem osobiście w Treblince 9.(...) Przy ścianach więzienia urządzone było kasyno gry czy też jak niektórzy nazywali amfiteatr dla SS. Na ścianach wymalowane były palmy i widoki egzotyczne. W tym kasynie SS-mani urządzali sobie libacje, w trakcie których wypuszczali więźniów i polecali im biegać do biegających i bezbronnych więźniów SS-mani strzelali i niejednokrotnie ofiary zabijali (...). Przez prawie pół wieku dokładna liczba więźniów KL Warschau nie była znana w skutek potraktowania ich jako ofiar Powstania Warszawskiego oraz getta. Robiono to w celu zatajenia istnienia obozu pracy NKWD, który powstał w 1945 r. w obiektach KL Warschau. Byli w nim więzieni żołnierze AK oraz polska inteligencja sprzeciwiając się postępującej sowietyzacji Polski. Kontynuowanie badań dotyczących tworu niemieckiego automatycznie ujawniłoby bieżącą działalność obozu. Nie 7 KL Dachau, Konzentrazionslager Dachau niemiecki obóz koncentracyjny, założony wiosną 1933 r. w opuszczonej fabryce amunicji na obrzeżach miasta Dachau, na północ od Monachium, w południowych Niemczech. Funkcjonował do końca II wojny światowej. 8 Gross-Rosen nazwa niemieckiego hitlerowskiego obozu koncentracyjnego, istniejącego w latach , nieopodal wsi Rogoźnica (nazwa powojenna), będącego na czele ponad setki obozów pracy założonych na Śląsku, na terenie Czech i Niemiec. 9 Arbeitslager Treblinka, SS-Sonderkommando Treblinka, Vernichtungslager Treblinka wymiennie stosowane nazwy kompleksu dwóch hitlerowskich obozów zagłady, istniejących w latach 1941/ w lasach nad Bugiem, wzdłuż linii kolejowej Siedlce Małkinia, niedaleko wsi Poniatowo. Nazwa pochodzi od nazwy stacji kolejowej znajdującej się 6 km od obozu. 11

12 było to zgodne z planami ówczesnych polityków, więc przyjęto kierunek stopniowego wyciszania sprawy KL Warschau aż do całkowitego zanegowania jego istnienia. Stan taki utrwalali więc w swych publikacjach niektórzy historycy, a także pracownicy Instytutu Pamięci Narodowej. Były naczelnik archiwum IPN Stanisław Biernacki na naradzie Kierownictwa w 1991 r. nazwał owe miejsce kaźni utopią, a następnie ogłosił to w mediach jako stanowisko Instytutu. Podobnie na szkodę pamięci o KL Warschau działała prokurator Krystyna Smardzewska, która z dokumentacji przygotowanej do wysłania do Niemieckiej Prokuratury w Hamburgu usunęła całą grupę niezwykle ważnych dokumentów. Notorycznie przerywano śledztwo dotyczące obozu. Nie dopuszczano do przyjazdu do IPN przedstawicieli niemieckiej prokuratury mającej się zapoznać z dokumentacja, która mogłaby okazać się pomocna w prowadzonym w Niemczech śledztwie na temat obozu koncentracyjnego w Warszawie. Stanisław Kaniewski zastępca dyrektora do spraw śledczych IPN w latach 90. wyłączył z materiałów dotyczących obozu akta egzekucji ulicznych, które następnie były przechowywane w starej szafie na balkonie gdzie uległy zniszczeniu. W tym samym czasie okazało się, że zniknęła dokumentacja zgromadzona przez Okręgową Warszawską Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskiej. W skutek tych manipulacji śledztwo na temat KL Warschau umorzono. W latach Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa zwróciła się do IPN-u o udzielenie informacji na temat obozu, w celu wybudowania pomnika upamiętniającego jego ofiary. Instytut odpowiedział, iż nie posiada dokumentów mogących potwierdzić ludobójcze funkcje, które pełnił obóz w Warszawie. Powiedziano tak w chwili gdy w jego archiwum znajdowało się 41 tomów takich akt. Dnia 27 lipca 2001 r. Sejm Rzeczpospolitej podjął na podstawi zbadanych akt śledztwa Uchwałę w Sprawie Upamiętnienia Ofiar Konzentrationslager Warschau, w której krytycznie określił działanie IPN-u. Po niniejszej uchwale sejm przekazał do Instytutu wniosek o wznowienie śledztwa oraz nakaz uzupełnienia dowodów na temat istnienia obozu. Mimo to dopiero 26 października 2006 r. IPN poparł ideę budowy w stolicy pomnika upamiętniającego ofiary KL Warschau a tym samym potwierdził istnienie i wyżej opisaną jego działalność. W latach Konzentrationslager Warschau był ośrodkiem, który doskonale spełniał funkcje eksterminacji stolicy. Poniosło w nim śmierć 200 tys. polskich mieszkańców miasta, a ponadto kilka tysięcy więźniów pochodzenia żydowskiego, greckiego, cygańskiego, białoruskiego, węgierskiego oraz 150 oficerów włoskich. Poprzez łapanki, obławy miejskie, rozstrzeliwania, zabijanie w komorach gazowych, spalanie 12

13 Studenckie Zeszyty Naukowe Nr 17 zwłok w krematoriach, a następnie rozsiewanie prochów ofiar na gruntach miejskich i upłynnianie ich do Wisły nazistowskie Niemcy chciały bezkarnie wyniszczyć stolicę naszego kraju, tak aby zniknęła z mapy Europy. Lecz Warszawa Kartagina XX w. wspomagana duchem polskich patriotów przetrwała. Bibliografia: Goss M., Śledztwo w sprawie KL Warschau nabiera tempa, Nasz Dziennik z dn. 5-6 sierpnia 2006 r. Goss M., KL Warschau trafi do podręczników, Nasz Dziennik z dn. 7 września 2006 r. Marszałek J., Majdanek, Warszawa Pogonowski I., Niemiecki obóz zagłady w Warszawie, Nasz Dziennik z dn. 20 czerwca 2005 r. Rajca Cz., Zeszyty Majdanka, Lublin 1965, T. 9. Trzcińska M., Obóz zagłady w centrum Warszawy, Radom

14 Maciej Piotr Kawecki Podstawy prawne Obozu Koncentracyjnego na Majdanku Jest 10 lutego 1896 r., generał Valenziano Wayler y Nicolau mianowany gubernator Kuby wypowiada zdanie w nieprzekraczalnym terminie jednego tygodnia wszyscy chłopi, którzy nie chcą być traktowani jako powstańcy mają się skoncentrować w obwarowanych obozach. Autorzy Nowej Historii Hiszpanii nazywają po imieniu twory Waylera obozami koncentracyjnymi. Nie trzeba jednak podkreślać, iż odpowiedzialnych za hitlerowskie obozy koncentracyjne masowych morderców nie usprawiedliwia ani nie odciąża w żadnej mierze fakt, że z podobnymi przejawami okrucieństwa spotkały się już setki ludzkich pokoleń. Skrajnym wyrazem owego nazistowskiego terroru stał się narodzony u progu dwudziestego stulecia obóz koncentracyjny będący przedmiotem hańby wielu cywilizacji i jedną z największych klęsk, jakie ludność naszych czasów ściągnęła sama na sobie. Jednym z tych symboli hitlerowskiego ludobójstwa stał się Majdanek. Analizując podstawy prawne obozu koncentracyjnego na Majdanku, nie sposób pominąć genezy jego nazwy. Nazwa Majdanek pojawiła się w 1941 r. i wiązała się z nazwą dzielnicy Lublina Majdan Tatarski, która przylegała do północnej granicy obozu. We współczesnych niemieckich aktach urzędowych używana była jednak nazwa Obóz Koncentracyjny Lublin. Zachowane niemieckie źródła nie zwracają jednoznacznie uwagi na konkretne akty stanowiące podstawy prawne obozu koncentracyjnego na Majdanku. Jedynym dokumentem wiążącym się bezpośrednio z genezą Majdanka jest notatka (Vermerk) Heinricha Himmlera 1 sporządzona w dniu 21 lipca 1941 r. w czasie wizytacji Lublina i Zamościa. Podstaw tej decyzji należy poszukiwać w zbrojnej agresji Niemiec na ZSRR w dniu 22 czerwca 1941 r. Głównym celem napaści miało być zniszczenie ZSRR jako państwa oraz opanowanie jego terytorium powiązane z ujarzmieniem milionów ludzi. Ludobójcze plany Nie- 1 Heinrich Himmler (ur. 7 października 1900 r. Monachium, zm. 23 maja 1945 r.). Jeden z głównych przywódców Niemiec hitlerowskich i zbrodniarzy II wojny światowej. W1939 r. został mianowany komisarzem Rzeszy do spraw umocnienia niemieckich wartości narodowych. Pierwszym ze zrealizowanych przez niego zadań było rozpoczęcie przymusowej deportacji Polaków i Żydów. 14

15 Studenckie Zeszyty Naukowe Nr 17 miec wobec ZSRR określała wypowiedź Hitlera na tajnej konferencji w dniu 16 lipca 1941 r. W dniu następnym Hitler wydał dekret o strukturze administracyjnej zajętych obszarów radzieckich. Na mocy wymienionego dekretu zostało utworzone odrębne Ministerstwo Rzeszy dla Zajętych Obszarów Wschodnich. Tego samego dnia, a więc 17 lipca Hitler specjalnym rozkazem zlecił Himmlerowi zabezpieczenie nowego obszaru na wschodzie 2. W związku z tym Himmler jako Reichsfûrer SS również 17 lipca jako swojego pełnomocnika wybrał Odyla Globocnika. W trzy dni po nominacji swego pełnomocnika Himmler przybył do Lublina i sporządził ową notatkę 3 wiążącą się bezpośrednio z genezą obozu zagłady na Majdanku. W punkcie 1 wymienionej notatki Himmler stosunkowo wyraźnie określił organizatora, rozmiary oraz co najważniejsze charakter mającego powstać obozu. Reichsfûrer zalecił dowódcy SS Globocnikowi zorganizowanie w Lublinie obozu koncentracyjnego dla tys. więźniów w celu zatrudnienia ich w warsztatach oraz budowach SS i policji 4. Zapis ten należy rozumieć jako rozkaz zatrudnienia więźniów przy pracach budowlanych potężnego osiedla SS, przy budowie Zakładów Zaopatrzeniowych i Odzieżowych, a następnie w produkcji wymienionych zakładów i wreszcie w samych zakładach, które miały powstać w obozie. Budowę obozu zgodnie z treścią rozkazu Himmlera, Globocnik zlecił Centralnemu Zarządowi Budowlanemu w Lublinie, utworzonemu natychmiast po wizycie Reichsfûrera SS. Nowa placówka była bezpośrednim inwestorem zarówno robót zaplanowanych przez naczelne władze SS, jak i dowódcę SS w okręgu lubelskim. Mający powstać obóz początkowo zgodnie z rozkazem Himmlera miał mieć charakter obozu koncentracyjnego. Już w październiku 1941 r. pozornie zawężono zakres jego działań tylko do eksterminacji radzieckich jeńców wojennych. Wyraz temu dała zmiana nazwy obozu na Obóz Dla Jeńców Wojennych. Uważa się jednak, iż zmiana cech obozu miała ukryć przed społeczeństwem polskim powstanie jeszcze jednego obozu koncentracyjnego Oświęcim. Majdanek miał więc łączyć funkcje obozu jenieckie- 2 Pismo Himmlera z dnia 14 kwietnia 1942 r. do Ministerstwa Komunikacji Rzeszy [w:] J. Marszałek: Zeszyty Majdanka nr I/1965, s W Komunikacie Polsko-Sowieckiej Komisji Nadzwyczajnej do zbadania zbrodni niemieckich dokonanych w obozie zniszczenia na Majdanku w mieście Lublinie opublikowanym w prasie z dnia 16 września 1944 r. m.in. Rzeczpospolita nr 45 wyrażono pogląd, iż już na jesieni 1940 r. lokalne władze SS rozpoczęły pierwsze prace budowlane oraz zorganizowały pomiar terenów, na których w przyszłości stanął obóz. Pozwala to domniemywać, że decyzja o budowie obozu na Majdanku była wcześniejsza. 4 J. Marszałek, Geneza i początki budowy obozu na Majdanku [w:] Zeszyty Majdanka 1965, nr I, s

16 go podległego SS i obozu koncentracyjnego. Fakt ten potwierdza formalne polecenie budowy obozu koncentracyjnego wydane w dniu 22 września 1941 r. przez szefa Urzędu II inż. Heinza Kammlera 5. W piśmie na ten temat czytamy o obowiązku założenia w Lublinie obozu koncentracyjnego dla 5 tys. więźniów. Obóz ten stanowić miał pierwszy odcinek budowy 50 tysięcznego więźniarskiego obozu koncentracyjnego. W pięć dni później Kammler wydał drugi rozkaz o utworzeniu Lublinie i Oświęcimiu obozów dla jeńców wojennych z możliwością pomieszczenia 50 tys. jeńców. Powyższe decyzje jednoznacznie wskazujące na dwie funkcje Majdanka, są następstwem porozumienia zawartego we wrześniu 1941 r. między Himmlerem a naczelnym dowódcą wojsk lądowych gen. Brauchtischem. Porozumienie to zakładało przejęcie ze stalagów ogółem 325 tys. jeńców radzieckich. Nie przeznaczono jednak na te cele budowlane żadnych sum pieniężnych. Globocnik jednak tymczasowym rozkazem z 28 października zdobył na budowę w formie zaliczki 2 mln marek z kasy garnizonu SS w Lublinie. Na podstawie wspomnianych uzgodnień między Himmlerem a Brauchtischem, inwestorem Majdanka staje się Główny Urząd Gospodarczy i Budowlany SS a obóz przechodzi pod względem organizacyjnym spod zwierzchnictwa Globocnika do Inspektoratu Obozów Koncentracyjnych. Wspomniany urząd w swoich kompetencjach zawierał sporządzanie dokumentacji technicznej zgodnie z nałożonymi na obóz funkcjami oraz koordynacje prac inwestycji. Powracając do notatki Himlera z 21 lipca 1941 r. Reichsfûrer SS problem budowy obozu potraktował jako wytyczną najważniejszą, wiążąc ściśle jego cele gospodarcze z wyznaczonym programem miasta. W myśl jego założeń należało rozbudować przedsiębiorstwa SS, Niemieckie Zakłady Zaopatrzeniowe oraz Zakłady Odzieżowe. Do ogólnego programu Himmler włączył również budowę osiedla SS i policji. W punkcie 13 owej notatki, nawiązując do pełnomocnictw Globocnika, Himmler określił czas i charakter mających powstać placówek. Miały one być zorganizowane do jesieni 1941 r. i tworzyć osiedla rodzin funkcjonariuszy SS i policji. W tym sensie były one źródłem germanizacji na tym terenie. Owe zniemczenie Lublina, a także kolonizacja południowych powiatów Lubelszczyzny stanowiła główny cel Himmlera. Wspomina on o tym w 11 punkcie notatki z 1941 r., gdzie mówi o utworzeniu wielkiego terenu kolonizacji pod Zamościem. Natomiast Lublin miał spełniać funkcje poważnych ośrodków germanizacji Generalnego Gubernatorstwa. Wspomniany wcześniej 13 punkt notatki wskazuje na zupełne 5 Heine Kammler (ur. 26 czerwca 1902 r. w Szczecinie, zm r. (?) W latach zajmował się rozbudową Wału Atlantyckiego. Znane są również jego działania na rzecz ulepszenia urządzeń w obozach koncentracyjnych, co sprzyjało szybszemu uśmiercaniu więźniów (m.in. Oświęcim). 16

17 Studenckie Zeszyty Naukowe Nr 17 podporządkowanie realizacji programu Himmlera przez Globocnika. Obóz na Majdanku miał być z jednej strony producentem przedmiotów wytwarzanych na potrzeby SS z drugiej zaś, miał dostarczać bezpłatnego robotnika do opisanych w punkcie 1 notatki z 1941 r. obozów dodatkowych. Te cechy również zdecydowały o powstaniu obozu na Majdanku. Dokładniej sprecyzowane i rozszerzone plany działania w tym zakresie otrzymują nazwę Program Heinrich 6. Zakładał on m.in. tworzenie placówek SS i policji na wschodzie a ważnym punktem programu miało być stworzenie w Lublinie obozu dla jeńców wojennych później przekształconego w obóz koncentracyjny. Wyznaczono również funkcję Majdanka kładąc główny nacisk na budowę zakładów produkcyjnych. Z drugiej strony jako obóz koncentracyjny miał na celu eksterminację ludzi, którzy mieli się w nim znaleźć. Program Heinrich zakładał stworzenie obozu jenieckiego w Lublinie dla pomieszczenia 125 tys. jeńców, a na mocy rozkazu inż. Kammlera z 8 grudnia 1941 r. liczbę jeńców powiększono do 150 tys. W obozie polecono stworzyć wielką pralnię, odwszalnię, krematorium oraz wielkie zakłady pracy. Podporządkowując komendanturze obozu na Majdanku wiele zakładów przemysłowych autorzy Programu Heinrich tworzyli w Lublinie potężny kombinat obozowy. Na mocy postanowień konferencji z 16 stycznia 1942 r. uzgodniono, że miasto w pierwszej fazie budowy obozu dostarczy dziennie 1500 m 3 wody. Władze administracyjne okręgu o wytycznych Programu Heinrich dowiedziały się więc dopiero w ostatniej fazie przygotowań. Podstawę prawną lokalizacji obozu na Majdanku stanowi umowa zawarta między władzami SS a gubernatorem dystryktu Ernestem Zõrnerem 26 września 1941 r. Miał być to teren w odległości 5 km od centrum miasta tuż przy szosie wiodącej z Lublina do Zamościa. Obiekty obozowe miały stanowić 516 ha. Pierwszy zatwierdzony plan Majdanka pochodzi z 7 października 1941 r. i dotyczy części zamieszkałej przez więźniów. Jego ostateczna wersja stanowi plan generalny obozu na Majdanku akceptowany do realizacji przez ówczesnego komendanta obozu Karla Ottona Kocha 7 23 marca 1942 r. Trudności związane z dostawą surowców oraz z transportem zmusiły Himmlera do wydania w odpowiedzi na pismo vice-ministra, Kleinmana decyzji o zmniejszeniu rozmiarów obozu na Majdanku. Należy też wspomnieć, że dyrektywy w sprawie traktowania więźniów w obozie wychodziły z powstałego w 1939 r. Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy. 6 Cennym dokumentem pozwalającym na odtworzenie Programu jest odpowiedź Himmlera z dnia 14 marca 1942 r. na pismo wiceministra Komunikacji Klainmana. 7 Karl Otto Koch (ur. 2 sierpnia 1897 r., zm. 5 kwietnia 1945 r.). Zbrodniarz hitlerowski, komendant niemieckich obozów koncentracyjnych Buchenwald i Majdanek. 17

18 Majdanek jako obóz koncentracyjny dla 50 tys. później 150 tys. więźniów miał spełniać potrójny cel, na co wskazują wszystkie przytoczone przeze mnie dokumenty. Jako obóz pracy wytwarzałby w swoich zakładach produkty niezbędne dla potrzeb placówek SS na okupywanych terenach Związku Radzieckiego. Będąc ogromnym rezerwuarem siły roboczej, miał zaopatrywać robotnikiem więźniem wiele placówek przemysłowych. Te dwa cele zawierały same w sobie trzeci cel, zagładę więźniów obozu. Plany budowlane obozu były konsekwentnie realizowane w morderczym tempie. Dopiero ze względu na trudności frontowe Himmler był zmuszony zmniejszyć projektowane rozmiary obozu. Formalnym potwierdzeniem tego faktu była adnotacja Juhnkoffa z dnia 14 maja 1944 r. na planie generalnym KL, ograniczająca jego realizację do 8 pól więźniarskich. Do dziś wielce kontrowersyjnym jest temat dotyczący liczby ofiar obozu koncentracyjnego na Majdanku. W literaturze przedmiotu dotychczas podawano dwie liczby ofiar Majdanka ok. 360 tys. lub ok. 235 tys. 8 Współcześnie według Tomasza Kranza, kierownika Działu Naukowego Państwowego Muzeum na Majdanku w obozie zginęło jednak ok. 59 tys. Żydów i ok. 19 tys. obywateli innych narodowości, głównie Polaków i Białorusinów. Należy jednak pamiętać, że liczba ta jest wynikiem wstępnych badań i stanowi jedynie ogólny szacunek, ale jak mówi Kranz Bardziej prawdopodobny w świetle źródeł niż poprzednie. 9 Podsumowując moje rozważania opierające się na materiałach źródłowych oraz literaturze przedmiotu można wskazać szereg dokumentów mających bezpośredni wpływ na kształt i funkcje obozu na Majdanku. Wspomnianą grupę aktów otwiera notatka Himmlera z dnia 21 lipca 1941 r. Stanowiła ona formalny rozkaz budowy obozu koncentracyjnego. Realizacją jej postanowień było polecenie budowy obozu koncentracyjnego wydane w dniu 22 września 1941 r. przez H.Kammlera. To Program Heinrich zawierał natomiast szczegółowe rozwiązania postanowień zawartych we wcześniejszych dokumentach. Zmieniał również docelową wielkość obozu. Nie sposób pominąć tutaj postanowienia inż. Kammlera powiększającego liczbę jeńców do 150 tys. osób. Wreszcie za podstawę prawną lokalizacji obozu na Majdanku uznawać będziemy umowę zawartą między władzami SS a gubernatorem dystryktu z dnia 26 września 1941 r. Pamiętajmy jednak, że mimo faktu działania obozu 8 Liczbę ofiar 360 tys. podają: Encyklopedia Holokaustu, Brytanica oraz Encyklopedia Powszechna PWN. Druga liczba (235 tys. ofiar) pochodzi z artykułu z 1992 r. dr Czesława Rajcy, obecnie emerytowanego pracownika muzeum. Taką liczbę ofiar podaje również Wikipedia. 9 T. Kranz, Ewidencja zgonów i śmiertelność więźniów KL Lublin [w:] Zeszyty Majdanka nr XXIII/2004, Lublin. 18

19 Studenckie Zeszyty Naukowe Nr 17 koncentracyjnego na Majdanku zgodnie z uznanym ówcześnie prawem pozytywnym, tak naprawdę same jego funkcje przekreślały możliwość jego istnienia w zgodzie z prawem natury. Oceniając jednak jego legalność istnienienia w odniesieniu do powojennego ładu prawnego, można uznać tutaj zasadność formuły Rradbrucha dotyczącej ustawodawstwa całej całej III Rzeszy lex iustissima non est lex 10. I o ile brak legalności podstaw prawnych obozu na Majdanku nawet w świetle powyższej formuły może wydać się dyskusyjny, o tyle z moralnego punktu widzenia ocena z pewnością nie podlega żadnej dyskusji. Ukazana przeze mnie jako wielka biurokratyczna maszyna, Obóz Koncentracyjny na Majdanku stał się miejscem kaźni setek ludzkich istnień. Pozornie stworzone przepisy posłużyły ludziom jako narzędzie w tworzeniu wielkiej fabryki śmierci. To dzięki takim miejscom nasze dumne stuleci musi po wsze czasy nosić piętno drutów kolczastych. Uważam, że powinniśmy poczuwać się do obowiązku, aby wiedzieć jak najwięcej o tej morderczej pladze ludzkości. Bibliografia: Kranz T., Ewidencja zgonów i śmiertelność więźniów KL Lublin [w:] Zeszyty Majdanka nr XXIII/2004, Lublin. Marszałek J., Geneza i początki budowy obozu na Majdanku [w:] Zeszyty Majdanka nr I/1965, Lublin. Marszałek J., Majdanek obóz koncentracyjny w Lublinie, Warszawa Morawska Z., System strzeżenia i sposoby izolacji więźniów [w:] Zeszyty Majdanka nr I/1965, Lublin. Zajadło J., Dziedzictwo przeszłości. Gustaw Radbruch portret filozofa, prawnika, polityka i humanisty, Gdańsk Z łac. prawo niesprawiedliwe nie jest prawem. Głosi ona, iż dana norma prawna może być zanegowana, jeśli łamie podstawowe normy prawne. 19

20 Dominik Jarosiński Eksperymenty medyczne na ludziach w niemieckich nazistowskich obozach koncentracyjnych I. Wstęp Będę stosował zabiegi lecznicze wedle mych możliwości i zdolności ku pożytkowi chorych, broniąc ich od uszczerbku i krzywdy (...). W czystości i niewinności zachowam życie swoje i sztukę swoją (...). Do jakiegokolwiek wejdę domu, wejdę doń dla pożytku chorych, wolny od wszelkiej chęci krzywdzenia szkodzenia (...) 1. Przytoczony cytat jest fragmentem przysięgi Hipokratesa, którą składają absolwenci studiów medycznych przed rozpoczęciem pracy w zawodzie lekarza. W świetle wydarzeń II wojny światowej oraz związanych z nimi praktykami w obozach koncentracyjnych okazała się ona jedynie pustymi słowami, czego dowodzą poruszone w tej pracy fakty. Aby lepiej zrozumieć rozmiary procederu, który jest tematem przewodnim tej publikacji, należy odnieść cytowany tekst do relacji Niklasa Nyiszliego: Wycinałem mięso z ciał żywych, zdrowych dziewcząt ( ). Kąpałem zwłoki kalek i karłów w roztworze chlorowanego wapna, albo też gotowałem w kadziach, aby ich odpowiednio spreparowane szkielety trafiły do muzeów Trzeciej Rzeszy i tam służyły pokoleniom jako dowód świadczący o słuszności wytępienia narodów «niższej rasy» 2. Te wspomnienia prosektora przy doktorze Mengele to tylko skąpa ilościowo ale jak bardzo nasycona w okrucieństwa autentyczna opowieść dotycząca niekontrolowanej przez nikogo działalności pseudolekarzy, bo tylko tak można ich nazwać, w niemieckich obozach koncentracyjnych. Pod pretekstem poszukiwania nowych metod leczenia różnych schorzeń nękających ludzkość oraz w imię dobra wszystkich ludzi dokonywali tam zbrodniczych eksperymentów na ludziach. Trzeba w tym miejscu dodać, że na ludziach bardzo często zdrowych, młodych, silnych. 1 Fragment Przysięgi Hipokratesa, którą składają absolwenci studiów medycznych przed rozpoczęciem pracy w zawodzie lekarza. 2 E. Klee, Auschwitz medycyna III rzeszy i jej ofiary, Kraków 2005, s