SPÓŁDZIELCZOŚĆ SOCJALNA NA OPOLSZCZYŹNIE

Transkrypt

1 SPÓŁDZIELCZOŚĆ SOCJALNA NA OPOLSZCZYŹNIE

2 Broszura została przygotowana w ramach projektu Rozwój Ekonomii Społecznej na Opolszczyźnie współfinansowanego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VII Promocja integracji społecznej Poddziałanie Wsparcie ekonomii społecznej. Projekt był realizowany w partnerstwie 3 NGO: Opolskie Centrum Demokracji Lokalnej FRDL Partnerzy: Opolskie Centrum Wspierania Inicjatyw Pozarządowych, ul. Damrota 4, Opole Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej (DWPN), ul. 1 Maja 13, Opole Okres realizacji projektu: 1 maja 2010r czerwca 2011r. Kierownik projektu: Korekta: Wydawca: Anna Wiesiołek Lidia Koss Opolskie Centrum Demokracji Lokalnej FRDL ul. Krakowska 51, Opole Projekt okładki: Agencja Reklamowa LEADER Skład i druk: Agencja Reklamowa LEADER ul. Dwernickiego 4, Opole Publikacja odzwierciedla jedynie stanowisko jej autorów i Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za umieszczone w niej zawartości merytoryczne. IELC Broszura bezpłatna - 2 -

3 Spis treści Wstęp 5 Spółdzielnie socjalne 8 Spółdzielczość socjalna w Polsce 8 Spółdzielczość w Europie 9 Prawo a spółdzielnie socjalne 11 Polityka Państwa wobec spółdzielczości socjalnej 14 Wsparcie spółdzielni socjalnych 15 Zasady spółdzielczości 17 Jak założyć spółdzielnię socjalną? 19 Sposoby finansowania spółdzielni socjalnych w Polsce 20 Powody, dla których warto założyć spółdzielnię socjalną - jesteśmy sobie potrzebni! 28 Dobre Praktyki Opolskiej Spółdzielczości Socjalnej

4 - 4 -

5 Drogi czytelniku, czytelniczko! Oddajemy do Państwa oceny broszurę promującą spółdzielczość socjalną, przygotowaną przez zespół Opolskiego Centrum Wspierania Inicjatyw Pozarządowych. Przygotowując materiał dotyczący promocji spółdzielczości socjalnej na Opolszczyźnie stanęliśmy przed wielkim wyzwaniem. Trudność zadania z jednej strony polega na tym, że już od dobrych kilku lat na rynku wydawniczym pojawiają się publikacje, które mniej lub bardziej ściśle dotykają tematyki ekonomii społecznej. Kolokwialnie mówiąc ekonomia społeczna jest wszędzie, w pracy, w szkole, w urzędzie, na ulicy, w mediach, na plakatach itp. Z drugiej zaś strony z perspektywy praktyków, którzy na co dzień współpracują z podmiotami ekonomii społecznej zauważamy jak wiele jest jeszcze do zrobienia aby rozwijać pozytywne działania i innowacyjne podejście do problemów społecznych, na które odpowiadają między innymi stowarzyszenia, fundacje czy właśnie spółdzielnie socjalne. Opracowując poszczególne elementy broszury staraliśmy się czerpać z dostępnych źródeł jak również wykorzystywać doświadczenia własne. Mamy nadzieję, że nasza broszura dostarczy Państwu nowego spojrzenia na spółdzielnie socjalne. Stąd podział na część teoretyczną i praktyczną, które pozwolą Państwu na ugruntowanie wiedzy z zakresu ekonomii społecznej a jednocześnie dobre przykłady z regionu opolskiego zainspirują do tworzenia nowych podmiotów wspierających osoby wykluczone społecznie w powrocie do pełnienia ról społecznych. Broszura ma na celu promowanie różnorodnych form spółdzielczości socjalnej z uwzględnieniem praktycznych rozwiązań z terenu województwa opolskiego. Spółdzielnie socjalne jako wyraz praktycznego zastosowania filozofii ekonomii społecznej łączą cele gospodarcze oraz społeczne, przy czym cele społeczne mają znaczenie nadrzędne. Jak wiadomo spółdzielczość socjalna przy wsparciu - 5 -

6 pomocy publicznej państwa daje możliwość między innymi osobom bezrobotnym, zagrożonym wykluczeniem społecznym, osobom niepełnosprawnym, tworzyć spółdzielnie socjalne przez co dochodzi do usamodzielnienia jednostki, zaspokajania potrzeb i rozwijania pozytywnych zachowań. Mamy świadomość, że materiał, który oddajemy w Państwa ręce nie wyczerpuje w całości katalogu tematów związanych ze spółdzielczością socjalną. Liczymy jednak, że wybrane przez nas zagadnienia teoretyczne pozwolą swobodnie zabierać głos w dyskusjach, podejmować działania zmierzające do tworzenia spółdzielni socjalnych. W części teoretycznej mamy nadzieję w przystępny sposób prezentujemy etiologię spółdzielczości socjalnej w Polsce, dodając tło innych krajów europejskich. Wskazujemy w dalszej części możliwe (wynikające z przepisów) sposoby finansowania spółdzielni socjalnych. Wreszcie rozliczamy się niejako z plusów i minusów funkcjonowania spółdzielni socjalnych, próbując odpowiedzieć na pytanie: dlaczego warto zakładać ten właśnie rodzaj podmiotów ekonomii społecznej. Broszura jest rezultatem współpracy w ramach projektu Rozwój ekonomii społecznej na Opolszczyźnie (finansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego), który był realizowany przez następujące podmioty: - Opolskie Centrum Demokracji Lokalnej Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej (Lider) - Opolskie Centrum Wspierania Inicjatyw Pozarządowych (Partner) - Dom Współpracy Polsko Niemieckiej (Partner). W tym miejscu w imieniu Opolskiego Centrum Wspierania Inicjatyw Pozarządowych chcemy podziękować partnerom za owocny czas współpracy i rozwijania partnerstwa lokalnego, co niewątpliwie przyczynia się do promocji ekonomii społecznej w naszym regionie. Zapewniamy, że jako organizacja wspierająca - 6 -

7 jesteśmy do dyspozycji osób, podmiotów i instytucji, które działają w obszarze ekonomii społecznej. Liczymy, że materiał który Państwo przeczytacie będzie motywacją do rozwijania wiedzy i umiejętności działania na rzecz lokalnych społeczności. Dzielimy się z Państwem naszą wiedzą, obserwacjami, wskazówkami ale również niepokojami. Wszystko to razem mamy nadzieję, będzie budować dialog obywatelski celem odpowiadania na ważne potrzeby społeczne w naszym regionie. Na koniec pragniemy przedstawić i jednocześnie podziękować zespołowi redakcyjnemu niniejszej broszury, w składzie: Gawinek Alicja Kosmala Tomasz Nowak Dorota Piechowicz Dorota Kontakt: Opolskie Centrum Wspierania Inicjatyw Pozarządowych ul. Damrota 4/35-36, Opole, tel , fax wew biuro@ocwip.pl, Opolskie Centrum Demokracji Lokalnej FRDL ul. Krakowska 51, Opole Tel , fax biuro@opole.frdl.pl Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej ul. 1 Maja 13/2, Opole Tel.: , fax: haus-opole@haus.pl - 7 -

8 Spółdzielnie socjalne Spółdzielnia socjalna jako jeden z podmiotów ekonomii społecznej jest ukierunkowana na realizację potrzeb osób, które są zagrożone wykluczeniem społecznym i mają trudności w znalezieniu pracy na otwartym rynku. Jest ona ważnym instrumentem aktywizacji społecznej i zawodowej, który ma za zadanie umożliwić swoim członkom powrót do uregulowanego życia społecznego i zawodowego. Spółdzielczość socjalna w Polsce Jednym z pionierów spółdzielczości na terenach Polski był Stanisław Staszic, który w 1816 roku założył w swoich dobrach Hrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze w celu udoskonalenia rolnictwa i przemysłu oraz wspólnego ratowania się w nieszczęściach jak pisał w ułożonym przez siebie statucie. Ruch spółdzielczy wywodzi się z okresu zaborów. W owych czasach był formą zrzeszania się i edukacji chłopów przez ziemiaństwo. Pozwalał wówczas na polepszenie lokalnego zaopatrzenia przez tworzenie prostego przetwórstwa rolnego i rzemiosła. Później powstawały w Polsce, na terenach zaboru pruskiego, spółdzielnie kredytowe Mieczysława Łyskowskiego, banki ludowe pod patronatem ks. Augustyna Szamarzewskiego czy ks. Piotra Wawrzyniaka i spółdzielnie kredytowe Maksymiliana Jackowskiego. Natomiast na terenach zaboru austriackiego zaczęły powstawać kasy Stefczyka, które nazwane tak zostały od nazwiska ich założyciela i patrona. W latach dwudziestych XX w. kasy Stefczyka zaczęły rozprzestrzeniać się poza obszary Galicji, a w okresie międzywojennym należało do nich już półtora miliona ludzi. Jedną z najstarszych w Polsce spółdzielni mieszkaniowych jest Spółdzielnia Mieszkaniowa Kopernik w Toruniu. Została założona 4 października 1902 jako Stowarzyszenie Urzędników dla Budowy Domów i Mieszkań w Toruniu. Pierwszym domem, który wybudowała, była - 8 -

9 kamienica przy ul. Konopnickiej na Bydgoskim Przedmieściu. Działa do dzisiaj. Łącznie wybudowała już ponad 17 tysięcy mieszkań w Toruniu. Druga wojna światowa przerwała ich rozwój, ale spółdzielnie odrodziły się w Polsce po 1989 roku. Doskonalone w kolejnych latach obowiązują nadal i Franciszek Stefczyk jest dziś patronem ruchu SKOK, a największa kasa w naszym kraju to właśnie SKOK Stefczyka. Polska posiada wieloletnie doświadczenie w spółdzielniach inwalidów i niewidomych, jednak po roku 1989 spółdzielnie te dopadł kryzys ( ) uznano je za relikt PRL i pozbawiono wielu dotychczasowych doświadczeń. Dlatego też potrzebne były nowe rozwiązania nadające nowy ton rozwiązaniom spółdzielczym, a jednocześnie odwołujące się do naszych krajowych doświadczeń (Juszczyk, Mierzejewski, Ołdak, 2009: s. 5). Spółdzielczość w Europie Spółdzielnie socjalne od wielu lat funkcjonują w Unii Europejskiej, a jednym z najlepszych przykładów jakie należy tu przytoczyć są Włochy. Włochy Spółdzielczość socjalna wywodzi się z Włoch. To tam na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych szukano rozwiązań umożliwiających osobom niepełnosprawnym znalezienie swojego miejsca na rynku pracy. Organizacje świadczące usługi społeczne związane były głównie z kościołem i istniało tylko kilka fundacji. Włoski system zabezpieczenia społecznego nie potrafił skutecznie rozwiązywać problemów ludzi cierpiących na choroby umysłowe, bezdomność czy długotrwałe bezrobocie. Wynikiem ówczesnego kryzysu włoskiej polityki społecznej było powstanie współczesnego sektora organizacji pozarządowych. Rozwój organizacji pozarządowych napotykał na poważne bariery prawne - stowarzyszenia nie mogły prowadzić żadnej działalności mającej wymiar ekonomiczny - ani wytwórczej ani usługowej

10 W oczywisty sposób uderzało to w te podmioty, których celem działania jest reintegracja społeczno - zawodowa. Jedną z koncepcji na ominięcie tych barier stały się spółdzielnie socjalne. W roku 1981 rozpoczęto dyskusje nad regulacją prawną o spółdzielniach socjalnych, która 8 lipca 1991 roku zakończyła się uchwaleniem ustawy o spółdzielniach socjalnych (Juszczyk, Mierzejewski, Ołdak, 2009: s. 4). I jak czytamy dalej: Ustawa wskazała wówczas odrębność włoskich spółdzielni od tradycyjnych spółdzielni pracy, w związku z tym iż działają one w celu zapewnienia wspólnych korzyści swoim członkom, podczas gdy spółdzielnie socjalne działają także na rzecz miejscowego środowiska. Już od roku 1993 można zauważyć dynamiczny rozwój tych spółdzielni, których celem jest reintegracja społeczna i zawodowa. W 2001 roku we Włoszech działało już 5600 spółdzielni socjalnych (taki model spółdzielni proponuje polska ustawa o promocji zatrudnienia). Zostały wyodrębnione dwa typy spółdzielni socjalnych. 1 typ A który zorientowany jest na świadczenie usług z zakresu pomocy społecznej (m.in.: opieka nad osobami starszymi, edukacja, ochrona zdrowia); i 2 typ B nastawione na zatrudnianie osób wykluczonych/dyskryminowanych na otwartym rynku pracy (m.in. osobom niepełnosprawnym umysłowo, fizycznie, pacjentom szpitali psychiatrycznych czy osobom uzależnionym od alkoholu i narkotyków. Hiszpania W Hiszpanii przyjęto model przejściowego zatrudnienia, który umożliwia integrację osób niepełnosprawnych i wykluczonych na otwartym rynku pracy. Nie są tworzone miejsca pracy chronionej, ale wspierana jest aktywność osób w dostosowywaniu się do rynku pracy. Niemcy W Niemczech najczęściej spotykaną forma są przedsiębiorstwa społeczne

11 ukierunkowane na tworzenie miejsc pracy dla osób nieaktywnych zawodowo. Przedsiębiorstwa te korzystają z tymczasowej pomocy publicznej. Szwecja Tradycje spółdzielczości socjalnej sięgają lat 70 tych ubiegłego wieku. Tu dość silnie spółdzielczość wspierana jest przez władze lokalne. Pomoc dotyczy lokali, szkoleń, doradztwa, zdarza się także, że gmina finansuje pracę opiekunów spółdzielni zajmujących się biznesową stroną funkcjonowania przedsięwzięcia. Belgia W Belgii każda spółdzielnia posiada doradcę mającego duże doświadczenie biznesowe. Lokalne władze pokrywają przez pierwszy rok 100%, potem 50% a następnie wraz z usamodzielnianiem się spółdzielni 25% jego wynagrodzenia. Prawo a spółdzielnie socjalne Ideę spółdzielczości próbowały realizować stowarzyszenia i fundacje, jednak z uwagi na specyfikę przedsiębiorstw społecznych nie prowadziło to do usamodzielnienia się odbiorców tych działań. Uchwalenie ustawy z dnia 13 czerwca 2003 roku o zatrudnieniu socjalnym, gdzie zalegalizowano pojęcie wykluczenia społecznego (art.1), reintegracji społecznej (art.2 ust. 4) oraz możliwość powołania centrów integracji społecznej, w których jednym z zadań było wspieranie działalności spółdzielczej można uznać za początki tworzenia ram instytucjonalnych dla spółdzielczości socjalnej. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, nowelizująca ustawę z 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (Dz.U. 2003, Nr 188, poz z późn. zm.) wprowadziła pojęcie spółdzielni socjalnej do porządku prawnego (Sobol, 2009: s. 11). Podstawowym aktem prawnym regulującym działalność spółdzielni socjalnych w Polsce jest Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych wraz z nowelizacją z dnia 7 maja 2009 r

12 Ustawa ta wprowadziła korzystne zmiany dotyczące funkcjonowania spółdzielni socjalnych. Zmiany te dotyczą m.in. poszerzenia kręgu podmiotów uprawnionych do założenia spółdzielni socjalnej. Wśród uprawnionych wymieniono organizacje pozarządowe w rozumieniu przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, jednostki samorządu terytorialnego oraz kościelne osoby prawne. Ich liczba nie może jednak przekraczać 50% ogólnej liczby założycieli (wcześniej było 20 %). Członkowstwo w spółdzielni socjalnej mogą nabywać także inne osoby jeżeli ich praca na rzecz spółdzielni wymaga szczególnych kwalifikacji, których nie posiadają inne osoby (ich liczba nie może również stanowić więcej niż 50 %) ogólnej liczy członków spółdzielni. Ustawa o spółdzielniach reguluje m.in.: - kto może zostać założycielem spółdzielni, - co jest przedmiotem działalności spółdzielni socjalnej, - zasady funkcjonowania, - kwestie związane z połączeniem, podziałem lub likwidacją spółdzielni. Ustawa o spółdzielniach socjalnych określa również co jest przedmiotem działalności spółdzielni: Przedmiotem działalności spółdzielni socjalnej jest prowadzenie wspólnego przedsiębiorstwa w oparciu o osobistą pracę członków oraz cel działania: Spółdzielnia socjalna działa na rzecz: 1) społecznej reintegracji jej członków przez co należy rozumieć działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie umiejętności uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej i pełnienia ról społecznych w miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu, 2) zawodowej reintegracji jej członków przez co należy rozumieć działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie zdolności do samodzielnego świadczenia pracy na rynku pracy - a działania te nie są wykonywane w ramach prowadzonej przez spółdzielnię socjalną działalności gospodarczej

13 3) Spółdzielnia socjalna może prowadzić działalność społeczną i oświatowokulturalną na rzecz swoich członków oraz ich środowiska lokalnego, a także działalność społecznie użyteczną w sferze zadań publicznych określonych w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873,z późn. zm.). Pozostałe akty prawne regulujące działalność spółdzielni socjalnych: Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w zakresie osób bezrobotnych (Dz. U. z 2004r., Nr 99, poz z późn. zm.), nowelizacja ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz niektórych innych ustaw z dnia 16 grudnia 2010r. Wśród wielu zaktualizowanych przepisów znajdują się dwa mające istotny wpływ na proces zakładania spółdzielni socjalnych oraz na możliwości ich dofinansowania. Pierwszy z nich to art. 33 do którego dodano ustęp 4e o brzmieniu starosta nie może pozbawić statusu bezrobotnego, który został wpisany do Krajowego Rejestru Sądowego jako założyciel spółdzielni socjalnej po dniu zarejestrowania w powiatowym urzędzie pracy, w związku z uwzględnieniem przez starostę jego wniosku o przyznanie środków na założenie spółdzielni socjalnej, do dnia następnego po dniu otrzymania tych środków. Znowelizowano również zapis mówiący o możliwościach finansowania ze środków Funduszu Pracy wsparcia, o którym mowa w art. 12 ust. 3a ustawy z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych. Oznacza to, że obecnie art. 108 pkt. 41 jednoznacznie wskazuje na to, że z Funduszu Pracy można refundować składki na ubezpieczenie społeczne wynikające z ustawy o spółdzielniach socjalnych. Ustawa z 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2003r., Nr 122, poz z późn. zm),

14 Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, Ustawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2004r., Nr 173, poz z późn. zm.), Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2003r., Nr 96, poz. 873 z późn. zm.), znowelizowana ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z dnia 12 marca 2010r. Polityka Państwa wobec spółdzielczości socjalnej Spółdzielczość socjalna jest wyraźnie wykazana w dokumentach programowych rządu. Opiera się ona na trzech filarach: - działaniach programowych, - regulacjach prawnych, - instrumentach finansowych. W najważniejszym dokumencie rządowym, Strategia Rozwoju Kraju , Priorytet 4, którego celem jest budowa zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeństwa wskazano, iż promowana będzie integracja i aktywizacja społeczna, w szczególności rozwój instytucji zatrudnienia socjalnego, spółdzielczości socjalnej, budownictwa socjalnego, rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych jak też rozwój kontraktów socjalnych i innych instrumentów aktywizujących, stosowanych przez służby społeczne. Strategia Polityki Społecznej , tu jako jeden z celów przewidziano rozwój form ekonomii społecznej, na rzecz pobudzenia aktywizacji zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Cel ten powinien być realizowany poprzez: - rozwój ruchu spółdzielni socjalnych oraz spółdzielni inwalidzkich,

15 - promowanie współpracy pomiędzy publicznymi służbami zatrudnienia a ośrodkami pomocy społecznej w zakresie spółdzielczości socjalnej, - tworzenie lokalnych form zatrudnienia, mających na celu realizację gminnych usług o charakterze socjalnym i opiekuńczym, - stworzenie systemu wsparcia dla powstających instytucji finansowych udzielających pomocy podmiotom ekonomii społecznej, - włączenie samorządu terytorialnego (ze szczególnym uwzględnieniem gmin) w tworzenie systemu poręczeń i gwarancji dla powstających spółdzielni socjalnych i innych inicjatyw z zakresu ekonomii społecznej. Wsparcie spółdzielni socjalnych Od 2005 roku są realizowane programy przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, które polegają na wyłonieniu w trybie konkursowym podmiotów, których zadaniem jest udzielanie wszechstronnego wsparcia osobom zainteresowanym założeniem spółdzielni socjalnej, a także spółdzielniom już istniejącym. W 2005 roku powstały cztery regionalne Fundusze Ekonomii Społecznej, dzięki którym założono około 20 spółdzielni socjalnych. Od roku 2006 corocznie ogłaszany jest konkurs na Ośrodki Wsparcia Spółdzielczości Socjalnej (OWSS). Zadaniem tych Ośrodków jest udzielanie wsparcia w trzech obszarach: - usługi doradcze najczęściej doradztwo to jest związane z założeniem spółdzielni, przygotowaniem podstawowych dokumentów, jak np. statut, uchwały, - usługi edukacyjne kierowane przede wszystkim do grup inicjatywnych chcących założyć taki podmiot. Przybierają one formę warsztatów czy spotkań konsultacyjnych z już istniejącymi spółdzielniami socjalnymi. Pracownicy OWSS również zachęcają osoby uprawnione do zakładania własnych spółdzielni socjalnych, - usługi finansowe poznawanie grantów na pierwsze wyposażenie spółdzielni w sprzęt techniczny

16 Wykaz Ośrodków Wsparcia Spółdzielczości Socjalnej funkcjonujących w 2009r. Lp. Województwo Organizacja/podmiot prowadzący OWSS 1 Dolnośląskie Stowarzyszenie na Rzecz Spółdzielni Socjalnych - Poznań 2 Kujawsko pomorskie Centrum Integracji Społecznej CISTOR w Toruniu 3 Lubelskie Stowarzyszenie Nowa Szansa z Zamościa 4 Lubuskie Stowarzyszenie na Rzecz Spółdzielni Socjalnych Poznań 5 Łódzkie Krajowy Związek Rewizyjny Spółdzielni Inwalidów i Spółdzielni Niewidomych w Warszawie 6 Małopolskie Ośrodek Pomocy Społecznej w Kluczach Agencja Rozwoju Spółdzielczości w Krakowie 7 Mazowieckie Krajowy Związek Rewizyjny Spółdzielni Inwalidów i Spółdzielni Niewidomych w Warszawie 8 Opolskie Urząd Miejski w Byczynie 9 Podkarpackie Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego 10 Pomorskie Stowarzyszenie Wama Coop z Olsztyna 11 Podlaskie Stowarzyszenie Wama Coop z Olsztyna, Stowarzyszenie Nowa Szansaz Zamościa, Urząd Miasta Byczyna (dla powiatu łomżyńskiego) 12 Śląskie Powiatowy Urząd Pracy w Rudzie Śląskiej 13 Świętokrzyskie CARITAS Kielce 14 Warmińsko mazurskie Stowarzyszenie Wama Coop z Olsztyna, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynie 15 Wielkopolskie Stowarzyszenie na Rzecz Spółdzielni Socjalnych w Poznaniu

17 Zasady spółdzielczości Spółdzielnie socjalne należą do podmiotów społeczno gospodarczych i przez wzgląd na swój charakter często są obserwowane przez środowisko w którym funkcjonują. W takiej sytuacji kierowanie się jasnymi zasadami moralno etycznymi nabiera szczególnego znaczenia. Zgodnie z Deklaracją Spółdzielczej Tożsamości Międzynarodowego Związku Spółdzielczego (Międzynarodowy Związek Spółdzielczy jest niezależnym stowarzyszeniem, które zrzesza, reprezentuje i asystuje spółdzielniom z całego świata). Spółdzielnia jest autonomicznym zrzeszeniem osób, które zjednoczyły się dobrowolnie w celu zaspokajania swoich wspólnych aspiracji i potrzeb ekonomicznych, społecznych i kulturalnych poprzez współposiadanie i demokratycznie kontrolowane przedsiębiorstwo, dlatego też Międzynarodowy Ruch Spółdzielczy wypracował międzynarodowe zasady, za pomocą których spółdzielnie wprowadzają swoje wartości do praktyki. 1. Zasada dobrowolnego i otwartego członkowstwa Spółdzielnie są organizacjami, otwartymi dla wszystkich osób, które są zdolne do korzystania z ich usług, są zdolne do ponoszenia odpowiedzialności związanej z członkowstwem bez jakiejkolwiek dyskryminacji z powodu różnicy płci, społecznej, rasowej, politycznej czy religijnej. 2. Zasada demokratycznej kontroli członkowskiej Spółdzielnie są demokratycznymi organizacjami, które kontrolowane są przez swoich członków. Członkowie spółdzielni aktywnie uczestniczą w kreowaniu jej polityki oraz zarządzaniu obowiązuje zasada jeden członek jeden głos. 3. Zasada ekonomicznego uczestnictwa członków Członkowie uczestniczą w sposób sprawiedliwy w tworzeniu kapitału swojej spółdzielni i demokratycznie go kontrolują. Co najmniej część tego kapitału jest zazwyczaj wspólną własnością spółdzielni. Jeżeli członkowie otrzymują jakąś

18 rekompensatę od kapitału wniesionego jako warunek członkostwa, jest ona zazwyczaj ograniczona. Członkowie przeznaczają nadwyżki na jeden lub wszystkie spośród następujących celów: na rozwój swojej spółdzielni, jeśli to możliwe przez stworzenie funduszu rezerwowego, z którego przynajmniej część powinna być niepodzielna; na korzyści dla członków proporcjonalne do ich transakcji ze spółdzielnią; na wspieranie innych dziedzin działalności zaaprobowanych przez członków. 4. Zasada autonomii i niezależności Spółdzielnie są autonomicznymi organizacjami wzajemnej pomocy kontrolowanymi przez swoich członków. Jeśli zawierają porozumienia z innymi organizacjami, włączając w to rządy lub pozyskują swój kapitał ze źródeł zewnętrznych, to czynią to tylko na warunkach zapewniających demokratyczną kontrolę swoich członków oraz zachowanie swojej spółdzielczej autonomii. 5. Zasada kształcenia, szkolenia, informacji Spółdzielnie zapewniają możliwość kształcenia i szkolenia swoim członkom, osobom pełniącym funkcje przedstawicielskie z wyboru, menedżerom i pracownikom tak, aby mogli oni efektywnie przyczyniać się do rozwoju swoich spółdzielni. Informują one ogół społeczeństwa a zwłaszcza młodzież i osoby kształtujące opinię społeczną o istocie spółdzielczości i korzyściach z nią związanych. 6. Zasada współpracy miedzy spółdzielniami Spółdzielnie w najbardziej efektywny sposób służą swoim członkom i umacniają ruch spółdzielczy poprzez współpracę w ramach struktur lokalnych, krajowych, regionalnych i międzynarodowych. 7. Zasada troski a społeczność lokalna Spółdzielnie pracują na rzecz właściwego rozwoju społeczności lokalnych, w których działają poprzez prowadzenie polityki zaaprobowanej przez swoich członków

19 Jak założyć spółdzielnię socjalną? Krok 1 Decyzja Ustalenie charakteru spółdzielni (produkcyjna? usługowa?) i pomysłu na działalność. Później napisanie biznesplanu i określenie strategii działania; Krok 2 Przygotowanie statutu Statut to podstawowy akt prawny spółdzielni. Określa jej charakter, prawa i obowiązki członków, kompetencje poszczególnych organów, tryb podejmowania decyzji itd.; Krok 3 Rejestracja Spółdzielnia socjalna musi zostać wpisana do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Oprócz złożenia wymaganych dokumentów (m.in. wypełnionych formularzy zgłoszeniowych, protokołu z walnego zebrania i podjętych na nim uchwał). Tak jak w przypadku rejestracji działalności gospodarczej trzeba zdobyć REGON, NIP i pójść do ZUS. Sposoby finansowania spółdzielni socjalnych w Polsce Zanim zaczniemy działać (Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych, Dz. U. nr 94, poz.651 z późn. zm.). Jeszcze na etapie tworzenia spółdzielni socjalnych pojawiają się pierwsze wzmianki o funduszach. Dokładnie mówiąc chodzi o fundusz zasobowy spółdzielni, który nie podlega podziałowi miedzy członków spółdzielni a w chwili likwidacji spółdzielni jest przeznaczony na cele, do realizacji których została utworzona spółdzielnia lub na cele społeczne. Jeżeli w wyniku działalności spółdzielni wystąpią straty, to w pierwszej kolejności są one pokrywane z funduszu zasobowego, a dopiero jeśli środki te są

20 niewystarczające sięga się do funduszu udziałowego, który opisany będzie w dalszej części. W statucie spółdzielni socjalnej należy określić wysokość wpisowego, które każdy członek ma obowiązek wpłacić w momencie przystąpienia do spółdzielni. Wpisowe rzecz jasna nie podlega zwrotowi. Co do wysokości wpisowego, ustalają go członkowie założyciele spółdzielni socjalnej. Podsumowując fundusz zasobowy spółdzielni socjalnej powstaje z: wpłat wpisowych dokonanych przez członków spółdzielni socjalnej, z części nadwyżki bilansowej (dochodu ogólnego), darowizn, spadków, zapisów dokonanych na rzecz spółdzielni i innych źródeł. Drugim rodzajem funduszu, jest fundusz udziałowy spółdzielni, który powstaje tylko i wyłącznie z wpłat udziałów zadeklarowanych przez członków spółdzielni. Udziały określają poziom, na którym członek spółdzielni uczestniczy w zyskach lub w ewentualnym pokrywaniu strat spółdzielni. To statut powinien określać minimalną i maksymalną liczbę udziałów. Członek spółdzielni nie może żądać zwrotu udziałów przed ustaniem jego członkowstwa. W statucie powinien się również znaleźć zapis o możliwości wnoszenia przez członków wkładów na własność spółdzielni. Wkład ten oznacza ruchomość lub nieruchomość o pewnej wartości albo kwotę pieniędzy, która jest przekazywana przez członka jako część majątku spółdzielni. Środki na podjecie działalności gospodarczej przyznawane z Funduszu Pracy przekazywane są spółdzielni socjalnej przez osobę ubiegającą się o nie w formie wkładu. W statucie należy również określić tryb i sposób wnoszenia wkładów, zasady wyceny itp. Wsparcie finansowe dla spółdzielczości socjalnej (Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004r. o promocji zatrudnienia i instytucji rynku pracy). Ustawa o spółdzielniach socjalnych stworzyła możliwość pozyskania pierwszych środków finansowych przez założycieli z Funduszu Pracy. W związku z tym należy złożyć do starosty właściwego ze względu na miejsce zamieszkania bądź pobytu albo ze względu na miejsce prowadzenia działalności, wniosek

21 o przyznanie środków z Funduszu Pracy na działalność w formie spółdzielni socjalnej. W myśl art. 46 ust. 3 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucji rynku pracy osobom, które zamierzają utworzyć spółdzielnię socjalną przysługują dwie podstawowe formy wsparcia: - wsparcie do 300% przeciętnego wynagrodzenia dla osoby bezrobotnej na założenie spółdzielni socjalnej; - wsparcie do 200% przeciętnego wynagrodzenia dla osoby bezrobotnej na przystąpienie do spółdzielni socjalnej. Fundusze, o których mowa mogą być przeznaczone na zakup środków trwałych, wyposażenia, towaru, maszyn itp. Natomiast środki te nie mogą być przeznaczone na udziały w spółkach, na działalność sezonową i zakup ziemi i innych nieruchomości, zakup, remont czy adaptacje lokalu, w którym będzie prowadzona działalność gospodarcza. Środki ze wsparcia nie mogą być również przeznaczone na opłaty leasingowe, przejęcie działalności gospodarczej wykonywanej przez inną osobę, pokrywanie kosztów dzierżawy, danin publicznych, szkoleniowych i innych opłat administracyjnych. Po złożeniu w danym Urzędzie Skarbowym rozliczenia wydatkowania środków, musi nastąpić zarejestrowanie działalności gospodarczej, przy czym nie może przekroczyć to okresu 2 miesięcy od podpisania umowy. Dodatkowo w ramach udzielanego dofinansowania osoba bezrobotna musi nieprzerwanie prowadzić działalność gospodarczą przez okres co najmniej 12 miesięcy. Po spełnieniu kryterium czasowego (12 miesięcy) i nieprzerwalnego prowadzenia działalności gospodarczej należy przedłożyć zaświadczenie z organów rejestrowych potwierdzające ten stan rzeczy. W przypadku nie dotrzymania warunków umowy (dokładniej mówiąc w przypadku nie prowadzenia działalności gospodarczej ponad 12 miesięcy bądź nie rozliczenia w wyznaczonym terminie środków zgodnie z celem, na jaki zostały udzielone), beneficjent zobowiązany jest zwrócić środki wraz z odsetkami ustawowymi w terminie 30 dni