Prawo o aktach stanu cywilnego

Transkrypt

1

2 Prawo o aktach stanu cywilnego Komentarz Orzecznictwo Wzory dokumentów i pism Alicja Czajkowska El bieta Pachniewska Wydanie 5 Stan prawny na 15 września 2011 roku Warszawa 2011

3 Poszczególne rozdziały opracowały: Alicja Czajkowska: przedmowa, rozdziały 4 6, 8, Elżbieta Pachniewska: rozdziały 1 3, 7, 9 Redaktor prowadzący: Anna Popławska Opracowanie redakcyjne: Anna Popławska, Magdalena Urbańska Redakcja techniczna: Agnieszka Szeszko Projekt okładki i stron tytułowych: Michał Piotrowski Copyright by LexisNexis Polska Sp. z o.o Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych bez pisemnej zgody Autorek i wydawcy. ISBN LexisNexis Polska Sp. z o.o. Ochota Office Park 1, Al. Jerozolimskie 181, Warszawa tel , faks Infolinia: Redakcja: tel , , , faks biuro@lexisnexis.pl Księgarnia Internetowa: dostępna ze strony

4 Spis treści Wykaz skrótów Przedmowa Część pierwsza Ustawa z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 161, poz ze zm.) Rozdział 1. Przepisy ogólne (art. 1 9) Rozdział 2. Właściwość miejscowa w sprawach rejestracji stanu cywilnego (art ) Rozdział 3. Zasady sporządzania aktów stanu cywilnego i prowadzenia ksiąg stanu cywilnego (art ) Rozdział 4. Unieważnienie, sprostowanie, ustalenie treści, odtworzenie i uzupełnienie aktu stanu cywilnego (art ) Rozdział 5. Akt urodzenia (art ) Rozdział 6. Zawieranie małżeństw i akt małżeństwa (art ) Rozdział 7. Akt zgonu (art ) Rozdział 8. Szczególne wypadki rejestracji stanu cywilnego (art ) Rozdział 9. Odpisy aktów stanu cywilnego i zaświadczenia (art ) Rozdział 10. Przepisy karne (art. 84) Rozdział 11. Zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy przejściowe i końcowe (art ) Część druga Przepisy wykonawcze i związkowe 1. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 26 października 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania aktów stanu cywilnego, sposobu prowadzenia ksiąg stanu cywilnego, ich kontroli, przechowywania i zabezpieczenia oraz wzorów aktów stanu cywilnego, ich odpisów, zaświadczeń i protokołów (Dz.U. Nr 136, poz. 884 ze zm.)

5 Spis treści 2. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 września 1999 r. w sprawie wzoru i sposobu noszenia odznaki przez kierownika urzędu stanu cywilnego w czasie przyjmowania oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński (Dz.U. Nr 97, poz. 1135) Ustawa z dnia 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska (Dz.U. Nr 220, poz ze zm.) Dekret z dnia 3 lutego 1947 r. w sprawie ważności niektórych małżeństw i rozwodów obywateli polskich (Dz.U. Nr 14, poz. 51) Ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. Nr 80, poz. 432) Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318) (wyciąg) Oświadczenie rządowe z dnia 3 kwietnia 1998 r. w sprawie wymiany dokumentów ratyfikacyjnych Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, podpisanego w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 51, poz. 319) Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59 ze zm.) (wyciąg) Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Przepisy wprowadzające Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 60) Ustawa z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 993 ze zm.) Ustawa z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności (Dz.U. Nr 217, poz ze zm.) Ustawa z dnia 6 sierpnia 2010 r. o dowodach osobistych (Dz.U. Nr 167, poz ze zm.) Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) (wyciąg) Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) (wyciąg) Ustawa z dnia 26 czerwca 1997 r. o zmianie ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1998 r. Nr 59, poz. 375) (wyciąg) Obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 lutego 2008 r. w sprawie ogłoszenia wykazu stanowisk, których zajmowanie upoważnia do sporządzenia zaświadczenia stanowiącego podstawę sporządzenia aktu małżeństwa zawartego w sposób określony w art. 1 2 i 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (M.P. Nr 18, poz. 191) Część trzecia Orzecznictwo sądowe 1. Orzecznictwo dotyczące urodzeń Orzecznictwo w sprawach rejestracji stanu cywilnego w latach

6 Spis treści Część czwarta Wzory dokumentów stanu cywilnego i pism 1. Wzory aktu urodzenia i jego odpisów Odpis skrócony aktu urodzenia Akt urodzenia Odpis zupełny aktu urodzenia Wzory aktów związanych z zawarciem małżeństwa Akt małżeństwa zawarty przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego Odpis zupełny aktu małżeństwa Odpis skrócony aktu małżeństwa Akt małżeństwa zawarty przed duchownym ze skutkami cywilnymi (na druku dotychczasowym) Zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa Zaświadczenie stanowiące podstawę sporządzenia aktu małżeństwa zawartego w sposób określony w art. 1 2 i 3 k.r.o Pismo o odmowie sporządzenia aktu małżeństwa, gdy zaświadczenie wpłynęło do urzędu stanu cywilnego po upływie 5 dni Pismo o odmowie sporządzenia aktu małżeństwa zawartego bez zaświadczenia kierownika urzędu stanu cywilnego Protokół zawarcia małżeństwa poza lokalem urzędu stanu cywilnego Akt małżeństwa zawarty poza lokalem urzędu stanu cywilnego Akt małżeństwa sporządzony z udziałem pełnomocnika Akt małżeństwa zawarty przy udziale tłumacza Akt małżeństwa zawarty przez małżonka głuchoniemego (lub niewidomego) z udziałem biegłego Wniosek do sądu rejonowego o rozstrzygnięcie, czy małżeństwo może być zawarte Akt małżeństwa zawarty przez małżonka, który nie może pisać Pismo o skierowanie sprawy do sądu w trybie art. 5 k.r.o Zaświadczenie dotyczące zawarcia małżeństwa za granicą Wzory aktu zgonu i jego odpisów Odpis skrócony aktu zgonu Akt zgonu Odpis zupełny aktu zgonu Adnotacje w akcie zgonu przy separacji Wzory oświadczeń, protokołów i decyzji dotyczących rejestracji stanu cywilnego Protokół zgłoszenia urodzenia dziecka Protokół przyjęcia oświadczenia o uznaniu ojcostwa Protokół przyjęcia oświadczenia złożonego w trybie art k.r.o. o nazwisku dziecka Protokół przyjęcia oświadczenia złożonego w trybie art k.r.o. o zmianie nazwiska dziecka

7 Spis treści 4.5. Oświadczenie o zmianie imienia dziecka Decyzja kierownika urzędu stanu cywilnego Postanowienie o przeglądaniu ksiąg urodzeń Decyzja o sprostowaniu błędu pisarskiego Decyzja o odtworzeniu treści aktu Wzory wzmianek w akcie małżeństwa po otrzymaniu orzeczenia sądu okręgowego i adnotacji w odpisie skróconym Wzory innych wzmianek dodatkowych Część piąta Wykaz umów międzynarodowych i konwencji konsularnych dotyczących obrotu prawnego z zagranicą w sprawach cywilnych i rodzinnych oraz państw obcych, które uczestniczą w obrocie prawnym z Polską 1. Wykaz obowiązujących umów dwustronnych z zakresu obrotu prawnego z zagranicą Informacja dotycząca zakresu terytorialnego zastosowania umów zawartych z Wielką Brytanią Wykaz konwencji konsularnych łączących Polskę z innymi państwami Konwencja Wiedeńska o stosunkach konsularnych, sporządzona w Wiedniu 24 kwietnia 1963 r. (Dz.U. z 1982 r. Nr 13, poz. 98 i 99) Konwencje dwustronne Wykaz umów międzynarodowych dotyczących uznawania wyroków orzekających rozwód Wykaz państw, w stosunkach z którymi wyroki orzekające rozwód uznawane są z mocy prawa (w zakresie określonym przez umowy) Wykaz państw, w stosunkach z którymi Rzeczpospolitą Polską obowiązują umowy o udzielanie pomocy prawnej w sprawach cywilnych Wykaz umów międzynarodowych dotyczących wykonywania orzeczeń sądów w sprawach cywilnych Wykaz umów przewidujących zniesienie wymagania legalizacji określonych zagranicznych dokumentów urzędowych Wykaz państw, których ustawodawstwa przewidują wydawanie dokumentów stwierdzających możność zawarcia małżeństwa według prawa ojczystego Wykaz państw, których ustawodawstwa nie przewidują wydawania dokumentów stwierdzających możność zawarcia małżeństwa według prawa ojczystego Wykaz państw, których ustawodawstwa wymagają uzyskania przez swoich obywateli specjalnego zezwolenia na zawarcie małżeństwa z obywatelami państw obcych Wykaz państw, które przewidują w swoich ustawodawstwach zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika lub uznają ważność małżeństw zawartych za granicą przez peł no moc ni ka, zgodnie z prawem obowiązującym w miejscu zawarcia małżeństwa

8 Spis treści Część szósta Teksty międzynarodowych konwencji i rozporządzenia Rady (WE) 1. Konwencja nr 3 dotycząca międzynarodowej wymiany informacji z zakresu stanu cywilnego, sporządzona w Stambule dnia 4 września 1958 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 172, poz. 1667) Konwencja nr 17 w sprawie zwolnienia od legalizacji niektórych aktów i dokumentów, sporządzona w Atenach dnia 15 września 1977 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 148, poz. 1446) Rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz.Urz. z 2004 r., polskie wyd. specjalne, rozdz. 19: Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, t. 6, s. 243 ze zm. i ze sprost.) Konwencja nr 16 dotycząca wydawania wielojęzycznych odpisów skróconych aktów stanu cywilnego, sporządzona w Wiedniu dnia 8 września 1976 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 166, poz. 1735) Konwencja znosząca wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych, sporządzona w Hadze dnia 5 października 1961 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 112, poz. 938) Bibliografia Skorowidz

9 Wykaz skrótów podpisany w Warszawie 28 lipca 1993 r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 51, Dz.U. Dziennik Ustaw Dz.Urz. WE Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich (od 1 lutego 2003 r. Dz.Urz. UE Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej) k.c. ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) k.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) Konkordat Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, poz. 318) k.p. ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) k.p.a. ustawa z 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz ze zm.) k.p.c. ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) k.r.o. ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59 ze zm.) k.w. ustawa z 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275 ze zm.) Lex System Informacji Prawnej Wolters Kluwer LexPolonica Serwis Prawniczy LexisNexis M.P. Monitor Polski NP Nowe Prawo NSA Naczelny Sąd Administracyjny ONSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego OSA Orzecznictwo Sądów Administracyjnych OSAiSN Orzecznictwo Sądów Administracyjnych i Sądu Najwyższego OSN Orzecznictwo Sądu Najwyższego OSNAP Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (od 1994 r.) OSNAPiUS Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna OSNCP Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna oraz Izba Admi nistra cyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (od 1963 r. do 1994 r.) 11

10 Wykaz skrótów OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego p.a.s.c. ustawa z 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 161, poz ze zm.) p.a.s.c. z 1955 r. dekret z 8 czerwca 1955 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. Nr 25, poz. 151 ze zm.) p.p.m. ustawa z 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. Nr 80, poz. 432) p.p.m. z 1965 r. ustawa z 12 listopada 1965 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. Nr 46, poz. 290 ze zm.) nieobowiązujące PPP Przegląd Prawa Publicznego PiP Państwo i Prawo rozporządzenie Bruksela II rozporządzenie Rady (WE) nr 1347/2000 z 29 maja 2000 r. w sprawie jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich i w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej za dzieci obojga małżonków (Dz.Urz. WE 2000 L 160/19 ze zm.) nieobowiązujące rozporządzenie Bruksela IIa rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz.Urz L 338/1 ze zm.) rozporządzenie wykonawcze rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 26 października 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania aktów stanu cywilnego, sposobu prowadzenia ksiąg stanu cywilnego, ich kontroli, przechowywania i zabezpieczenia oraz wzorów aktów stanu cywilnego, ich odpisów, zaświadczeń i protokołów (Dz.U. Nr 136, poz. 884 ze zm.) RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny u.e.l. ustawa z 24 września 2010 r. o ewidencji ludności (Dz.U. Nr 217, poz ze zm.) u.e.l.d.o. ustawa z 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 993) Zb. Orz. Cyw. Zbiór Orzeczeń Izby Cywilnej Sądu Najwyższego Uwaga: Artykuły bez bliższego oznaczenia są artykułami ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego. 12

11 Przedmowa Przedmowa Od 1995 r. w przepisach prawnych z zakresu Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz niektórych innych ustaw, w tym przepisach Prawa o aktach stanu cywilnego, następowały częste, istotne zmiany legislacyjne. W listopadzie 1998 r. dokonano ważnych zmian przepisów prawnych dotyczących zawarcia małżeństwa. Ustawa z 24 lipca 1998 r. o zmianie ustaw Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks postępowania cywilnego, Prawo o aktach stanu cywilnego, ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 117, poz. 757) wprowadziła zmiany w tych ustawach, zwanych okołokonkordatowymi. Od 1 stycznia 1946 r. wprowadzono nowy w owym czasie porządek prawny, ustalający jednolitą, świecką formę rejestracji stanu cywilnego, uznawaną przez Państwo Polskie. Wymieniona zaś ustawa z 1998 r., w związku z art. 10 Konkordatu, wprowadziła, jeśli chodzi o zawarcie małżeństwa, zasadniczą zmianę. Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, zawarty 28 lipca 1993 r., w art. 10 określił jedynie przesłanki, których spełnienie warunkowało, kiedy małżeństwo kanoniczne wywiera takie same skutki, jakie pociąga za sobą zawarcie małżeństwa zgodnie z prawem polskim. Artykuł 10 ust. 6 Konkordatu stanowi, że w celu wprowadzenia w życie możliwości zawarcia małżeństwa kanonicznego ze skutkami takimi jak w prawie polskim państwo dokonuje koniecznych zmian w tym prawie. Postanowienia ustaw okołokonkordatowych nie odnoszą się jedynie do Kościoła katolickiego, ale mają charakter ogólny, ze względu na konstytucyjną zasadę równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych. Ustawą z 26 czerwca 1997 r. o zmianie ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1998 r. Nr 59, poz. 375) wprowadzono możliwość zawarcia małżeństwa przed duchownym ze skutkami cywilnymi dla 9 kościołów i gmin wyznaniowych żydowskich. Alicja Czajkowska 13

12 Przedmowa Wymienione akty prawne, zamiast istniejącej wyłącznej, świeckiej formy zawarcia małżeństwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, wprowadzają dwie, prawnie ważne formy zawarcia małżeństwa ze skutkami w prawie polskim. Wybór formy zawarcia małżeństwa świecka czy wyznaniowa należy do zainteresowanych. Kolejna zmiana ustawowa mająca wpływ na rejestrację stanu cywilnego to ustawa z 21 maja 1999 r. o zmianie ustaw Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks cywilny, Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 52, poz. 532), na mocy której wprowadzono w zasadzie nieznaną w prawie polskim instytucję separację prawną, charakteryzującą się przede wszystkim zwolnieniem małżonków z obowiązku wspólnego pożycia przy zachowaniu węzła małżeńskiego. Oznacza to rozdzielenie od wspólnego łoża, stołu i zamieszkania, uregulowane w ramach instytucji separacji. Wiele też istotnych zmian ustawowych nastąpiło w drugiej połowie 2008 r., które to zmiany dotyczą zakresu działalności urzędów stanu cywilnego, statusu prawnego kierownika urzędu stanu cywilnego, wprowadzają też nowe uregulowania prawne niektórych dziedzin rejestracji stanu cywilnego. Ustawą z 19 września 2008 r. o zmianie ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego oraz ustawy o opłacie skarbowej (Dz.U. Nr 182, poz. 1121) istotnie zmieniono status prawny kierownika urzędu stanu cywilnego, szczegółowo określono wymagania kwalifikacyjne kierownika i jego zastępcy, jak również usanowano czynności dokonane w okresie od 7 sierpnia 2005 r. do dnia wejścia w życie powołanej ustawy przez kierownika lub zastępcę kierownika urzędu stanu cywilnego, powołanych na to stanowisko uchwałą rady gminy bez przeprowadzenia naboru konkursowego. Ustawą z 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 220, poz. 1431) wprowadzono kilka nowych instytucji prawnych, m.in. pojęcie uznanie dziecka zastąpiono pojęciem uznanie ojcostwa, które zostało potraktowane jako akt wiedzy obojga rodziców dziecka, przeświadczonych, że dziecko od nich pochodzi. Przesłanką konieczną prawnej skuteczności uznania ojcostwa jest potwierdzenie przez matkę dziecka pochodzenia dziecka od mężczyzny przyznającego ojcostwo. Ponadto objęto uregulowaniem prawnym ustalenie i zaprzeczenie macierzyństwa oraz wprowadzono zmiany dotyczące nazwiska dziecka. Znowelizowany ustawą z 2008 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy wprowadził też kilka zmian w Prawie o aktach stanu cywilnego będących konsekwencją zmian Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Ustawą z 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 234, poz. 1571) przyjęto m.in. nowe ure- 14 Alicja Czajkowska

13 Przedmowa gulowania prawne w sprawach z elementem zagranicznym. Istotną zmianą jest wprowadzenie zasady uznawania orzeczeń sądów zagranicznych ex lege wzorem rozwiązań prawa europejskiego. Konsekwencją takiej zmiany jest ust. 2 art. 73 p.a.s.c. dotyczący podstawy wpisania wzmianki dodatkowej i zamieszczenia przypisku w akcie stanu cywilnego na podstawie orzeczenia sądu państwa obcego lub innego organu obcego państwa, wydanych w sprawach cywilnych. Znowelizowano również ustawę o ewidencji ludności i dowodach osobistych ustawą z 3 października 2008 r. o zmianie ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 195, poz. 1198), która nakłada na kierowników urzędów stanu cywilnego nowe zadania i obowiązki, jak również nadaje nowe brzmienie art. 67 ust. 1 pkt 1 p.a.s.c. Kolejne zmiany tej problematyki zawiera ustawa z 24 września 2010 r. o ewidencji ludności (Dz.U. Nr 217, poz ze zm.) oraz ustawa z 6 sierpnia 2010 r. o dowodach osobistych (Dz.U. Nr 167, poz ze zm.). Uchwalono też nową ustawę z 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska (Dz.U. Nr 220, poz ze zm.), na podstawie której decyzje wydaje kierownik urzędu stanu cywilnego lub jego zastępca. Analiza obecnego systemu rejestracji stanu cywilnego w Polsce i jego roli w systemie organów administracji publicznej byłaby niepełna bez uwzględnienia chociaż w dużym skrócie uwarunkowań historycznych. Ważność i skutki czynności prawnych ocenia się według przepisów, które obowiązywały w czasie i miejscu dokonania danej czynności prawnej. Dlatego konieczna jest znajomość nie tylko aktualnie obowiązującego Prawa o aktach stanu cywilnego, ale także poprzednio obowiązujących przepisów dotyczących tej materii. Orientacja w tych przepisach nie jest łatwa, ponieważ do 1946 r. obowiązywało kilka systemów prawa małżeńskiego. Zostały one przejęte w 1918 r. przez państwo polskie jako pozostałość porozbiorowa. Stan taki spowodował niejednolitość rejestracji stanu cywilnego. Uprawnienia w tym zakresie mieli zarówno urzędnicy świeccy, jak i duchowni różnych wyznań, co powodowało, że w niektórych rejonach kraju obowiązywała rejestracja świecka, w innych zaś wyznaniowa lub mieszana. Dekretem z 25 września 1945 r. została wprowadzona od 1 stycznia 1946 r. państwowa, powszechna i jednolita w całym kraju świecka rejestracja stanu cywilnego. Na podstawie tego aktu prawnego powołano urzędy stanu cywilnego. W dekrecie zawarto normy prawa materialnego o charakterze konstytutywnym i deklaratoryjnym, przepisy ustrojowe dotyczące urzędów stanu cywilnego oraz statusu kierownika urzędu stanu cywilnego, a także przepisy o charakterze proceduralnym. Polski system rejestracji stanu cywilnego oparto na przepisach prawa francuskiego (ustawa z 20 września 1792 r.), wzorując się na najbardziej nowoczesnych normach ustawodawstwa i recypując z nich najlepsze rozwiązania prawne. Alicja Czajkowska 15

14 Przedmowa Praktyka oraz doświadczenie urzędów stanu cywilnego w pierwszych latach ich działalności spowodowały konieczność modyfikacji przepisów o rejestracji stanu cywilnego. W dniu 8 czerwca 1955 r. zostało ogłoszone nowe Prawo o aktach stanu cywilnego. Na mocy tego aktu rozszerzono zakres uprawnień kierownika urzędu stanu cywilnego, nadal jednak część uprawnień decyzyjnych pozostała w gestii organu nadzoru. Kolejną zmianę wprowadziła ustawa z 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego, która reguluje zagadnienia związane z rejestracją stanu cywilnego podobnie jak poprzednie. Obejmuje zdarzenia i czynności prawne mające wpływ na stan cywilny osoby. Rejestracja tych zdarzeń ma istotne znaczenie dla obywatela i państwa. Akty stanu cywilnego stanowią źródło informacji wykorzystywanych w wielu dziedzinach życia społeczno-gospodarczego, np. w opracowaniach naukowych, biograficznych, statystycznych, ewidencji ludności. Prawne znaczenie rejestracji stanu cywilnego podnosi zawarta w ustawie zasada wyłączności dowodowej aktów stanu cywilnego w zakresie zdarzeń w nich stwierdzonych. Kierownik urzędu stanu cywilnego w świetle uregulowań ustawy z 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego jest odpowiedzialny za całokształt spraw związanych z rejestracją stanu cywilnego. Przysługuje mu prawo rozstrzygania we wszystkich sprawach objętych działalnością urzędu stanu cywilnego, także w zakresie spraw, które na podstawie dekretu z 1955 r. były zastrzeżone do kompetencji organu nadzoru, w szczególności do wydawania decyzji administracyjnych dotyczących rejestracji stanu cywilnego, które wydaje we własnym imieniu. Od wejścia w życie ustawy z 29 września 1986 r., tj. od 1 stycznia 1987 r., była ona wielokrotnie nowelizowana w związku ze zmianami przede wszystkim Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, wejściem w życie art. 10 Konkordatu, a także w związku z reformą administracji publicznej. Kolejne istotne zmiany wprowadzono powołanymi ustawami z 2008 r. Zaistniała zatem potrzeba opracowania komentarza do Prawa o aktach stanu cywilnego, omawiającego przepisy tego prawa w ich obecnym brzmieniu. W opracowaniu podjęto próbę wyjaśnienia zwłaszcza nowych uregulowań prawnych, obejmujących normy prawa materialnego i proceduralnego, a także o charakterze ustrojowym, dotyczących statusu kierownika urzędu stanu cywilnego oraz funkcjonowania tego urzędu. Opracowanie oparto na systematyce i konstrukcji ustawy, wykorzystując ponad sześćdziesięcioletnią praktykę urzędów stanu cywilnego oraz ich doświadczenia w zakresie rejestracji stanu cywilnego i rozwiązywaniu związanych z nią problemów prawnych. Utrudnieniem w stosowaniu Prawa o aktach stanu cywilnego i przepisów związkowych jest niejednokrotnie nieostrość przepisów oraz różnice poglądów w doktrynie. 16 Alicja Czajkowska

15 Przedmowa Dlatego posłużono się bogatym dorobkiem orzecznictwa Sądu Najwyższego oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego, jak również piśmiennictwa prawniczego. Noty autorskie zawarte w komentarzu zostały opracowane w miarę obszernie, w szczególności w zakresie problematyki zawarcia małżeństwa, pochodzenia dziecka, instytucji przysposobienia oraz szczególnych wypadków rejestracji stanu cywilnego, a także prawidłowych zapisów tych zdarzeń w aktach stanu cywilnego. Książka może być użyteczna dla szerokiej rzeszy odbiorców, głównie jednak dla kierowników urzędów stanu cywilnego oraz ich pracowników, realizujących Prawo o aktach stanu cywilnego. Aby ułatwić stosowanie Prawa o aktach stanu cywilnego, w publikacji zamieszczono wzory aktów, decyzji, oświadczeń, protokołów, wzmianek i przypisków. Zawiera ona również wykaz umów międzynarodowych, orzecznictwo Sądu Najwyższego i przepisy związkowe. * * * Obecne wydanie komentarza do Prawa o aktach stanu cywilnego uwzględnia zmiany ustawy z 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych, regulacje nowej ustawy z 24 września 2010 r. o ewidencji ludności, która wchodzi w życie 1 stycznia 2012 r., ustawy z 6 sierpnia 2010 r. o dowodach osobistych, która wejdzie w życie 1 lipca 2013 r., a także nową ustawę z 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe. Obecne opracowanie zostało także wzbogacone o najnowsze orzecznictwo Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Admi nistra cyjnego. Komentarz uwzględnia ponadto uwagi kierowników urzędów stanu cywilnego do poprzednich wydań, co zostało zaznaczone w tezach do niektórych artykułów. Autorki wyrażają podziękowanie Panu Henrykowi Chwyciowi Prezesowi Stowarzyszenia Urzędników Stanu Cywilnego Oddział w Lublinie za zgłoszoną potrzebę uwzględnienia w Komentarzu tematów, które wymagają szerszego omówienia ze względu na istniejące wątpliwości w praktycznym działaniu kierowników urzędu stanu cywilnego. Autorki dziękują również Panu Janowi Ciszewskiemu Dyrektorowi Departamentu Współpracy Międzynarodowej i Prawa Europejskiego w Ministerstwie Sprawiedliwości za udostępnienie materiałów kolejnego wydania publikacji Obrót prawny z zagranicą w sprawach cywilnych i karnych. Szczególne podziękowania należą się również Panu Profesorowi Andrzejowi Mączyńskiemu za udostępnienie opracowań naukowych z dziedziny prawa prywatnego międzynarodowego oraz konsultacje, a także sędziemu Sądu Najwyższego w stanie spoczynku Bronisławowi Czechowi za konsultacje w kontrowersyjnej problematyce dotyczącej rejestracji stanu cywilnego oraz sędziemu Przemysławowi Wypychowi za konsultacje i opracowania, które wzbogaciły aktualne wydanie Komentarza. Alicja Czajkowska 17

16 Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 1 CZĘŚĆ PIERWSZA USTAWA z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z dnia 16 lipca 2004 r. Nr 161, poz. 1688; zm.: Dz.U. z 2007 r. Nr 21, poz. 125, Nr 181, poz. 1287; z 2008 r. Nr 182, poz. 1121, Nr 195, poz. 1198, Nr 220, poz i Nr 234, poz. 1571) Art. 1. TREŚĆ USTAWY Rozdział 1 Przepisy ogólne Art. 1. Ustawa reguluje sprawy związane z rejestracją urodzeń, małżeństw oraz zgonów, a także sprawy dotyczące innych zdarzeń, które mają wpływ na stan cywilny osób. 1. Przepis w sposób ogólny określa treść ustawy, którą uchwalono w celu uregulowania zasad związanych z rejestracją urodzeń, małżeństw i zgonów, a także spraw dotyczących innych zdarzeń, które mają wpływ na stan cywilny osób. 2. Sprawami związanymi z rejestracją są: określenie charakteru ksiąg stanu cywilnego, organizacja urzędów stanu cywilnego i ich właściwość miejscowa, określenie statusu kierownika urzędu stanu cywilnego, jego kompetencji i form wykonywania czynności, zasady sporządzania aktów stanu cywilnego i prowadzenia ksiąg stanu cywilnego, Elżbieta Pachniewska 19

17 Art. 1 Część pierwsza. Prawo o aktach stanu cywilnego prostowanie, uzupełnianie i unieważnianie aktów stanu cywilnego, przepisy szczególne dotyczące sporządzania aktów urodzeń, zgonów oraz zawierania małżeństw, szczególne przypadki rejestracji stanu cywilnego, wydawanie odpisów akt stanu cywilnego i zaświadczeń. 3. Z treści ustawy wynika, że system rejestracji stanu cywilnego oparty jest na następujących podstawowych zasadach: powszechności, prawdy obiektywnej, terytorialności, jednolitości systemu organów rejestracyjnych, meldunkowej, zupełności, samowystarczalności aktu, ograniczonej jawności ksiąg i aktów stanu cywilnego. Zasady te, wymienione przez J. Litwina (Prawo o aktach stanu cywilnego. Komentarz, Warszawa 1961), zostały wprowadzone w dekrecie z 25 września 1945 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. Nr 48, poz. 272 ze zm.) i zachowane zarówno w dekrecie z 8 czerwca 1955 r., jak i w obecnie obowiązującej ustawie. Wymienione zasady nie wymagają dokładniejszego omówienia. Wynikają one wprost z przepisów ustawy określających znaczenie aktów stanu cywilnego, sposób ich sporządzania, wymagane dokumenty, osoby uprawnione do żądania odpisów, dostęp osób i instytucji do ksiąg stanu cywilnego. Należy jednak zwrócić uwagę na zasadę nazwaną przez J. Litwina meldunkową. Polega ona na tym, że wpisy w księgach stanu cywilnego akty urodzeń, mał żeństw i zgonów oraz wzmianki dodatkowe dokonywane są na podstawie zgłoszenia osób do tego uprawnionych, a jednocześnie zobowiązanych, organów państwowych oraz innych instytucji wymienionych w przepisach. Urząd stanu cywilnego nie może dokonać wpisu w księdze stanu cywilnego bez zgłoszenia, lecz jedynie na podstawie faktów powszechnie znanych. Nie stanowi sprzeczności z tą zasadą prowadzenie z urzędu postępowania w sprawach przewidzianych w art. 18 ust. 2, art. 34 ust. 1, art. 35 i art. 73 ust. 1 p.a.s.c. 4. Prawo o aktach stanu cywilnego jest ściśle powiązane z innymi ustawami, a przede wszystkim z Kodeksami: cywilnym, rodzinnym i opiekuńczym, postępowania cywilnego, postępowania administracyjnego, a także z ustawami w szczególności: prawo prywatne międzynarodowe, o ewidencji ludności i dowodach osobistych (od 1 stycznia 2012 r. ustawa z 24 września 2010 r. o ewidencji ludności, a od 1 lipca 2013 r. ustawa z 6 sierpnia 2010 r. o dowodach osobistych) oraz o zmianie imienia i nazwiska. Niektóre z tych przepisów zobowiązują kierownika urzędu stanu cywilnego do: 20 Elżbieta Pachniewska

18 Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 2 1) samodzielnej oceny faktów lub stanu cywilnego osób, a mianowicie: zdolności prawnej oraz zdolności do czynności prawnych, braku przeszkód do zawarcia małżeństwa, domniemania pochodzenia dziecka od rodziców pozostających w związku małżeńskim; 2) przyjmowania oświadczeń mających wpływ na stan cywilny osób: o zawarciu związku małżeńskiego, o uznaniu ojcostwa, o nadaniu dziecku nieznanego ojca nazwiska matki, o nadaniu dziecku nazwiska męża matki lub żony ojca, o powrocie osoby rozwiedzionej do nazwiska, które nosiła przed zawarciem małżeństwa, o zmianie imienia dziecka na podstawie art. 51 p.a.s.c., o nazwisku dziecka i jego zmianie na podstawie art. 88 k.r.o. 5. Kierownik urzędu stanu cywilnego rejestruje w formie aktów stanu cywilnego lub wzmianek dodatkowych orzeczenia sądowe dotyczące stanu cywilnego, np.: o ustaleniu treści aktu urodzenia dziecka nieznanych rodziców, o uznaniu za zmarłego, o stwierdzeniu zgonu, o ustaleniu treści aktu stanu cywilnego na podstawie art. 32 p.a.s.c., o zaprzeczeniu i ustaleniu macierzyństwa, o zaprzeczeniu ojcostwa i ustaleniu bezskuteczności uznania ojcostwa, o unieważnieniu lub rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód, o separacji. 6. W sprawach, w których organy i tryb postępowania nie zostały określone w Kodeksie cywilnym, Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, Kodeksie postępowania cywilnego oraz w Prawie o aktach stanu cywilnego, kierownik urzędu stanu cywilnego stosuje przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, zwłaszcza w zakresie: ustalenia, kto jest stroną postępowania, wezwań, doręczeń, terminów, postępowania dowodowego, wyłączenia pracownika oraz organu, decyzji, postanowień oraz zaświadczeń, a także odwołań, zażaleń, wznowienia postępowania, skarg i wniosków. Art. 2. REJESTRACJA STANU CYWILNEGO Art. 2. Rejestracji stanu cywilnego osób dokonuje się w księgach stanu cywilnego w formie aktów urodzenia, małżeństwa oraz zgonu. W księgach stanu Elżbieta Pachniewska 21

19 Art. 2 Część pierwsza. Prawo o aktach stanu cywilnego cywilnego dokonuje się także innych wpisów przewidzianych w odrębnych przepisach. 1. Pojęcie powszechnej i świeckiej rejestracji stanu cywilnego znane jest w prawie polskim od 1 stycznia 1946 r. Od tej daty obowiązuje rejestracja urodzeń, małżeństw i zgonów w państwowych urzędach stanu cywilnego w formie określonej przepisami o rejestracji tych zdarzeń. Rejestracja ta została wprowadzona na mocy dekretu z 25 września 1945 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. Nr 48, poz. 272 ze zm.). Zarówno dekret z 1945 r., jak i dekret z 8 czerwca 1955 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. Nr 25, poz. 151 ze zm.) zawierały przepisy karne dotyczące niezgłoszenia do urzędu stanu cywilnego w wyznaczonym terminie faktu urodzenia i zgonu. W obecnej ustawie brak takiego przepisu. Natomiast czyn taki stanowi wykroczenie przewidziane w art. 146 k.w. 2. Art. 2 dotyczy prowadzenia ksiąg stanu cywilnego, stanowiących oprawiony zbiór formularzy, których wzory określają przepisy wydane na podstawie delegacji ustawowej. Obecnie obowiązujące wzory stanowią załączniki 1, 2 i 3 do rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 26 października 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania aktów stanu cywilnego, sposobu prowadzenia ksiąg stanu cywilnego, ich kontroli, przechowywania i zabezpieczenia oraz wzorów aktów stanu cywilnego, ich odpisów, zaświadczeń i protokołów (Dz.U. Nr 136, poz. 884 ze zm.), zwanego dalej rozporządzeniem wykonawczym. 3. Rozporządzenie wykonawcze przewiduje sporządzanie aktów stanu cywilnego również na luźnych kartach, które następnie powinny być oprawione w księgę zawierającą najwyżej 500 aktów ( 10). 4. Akty stanu cywilnego sporządza się na podstawie: zgłoszenia, o którym mowa w art. 39 i 65, oraz przepisów rozdziału 6 ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego; są to tzw. akty typowe, oraz na podstawie art. 70 p.a.s.c., protokołów wymienionych w art. 11, 59, 60, 66 ust. 2, art. 68, 72, 74, 76 i 77, decyzji administracyjnych, np. o odtworzeniu, ustaleniu treści aktów stanu cywilnego oraz orzeczeń sądowych, wypisu z księgi utraconej (art. 34 ust. 2, art. 87 ust. 2) oraz aktu stanu cywilnego sporządzonego za granicą (art. 73). 5. Przepisy ustawy przewidują wpisy w aktach stanu cywilnego o zdarzeniach mających wpływ na stan cywilny osób, których te akty dotyczą. Są to zmiany dotyczące części sporządzonego aktu, wobec czego wystarczające jest zamieszczenie na marginesie aktu dodatkowej wzmianki. Podstawę sporządzenia wzmianki stanowi: orzeczenie sądu (np. o pochodzeniu dziecka, o rozwiązaniu małżeństwa, o przysposobieniu, o sprostowaniu lub unieważnieniu aktu), 22 Elżbieta Pachniewska

20 Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 3 decyzja administracyjna (np. o zmianie imienia lub nazwiska, o sprostowaniu lub unieważnieniu aktu art. 28 i 29), decyzja administracyjna o skreśleniu części wpisu na podstawie art. 18 ust. 2, protokół o przyjęciu oświadczeń (o uznaniu ojcostwa, o powrocie osoby rozwiedzionej do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa, o wpisanie do aktu danych osłaniających, o których mowa w art. 86 ust. 1 i W wyjątkowych wypadkach akt stanu cywilnego zastępuje się aktem nowym. Ma to miejsce w przypadku przysposobienia w warunkach określonych w art. 48 ust. 1 lub art. 49 ust. 1 p.a.s.c., a także w razie ustalenia toż sa mości osoby zmarłej, której akt zgonu został uprzednio sporządzony na podstawie art. 68 ust. 1 (patrz art. 68 ust. 3). 7. Rejestracją stanu cywilnego obejmuje się zdarzenia urodzeń, małżeństw i zgonów, które miały miejsce na obszarze Polski, bez względu na obywatelstwo osób, których zdarzenia dotyczą. Akty sporządza się w urzędzie stanu cywilnego, na którego terenie nastąpiły zdarzenia. Prawo o aktach stanu cywilnego przewiduje jednak wyjątki od tej zasady. Dotyczą one zawarcia małżeństwa, transkrypcji aktów zagranicznych, sporządzania aktów urodzeń i zgonów na podstawie protokołów nadesłanych przez polskich konsulów, kapitanów statków powietrznych i morskich. Odmiennie jest też uregulowana właściwość miejscowa, np. w przypadku uznania za zmarłego lub stwierdzenia zgonu. Szerzej o tym będzie mowa w dalszej części komentarza. Art. 3. STAN CYWILNY Art. 3. Stan cywilny osoby stwierdza się na podstawie aktów sporządzonych w księgach stanu cywilnego. 1. Zarówno w ustawie, jak i w Kodeksie cywilnym oraz w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym brak definicji stanu cywilnego. Należałoby zatem oprzeć się w tej kwestii na określeniach zawartych w słownikach, encyklopediach oraz doktrynie. Trzeba więc przykładowo przytoczyć definicję (W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 1985), według której stan cywilny jest to sytuacja rodzinno- -prawna w odniesieniu do małżeństwa: panna, kawaler, żonaty, mężatka, wdowiec, wdowa, rozwiedziony, rozwiedziona. Jest to definicja zawężona, zwraca jednak uwagę fakt, że w życiu codziennym, a także w sprawach urzędowych pytania o stan cywilny w ankietach, formularzach, przesłuchaniach dotyczą pozostawania lub niepozostawania w związku mał żeńskim. 2. Encyklopedia Powszechna PWN z 1976 r. ujmuje to pojęcie szerzej, stwierdzając, że stan cywilny to zespół cech określających sytuację osoby fizycznej w rodzinie (np. pokrewieństwo, związek małżeński) oraz jej sytuację osobistą (np. płeć, wiek). J. Litwin (w: Prawo ) odróżnia stan osoby z punktu widzenia jej stano- Elżbieta Pachniewska 23

21 Art. 3 Część pierwsza. Prawo o aktach stanu cywilnego wiska w społeczeństwie (obejmujący jej obywatelstwo, posiadanie praw publicznych i obywatelskich praw honorowych oraz zdolności do czynności prawnych) od jej stanu cywilnego, którym jest suma cech charakteryzujących jej sytuację w rodzinie i jej sytuację czysto osobistą. Sytuację w rodzinie określa jej stosunek do innych osób (pokrewieństwo, małżeństwo, powinowactwo), sytuację osobistą zaś jej płeć, wiek i imię. Analiza treści przepisów ustawy oraz niektórych przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przemawia za przyjęciem za właściwą definicję stanu cywilnego zawartą w Encyklopedii powszechnej, rozszerzoną przez J. Litwina. 3. Stan cywilny, poza znaczeniem informacyjnym o danej osobie, ma też istotne znaczenie dla polityki społecznej i ekonomicznej państwa. Dane osoby bowiem wchodzą w skład statystyki demograficznej, dotyczącej liczby ludności, wieku i płci, rozmieszczenia na terytorium kraju, co umożliwia opracowanie programów edukacyjnych, zatrudnienia, ochrony zdrowia i innych. Stan cywilny jest też ważny ze względu na ustalenie praw i obowiązków danej osoby. Z pokrewieństwem i małżeństwem wiążą się zwłaszcza sprawy dotyczące opieki, alimentacji i dziedziczenia. Sytuacja osobista wpływa na prawa i obowiązki w zakresie zdolności do czynności prawnych, edukacji, zatrudnienia, małżeństwa, emerytury i odpowiedzialności karnej. 4. Stan cywilny osób opiera się na: zdarzeniach fizycznych, czynnościach prawnych z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, orzeczeniach organów państwowych. Do zdarzeń fizycznych należy oczywiście urodzenie i zgon. Urodzenie jest podstawą stanu cywilnego, tworzy bowiem stosunek pokrewieństwa między jego wstępnymi, zstępnymi oraz krewnymi w linii bocznej. Czynnościami prawnymi stanowiącymi podstawę stanu cywilnego są: zawarcie małżeństwa, uznanie ojcostwa, oświadczenie rodziców o wyborze imienia oraz jego zmianie, o powrocie do nazwiska po rozwiązaniu małżeństwa itp. Do orzeczeń organów państwowych ustalających stan cywilny należą orzeczenia: o ustaleniu lub zaprzeczeniu ojcostwa, o zaprzeczeniu i ustaleniu macierzyństwa, o ustaleniu bezskuteczności uznania ojcostwa, o ustaleniu treści aktu urodzenia dziecka nieznanych rodziców, o unieważnieniu lub rozwiązaniu małżeństwa, o uznaniu za zmarłego lub stwierdzeniu zgonu. 5. Z treści art. 1 wynika, że akty stanu cywilnego mają charakter deklaratoryjny, stanowią bowiem jedynie rejestrację zdarzeń urodzeń, małżeństw i zgonów oraz innych faktów mających wpływ na stan cywilny osób. 24 Elżbieta Pachniewska

22 Rozdział 1. Przepisy ogólne Art Z wyjątkiem małżeństw wyznaniowych ze skutkami cywilnymi, których akty mają charakter konstytutywny, jak wynika z doktryny, kierownik urzędu stanu cywilnego jest zobowiązany do przestrzegania przy rejestracji oraz dokonywaniu innych czynności przepisów Kodeksu cywilnego, Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, Prawa o aktach stanu cywilnego, Prawa prywatnego międzynarodowego, Kodeksu postępowania administracyjnego w zakresie nieunormowanym w wymienionych aktach prawnych, a także Kodeksu postępowania cywilnego, odnoszących się do spraw związanych z rejestracją stanu cywilnego. 7. Podstawową formą rejestracji stanu cywilnego jest sporządzanie aktów urodzeń, małżeństw i zgonów. W toku sporządzania aktu powinny zostać kierownikowi urzędu stanu cywilnego przedłożone dokumenty, o których szczegółowo będzie mowa w dalszych częściach komentarza. Przy sporządzaniu aktów należy zwrócić uwagę, czy osoby zgłaszające zdarzenie (urodzenie lub zgon) oraz składające oświadczenia (np. o zawarciu małżeństwa, o uznaniu ojcostwa, o nadaniu dziecku nazwiska męża matki lub żony ojca) mają pełną zdolność do czynności prawnych. Ponadto przy sporządzaniu aktu urodzenia należy: ustalić istnienie domniemania pochodzenia dziecka z małżeństwa, przyjąć na żądanie stron oświadczenie o uznaniu ojcostwa dziecka niepochodzącego z małżeństwa, oświadczenie o nadaniu dziecku nieznanego ojca nazwiska matki jako nazwiska ojca. Przed sporządzeniem aktu małżeństwa należy przyjąć oświadczenie, iż osobom zamierzającym zawrzeć małżeństwo nie są znane okoliczności stanowiące przeszkodę do zawarcia tego związku. 8. Po sporządzeniu aktu stanu cywilnego mogą nastąpić zdarzenia mające wpływ na stan cywilny osób, które podlegają rejestracji w urzędach stanu cywilnego. Rejestracja ta następuje w formie wzmianek dodatkowych wpisywanych na marginesie aktu. Zdarzenia te następują w wyniku: 1) składanych oświadczeń woli: o uznaniu ojcostwa, o nadaniu dziecku nazwiska męża matki lub żony ojca, o wyborze dla dziecka innego imienia niż wpisane w akcie urodzenia (art. 51 ust. 1), o nazwisku dziecka (art. 62 ust. 6 p.a.s.c., art. 88 k.r.o.), o powrocie osoby rozwiedzionej do nazwiska, które nosiła przed zawarciem małżeństwa; 2) orzeczeń sądowych: o zaprzeczeniu i ustaleniu macierzyństwa, o zaprzeczeniu lub ustaleniu ojcostwa, o ustaleniu bezskuteczności uznania ojcostwa, Elżbieta Pachniewska 25

23 Art. 4 Część pierwsza. Prawo o aktach stanu cywilnego o przysposobieniu, o unieważnieniu lub sprostowaniu aktu, o unieważnieniu małżeństwa lub jego rozwiązaniu przez rozwód, o uchyleniu lub zmianie postanowienia o uznaniu za zmarłego lub stwierdzeniu zgonu, o separacji; 3) decyzji administracyjnej o zmianie imienia lub nazwiska. 9. Kierownik urzędu stanu cywilnego dokonuje również innych wpisów w aktach stanu cywilnego, które jednak nie mają wpływu na stan cywilny osób, ale mają znaczenie dla treści aktów, prostując je lub uzupełniając na żądanie lub w interesie osób, których akty dotyczą. Do takich wpisów należą: sprostowanie błędu pisarskiego i uzupełnienie aktu (art. 28 i 36), unieważnienie jednego z dwóch aktów stwierdzających to samo zdarzenie (art. 29), nadanie dziecku imienia (art. 50 ust. 2) lub wpisanie w akcie urodzenia dziecka nieznanego ojca imienia ojca wskazanego przez matkę oraz nazwiska matki jako nazwiska ojca (art. 42 ust. 2), wpisanie danych dotyczących ojca na podstawie art. 86 ust. 1, skreślenie danych wpisanych niezgodnie z przepisami prawa (art. 18 ust. 2). Art. 4. CHARAKTER AKTÓW STANU CYWILNEGO Art. 4. Akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych; ich niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym. 1. Art. 4 jest odpowiednikiem art. 25 p.a.s.c. z 1955 r. Zmianie uległa natomiast część przepisu uprzednio stanowiącego zdanie drugie, według którego niezgodność z prawdą aktu stanu cywilnego mogła być udowodniona tylko w postępowaniu nieprocesowym o unieważnienie lub sprostowanie aktu. Obecnie zatem stwierdzenie to może nastąpić również w wyniku procesu sądowego. Postanowienia art. 4 obejmują również zagraniczne akty stanu cywilnego, bowiem ustawodawca użył określenia akty stanu cywilnego, a nie polskie akty stanu cywilnego. Potwierdza to brzmienie art k.p.c., który stanowi, że zagraniczne dokumenty urzędowe mają moc dowodową na równi z polskimi dokumentami urzędowymi. 2. Wyraz wyłączny, użyty w art. 4, wskazuje na to, że tylko na podstawie aktu stanu cywilnego dopuszczalne jest udowodnienie faktu urodzenia, małżeństwa lub zgonu. Odnosi się to także do podstawowych danych zawartych w tych aktach dotyczących daty i miejsca zdarzenia, danych dotyczących dziecka (płeć, imię, nazwisko, pochodzenie od określonych rodziców), danych dotyczących osób wstępujących w związek małżeński oraz danych dotyczących osób zmarłych. 3. Na podstawie aktu stanu cywilnego nie jest natomiast możliwe udowodnienie innych danych w nich zawartych, a niedotyczących bezpośrednio zdarzenia za- 26 Elżbieta Pachniewska

24 Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 4 rejestrowanego w akcie. Tak więc na podstawie aktu urodzenia dziecka nie jest możliwe udowodnienie daty urodzenia jego rodziców, na podstawie aktu małżeństwa dowodzenie pochodzenia osoby wstępującej w związek małżeński od jej rodziców, a nawet jej daty i miejsca urodzenia. Wpisanie w akcie zgonu danych dotyczących małżonka osoby zmarłej nie stanowi dowodu zawarcia lub pozostawania zmarłego w związku małżeńskim z określoną osobą. Dane wpisane w aktach stanu cywilnego niebędące danymi podstawowymi mogą jednak stanowić dowód pośredni w postępowaniu sądowym lub administracyjnym o ustalenie lub odtworzenie innych aktów stanu cywilnego. 4. Zdarzenia, o których mowa w art. 4, znajdują też odbicie w formie wzmianek dodatkowych na marginesie aktu. Sporządzane są na podstawie orzeczeń sądowych, decyzji administracyjnych, protokołów o przyjęciu oświadczeń złożonych na podstawie przepisów prawnych i dotyczą podstawowych informacji o zdarzeniach mających znaczenie dla stanu cywilnego osób. 5. Akty urodzenia albo zgonu niepodpisane przez kierownika urzędu stanu cywilnego nie mają mocy dowodowej. Podobnie należy traktować brak podpisu osoby, której dotyczy akt małżeństwa, jeżeli nie została omówiona przyczyna braku podpisu. Nie pozbawia natomiast mocy dowodowej aktu brak podpisu osoby zgłaszającej urodzenie lub zgon albo świadków zawarcia małżeństwa, nawet gdy nie została podana przyczyna tego braku. 6. Zasada wynikająca z art. 4 dotyczy wszystkich aktów sporządzonych w księgach przechowywanych w urzędach stanu cywilnego, bez względu na okres ich sporządzenia, formę wyznaniową lub świecką oraz język, w jakim zostały spisane. Obejmuje ona również akty sporządzone na podstawie orzeczeń sądowych, decyzji administracyjnych i protokołów. 7. Należy mieć na względzie deklaratoryjny charakter aktów stanu cywilnego i innych wpisów w księgach. Wynika z tego, że zdarzenie, o którym mowa w art. 4, rodzi skutki prawne dla osób z datą zaistnienia zdarzenia. Prawo o aktach stanu cywilnego nakazuje sporządzenie aktu lub naniesienie wzmianki dodatkowej w dniu zgłoszenia zdarzenia lub wpływu do urzędu stanu cywilnego dokumentu będącego podstawą wpisu. Istnieją jednak wyjątki od tej zasady, np. konieczność przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego, nieprzewidziane zdarzenie uniemożliwiające dokonanie wpisu, określona w ustawie szczególna forma rejestracji stanu cywilnego oraz inne okoliczności, które sprawiają, że akt może być sporządzony po znacznym upływie czasu od zdarzenia (np. ustalenie treści aktu stanu cywilnego, który nie został sporządzony we właściwym czasie, odtworzenie aktu sporządzonego w księdze utraconej). Znaczny upływ czasu od zdarzenia może być nawet określony przepisem prawa, jak to uregulowano w sprawach o uznanie za zmarłego i stwierdzenie zgonu. O prawach do spadku decyduje ustalona w orzeczeniu sądowym data zgonu. Elżbieta Pachniewska 27