KOMENTARZ. Ustawa o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Ewa Tomaszewska. Stan prawny na 1 maja 2014 roku

Transkrypt

1

2 KOMENTARZ Ustawa o pomocy osobom uprawnionym do alimentów Ewa Tomaszewska W Y DA N I E 1 Stan prawny na 1 maja 2014 roku Warszawa 2014

3 Spis treści Spis treści Spis treści Wykaz skrótów Wprowadzenie USTAWA z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz ze zm.) ROZDZIAŁ 1. Przepisy ogólne (art. 1 2) ROZDZIAŁ 2. Zasady pomocy państwa osobom uprawnionym do alimentów na podstawie tytułu wykonawczego w przypadku bezskuteczności egzekucji oraz działania podejmowane wobec dłużników alimentacyjnych (art. 3 8d) ROZDZIAŁ 3. Warunki nabywania prawa do świadczenia z funduszu alimentacyjnego (art. 9 14) ROZDZIAŁ 4. Zasady i tryb postępowania w sprawach przyznawania i wypłacania świadczeń z funduszu alimentacyjnego (art ) ROZDZIAŁ 5. Finansowanie realizacji zadań przewidzianych w ustawie (art. 31) ROZDZIAŁ 6. Zmiany w przepisach obowiązujących (art ) (pominięte) ROZDZIAŁ 7. Przepisy przejściowe, uchylające i przepisy o wejściu w życie (art ) Podsumowanie. Tezy Bibliografia

4 Wykaz skrótów Wykaz skrótów Wykaz skrótów Akty prawne k.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) Konwencja nowojorska Konwencja o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą, sporządzona w Nowym Jorku dnia 20 czerwca 1956 r. (Dz.U. z 1961 r. Nr 17, poz. 87) Konwencja o prawie Konwencja o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych, sporządzona w Hadze dnia 2 października 1973 r. właściwym (Dz.U. z 2000 r. Nr 39, poz. 444) Konwencja o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń k.p. k.p.a. k.p.c. k.r.o. Konwencja o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń odnoszących się do obowiązków alimentacyjnych, sporządzona w Hadze dnia 2 października 1973 r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 2, poz. 13) ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) ustawa z 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 267 ze zm.) ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 101 ze zm.) ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 788 ze zm.) rozporządzenie Rady rozporządzenie Rady WE nr 4/2009 z 18 grudnia 2008 r. sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych (Dz.Urz. UE 2009 L 7/1) u.p.o.u.a. ustawa z 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz ze zm.) 7

5 Wykaz skrótów ustawa o zaliczce alimentacyjnej ustawa z 22 kwietnia 2005 r. o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej (Dz.U. Nr 86, poz. 732 ze zm.), uchylona Artykuły powołane bez oznaczenia to artykuły komentowanej ustawy z 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz ze zm.). Inne Biul. SN Biuletyn Informacyjny Sądu Najwyższego CBOSA Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych Dz.U. Dziennik Ustaw Dz.Urz. UE Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej Lexis.pl Serwis Prawniczy LexisNexis Polska MPiPS Minister Pracy i Polityki Społecznej NSA Naczelny Sąd Administracyjny OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna OSNCP Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNwSK Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych PPE Przegląd Prawa Egzekucyjnego Probl. Egz. Problemy Egzekucji (od 1999) Probl. Egz. Sąd. Problemy Egzekucji Sądowej ( ) Prok. i Pr. Prokuratura i Prawo RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny SA Sąd Apelacyjny SIP system informacji prawnej Wolters Kluwer Polska Sł. Prac. Służba Pracownicza SN Sąd Najwyższy TK Trybunał Konstytucyjny TS Trybunał Sprawiedliwości w Strasburgu WSA Wojewódzki Sąd Administracyjny

6 Wprowadzenie Wprowadzenie Ewa Tomaszewska Wprowadzenie Obowiązek alimentacyjny będący źródłem rozważań dotyczących pomocy państwa osobom uprawnionym do alimentów został określony w ustawie z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 788 ze zm.). Na mocy przepisów prawa obowiązek alimentacyjny ma zapewnić dostarczenie środków utrzymania i wychowania najbliższym członkom rodziny, którzy z różnych powodów nie są w stanie zaspokoić swoich potrzeb. W podstawowym zakresie obciąża on rodziców względem dziecka. Takie rozwiązanie prawne stanowi uszczegółowienie ogólnego obowiązku troszczenia się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i należytego przygotowania go odpowiednio do jego uzdolnień do pracy zawodowej (art. 96 k.r.o.). Zgodnie z utrwalonym w polskim prawie rodzinnym poglądem dzieci mają prawo do równej stopy życiowej z rodzicami, i to zarówno wtedy, gdy żyją z nimi wspólnie, jak i wtedy, gdy żyją oddzielnie. Oznacza to, że rodzice powinni zapewnić dziecku warunki materialne odpowiadające tym, w jakich żyją sami. Nie będzie to jednak dotyczyło potrzeb będących przejawem zbytku (Z. Krzemiński, Alimenty i ojcostwo. Komentarz, Warszawa 2008). Rodzic w wyjątkowych sytuacjach może się zwolnić z ciążącego na nim obowiązku alimentacji. Jednakże zwolnienie nie może dotyczyć dziecka małoletniego. W świetle doktryny rodzice nie mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych wobec swojego niesamodzielnego dziecka nawet wtedy, gdy powoduje to poważny uszczerbek majątkowy dla nich samych. Mają w takim wypadku obowiązek dzielić się z dzieckiem nawet najskromniejszymi dochodami, a nawet kosztem substancji ich 9

7 Wprowadzenie majątku (M. Łączkowska, Prawo alimentacyjne jako przykład regulacji prawnej solidarności międzypokoleniowej, RPEiS 2012, nr 3, s. 155). Prezentowany pogląd jest także w pełni aprobowany przez judykaturę (zob. wyroki SN: z 6 stycznia 2000 r., I CKN 1077/99, SIP nr 51637; z 24 marca 2000 r., I CKN 1538/99, Lexis.pl nr ). Uprawnienie do otrzymywania alimentów od zobowiązanego może zostać stwierdzone w wyroku sądowym bądź w ugodzie sądowej. W wypadku gdy mimo wydania orzeczenia stwierdzającego istnienie zobowiązania obowiązek alimentacyjny nałożony przez ustawę na rodzica nie zostaje spełniony, uprawniony może wystąpić do właściwego organu z wnioskiem o rozpoczęcie postępowania egzekucyjnego. Postępowanie egzekucyjne jest prowadzone przez komornika właściwego dla miejsca zamieszkania dłużnika. Komornik ma na celu wyegzekwowanie zarówno zaległych, jak i bieżących zobowiązań alimentacyjnych. W sytuacji gdy działania organu egzekucyjnego nie przynoszą rezultatów, na wniosek uprawnionego może zostać wydane zaświadczenie o bezskuteczności prowadzonej egzekucji. Wydanie zaświadczenia nie powoduje zaprzestania prowadzonego postępowania egzekucyjnego przez komornika. Bezskuteczność egzekucji wobec dłużnika przejawia się w tym, że organ prowadzący postępowanie egzekucyjne nie wyegzekwował pełnej należności z tytułu zaległych i bieżących zobowiązań alimentacyjnych w okresie ostatnich dwóch miesięcy. Za bezskuteczną egzekucję uważa się również niemożność wszczęcia lub prowadzenia w określonych prawem przypadkach egzekucji alimentów przeciwko dłużnikowi alimentacyjnemu, który przebywa poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Niedostatek uprawnionego do alimentacji może być skutkiem nieotrzymywania świadczeń od dłużnika alimentacyjnego. Ustawodawca, walcząc z nierealizowaniem ustawowego obowiązku, wprowadził regulacje zapewniające pomoc państwa osobom uprawnionym. Taka pomoc może zostać zrealizowana tylko zastępczo, tzn. tylko w wtedy, gdy osoba uprawniona nie otrzymuje należności, do których ma ustawowe prawo od zobowiązanego. 10 Ewa Tomaszewska

8 Wprowadzenie Pomoc państwa dla osób uprawnionych do otrzymywania świadczeń alimentacyjnych jest realizacją podstawowej zasady konstytucyjnej, tj. zasady pomocniczości. W tym celu została wprowadzona komentowana ustawa z 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz ze zm.). Jest to akt prawny, który zastąpił ustawę z 22 kwietnia 2005 r. o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej (Dz.U. Nr 86, poz. 732 ze zm.). Zaliczka alimentacyjna była wypłacana osobom uprawnionym jedynie w sytuacji sądownie ustalonych alimentów, których egzekucja okazała się bezskuteczna. Zaliczka ta przysługiwała również osobom uczącym się oraz samotnie wychowującym dzieci. Świadczenie było wypłacane w wysokości zasądzonych alimentów, jednak do wysokości kwot wskazanych w ustawie o zaliczce alimentacyjnej. Ponadto w świetle tej ustawy gmina mogła ze środków własnych podwyższyć należność wypłacaną ze środków państwowych. Zaliczka alimentacyjna przysługiwała osobie uprawnionej, na którą orzeczono alimenty do ukończenia 18 lat, a jeżeli osoba ta uczyła się w szkole lub w szkole wyższej do ukończenia 24. roku życia. Świadczenie było wypłacane przy zachowaniu określonej wysokości otrzymywanego dochodu w przeliczeniu na jednego członka rodziny. Przez osobę samotną rozumiano: pannę, kawalera, wdowę, wdowca, osobę rozwiedzioną lub separowaną sądownie, jeżeli nie wychowywała dziecka wspólnie z matką lub ojcem dziecka. Przez osobę uczącą się rozumiano osobę pełnoletnią uczącą się w szkole lub studiującą, niepozostającą na utrzymaniu rodziców w związku z ich śmiercią lub zasądzeniem od rodziców na jej rzecz alimentów, jeżeli wyrok sądu orzekający rozwód został wydany przed osiągnięciem pełnoletności przez osobę uczącą się. Zaliczka alimentacyjna nie przysługiwała, jeżeli osoba uprawniona: przebywała w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie albo w rodzinie zastępczej, zawarła związek małżeński bądź była uprawniona do zasiłku rodzinnego na własne dziecko. 11

9 Wprowadzenie Nowa ustawa regulująca prawa osób uprawnionych do alimentów, które nie otrzymują świadczeń od zobowiązanych ustawa z 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów reaktywowała fundusz alimentacyjny, zastąpiony w 2005 r. przez zaliczkę alimentacyjną. Ustawa daje uprawnienia osobom w niej wskazanym do otrzymywania świadczeń alimentacyjnych w sytuacji niewypłacalności i bezskutecznie prowadzonej egzekucji wobec dłużnika alimentacyjnego. Należności są wypłacane ze środków państwowych, tj. z funduszu alimentacyjnego. Świadczenia z funduszu alimentacyjnego są wypłacane od 1 października 2008 r. Osobami uprawnionymi do świadczeń są osoby uprawnione do alimentów od rodzica na podstawie tytułu wykonawczego pochodzącego lub zatwierdzonego przez sąd, jeżeli egzekucja alimentów okazała się bezskuteczna. Należności z funduszu będą więc wypłacane uprawnionemu jedynie na podstawie wyroku ustalającego alimenty bądź ugody zatwierdzonej przez sąd.