Kazimierz Kaczor. Fot.: AKPA

Transkrypt

1 Kazimierz Kaczor Fot.: AKPA Jeden z najwybitniejszych polskich aktorów. Opis jego artystycznej kariery jest jednocześnie opisem tego, co przez ostatnie pół wieku w polskim teatrze i filmie było najbardziej wartościowe i najtrwalsze. W listopadzie 2013 pojawił się w księgarniach wywiad-rzeka Kazimierz Kaczor: nie tylko polskie drogi tak spisany piórem zawodowego dziennikarza i reportera, Pawła Piotrowicza, że czyta się go jak autobiografię aktora. Wielokrotnie wraca tam temat żeglarstwa, albowiem Kazimierz Kaczor jest zamiłowanym i doświadczonym żeglarzem, który zna równie dobrze jeziora mazurskie jak Karaiby czy Morze Śródziemne. Dwa z 22 rozdziałów opowiadają o jego przyjaźni z Antonim Halikiem, żeglarskiej wyprawie karaibskiej i podróży przez Stany Zjednoczone. W roku 2010 Kazimierz Kaczor żeglował jako oficer na Pogorii (jej nazwa powtarza się w wywiadzie książkowym wielokrotnie). Barkentyna brała udział w Operacji Żagiel regatach największych żaglowców Tall Ships Races, na Morzu Północnym. Jednak najważniejszym punktem rejsu była wizyta w niewielkim angielskim porcie Hartlepool, gdzie 9 sierpnia spotkały się załogi Pogorii, ORP Iskra i jachtu Dar Szczecina oraz kadeci rosyjskiego pełnorejowca Mir. W Hartlepool, 29 listopada 1939 roku, pochowany został Mamert Stankiewicz, dowódca polskich transatlantyków, który poległ trzy dni wcześniej podczas ataku i zatopienia jego okrętu ORP Piłsudski. Postać Mamerta Stankiewicza przeszła do legendy, a dzięki opowiadaniom z tomu

2 Kazimierz Kaczor Jestem z Krakowa 2 Znaczy Kapitan Karola Olgierda Borchardta stała się symbolem patriotyzmu i morskiego profesjonalizmu. Co roku grób Znaczy Kapitana odwiedzają załogi polskich statków i jachtów, delegacje harcerzy i osoby prywatne. Zlot największych żaglowców świata umożliwił jednoczesną wizytę wielu jednostek, w tym Mira żaglowca petersburskiej Państwowej Akademii Morskiej, której absolwentem (za czasów carskich, gdy nosiła nazwę Morski Korpus Kadetów) był Mamert Stankiewicz 1. Fot.: Jerzy Knabe Przypominamy o tym teraz nie tylko dlatego, że podczas uroczystego apelu przy grobie kpt. Mamerta Stankiewicza Kazimierz Kaczor czytał fragmenty opowiadań z tomu Znaczy Kapitan. 1 Patrz:

3 Kazimierz Kaczor Jestem z Krakowa 3 W tym samym rejsie oficerem Pogorii był również Krzysztof Grubecki, który w jednym z portów, za zgodą rozmówcy, utrwalił na taśmie opowieść o karaibsko-amerykańskiej przygodzie Kazimierza Kaczora. Sięgnęliśmy do naszych archiwów, by odtworzyć tamto opowiadanie. W wielu miejscach co oczywiste powtarza ono część faktów z owych dwóch rozdziałów, w wielu miejscach wprowadza dodatkowe postacie i szczegóły (np. o wizycie w Hartlepool nie ma w książce ani słowa). Jest po prostu bardziej szczegółowe, a jako takie uzupełnia relację książkową. Publikujemy tę historię z nadzieją, że jej lektura zachęci do poznania fascynującego życiorysu wielkiego aktora w pełnym wymiarze, a więc do sięgnięcia po książkę Piotrowicza. Zwłaszcza, że czyta się ją z ciekawością i przyjemnością, bo napisana jest wartko i sprawnie, do tego wydano ją niezwykle starannie. A dostępna jest na wyciągnięcie ręki, bo istnieje w wersji papierowej i elektronicznej 2. Piotrowicz, Paweł. Kazimierz Kaczor: nie tylko polskie drogi. Kraków : Wydawnictwo SQN, <

4 Kazimierz Kaczor Jestem z Krakowa 4 Kazimierz Kaczor Jestem z Krakowa... Jestem z Krakowa. Zadziwiajace, że nie mając nigdy żadnego marynarza czy też żeglarza w rodzinie, nagle okazało się, że mnie tak ciągnie do tej wody. Może dlatego, że jestem Kaczor i to jest najgłówniejsza przyczyna? Żeby jakieś daty były: w 1963 zrobiłem stopień żeglarza. Egzamin zdawałem na Zalewie Rożnowskim, bo to najbliżej Krakowa, ale praktykę żeglarską miałem na Wiśle i na Mazurach. Gdy ktoś przyjedzie do Krakowa i popatrzy na Wawel, to zauważy, że u stóp wzgórza do tej pory jest klub żeglarski. Regularnie, trzy-cztery razy w roku odbywały się regaty Wawel Tyniec Wawel, bardzo ciekawe doświadczenie żeglarskie. Dokładnie na drugim brzegu Wisły jest przystań. Gdy o tym opowiadam, wszyscy mówią: To z klubu musi być piękny widok na Wawel. Ale my, krakauerzy, przyzwyczajeni jesteśmy do pięknych widoków. Skąd by się nie patrzyło, to Wawel jest piękny. Widok na Wawel przez Most Dębnicki z przystani kajakowej klubu Nadwiślan

5 Kazimierz Kaczor Jestem z Krakowa 5 Potem musiałem przepływać te swoje dwa lata stażu i w 1966 zrobiłem sternika jachtowego. Rok później, na jachcie Wanda 3, po raz pierwszy wypłynąłem na słone wody, bo chciałem robić kolejne stopnie, a do tego potrzebne były rejsy stażowe. Jeśli dobrze pamiętam był to jacht klubu Budowlani Nowa Huta 4. Kapitanem Wandy był kpt. Śleszyński, żeglarz z Krakowa. s/y Wanda 3 s/y Wanda drewniany jacht typu Vega; konstrucja (1957, zgodna z formułą RORC): Ryszard Langer i Kazimierz Michalski; zbudowany (1967) w Szczecińskiej Stoczni Jachtowej w tzw. wersji luksusowej: konstrukcja dębowa, poszycie mahoniowe, pokład teak (najlepsze wówczas materiały odporne na ścieranie, pęcznienie i gnicie) dla armatora Jacht Klub Budowlani Nowa Huta z Krakowa. Dł.: 11,67 m (38.3 ft); szer.: 2,40 m (7.9 ft); pow. ożagl. 60 m kw. (646 sq. ft). Jacht wykazał się dużą dzielnością morską, żeglował w trudnych warunkach na wodach Atlantyku, Morza Północnego, Norweskiego i Bałtyku; był na Islandii, Wyspach Owczych, w portach Morza Północnego, w północnych rejonach Zatoki Botnickiej; w latach odbył 196 rejsów, w których przepłynął Mm, na jego pokładzie pływało 1320 żeglarzy. 4 Założony w 1955 Zakładowy Klub Morski włączony do Związkowej Federacji Sportowej Budowlani i nazwany Yacht Club Budowlani Nowa Huta decyzją władz politycznych dzielnicy połączony z Międzyzakładowym Klubem Sportowym Wanda w jeden duży klub wielosekcyjny Budowlany Klub Sportowy Wanda powraca do starej nazwy Yacht Club Nowa Huta, lecz już bez słowa budowlani przyjęty do Yacht Klubu Polski jako Yacht Klub Polski Kraków.

6 Kazimierz Kaczor Jestem z Krakowa 6 Po Bałtyku pływało się wtedy na ogół bez prawa zawijania do obcych portów bo tylko tak można było mając tak zwaną klauzulę morską. Pierwszy stażowy rejs bałtycki, drugi i w ten sposób zdobyłem r.u., czyli rozszerzone uprawnienia: mogłem prowadzić łódkę do 30 metrów kwadratowych żagla po wodach przybrzeżnych, P-20. Wtedy mi to wystarczało, albowiem żeglarstwo, które wtedy uprawiałem, to było żeglarstwo mazurskie. Na morze się niespecjalnie pchałem, bo doświadczenia z Bałtyku miałem raczej okropne. Było strasznie dużo kandydatów i mało łódek, więc z Krakowa dostać się na morze było dość trudno. Na Wandzie było 8 koi, nas płynęło 11 osób, bo zawsze ktoś stał na wachcie. W związku z czym w kojach spało się na zmianę i było w nich wilgotno, na Bałtyku zimno, deszcz, w kuchni słabo. Nie było żadnego stania na kotwicy: wypływamy w rejs stażowy, płyniemy 6 dni, komu wypada wachta idzie na pokład, a ci z pokładu wskakują w koje. To były lata studenckie i po-studenckie, bo już byłem wtedy aktorem Teatru Starego. Niemniej jednak trochę mil natłukłem. Ale gdy już zdobyłem te r.u., w ogóle się na słonej wodzie nie pokazywałem. W 1973 przeniosłem się do Warszawy ze swoimi sprawami zawodowymi. Dostałem się do grona Yacht Klubu Polskiego w Warszawie, gdzie poznałem przewspaniałych ludzi. Wśród nich byli właściciele najrozmaitszych jachtów, w tym również morskich. Kapitan Jerzy Mańkowski 5, który zbudował jacht Maria 6 później słynny z rejsów Ludomira Mączki, zaprosił mnie na dwudniowy rejs po Zatoce Gdańskiej. Bardzo mi się to podobało: była piękna pogoda i dobrze wiało. Już nie pamiętam czy to była akurat ta Maria 7, ale tamta łódka chodziła naprawdę dobrze. 5 < content/uploads/2100/whoiswho/jerzy%20mankowski/who%20is%20who%20- %20Mankowski,%20Jerzy.pdf> 6 s/y Maria kecz-marconi; projektant: Wacław Liskiewicz na wzór konstrukcji Colina Archera i Johna G. Hanny (Tahiti ketch). Budowa: Jerzy Mańkowski, 1971, Stocznia Gdańsk. Materiał: szkielet dębowy, poszycie mahoniowe. Dł. kadłuba: 9,80 m (32.2 ft), z bukszprytem: 11,20 m (36.7 ft); szer.: 3,20 m (10.5 ft); pow. ożagl.: 46 m kw. (495 sq. ft). 7 W 1973 Marię zakupił Ludomir Mączka.

7 Kazimierz Kaczor Jestem z Krakowa 7 Fot. i informacja: Wojciech Jacobson Jerzy Mańkowski na Marii w 1973 r. Szykuje haczyki i żyłki do połowu dorsza gdzieś u wybrzeży duńskich. s/y Maria, zatoka Soufrière, wyspa St. Lucia (Karaiby) Fot. Wojciech Jacobson

8 Kazimierz Kaczor Jestem z Krakowa 8 I tak mi zasmakowało. I ten zapach morza. I tak mi to morze zaczęło chodzić po głowie Jurek Mańkowski tymczasem zrobił sobie stocznię jachtową i tam robił najrozmaitsze kadłuby. Z kolei naszym kolegą klubowym był konstruktor Maka Heniu Jaszczewski. Dlatego o tym wspominam, że właśnie z Makiem wiąże się moja następna przygoda morska i przyjaźń z Tony Halikiem. Tony ego spotkałem w klubie, to jest klubowa znajomość. Kiedy się zapisałem, Tony już do klubu należał. Przyjrzał mi się raz, drugi raz potem się dosiadł do stolika. O tym żeśmy zagadali, o tamtym. Jedną z pierwszych pięciu łódek Mak 707 Tony wyklepał u Mańkowskiego. Ja też u Mańkowskiego chyba ostatnią, piątą. I przywieźliśmy te dwie łódki do Jachtklubu do Warszawy. Tylko kadłub miały z laminatu, a reszta była w drewnie. Wzięli się za nie szkutnicy. Najpierw za Toniego, bo był on na tyle zasobny finansowo, że mógł sobie pozwolić na wiele rzeczy. Natomiast ja i Bożena, moja żona, robiliśmy część rzeczy sami, na przykład wyklejaliśmy kadłub, piankowaliśmy, obkładaliśmy sklejką, wklejaliśmy grodzie. Ale przynajmniej wiedziałem, jak moja łódka jest zbudowana. Żył wtedy jeszcze znany szkutnik Henio Horbaczewski 9. Waldemar Marszałek nie miał innych łódek-ścigaczy, jak zbudowanych przez Henia Horbaczewskiego i na jego kadłubach zdobywał mistrzostwa świata. Henio, gdy kładł pokład, szczególnie pokład dziobowy sklejka dziesiątka, mahoniowa! to chodził koło tego i brał tak: tu przyciskał kolanem, sklejkę w dół, ręczną piłką: ciach-ciach-ciach, przyłożył, przygiął i już wszystko idealnie pasowało. Po prostu: kunszt niebywały. Ostatnia łódka, którą zrobił w życiu, to był mój Desperat. Wszyscy żeglarze, a w ogóle wszyscy, którzy cokolwiek budowali, wiedzą, że tamtych latach w Polsce zdobyć cokolwiek graniczyło z cudem. Tony budował to samo co my, tylko miał pieniądze na zatrudnienie ludzi, więc był szybszy od nas o trzy miesiące. Ale zwodowaliśmy te łódki i postanowiliśmy odbyć wspólny rejs, by wymienić się doświadczeniami na Mazurach. Bo Maki to były mieczowe łódki mazurskie: zanurzenie 25 centymetrów, z mieczem metr dwadzieścia. Ale na owe czasy lata siedemdziesiąte to był luksus. Wszyscy przychodzili i patrzyli: kadłub z żywicy a pokład drewniany po prostu niebywałe połączenie, największa praktyczność, jaka może być, połączona z walorami żeglarskimi. 8 Mak 707 mieczowy slup bermudzki, kadłub z żywic poliestrowych; projektant: Henryk Jaszczewski. Dł. kadłuba: 7,07 m (23.2 ft); szer.: 2,50 m (8.2 ft); zanurz. maks.: 1,35 m (4.4 ft), min.: 0,24 m (0.8 ft); wysokość w kabinie: 1,50 m (4.9 ft); pow. ożagl. 23 m kw. (247.5 sq. ft); miecz: obrotowy; masa miecza: 100 kg (220.5 lbs): balast: 80 kg (176 lbs); silnik: zaburtowy; moc silnika: 6-8 KM ( kw). 9 Henryk Horbaczewski miał bogate doświadczenie szkutnicze i bojerowe: jego dziełem są ślizgi klasy Monotyp XV i DN, na których startowali w zawodach żeglarze lodowi YKP Warszawa.

9 Kazimierz Kaczor Jestem z Krakowa 9 Jacht, na którym płynął Tony z żoną Elżbietą, nazywał się Halikówka, a mój się nazywał Desperat. Nie wiem, czy jeszcze ta łódka istnieje. Pięć czy sześć lat temu istniała. Kupił ją ode mnie jeden kolega klubowy, potem sprzedał dalej i oddaliła się od klubu, a ja jej losów nie śledziłem. s/y Halikówka w roku Fot. Wojciech Matz Kadłub był doskonały, gładziutki przecież to wszystko było ręcznie robione: skrobanie, szlifowanie, bąble były wyklepywane pędzlem. Nie było wtedy żelkotu, tylko trzeba było te wszystkie bąble na zewnątrz wyskrobać, zalać żywicą, zapastować, wykitować tak, żeby się wytworzyła jedna płaszczyzna, po czym pomalować. Tu się zaczęło poszukiwanie farb stąd moje wyjazdy do najrozmaitszych stoczni, między innymi do stoczni szczecińskiej, gdzie poznałem Kubę Jaworskiego. Dostałem primer, kładziony dwukrotnie i farbę poliuretanowo-żywiczną, dwuczęściową. Oba kadłuby pomalowaliśmy na biało, głównie dlatego, że nie było innych kolorów. Jakikolwiek silnik poza rosyjskim Wietierokiem i jakimś polskim, już nie pamiętam, jak się nazywał był nie do dostania. Tony oczywiście sprowadził sobie Seagulla z Anglii, ale mnie nie było na to stać. Tymczasem ze stoczni zadzwonili, że są silniki do remontu, które oni mają w remanencie. Kupiłem 12-konną Yamahę, zawieszaną na burcie rewelacja! Do takiej łódki pięć koni było wystarczające, osiem koni uważane było za górkę. Ja miałem przynajmniej o 50% za dużo mocy na tę łódkę, ale później na morzu ten silnik, z długą kolumną, okazał się idealny.

10 Kazimierz Kaczor Jestem z Krakowa 10 Po tym rejsie mazurskim jakieś tam doświadczenia co do Maka zdobyliśmy. Od 13 grudnia 1981 nastał stan wojenny. Postanowiliśmy z Tonym, że nie będziemy się przejmować przydziałami na benzynę. Tony, jako korespondent NBC, miał swoje przydziały, bo dla dyplomatów i korespondentów zagranicznych były inne. Stąd, gdy Toni mieszkał w dalekim Aninie, to myśmy jeździli do niego raz, dwa razy, w tygodniu i graliśmy w brydża. I pewnego wieczoru Tony mówi: To jest nie do wytrzymania. Zrobimy tak: popłyniemy gdzieś. Tylko gdzie? Nie wiem mówię. Wiesz co? mówi Tony Niech Elżbieta otworzy atlas, ja zamknę oczy i pokażę palcem. Elżbieta otwarła atlas świata, Tony pokazał palcem. Karaiby. Dobra. Płyniemy na Karaiby. Był początek roku Szaleńczy pomysł, jak na ten czas. Pomyślałem, że to jest nie do spełnienia, bo nie dostanę paszportu. I rzeczywiście nie dostałem. Tony poszedł z interwencją do GKKFiS-u 10, którym władał niejaki Marian Renke, i powiedział, że to jest polska wyprawa żeglarska z jego udziałem nie wiem, co on tam jeszcze naopowiadał, niemniej jednak dostaliśmy z żoną paszporty sportowe. Postanowiliśmy tak: Tony z Elżbietą polecą do Meksyku, do znajomych, my natomiast przetransportujemy nasze jachty gdzieś na Karaiby. Dokąd? Nie wiemy. Trzeba iść do PLO. Poszliśmy raz. Później Tony wyleciał, żeby w Meksyku czekać na wiadomość, gdzie będą łódki. Więc jadę do Gdyni drugi raz. Fantastycznie się mną zajęli, w końcu znaleźli statek, który miał płynąć w tamten rejon świata. Był to Bolesław Śmiały 11. Załadowaliśmy się. 10 Główny Komitet Kultury Fizycznej i Sportu centralny organ administracji PRL utworzony 28 maja 1978 z Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki, spełniał rolę ministerstwa sportu. W okresie funkcję przewodniczącego GKKFiS-u pełnił Marian Renke ( ), działacz partyjny. 11 m/s Bolesław Śmiały drobnicowiec; zbudowany: 1967, Stocznia im. A. Warskiego, Szczecin jako Sz B-445/3. Dł.: 145,3 m (477 ft); szer.: 18,8 m (62 ft); zanurz.: 7,3 m (24 ft); nośność: 7773 TDW; silnik spalinowy, moc: 5580 kw; prędkość: 17,5 w. W PLO: , później sprzedany.

11 Kazimierz Kaczor Jestem z Krakowa 11 m/s Bolesław Śmiały. Fot. arch. PLO Wypłynęliśmy w grudniu Gdy wyszliśmy z Zatoki Gdańskiej, nie było jeszcze wiadomo, czy płyniemy w lewo, czy w prawo, bo armator wciąż dogadywał sprawy. Kapitan mówi: Albo popłyniemy do Leningradu, bedziemy tam stali trzy tygodnie, a później na Kubę, albo popłyniemy gdzie indziej. Popłynęliśmy gdzie indziej. Zawinęliśmy do Szwecji, gdzie wzięliśmy płyty stalowe. Dokąd z tymi płytami popłyniemy? Do Gijón, w Hiszpanii. No, to jesteśmy jakby troszkę bliżej. Na statku było sześć kabin pasażerskich i dwunastu pasażerów. Wśród nich ja z żoną. Spędziliśmy na tym statku prawie trzy miesiące. Z Hiszpanii nas wywiało do Anglii, z Anglii do Kanady, z Kanady do pięciu portów Stanów Zjednoczonych, bo płynęliśmy wzdłuż Wschodniego Wybrzeża. Wreszcie weszliśmy w Zatokę Meksykańską. Już jest dobrze! Byliśmy w Nowym Orleanie, Galveston, Mobile. Zawinęliśmy do Veracruz w Meksyku. Stamtąd gdyby były kurczaki pojechalibyśmy na Karaiby, a jeśli nie mieliśmy polecieć gdzieś na pusto.

12 Kazimierz Kaczor Jestem z Krakowa 12 Polecieliśmy na pusto, na Kubę, gdzie miały być pomarańcze. Stamtąd Śmiały wracał do kraju. Z Veracruz zadzwoniłem do Tony ego, że jedziemy na Kubę i będziemy w Hawanie. Tony z Elżbietą przylecieli do Hawany, a Bolesław Śmiały stanął na redzie i było wiadomo, że będzie tam stać długo. Daliśmy więc marynarzom odpowiednie prezenty, zrzuciliśmy łódki na pełnym morzu i korzystając z silników dopłynęliśmy do brzegów Kuby. Stanęliśmy na Río Almendares, w marinie słynnej z tego, że z niej wypływał na morze Hemingway. Tam musieliśmy się wziąć za lekki remont łódek, ponieważ jechały na pokładzie i przeszły przez parę sztormów, które spotkaliśmy. Ale za to jechały za friko tak się PLO zachowało! Tony już wtedy był znany z telewizji, robił te swoje programy. Znał perfekt angielski bo latał w RAF-ie i perfekt hiszpański bo był obywatelem argentyńskim. Historię Tony ego zacznijmy tak, że w czasie wojny był pilotem RAF-u, w jednostce fotograficznej, więc zajmował się filmowaniem i fotografowaniem w powietrzu, przy czym dwa razy go zestrzelili. Kiedy wyszedł z armii, pracował w Afryce, w Argentynie. W 1950 znalazł się w Stanach i postanowił przejechać dwie Ameryki od północy do południa. Kupił landrovera, czy jakiś inny terenowy samochód, pojechał do Kanady i z kamerą zaczął jechać w dół. Na samochodzie umieścił napis po angielsku Rajd przez dwie Ameryki.

13 Kazimierz Kaczor Jestem z Krakowa 13 Wjechał na ulice Nowego Jorku i szczęśliwy traf obok niego w korku staje jakaś limuzyna, z której wychyla się facet i pyta Skąd jedziecie? Tony odpowiada, że z Kanady, że ma zdjęcia na taśmie. To zajdź do nas mówi ten facet i podał mu wizytówkę. Okazało się, że był to jeden z prezesów NBC. Podczas wizyty mówi: Pokaż no te filmy! Spodobały się i od tej pory Tony jechał przez obie Ameryki jako korespondent NBC. On robił dla nich materiały, oni je od niego kupowali, a on miał pieniądze na dalszą podróż. Kiedy Tony znalazł się w Polsce miał ze sobą całą paczkę filmów, które nazwał Tam gdzie pieprz rośnie. I te filmy ze swojej pierwszej podróży pokazał w Polsce. Wszyscy się nimi zachwycili. W 1975 Tony przeniósł się do Polski na stałe. Pracował dla NBC, ale co rusz wyskakiwał gdzieś w świat, by kręcić na bieżąco w miejscach, w których nie był. Między innymi nasza wyprawa miała nakręcić filmy z Karaibów dla cyklu Pieprz i wanilia. Tony zrobił cztery filmy, które były puszczane w polskiej telewizji. Tony w ogóle nie martwił się tym, jak nas przyjmą na Kubie. Zakładał, że nie będziemy mieli żadnych kłopotów. Kiedyś, gdy był korespondentem NBC, napisał list do Fidela Castro, że chce z nim zrobić wywiad. Castro żadnych wywiadów amerykańskiej telewizji nie udzielał, o tym w ogóle mowy być nie mogło, ale Tony napisał, że jest Polakiem, że zrobi uczciwy wywiad i że Señor Comandante może mieć pewność co do tej uczciwości. Castro udzielił mu wywiadu i poszło to w telewizji amerykańskiej bez żadnych cięć. Widocznie Fidel nabrał pewności wobec Tony ego, bo kiedy wysłaliśmy pismo do kubańskiego ministerstwa rolnictwa, że tam płyniemy, Raul Castro 12 wypisał nam list, którym legitymowaliśmy się przed wszystkimi tymi żołnierzami, którzy wpadali, by nas kontrolować. Tak więc jest marzec Mamy łódki zrzucone w Hawanie i wiemy, że mniej więcej za dwa miesiące zaczyna się sezon huraganów. Powinniśmy tu dotrzeć w listopadzie 1983, ale najpierw statek miał opóźnienie z wyjściem z Polski, bo były kłopoty techniczne, później trzy miesiące pływaliśmy od portu do portu. Początkowo myśleliśmy, że pożeglujemy zimą, skończymy w Wenezueli, bo tam często zachodziły polskie statki i stamtąd pojedziemy do domu. Albo: opłyniemy Kubę, zostawimy łódki na Isla de la Juventud 13 Wyspie Młodości i polecimy do Tony ego do Meksyku, gdzie może jakąś robotę znajdziemy. 12 Raúl Castro w latach druga osoba w państwie po Fidelu Castro: drugi sekretarz kubańskiego KC, pierwszy wiceprzewodniczący kubańskiej Rady Państwa (pierwszy wiceprezydent) i Rady Ministrów (pierwszy wicepremier), minister Rewolucyjnych Sił Zbrojnych. 13 do 1978: Isla de Pinos

14 Kazimierz Kaczor Jestem z Krakowa 14 Zdaje się bo nigdy tam nie dojechaliśmy że Tony miał tam jakiś kawałek ziemi, ale pod tym względem był tajemniczy i nigdy tego nie opisywał. Nie opisywał też kawałka puszczy amazońskiej, której był właścicielem, ani kawałka Amazonki, której też był właścicielem bo w międzyczasie również był armatorem: założył linie łódek transportujących rzeczy podróżujących po Amazonce. Tymczasem płyniemy na zachód. Byliśmy w Puerto Mariel, porcie słynnym z tego, że ponad sto tysięcy Kubańczyków wyemigrowało stamtąd w 1980-tym roku, gdy Castro nagle odpuścił i pozwolił obywatelom na wyjazd do USA. A potem się okazało, że część obywateli to byli przestępcy wypuszczeni z więzień i umysłowo chorzy ze szpitali psychiatrycznych. Dopłynęlismy do Puerto Mariel, późnym popłudniem, zawinęliśmy do pierwszej zatoczki po lewej stronie, zjedliśmy kolację. Wieczorem słyszymy puk-puk w burtę. Pedro. Rozmawia o czymś z Tonym i słyszę, że Tony mówi Tak. Okazało sie, że stanęliśmy w hodowli ostryg, które rosły sobie na mangrowcach. Pedro podrzucił wiaderko świeżych ostryg, scyzoryk, pokazał jak otwierać i zniknął. Taka ostryga, wyciągnięta prosto z morza, gdy się ją otworzy, wygarnie i łyka, jest lekko słona a jaka smaczna! Jak we francuskiej restauracji! Nastepnego dnia, gdy miejscowi zobaczyli, że nasza ekipa obrobiła pół wiadra tych ostryg, Pedro przywiózł w worku plastykowym ostrygi już obrane, bo na brzegu była fabryka do obierania. Popłynęliśmy do Varadero, by robić tam zdjęcia podwodne. Na filmie jest Tony polujący z kamerą bo były dwie kamery i ja go brałem z tej drugiej wokół fantastyczne rafy i ryby, które nie bały się kompletnie. Często podpływałem z kuszą do takiego półmetrowego strzępiela buch! i wieczorem mieliśmy na ruszcie obiad. Do kręcenia podwodnego Tony miał powietrzne aparaty nurkowe Mors polskiej produkcji, takie dwubutlowe 14. Tylko żadnej sprężarki nie wzięliśmy, bo były strasznie ciężkie i zajmowały mnóstwo miejsca, ale butle nam ładowali Kubańczycy. Kubańczycy to przeuroczy ludzie, serdeczni niebywale, tyle że w pewnym momencie dochodzą do takiej granicy, gdzie kończy się przyjaciel, a zaczyna Kubańczyk. A dla Kubańczyka, każdy przybysz, nawet poznany dobrze, może się okazać szpiegiem amerykańskim. Taki obrazek. Jesteśmy na Isla de Paraíso Rajskiej Wyspie, gdzie ciągle koło nas się kręcili rybacy. Oni nam dostarczali ryby, my dawaliśmy im konserwy wieprzowe, bo oni uwielbiali wieprzowinę, a u nich tego nie było. Siedzimy więc na plaży de Paraíso, smażymy na ruszcie ryby, rybacy są koło swojego kutra, 14 Aparaty Mors do nurkowania swobodnego powstawały w latach w Zakładach Mechaniki Precyzyjnej w Gdańsku-Przymorze. Produkowano je w wersjach P-11 (jednobutlowy), P-21 (dwie butle 8-litrowe) oraz P-31 (trzy butle). Wersja dwubutlowa pozwalała na przebywanie pod wodą ok. 1 godziny. Aparat nurkowy składał się z dwóch części: dwustopniowego automatu oddechowego i zestawu butlowego na sprężone powietrze.

15 Kazimierz Kaczor Jestem z Krakowa 15 nagle trzech z nich z tego kutra wyskakuje: Jest ósma wieczór! Nikt nie może przebywać na lądzie! Wszyscy do łodzi! Tłumaczy to Tony i dodaje: Oni teraz są ochotniczą strażą przybrzeżną Guardia Frontier. Mają karabin, więc wszyscy muszą iść do łódek. Siedzimy więc w łódce. Mówię: Tony, może by im kielicha? Nie, na kielicha to oni nie pójdą, To może papierocha? Nie, ale dajmy im jeszcze puszkę parówek. Tony do nich poszedł z tymi parówkami, opowiedział jakiś żart. Po godzinie im odpuściło, mogliśmy zejść na ląd. I znów byliśmy amigos polacos. I znowy wszyscy byli serdeczni niezwykle. Z rybakami spotykaliśmy się wszędzie. I teraz jest osobna opowieść, specjalnie dla wędkarzy: o sposobie łowienia tuńczyków. Bo z kutra-tuńczykowca łowi się na wędkę. Kuter jest zbudowany z cementu polska myśl techniczna: cementowiec. Rybacy wypłynęli raniutko i najpierw szukali sardynek. Wypatrzyli je pod brzegiem ot, taka drobnica zaczęli łowić i wrzucali je, żywe, do zbiornika, który był w środku kutra. Gdy sardynek było już sporo, jeden z rybaków wdrapywał się na maszt z lornetką i szukał tuńczyków. Tuńczyki w ławicy są jak stado wilków: okrążają i potem biją w to, co jest w środku. A ważne jest jeszcze to, że w ślad za tuńczykami idą rekiny. Szybkim manewrem kuter wpłynął między te tuńczyki i srru! sardynki za burtę. Ta przynęta sardynki dla tuńczyków nazywała się carnada. Tuńczyki widzą: sardynki idą za kutrem. Ale na rufie kutra jest rurka z dziurkami, przez którą na morze leci woda. Tuńczyki więc nie widzą, co jest na powierzchni, bo wrażenie mją takie, jakby deszcz padał. I biją w te sardynki. A tu za kutrem wystaje długi kij bambusowy, a na nim lina z haczykiem, takim dwucentymetrowym, i piórkiem. I tuńczyki w łowieckim szale ten haczyk z piórkiem też atakują. Gdy tuńczyk złapie haczyk, wtedy trzeba go ciągnąć. Ubrany jesteś w taki brezent, od kolana po pachę z jednym rękawem. I go ciągniesz. Musisz tak wycelować, żeby tuńczyk trafił ci pod pachę, tę osłoniętą brezentem. Wtedy przytrzymujesz tuńczyka, wyjmujesz mu haczyk, podnosisz rękę obok jest rynna, na którą ten tuńczyk spada i zjeżdża pod pokład. Ale jeśli nie ciągniesz wystarczajaco rześko, wtedy któryś rekin z tych, co idą za tuńczykami widzi, że w ławicy jest ryba, która wolno płynie, więc pewnie chora. Rekin nigdy nie uderzy zdrowego tuńczyka, bo reszta stada go zabije: będzie walić nosami w jego ciało tak, że go zmiażdży. Ale za

16 Kazimierz Kaczor Jestem z Krakowa 16 chorymi się nie wstawiają, więc jeśli się nie wyciąga dostatecznie szybko, można mieć nagle na haczyku z tuńczykiem rekina. Tak właśnie łowiłem dwudziestoparokilogramowe tuńczyki. To są straszne torpedy. Łowisz jednego, wyciągasz, pod pokład i lu!, już następny. Te pięć czy sześć wędek, które są na rufie, pracuje na okrągło. Nałowiliśmy czy ja wiem? może sto takich tuńczyków. Elżbieta surowe mięso tuńczyka siekała na drobno, dodawała dla smaku trochę cebulki i trochę soku z limonki koniecznie z limonki, bo ona ma inny smak niż cytryna. Po zalaniu dwadzieścia minut trzeba było poczekać, by pod wpływem kwasu mięso skruszało, i można jeść jak tatara. Tak więc zjadaliśmy te tuńczyki i popijając rosyjskim szampanem, który mieliśmy na łódce w przemysłowych ilościach. Dopłynęliśmy w końcu do przylądka San Antonio, najdalej na zachód wysuniętego punktu Kuby. Następny kurs mielismy wziąć na Isla de la Juventud. Dochodzimy do cypla, już mamy się zawinąć na południowy wschód, ale niestety Tony uszkodził ster. Jachty mieczowe, my na Atlantyku, robi się twardo, bo to jest koniec maja i zaczyna wiać. Więc stoimy w takim bolesnym rozkroku. Map zero. Kupić nie dało się żadnych, ponieważ ci, którzy wiedzą to wiedzą i map nie potrzebują, a ci, którzy nie wiedzą to coś wykręcą. Jachty żaglowe dookoła całej Kuby były dwa Tony ego i mój, bo na Kubie jest koniec z żeglarstwem. Konsul austriacki, który wypłynął na małym katamaranie, został ostrzelany z broni maszynowej. Dla Kubańczyków granica, której nie może przekroczyć żaden Kubańczyk, jest na plaży. Ci, którzy uprawiają zawód na morzu, mają specjalne zezwolenia. Jest im trochę lepiej, bo mają stosowne kartki aprowizacyjne, żeby nie wywiali ale oni nie są już tacy skorzy do wiania, bo kto miał zwiać, to zwiał. Dopłynęliśmy jakoś do wioski rybackiej Los Arroyos. Tam naprawiliśmy ster na tyle, na ile się dało, ale Tony mówi: Wiecie, my już nie popłyniemy dalej. Elżbieta się troszkę pochorowała, wracamy do kraju. Jest początek czerwca Wyprawa trwała niecałe trzy miesiące, ale dla nas gdy doliczyć podróż statkiem pół roku.

17 Kazimierz Kaczor Jestem z Krakowa 17 Elżbieta Dzikowska i Tony Halik Fot. Elżbieta Dzikowska Na mapie zaznaczono miejsca, o których jest mowa w opowieści

18 Kazimierz Kaczor Jestem z Krakowa 18 Szukamy zatem polskiego statku, żeby zabrał do kraju tylko jedną łódkę. Bo myśmy wtedy powiedzieli: Tony, my nie wracamy. Nie to, że chcemy zostać, ale jeszcze chcemy popływać. Tony powiedział: Okej. Na redę Hawany przypłynął statek, m/s Śniadecki 15. m/s Śniadecki. Fot. arch. PLO Na pokładzie zrobiliśmy drewniane łoże dla łódki Tony ego, a wszystkie zapasy z Baltony przerzuciliśmy na naszą łódkę. 15 m/s Śniadecki drobnicowiec; budowa: 1962, Stocznia im. A. Warskiego, Szczecin jako Sz B-516/3. Dł.: m (278.3 ft); szer.: 18.5 m (60.7 ft); zanurz.: 7.6 m (25 ft); nośność: 8653 TDW; silnik spalinowy: SD6 HCP-Sulzer 6RD76, moc: 5741 kw; prędkość: 17.5 w. W PLO: , później złomowany (China Resources Metals and Minerals Co. Ltd.,Hong Kong, China).

19 Kazimierz Kaczor Jestem z Krakowa 19 W międzyczasie do Hawany zawinął polski jacht Boruta 16. Fot.: arch. Klubu Sportów Wodnych Ligi Morskiej i Rzecznej w Łodzi 17 s/y Boruta 16 s/y Boruta typ: Conrad II, typ ożagl.: slup; konstruktor: Ryszard Langer (1958), budowa: Zakłady Szkutnicze LPŻ Szczecin, wodowany: ; nr na żaglu: PZ 118; armator: Wojewódzki Zarząd Ligi Przyjaciół Żołnierza w Łodzi. W 1977 przebudowany w szkutni Klubu Sportów Wodnych LOK w Łodzi wg projektu inż. Stefana Workerta. Dł.: 11,70 m (38.4 ft); dł. linii wodnej: 8,40 m (27.5 ft); szer.: 2,68 m (8.8 ft); zanurz.: 1,71 m (5.6 ft); balast: 2,9 t (6394 lbs); wyporność: 7 t (15432 lbs); pow. ożagl.: 50 m kw. (538 sq. ft). 17 <

20 Kazimierz Kaczor Jestem z Krakowa 20 Fot.: Mirosław Frątczak / arch. Klubu Sportów Wodnych Ligi Morskiej i Rzecznej w Łodzi 18 Na Halikówce w Hawanie; siedzą (od lewej): Piotr Bartnicki, Andrzej Lipiński, Kazimierz Kaczor, Paweł Morzycki; stoi Tony Halik Paweł Morzycki był kapitanem niestety już świętej pamięci 19, załoga z Łodzi. Okrążyli Amerykę Południową i wracali do Polski 20. Na co ja: Chłopaki wracajmy razem będzie nam raźniej. Bo my płyniemy na północ: z Kuby na Florydę. I poszliśmy razem do Ministerstwa Rolnictwa, żeby wydali nam pozwolenie na wypłynięcie. A tam mówią: Mowy nie ma. Na ma takiego kraju, jak USA. My nie wiemy, co to za kraj. Nasi przyjaciele tam nie pływają. My na to: Ależ skąd! My nie do żadnych Stanów! My na Bahamy! 18 < 19 < 20 Rejs jachtu Boruta do obu Ameryk trwał 454 dni, od 29 czerwca 1983 (wyjście z Jastarni) do 24 września 1984 (Gdynia). Trasa, licząca Mm, prowadziła przez 52 porty 21 państw (m. in. Niemcy, Holandia, Belgia, Francja, Wlk. Brytania, Portugalia, Maroko, Dominikana, Wyspy Bahama, Antigua, Kuba, USA). [część danych za Jerzym Kulińskim]. Załoga: Paweł Morzycki kapitan, Piotr Bartnicki, Mirosław Frątczak, Wojciech Koseski (wrócił z Francji), Andrzej Lipiński, Leszek Świątek (wrócił z Wysp Kanaryjskich).