Moliwoci i ograniczenia produkcji biomasy pochodzcej z rolin energetycznych z przeznaczeniem jej na cele energetyczne

Transkrypt

1 Moliwoci i ograniczenia produkcji biomasy pochodzcej z rolin energetycznych z przeznaczeniem jej na cele energetyczne dr in. Jan Wiesław Dubas Wstp Rozporzdzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 30 maja 2003 roku zobowizuje polskie jednostki gospodarcze do produkcji i zakupu energii z Odnawialnych ródeł Energii (OZE). Okrela ono szczegółowo iloci energii elektrycznej i cieplnej, które musz si znale w bilansie energetycznym kraju do 2010 roku. Rok Procentowy udział energii z OZE w bilansie energetycznym kraju , , , , , , ,50 Tabela 1. Procentowy udział energii pochodzcej z OZE w bilansie energetycznym kraju ródło: wg Rozporzdzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z r. Przewiduje si (według danych Europejskiego Centrum Energii Odnawialnej), e ze wszystkich rodzajów OZE, energia pochodzca z biomasy bdzie stanowiła około 90%. W tej iloci, biomasa pochodzca z uprawy tak zwanych rolin energetycznych, stanowi bdzie 70%. Pozostałe 30% to biomasa, która obecnie jest wytwarzana, ale niestety jeszcze nie dostatecznie dobrze zagospodarowana. Nale do niej: pozostałoci poniwne zbó i rzepaku (słoma), pozostałoci powyrbowe w lasach (drewno małowymiarowe to, które zostaje zuyte do produkcji płyt wiórowych oraz czciowo drewno pochodzce z trzebiey), biomasa z usuwanych drzew przydronych, biomasa pochodzca z likwidowanych plantacji krzewów i sadów. Przewidywane zapotrzebowanie na energi w 2005 roku moe kształtowa si na poziomie około 4000 PJ. W tej wielko 3,1% czyli 124 PJ powinno pochodzi z OZE, 90% czyli około 112 PJ powinno by wytworzone z biomasy. Z upraw rolin energetycznych powinno pochodzi około 70 PJ. Przyjmujc, e 1 hektar uprawy rolin wysokoenergetycznych wytwarza rocznie około 400 GJ, to ju w 2005 roku powinnimy pod ich upraw przeznaczy około 195 tysicy hektarów uytków rolnych. Przypuszczajc, e w 2010 roku nastpi wzrost zapotrzebowania na energi do 5000 PJ i przeprowadzajc podobne do wyej przedstawionych wyliczenia, mona oszacowa, e na produkcj biomasy pochodzcej z uytków rolnych bdzie potrzeba przeznaczy prawie 600 tysicy hektarów (590,6 ty. ha). 1

2 Moliwoci produkcji biomasy pochodzcej z rolin energetycznych uprawianych na uytkach rolnych Biorc pod uwag warunki klimatyczne, a w tym: rozkład opadów w cigu roku, długo okresu wegetacji rolin, długo dnia wietlnego w cigu okresu wegetacyjnego, rozkład temperatur w cigu doby w okresie wegetacji oraz warunki glebowe (w Polsce 50% gleb, czyli około 7 mln hektarów zalicza si do bardzo dobrych i dobrych, 16% czyli około 2,2 mln ha do rednich i 34%, czyli około 4,8 mln ha do słabych i bardzo słabych ) [1] i poziom wód gruntowych, mona uprawia nastpujce gatunki tak zwanych rolin energetycznych: wierzby z rodzaju Salix viminalis var. gigantea lazowiec pensylwaski Sida hermaphrodita Rusby róa wielokwiatowa Rosa multiflora topinambur (słonecznik bulwiasty) Helianthus Ruberosus L. topole Populus L. robinia akacjowa Robina pseudacacia L. tak zwane trawy energetyczne głównie z rodzaju Miscanthus, w tym midzy innymi: Miskant olbrzymi Miscanthus sinesis gigantea Miskant cukrowy Miscanthus sacchariflorus Spartina preriowa Spartina pretinata Palczatka Gerarda Andropogon gerardi Z wymienionych gatunków tylko: wierzba, lazowiec pensylwaski i by moe topinambur bd szerzej uprawiane na gruntach rolnych. Obecnie, najpowszechniejsz rolin uprawiana na cele energetyczne jest wierzba krzewiasta w rónych odmianach. Szacuje si, e rolina ta bdzie stanowi około 70% biomasy przeznaczonej na produkcj ciepła i energii elektrycznej. Dlatego te, w dalszych rozwaaniach przyjto okrelenie moliwoci i ograniczenia produkcji biomasy na uytkach rolnych włanie w odniesieniu do wierzby. Wierzb z rodzaju Salix viminalis mona uprawia na wielu rodzajach gleb, od bielicowych gleb piaszczystych do gleb organicznych. Wanym przy tym jest, aby plantacje wierzby zakładane były na uytkach rolnych dobrze uwodnionych. Optymalny poziom wód gruntowych przeznaczonych od upraw wierzby energetycznej to: cm dla gleb piaszczystych cm dla gleb gliniastych. Takich gleb w Polsce jest dostatecznie duo. Ocenia si, e około 1,6-1,8 mln hektarów uytków rolnych jest w Polsce odłogowana lub wykorzystywana rolniczo nie dostatecznie intensywnie. W wikszoci s to gleby mniej urodzajne. Przynajmniej jednak połowa z nich nadaje si pod upraw rolin energetycznych takich, które gwarantuj przy prawidłowej agrotechnice wysokie plony biomasy. Podstawowy potencjał produkcyjny do wytworzenia biomasy, jakim jest ziemia wynosi obecnie w Polsce od do 1 mln hektarów. Nie wyklucza si, e w najbliszych latach, wówczas, gdy poszczególni rolnicy przekonaj si, e warto ze wzgldów finansowych zmieni tradycyjne kierunki uprawy rolin na roliny energetyczne, przeznacz cze swoich gruntów pod produkcj biomasy. T wielko obecnie jest jednak trudno oszacowa. Polsk zalicza si do krajów o klimacie przejciowym [2], gdzie wystpuje znaczna zmienno elementów meteorologicznych w poszczególnych latach. Najbardziej niestabilnym czynnikiem jest ilo opadów. Zdarzaj si lata o duej iloci opadów, nawet ponad 750 mm i 2

3 lata suche o opadach w wysokoci około 500 mm. Korzystnym dla uprawy rolin energetycznych jest fakt, e 2/3 opadów przypada na okres wegetacji rolin. Długo okresu wegetacyjnego liczona od ostatnich wiosennych przymrozków do pierwszych przymrozków jesiennych jest róna i waha si od 225 dni na zachodzie Polski do 210 na wschodzie. Czas ten jest wystarczajcy dla wzrostu i rozwoju wikszoci rolin energetycznych. Dobowe wahania temperatur nie powoduj strat plonu biomasy w okresie jej wzrostu. Na podstawie wieloletnich obserwacji redniomiesiczne wahania dobowe temperatur w miesicu lipcu wynosz 7,1 C. Duo wysze obserwuje si w miesicu lutym. Ich amplituda siga nawet 18,3 C. Wahania te jednak w tym okresie nie wpływaj zasadniczo na przebieg procesów wzrostu rolin. Polska jest krajem w przewaajcej czci nizinnym. Wikszo terytoriów uytków rolnych ley na poziomie nieprzekraczajcym m nad poziomem morza i o nachyleniu zbocza nieprzekraczajcym 10. Uwaga ta nie dotyczy terenów podgórskich, chocia załoone plantacje na wysokoci n.p.m. wykazuj dobr produktywno [3]. Reasumujc, naley stwierdzi, e w Polsce potencjał pod upraw rolin energetycznych jest duy. Posiadamy dostateczn ilo uytków rolnych i dobry klimat. Ile biomasy lub cilej- ile potencjalnej energii chemicznej zawartej w biomasie mona w Polsce wyprodukowa na specjalnie przeznaczonych do tego gruntach uytków rolnych? Uprawa wierzby krzewiastej z rodzaju Salix viminalis var. gigantea na pow. 1 ha Produktywno 1 ha jest uzaleniona od wielu czynników, z których najwaniejsze to: 1. Stanowisko uprawowe; rodzaj gleby, poziom wód gruntowych, przygotowanie agrotechniczne, ph, zasobno itp. 2. Dobór klonu, genotypu, odmiany do konkretnych warunków uprawy. 3. Sposób i ilo rozmieszczenia karp na powierzchni 1 hektara. Zakładajc, e stanowisko mamy przygotowane właciwie i e właciwie dobierzemy odmian, to produktywno sprowadzi si do iloci karp na 1 hektarze. Ilo ta zaley od sposobu zbioru. W Szwecji, gdzie dokonuje si zbioru jednofazowego i uyty zostaje kombajn przedstawiony na Rys.1 sadzi si ty. karp. Wówczas plon biomasy z 1 hektara nie przekracza 15 ton suchej masy (s.m.). Rysunek 1. Kombajn Claas Uwaam, na podstawie wieloletnich dowiadcze, e yzno i zasobno w składniki odywcze gleby z jednej strony i moliwoci fotosyntezy z drugiej (tutaj chodzi o dostpno do słoca tak, aby nie było wzajemnego zasłaniania nasłonecznienia w przypadku wzrostu prtów krzewu na wysoko 5-7 cm), warunkuj moliwo posadzenia około tysicy karp na 1 hektarze. Z tej iloci w nastpnych latach eksploatacji plantacji zachowa si około 90-95% posadzonych karp. Pozostaje na plantacji około ty karp. Roczny przyrost biomasy to około 1 kg s.m. z jednej karpy. Plon ten otrzymujemy z plantacji dojrzałej somatycznie, nawoonej, w przecitnych warunkach klimatyczno -glebowych. Z 1 hektara mona zatem otrzyma około 30 ton przyrostu s.m. rocznie. Znane jest ciepło spalania drewna wierzbowego (Rys.2). 3

4 Rysunek 2. Warto opałowa drewna wierzbowego w zalenoci od wilgotnoci. W stosunku do rónych odmian kształtuje si ono od 17,5 do 21,50 GJ w 1 tonie. Przyjmujc, e przecitnie 1 tona s.m. jest równowana 18 GJ chemicznej zawartoci energii wgla, mona wyliczy produktywno 1 hektara 30 ton x 18 GJ = 540 GJ/ ha Na glebach słabszych, na wikszych powierzchniach, w gorszych warunkach produkcji, produkcja z 1 hektara moe zmniejszy si do 25 ton s.m. lub nawet 20 ton s.m. W załoeniach planistycznych przyjmujemy zwykle roczn produktywno 1 hektara wierzby w przedziale ton s.m., czyli 22,5 ton x 18 GJ = 405 GJ/ ha Co zatem ogranicza intensywny rozwój upraw rolin energetycznych? Do podstawowych ogranicze zaliczy naley: 1. zbyt powolne tworzenie oraz wprowadzanie w ycie właciwych, dostatecznie dobrych uwarunkowa prawnych, 2. brak dostatecznej iloci kapitału inwestycyjnego, 3. brak rynku biomasy oraz niedostateczny rozwój logistyki produkcji i dostaw, 4. mentalno rolników, ich przywizanie do tradycyjnych kierunków produkcji rolniczej, 5. niedostateczny stan techniki zwizanej z technologi uprawy zbioru i przetwarzania biomasy. Zbyt powolne tworzenie oraz wprowadzanie w ycie właciwych, dostatecznie dobrych uwarunkowa prawnych Zagadnienie prawne normujce produkcj biomasy i konieczno jej przeznaczenia na OZE zostały wprowadzone dopiero w ostatnich latach. Podstawowymi aktami prawnymi s: Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997r. Prawo energetyczne z póniejszymi zmianami. Ostatnie zmiany z 24 lipca 2002 r. (Dz.U.2002, Nr 135, poz. 1144). Rozporzdzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 maja 2003 r. W sprawie zakresu obowizku zakupu energii elektrycznej i ciepła z odnawialnych ródeł energii oraz energii wytwarzanej w skojarzeniu (Dz. U. 2003, Nr 104, poz. 971). 4

5 Poza nimi istotnym aktem prawnym jest Strategia rozwoju energetyki odnawialnej, poniewa okrela si w niej parametry techniczne i ekonomiczne dotyczce obecnego i przyszłego zakresu pojciowego dotyczcego OZE. Obecnie jestemy w pierwszym roku funkcjonowania w ramach Unii Europejskiej (UE) i niektóre z wymienionych aktów prawnych musz ulec pełnemu dostosowaniu do prawa unijnego. Okrelajc zbyt powolny tryb tworzenia i wprowadzania norm prawnych mam na uwadze ten proces. Wynika z nich potrzeba jeszcze wikszego udziału OZE w bilansie energetycznym Polski w 2010 roku. Przypuszcza mona, ze bdzie si on kształtował na poziomie około 9%, a nie jak podano wczeniej 7,5%. Stwarza to jeszcze wiksze wyzwania gospodarce w stosunku do podanych wczeniej wielkoci. Nie dostatecznie jasno i przejrzycie tworzy si obecnie lub nie zostało to w trakcie prac legislacyjnych przedakcesyjnych opracowane zasady dopłat bezporednich do powierzchni uytków rolnych przeznaczonych pod produkcj biomasy z przeznaczeniem jej na energi. Wyjanieniem tych zagadnie podjło si Ministerstwo Rolnictwa [4]. Sprawa jest obecnie do draliwa, poniewa: Jak to jest; z jednej strony Pastwo zachca rolników do zmiany tradycyjnych kierunków produkcji rolniczej na alternatywn produkcj rolin energetycznych, a z drugiej adnych zacht, w tym take dopłat bezporednich nie proponuje? Jest to problem, który w najbliszym czasie musi by rozwaony. Brak dostatecznej iloci kapitału inwestycyjnego Koszty załoenia jednego hektara uprawy to wydatek rzdu 7-8 tysicy złotych. Rodzaj kosztu Warto kosztu w złotych Struktura procentowa Koszt przygotowania powierzchni do sadzenia 1125,0 16,8 Koszt zakupu sadzonek 4200,0 62,9 Sadzenie rczne 750,0 11,2 Zabiegi pielgnacyjne 607,0 9,1 RAZEM 6682,0 100,00 Tabela 2. Rzeczywiste koszty załoenia plantacji wierzbowej w gospodarstwie autora (obliczenia autora) Chocia wydaje si, e koszt inwestycji na lat (tyle trwa okres eksploatacji plantacji wierzbowej) nie jest zbyt wysoki, to jest to wydatek dla pojedynczego rolnika zbyt duy. Rzadko który z nich decyduje si na załoenie wikszych plantacji. Stosunkowo duy udział (ponad 60%) w kosztach załoenia plantacji zakupu materiału nasadzeniowego, skłania rolników do zakładania małych kilkuarowych mateczników i rozszerzenia z nich wielkich plantacji. Ostrono zakładania wikszych plantacji wynika take z niepewnoci zbytu. Brak jest zorganizowanego rynku zbytu biomasy. Przy obecnych relacjach nakładów ponoszonych na załoenie plantacji, jej pielgnacj i zbiór biomasy oraz ceny uzyskanej za sprzedan biomas mona okreli, e inwestycja załoenia plantacji moe zwróci si ju po pierwszym zbiorze, czyli po pierwszych czterech latach. NAKŁADY Struktura procentowa Amortyzacja kosztów załoenia plantacji 2900,0 36,7 (725,0 x 4 lata = 2900,0 zł) Koszty pielgnacji 24,1 4 x 475,0 zł = 1900,0 zł Koszt zbioru, transportu wewntrznego i rozdrobnienia 750, , ,0 = 2800,0 zł 35,4 Podatek rolny 4 x a 75,0 = 300,0 zł 3,8 RAZEM 7900,0 zł 100,00 PRZYCHODY 1 ha x 0,6 ton = 0,6 x a 180,0 zł = 108,0 zł 1 ha x 70 ton ( ton s.m. z 1 ha) = 70 x a 180,0 zł = ,0 zł 108, ,0 = ,0 zł Tabela 3. Uproszczony bilans relacji nakłady i przychody za 4 lata tj. do czasu pierwszego zbioru produkcyjnego ródło: obliczenia autora 5

6 Sytuacja taka jest korzystna dla inwestorów, tym bardziej, e tworzy si obecnie rynek biomasy. Brak rynku biomasy oraz niedostateczny rozwój logistyki produkcji i dostaw Dotychczasowy brak rozwiza prawnych i w zwizku z tym niepewno obrotu biomasy, nie sprzyjało tworzeniu rynku. Obecnie, powoli sytuacja zmienia si. W 2004 roku kilka duych elektrociepłowni lub organizacji produkujcych energi ciepln i elektryczn ogłosiło przetarg na dostaw biomasy. Zauwaa si pierwsze symptomy oywienia i tworzenia rynku biomasy. Z tworzeniem rynku biomasy wie si kilka zagadnie, które w najbliszym czasie musz by rozwizane. Kady rodzaj biomasy to chemiczna zawarto wgla pochodzcego przede wszystkim z fotosyntezy. Wgiel ten znajduje si w stosunkowo duej masie towarowej. Dlatego te biomasa wierzbowa jest ekonomicznie wraliwa na transport. Oznacza to, e w duej masie znajduje si niewielka warto materialna. Ta cecha surowca energetycznego kształtowa powinna rozlokowanie plantacji rolin energetycznych wzgldem odbiorców. Innymi cechami biomasy s: długi okres produkcji wynoszcy zwykle około trzech lat, trudnoci zwizane z przerobem roliny do postaci towaru handlowego, uzalenienie wartoci opałowej od wilgotnoci. Te cechy wymuszaj zarówno na producentach, jak i na konsumentach biomasy odpowied na przynajmniej cztery pytania: Forma? Cena? Kiedy? Ile? Wynikaj one z tego, e z jednej strony coraz wicej wiemy jak wyprodukowa biomas. Z drugiej strony ciepłownicy i producenci energii elektrycznej wiedz jak j przerobi w ciepło i w energi elektryczn. Wydaje si, e najłatwiejsz odpowiedzi jest okrelenie terminu dostawy biomasy do ciepłowni, elektrociepłowni lub elektrowni. Termin ten to trzeci, czwarty i pierwszy kwartał roku kalendarzowego. W tym czasie, w naszych warunkach klimatycznych, istnieje najwiksze zapotrzebowanie na ciepło i na energi elektryczn. Ten okres jest korzystnym dla producentów biomasy, szczególnie biomasy wierzbowej, poniewa włanie w tym czasie zbiera si wierzb z pól. Do łatw wydaje si odpowied na pytanie cena?. Dotychczas spotkałem si z wieloma próbami okrelenia ceny za biomas. Od ceny za 1 metr przestrzenny prtów wierzbowych, ceny za 1 metr przestrzenny zrbków wierzbowych, poprzez cen za 1 ton mokrej (o jakiej wilgotnoci?) biomasy wierzbowej, cen za 1 ton teoretycznej wartoci suchej masy, po cen skonstruowan na podstawie porównania z wartoci standardowego wgla kamiennego itd. Wydaje si, e najłatwiejsz do przyjcia zarówno przez rolników, jak i ciepłowników i energetyków, jest ustalenie ceny za dostarczan w biomasie wierzbowej potencjaln zawarto chemicznej energii. Zalet jest łatwo jego okrelenia, chociaby na podstawie wilgotnoci biomasy. Inn zalet jest to, e rolnik w zalenoci od własnej woli i zapotrzebowania kupujcego, moe przywie biomas wierzbow mokr, wieo zebran z pola, o wilgotnoci na przykład 50 czy 60% i kalorycznoci około 10 GJ w tonie lub biomas dowolnie przesuszon o rónej wartoci opałowej, sigajcej nawet GJ w tonie. Znany jest wykres (Rys. 2) okrelajcy zaleno wartoci opałowej drewna wierzbowego od jego wilgotnoci. Dla obydwu stron kontraktu pozostaje ustalenie ceny jednostkowej. 6

7 Dotychczas nie ma jednolitej odpowiedzi na pytanie - w jakiej formie biomasa wierzbowa jest towarem? Producenci wierzby oczekuj na t odpowied od specjalistów całego procesu wytwarzania ciepła i energii elektrycznej: linie przemysłowe, kotły, proces spalania; czy spalania?, czy zgazowywania?. Jeeli gazyfikacji to jakiej? Tutaj rozwiza moe by bardzo wiele. Wydaje si jednak, e wikszo opinii sprowadza si do stwierdzenia: najbardziej przydatn form jest sieczka (Rys. 4). S to pocite na odcinki 5-7 cm lub cm prty wierzbowe. Zaletami tej formy biomasy wierzbowej s: łatwo produkowania, łatwo wysuszania, standaryzacja przeładunków i transportu, wikszy w stosunku do innych form ciar nasypowy, łatwo wymieszania z innymi paliwami, łatwo dostosowania do bezobsługowego dostarczania paliwa do kotła. Z postawionych czterech kwestii obecnie najtrudniej jest odpowiedzie na pytanie ile?. Wierzb spala mona w procesie jednorodnym. W tym przypadku naley dobra tylko odpowiednie urzdzenie grzewcze. Mona jednak spala j w skojarzeniu z wglem kamiennym- w rónej postaci, lub z wglem brunatnym. Tutaj od specjalistów oczekuje si odpowiedzi na wiele kwestii; chociaby takich jak: współspalanie - w jakich proporcjach? współspalanie - w jakich kotłach? współspalanie - w jakiej formie biomasy? jak proces współspalania wpływa na ywotno urzdze do wytwarzania ciepła i energii elektrycznej? jak wpływa proces współspalania na ochron rodowiska? jak proces współspalania wpływa na rentowno procesu produkcji? Aby przybliy moliwo odpowiedzi na niektóre z tych pyta, przedstawi jedn prób badawcz. Rysunek 5. Wyniki bada współspalania wierzby w formie sieczki i miału wglowego z Elektrociepłowni Zduska Wola. 7

8 Obecnie pozostawiam je bez komentarza. Wydaje si, e w najbliszym czasie naleałoby si skoncentrowa na przyblieniu odpowiedzi na podany powyej kwestie. Uwaam take, e realizujc ide wprowadzania biomasy w ogóle, w tym biomasy wierzbowej do Odnawialnych ródeł Energii, której w bilansie energetycznym kraju musi w kadym nastpnym roku coraz wicej, spotykamy wiele innych problemów i kwestii, na które bdziemy musieli jak najszybciej znale dobr odpowied. Nie moe dziwi mnogo problemów do rozwizania w najbliszym czasie. Naley uwiadomi sobie, e obecnie tworzymy nowy dział gospodarki narodowej, który przy stosunkowo niewielkich nakładach inwestycyjnych przyczyni si do polepszenia stanu ochrony rodowiska naturalnego, pozwoli lepiej wykorzysta podstawowy potencjał produkcyjny jakim jest ziemia, zmniejszy bezrobocie i zwikszy dochód rolniczy [5]. Mentalno rolników, ich przywizanie do tradycyjnych kierunków produkcji rolniczej Wspomniano wczeniej o ostronoci rolników do zmiany tradycyjnych kierunków upraw rolniczych na uprawy zwizane z produkcj biomasy. Ostrono i wrcz bojaliwo wynika z niewiedzy i z lku przed podjciem ryzyka. Jest to zrozumiałe i uzasadnione. Dotychczasowy brak dobrych rozwiza prawnych niewymuszajcych na ciepłowniach i elektrociepłowniach produkcji energii z OZE powodował brak zainteresowania ich zakupem biomasy. Obecnie tendencja ta ulega zmianie. Naley przypuszcza, czego symptomy ju s, e organizacje doradcze i szkoleniowe zwizane z rolnictwem włcz si intensywnie do procesu kształcenia rolników. Ostrono i czasem niech rozpoczcia uprawy rolin energetycznych wynika take i z faktu, e w przypadku uprawy wierzby zbiera si plon raz na trzy lata. Wytłumaczenie i przekonanie rolników do tego, e przecie mona tak zorganizowa produkcj, aby co roku zbiera trzyletni plon z 1/3 czci plantacji nie jest spraw łatw. Niedostateczny stan techniki zwizanej z technologi uprawy zbioru i przetwarzania biomasy Dotychczas nie ma dobrych rozwiza technicznych zwizanych z upraw, zbiorem i przetwarzaniem do danej postaci towaru biomasy. Take w procesie przetworzenia biomasy do ciepła i energii elektrycznej testuje si wiele urzdze i wiele si jeszcze eksperymentuje. To jest due ograniczenie w całym procesie wytwórczym. Istniej sadzarki do wierzby. S take kombajny do zbioru i zrbkowania prtów wierzbowych. Dostpne na rynku sadzarki s bardzo drogie i wymagaj, tak, aby opłacało si je zakupi i w odpowiednim czasie zamortyzowa, duych powierzchni uprawy. Przy duym bezrobociu na wsi naley postawi pytanie co jest bardziej opłacalne- zakupienie sadzarki lub kombajnu do zbioru, czy te zatrudnienie jeszcze kilkudziesiciu ludzi tak, aby przynajmniej czciowo okresowo zmniejszy bezrobocie. Z kombajnami do zbioru wie si take inne zagroenia. Kombajn prezentowany na rys.1 cina dwa rzdy krzewów wierzby. Musi by przebudowany tak, aby mona byłoby cina trzy rzdy, co wie si z produkcyjnoci upraw 1 hektara wierzby. Ponadto kombajn ten rozdrabnia wierzby do postaci zrbków. Zrbki te bez wysuszenia nie mog by przechowywane. O tym te wczeniej wspomniano. Wyjciem jest budowa nowego kombajnu. Najlepiej w dwóch wersjach. Małego urzdzenia, które mogłoby obsługiwa niewielkie plantacje upraw wierzbowych. I duego kombajnu, który byłby dostosowany do wielkoobszarowych plantacji wierzbowych. Jednoczenie system rozdrobnienia prtów byłby dostosowany do wytworzenia omawianej wczeniej sieczki. Ciepłownie i elektrociepłownie wymagaj od rynku dostaw w miar jednolitej biomasy. Wynika to z techniki systemów podawczych i technologii przetworzenia chemicznej zawartoci wgla w biomasie w energii ciepln i elektryczn. Kłóci si to z koniecznoci zachowa biorónorodnoci biotypu polnego. Rozwizaniem tego problemu moe by przeznaczenie dominujcego gatunku rolin energetycznych na przykład wierzby do energetyki systemowej i zawodowej, a biomasy pochodzcej z pozostałych gatunków rolin do zastosowania w energetyce lokalnej. 8

9 Zagadnienia zwizane z technik uprawy zbioru i przetworzeniem mona rozwiza angaujc znaczne nakłady, na które obecnie mamy ograniczone moliwoci. W ograniczeniach nie wspomniałem o hodowli materiału nasadzeniowego, poniewa mona okreli, e istnieje u nas polska szkoła klonowania wierzby. Na bazie Uniwersytetu Warmisko- Mazurskiego w Olsztynie, w pracowni Prof. St. Szczukowskiego wyhodowano wiele klonów wierzb na bazie rodzimych odmian. Takich, których potencjał genetyczny pozwala wyprodukowa ponad przecitn ilo biomasy i które s odporne na wszelkiego rodzaju choroby. Reasumujc to co zostało powyej przedstawione mona stwierdzi, e mamy due potencjalne moliwoci produkcji biomasy, mamy dobrze wykształcon kadr techników i inynierów; energetyków ciepłowników i rolników. Potrzeba, tak jak kiedy odpowiedział Napoleon na pytanie czego potrzebuje do wygrania wojny- trzech rzeczy: pienidzy, pienidzy i jeszcze raz pienidzy. Literatura [1] K. muda, Moliwoci produkcji energii z odnawialnych ródeł energii- biomasa, V Konferencja Naukowo-Techniczna Biomasa w energetyce cieplnej i systemowej, ss (2004) [2] W. Martyn, Ogólne warunki przyrodnicze dla uprawy rolin energetycznych, Roliny energetyczne, Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Lublinie ss (2003) [3] J.W. Dubas, i inni, Wierzba energetyczna- uprawa i technologie przetwarzania, Wysza Szkoła Ekonomii i Administracji w Bytomiu, ss (2004) [4] K. muda, Moliwoci produkcji energii z odnawialnych ródeł energii, Czysta energia 7-8 (34), ss (2004) [5] J.W. Dubas, Produkcja biomasy i jej wykorzystanie, X Konferencja naukowo-techniczna Ogólnopolskie Forum Odnawialnych ródeł Energii ss