WERYFIKACJA REJESTRACJI PARAMETRÓW POWIETRZA W SYSTEMACH DYSPOZYTORSKICH

Transkrypt

1 GÓRNICTWO I GEOLOGIA 2013 Tom 8 Zeszyt 4 Wacław DZIURZYŃSKI, Stanisław WASILEWSKI Instytut Mechaniki Górotworu PAN, Kraków WERYFIKACJA REJESTRACJI PARAMETRÓW POWIETRZA W SYSTEMACH DYSPOZYTORSKICH Streszczenie. Monitorowanie parametrów powietrza w kopalnianych systemach dyspozytorskich za pomocą stacjonarnych czujników jest ważnym elementem kontroli stanu wentylacji w wyrobiskach kopalni. Obserwowany w ostatnich latach rozwój systemów gazometrii automatycznej oraz stałe poszerzanie zakresu i różnorodności czujników stanowią istotne elementy poznawcze oraz kontrolne. Zastosowanie systemów komputerowych w kopalnianych systemach dyspozytorskiego nadzoru stwarza możliwości coraz powszechniejszego wykorzystania danych z kontroli parametrów powietrza. Szerokie zastosowanie danych o parametrach powietrza w wyrobiskach kopalni rejestrowanych w systemach gazometrii automatycznej ma sens o tyle, o ile dane te są wiarygodne i faktycznie reprezentują parametry powietrza oraz jego zmiany. Warunek ten jest podstawą wykorzystania danych z systemów gazometrii automatycznej do oceny stanu wentylacji kopalni, ale także jako danych wejściowych do coraz częściej stosowanych metod walidacji modeli symulacyjnych stanu wentylacji kopalni. W artykule, wychodząc od definicji słowa weryfikacja, sprawdzono, tzn. skontrolowano zgodność danych o parametrach powietrza rejestrowanych w systemach gazometrii automatycznej z pomiarami wykonywanymi za pomocą precyzyjnej aparatury pomiarowej. VERIFICATION OF AIR PARAMETERS REGISTRATION IN DISPATCHING SYSTEMS Summary. Monitoring of air parameters in the mine dispatching systems with the use of stationary sensors constitutes an important element of control of ventilation condition in mine workings. The development of automatic gasometry systems observed in recent years and continuous expansion of the scope and diversity of sensors constitute an essential cognitive and control element. The use of computer systems in the mine systems of supervision by dispatchers creates opportunities for ever greater and greater use of data from monitoring of air parameters. Extensive use of data on air parameters in mine workings, recorded by automatic gasometry systems, makes sense provided the data are reliable and represent the actual parameters of air and its changes. This condition is a basis of the use of data from the automatic gasometry systems for the assessment of the state of mine ventilation, but also as an input data in methods of validation of simulation models of mine ventilation condition being more and more widely used. Starting from formula-tion of a definition of verification, the

2 36 W. Dziurzyński, S. Wasilewski scrutiny, the is check-up of conformity of data on air parameters recorded in the automatic gasometry systems with measurements done with the use of precision measurement instruments was performed in this paper. 1. Wstęp Istotą automatycznej kontroli przepływu powietrza w wyrobiskach kopalni są wiarygodne pomiary parametrów powietrza. Kopalniane systemy gazometrii automatycznej są oparte na pomiarach parametrów powietrza przez stacjonarne czujniki zabudowane w wybranych wyrobiskach kopalni. Kopalniane systemy nadzoru dyspozytorskiego oprócz bieżącej kontroli stwarzają możliwości powszechniejszego wykorzystania danych o parametrach powietrza. Wykorzystując dane ze stacjonarnych czujników parametrów powietrza oraz proste algorytmy przetwarzania danych, systemy nadzoru umożliwiają szacowanie strumienia objętości powietrza w wyrobisku Q w m 3 /s, bilansowanie metanu odprowadzanego drogami wentylacyjnymi przez rzeczywistą metanowość wentylacyjną QCH 4 w m 3 CH 4 /min oraz szacowanie ilości tlenku węgla QCO w l/min, jako wskaźnika oceny zagrożenia pożarami endogenicznymi w rejonie. Wymienione zastosowania wymagają jednak znalezienia wiarygodnych metod wyznaczania parametrów powietrza na podstawie danych rejestrowanych za pomocą stacjonarnych czujników zabudowanych w wybranych przekrojach wyrobisk kopalni. Postawą większości wyznaczanych wskaźników jest strumień objętości powietrza określany na podstawie rejestracji prędkości powietrza w wyrobisku kopalni. Dotychczasowe badania sygnałów prędkości powietrza (Wasilewski, 1996; Kruczkowski, Krawczyk, 2004; Dziurzyński, Kruczkowski, Wasilewski, 2012) wykazały, że ich wartości chwilowe są silnie zaburzone. Wynika to ze sposobu pomiaru prędkości w wyrobisku kopalni, który jest chwilowym odczytem z czujnika zawieszonego w wybranym punkcie przekroju wyrobiska. Błąd ten może być częściowo ograniczany przez wybór najbardziej wiarygodnego punktu pomiaru w sensie przepływu średniego w przekroju (Dziurzyński, 1996; Wasilewski, 1996). Ponadto zaburzenia spowodowane przez chwilowy pomiar turbulentnego przepływu powietrza mogą być eliminowane drogą filtracji sygnałów pomiarowych (Trutwin, Wasilewski, 1994). Wykazano, że składowe losowe sygnałów pomiarowych reprezentujące chwilowe i lokalne zaburzenia prędkości powietrza mogą być eliminowane w celu uzyskania składowej użytecznej reprezentującej średnią wartość prędkości powietrza istotną dla oceny stanu przewietrzania.

3 Weryfikacja rejestracji parametrów powietrza Na stan przewietrzania kopalni oprócz warunków przepływu powietrza duży wpływ mają również min. rozkład ciśnień w rejonach kopalni oraz dopływ gazów, w tym metanu istotnego dla zagrożenia metanowego, czy tlenku węgla dla oceny zagrożenia pożarowego. Jest oczywiste, że współczesne kopalniane systemy gazometrii automatycznej zapewniają bieżąca kontrolę stanu wentylacji, o ile wiarygodne są pomiary i rejestracje parametrów powietrza wykonywane przez czujniki stacjonarne zabudowane w wybranych przekrojach wyrobisk. W artykule podjęto próbę weryfikacji pomiarów i rejestracji parametrów powietrza w systemach gazometrii automatycznej za pomocą czujników zabudowanych w wybranych przekrojach wyrobisk z wykorzystaniem precyzyjnej aparatury pomiarowej. W tym celu przeprowadzono eksperymenty pomiarowe w rejonach ścian w kilku kopalniach z wykorzystaniem precyzyjnej aparatury do pomiaru prędkości powietrza oraz stężenia metanu, a także ciśnienia bezwzględnego, którą dysponuje Instytut Mechaniki Górotworu PAN. 2. Wielopunktowy układ do pomiaru czasoprzestrzennych rozkładów prędkości powietrza Poszukiwania wiarygodnych metod szacowania średniej prędkości powietrza w przekroju zabudowy anemometru, a w szczególności strumienia objętości powietrza, za pomocą anemometrów stacjonarnych są prowadzone od wielu lat (Dziurzyński, 1996; Wasilewski, 1996; Kruczkowski, Krawczyk, 2004; Dziurzyński, Kruczkowski, Wasilewski, 2012). Zagadnienie jest metrologicznie skomplikowane. Ostatnie badania były prowadzone m.in. w celu wyznaczenia czasoprzestrzennych rozkładów parametrów fizykochemicznych strumienia powietrza przepływającego w wyrobisku górniczym. Uznano, że poznanie profilu prędkości jest najlepszą metodą wyznaczenia strumienia objętości powietrza w wyrobisku. Dane z czujników rejestrowane w przekroju mogą również stanowić podstawę do jakościowej i ilościowej weryfikacji punktowych rejestracji przez czujniki stacjonarne w systemach telemetrycznych. Dane z rejestracji tych parametrów mogą być także wykorzystywane do obliczeń, analiz bądź jako dane wejściowe do symulacji komputerowych wspomagających cele poznawcze. W Instytucie Mechaniki Górotworu PAN na początku tego wieku został skonstruowany układ SWPPP (Krach A., Krawczyk J., Kruczkowski J., Pałka T., 2006) do badania rozkładu pola prędkości w przekroju poprzecznym wyrobiska. Na specjalnej konstrukcji nośnej

4 38 W. Dziurzyński, S. Wasilewski rozpieranej w wybranym przekroju wyrobiska (rys. 1) umieszcza się do kilkunastu anemometrów skrzydełkowych. W celu zachowania niezakłóconego przepływu przesyłanie danych do systemu akwizycji danych odbywa się bezprzewodowo. System składający się z czujników anemometrycznych umożliwiał nie tylko pomiar prędkości lokalnych i wyznaczanie profilu prędkości, lecz także dzięki zastosowaniu odpowiednich modeli matematycznych, pozwalał na określanie natężenia strumienia objętości powietrza. W ramach projektu strategicznego (zadanie 3) wzbogacono system o wielopunktowy, synchroniczny pomiar stężenia metanu. Zintegrowane w jednej obudowie czujniki stężenia metanu i prędkości przepływu powietrza są montowane w przekroju poprzecznym wyrobiska z wykorzystaniem pionowych i poziomych, połączonych ze sobą, teleskopowo rozkładanych rurowych elementów mechanicznych. W ten sposób zostaje utworzony przestrzenny układ płaskiej kratownicy z przegubowo mocowanymi do niej czujnikami. Konstrukcje czujników i kratownicy są projektowane w sposób pozwalający na jak najmniejsze zakłócenie przepływu. Zintegrowane z anemometrami czujniki stężenia metanu, rozmieszczone w liczbie kilkunastu sztuk na kratownicy, umożliwiają rejestrację rozkładów prędkości powietrza i koncentracji metanu w przekroju wyrobiska. Taki system metrologiczny stanowi unikalną aparaturę pomiarową zarówno w skali światowej, jak i w warunkach polskich kopalń. Układ wielopunktowego pomiaru prędkości powietrza i stężenia metanu (SWPPPiSM) został poddany badaniom w ramach eksperymentów prowadzonych w kopalniach węgla kamiennego Kompanii Węglowej S.A. oraz Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A., będącymi partnerami przemysłowymi (konsorcjantami) zadania badawczego nr 3 projektu strategicznego pt. Poprawa bezpieczeństwa pracy w kopalniach, finansowanego przez NCBiR (Dziurzyński, Kruczkowski, Wasilewski, 2012; Raport 2013). Badania poligonowe i eksperymenty prowadzone w kopalniach potwierdziły silne turbulencje i pulsacje lokalnych prędkości powietrza w wyrobiskach kopalni, co pokazują chwilowe prędkości powietrza rejestrowane w różnych punktach przekroju wyrobiska, które są silnie zaburzone, a intensywność turbulencji jest wysoka.

5 Weryfikacja rejestracji parametrów powietrza Rys. 1. Rozmieszczenie anemometrów w przekroju w miejscu rejestracji Fig. 1. Distribution anemometers in the registration section of the air velocity 3. Weryfikacja rejestracji parametrów powietrza w rejonie ściany C-1 w kopalni Pniówek Pomiary przeprowadzono w KWK Pniówek, w rejonie ściany C-1, pokazanym na rys. 2, ściana C-1 w pokładzie 404/1 o grubości około 1,45 m na głębokości 1000 m. Ściana o długości 250 m, średniej wysokości 2,2 m i czynnym polu przekroju 9 m 2 była prowadzona w najwyższej, IV kategorii zagrożenia metanowego i była przewietrzana sposobem na Y odwrócone. Rejon ściany C-1 KWK Pniówek eksperyment przekrój 1 przekrój 2 Rys. 2. Schemat rejonu ściany C-1 kopalni Pniówek wraz z przekrojami pomiarowymi Fig. 2. Scheme of the longwall C-1 area with measuring sections Na miejsca pomiarów wybrano dwa przekroje, jeden w pochylni C-3 (rys. 2), od strony wlotu świeżego powietrza do ściany (przekrój 1), w którym umieszczono wielopunktowy

6 40 W. Dziurzyński, S. Wasilewski system pomiaru prędkości powietrza SWPPP tylko z czujnikami anemometrycznymi. Drugi przekrój ustalono w przekopie wznoszącym C-4, odprowadzającym powietrze ze ściany (przekrój 2), w którym zabudowano wielopunktowy system pomiaru prędkości powietrza i stężenia metanu SWPPPiSM, wyposażony w czujniki metanoanemometryczne. Oszacowano, że ten przekrój pomiarowy był odległy od początku zrobów o około 340 m, stąd można było uznać, że pozwalał rejestrować strumień objętości metanu odprowadzanego w mieszaninie gazowej ze ściany Rejestracje parametrów powietrza od strony wlotu do rejonu pochylnia C-3 Rejestracje prędkości powietrza W przekroju 1 w pochylni C-3 rozmieszczono system SWPPP z 15 bezprzewodowymi anemometrami skrzydełkowymi umieszczonymi na kratownicy w układzie 4 kolumn połączonych poprzeczką stabilizującą. Na rys. 3 pokazano godzinną (12:30-13:30) rejestrację lokalnych prędkości w punktach umieszczenia głowic anemometrów w czasie eksperymentu. Dane z czujników ulokowanych w przekroju 1 rejestrowano w systemie SWPPP co 1 sekundę. Rejestracje potwierdziły, że wartości chwilowe, rejestrowane lokalnie w przekroju, są silnie zaburzone, a zmiany prędkości chwilowych mieściły się w przedziale od 0,4 m/s do 1,9 m/s. Równocześnie wyznaczona średnia prędkość, jako uśredniona chwilowa wartość w przekroju, była raczej stabilna. Rys. 3. Rejestracje prędkości powietrza w systemie SWPPP, w pochylni C-3, od strony wlotu do ściany C-1 Fig. 3. Recordings of air velocity in SWPPP system, the ramp C-3, the inlet the longwall C-1

7 Weryfikacja rejestracji parametrów powietrza W pochylni C-3, w przekroju badawczym 1, był zabudowany anemometr stacjonarny SAT-1 kopalnianego systemu gazometrii automatycznej (rys. 2). Zarejestrowany sygnał prędkości powietrza z tego czujnika w systemie SWµP pokazano na tle obliczonej uśrednionej prędkości z systemu wielopunktowego SWPPP. Ponadto wyznaczono podstawowe parametry statystyczne tych sygnałów, tj. wartość średnią, wariancję V, odchylenie standardowe S, wartość minimalną v min i maksymalną v max, rozstęp r oraz intensywność turbulencji T% (tabl. 1). Porównanie wygładzonej prędkości powietrza z systemu gazometrii z uśrednioną pokazuje, że wskazywana w systemie gazometrii prędkość powietrza jest o około 50% większa od uśrednionej prędkości powietrza w systemie wielopunktowego pomiaru SWPPP (rys. 4). W tym przypadku można stwierdzić, że mamy do czynienia z przepływem ustalonym o dużej intensywności turbulencji. W praktyce przyjmuje się, że intensywność jest wysoka, jeśli mieści się w zakresie od 5% do 20%; ten warunek spełniały rejestracje ze wszystkich anemometrów, zarówno z systemu SWPPP, jak i z systemu gazometrii. Rys. 4. Porównanie rejestracji prędkości powietrza w systemie gazometrii ze średnią prędkością w systemie SWPPP Fig. 4. Comparison of air velocity recording in the gasometry system and the average velocity in the SWPPP system Rejestracje ciśnienia powietrza W bezpośrednim sąsiedztwie przekroju 1 był zlokalizowany czujnik ciśnienia bezwzględnego systemu gazometrii automatycznej (rys. 2). W czasie eksperymentu ciśnienie bezwzględne powietrza w przekroju pomiarowym 1 było rejestrowane przez precyzyjny

8 42 W. Dziurzyński, S. Wasilewski miernik ciśnienia typu µbar. Porównanie rejestracji ciśnienia bezwzględnego z obu tych czujników (rys. 5) pokazuje bardzo dobrą zgodność odtwarzania zmian ciśnienia przy przesunięciu sygnałów o około 1,5 hpa. Rys. 5. Porównanie rejestracji ciśnienia powietrza w systemie gazometrii i precyzyjnego czujnika µbar pochylnia C-3, wlot do C-1 Fig. 5. Comparison of pressure recording in the gasometry system to a micrometer unit μbar the ramp C-3, the inlet to the longwall C Rejestracje parametrów powietrza w przekopie wznoszącym C-4, wylot z rejonu C-1 Rejestracje prędkości powietrza W przekroju 2 w pochylni C-3, w przekopie wznoszącym C-4 (rys. 2) zamontowano wielopunktowy system pomiaru prędkości powietrza i stężenia metanu SWPPPiSM, składający się z 14 czujników metanoanemometrycznych umieszczonych na kratownicy w układzie 4 kolumn połączonych poprzeczką stabilizującą. Na rys. 6 pokazano godzinną (12:30-13:30) rejestrację lokalnych prędkości w punktach umieszczenia głowic anemometrów w czasie eksperymentu. Dane z czujników ulokowanych w przekroju 2 rejestrowano w systemie SWPPPiSM co 1 sekundę. Rejestracje potwierdziły, że wartości chwilowe, rejestrowane lokalnie w przekroju, są silnie zaburzone, a zmiany prędkości chwilowych mieściły się w przedziale od 0,8 do 3,7 m/s. Równocześnie wyznaczona średnia prędkość, jako uśredniona chwilowa wartość w przekroju 2, była raczej stabilna. W tym przypadku można również stwierdzić, że mamy do czynienia z przepływem ustalonym o dużej intensywności turbulencji (współczynnik turbulencji T <4,0 15,0>, tablica 2).

9 Weryfikacja rejestracji parametrów powietrza W przekopie wznoszącym C-4, w przekroju badawczym 2, był zabudowany anemometr stacjonarny SAT kopalnianego systemu gazometrii automatycznej (rys. 2). Zarejestrowany sygnał prędkości powietrza z tego czujnika w systemie SWµP pokazano na tle obliczonej uśrednionej prędkości z systemu wielopunktowego SWPPPiSM, w tablicy 2 porównano ich parametry statystyczne. Porównanie wygładzonej prędkości powietrza z systemu gazometrii z uśrednioną pokazuje (rys. 7), że wskazywana w systemie gazometrii prędkość powietrza jest znacznie wyższa, o ponad 150%, od uśrednionej prędkości powietrza w systemie wielopunktowego pomiaru SWPPPiSM. Tak duża różnica poziomu sygnałów jest trudna do wyjaśnienia, choć mogła być wynikiem błędnej konfiguracji anemometru SAT w systemie gazometrii automatycznej. Rys. 6. Rejestracje prędkości powietrza na wylocie z rejonu ściany C-1 w systemie SWPPPiSM Fig. 6. Recording of the air velocity at the outlet from the area of the longwall C-1 in the SWPPPiSM system

10 44 W. Dziurzyński, S. Wasilewski

11 Weryfikacja rejestracji parametrów powietrza Rys. 7. Porównanie rejestracji prędkości powietrza w systemie gazometrii ze średnią prędkością w systemie SWPPPiSM Fig. 7. Comparison of air velocity recording in the gasometry system and the average air velocity in the SWPPPiSM system Rejestracje stężenia metanu Przekrój 2 ustalony w przekopie wznoszącym C-4 odprowadzającym powietrze ze ściany, w którym zamontowano wielopunktowy system pomiaru prędkości powietrza i stężenia metanu SWPPPiSM, był odległy o około 340 m, stąd uznano, że pozwalał rejestrować strumień objętości metanu odprowadzanego w mieszaninie gazowej ze ściany. Rys. 8. Rejestracje stężenia metanu w przekopie C-4 na wylocie z rejonu ściany C-1 w systemie SWPPPiSM Fig. 8. Recordings of the methane concentration in the crosscut C-4 at the outlet of the longwall area of the C-1 on SWPPPiSM system

12 46 W. Dziurzyński, S. Wasilewski Na rys. 8 pokazano godzinne (12:30-13:30) synchroniczne rejestracje lokalnych stężeń metanu w przekroju 2 w przekopie wznoszącym C-4, w punktach umieszczenia głowic metaanemometrów w czasie eksperymentu. Dane z czujników ulokowanych w przekroju 2 rejestrowano w systemie SWPPPiSM co 1 sekundę. Początkowo obserwowano zmniejszanie stężeń w poszczególnych punktach przekroju, a potem ich wzrost. Powodem tego było wstrzymanie urabiania kombajnem w ścianie C-1 (zatrzymanie kombajnu), a następnie rozpoczęcie urabiania, co spowodowało wzrost stężenia metanu. Należy zauważyć, że wahania lokalnych wartości chwilowych stężenia metanu są niewielkie, podobnie jak różnice wartości rejestrowane w poszczególnych punktach w przekroju 2. Odchylenie standardowe stężenia metanu jest równe 0,07% CH 4. W przekopie wznoszącym C-4, w przekroju badawczym 2, był zabudowany metanomierz kopalnianego systemu gazometrii automatycznej (rys. 2). Zarejestrowany sygnał stężenia metanu z metanomierza w systemie SWµP pokazano na tle obliczonego uśrednionego stężenia metanu z systemu wielopunktowego SWPPPiSM. Porównanie wygładzonego stężenia metanu z metanomierza systemu gazometrii z uśrednionym stężeniem metanu z metanomierzy systemu SWPPPiSM pokazuje (rys. 9), że stężenie metanu wskazywane przez metanomierz stacjonarny w systemie gazometrii, chociaż różni się od uśrednionego stężenia metanu w systemie wielopunktowego pomiaru stężenia metanu SWPPPiSM, jest zgodne jakościowo, co oddaje charakter zmian stężenia metanu, w tym wypadku spowodowany rozpoczęciem urabiania. 1,8 metan, % Rejestracje stężenia metanu w przekopie C-4 na wylocie z rejonu ściany C-1 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 czas M/Vśrednia M710 w przekopie wznoszącym C-4c M710 stężenie metanu w przekopie C-4 wygładzone Rys. 9. Porównanie rejestracji stężenia metanu w systemie gazometrii i w systemie SWPPPiSM Fig. 9. Comparison of recording methane concentration in the gasometry system and the system SWPPPiSM

13 Weryfikacja rejestracji parametrów powietrza Rys. 10. Porównanie rejestracji ciśnienia powietrza w systemie gazometrii i precyzyjnego czujnika µbar przekop C-4, wylot C-1 Fig. 10. Comparison of air pressure recording in gasometry system to micrometer unit μbar in the crosscut C-4 at the outlet of the longwall C-1 Rejestracje ciśnienia powietrza W bezpośrednim sąsiedztwie przekroju 2 był zlokalizowany czujnik ciśnienia bezwzględnego systemu gazometrii automatycznej (rys. 2). W czasie eksperymentu ciśnienie bezwzględne powietrza w przekroju pomiarowym 2 było rejestrowane zarówno przez stacjonarny czujnik systemu gazometrii, jak i przez precyzyjny miernik ciśnienia typu µbar. Porównanie rejestracji ciśnienia bezwzględnego z obu tych czujników (rys. 10) pokazuje zgodność odtwarzania zmian ciśnienia przy przesunięciu sygnałów o około 4 hpa. Przy tak dużej różnicy zmierzonych ciśnień przyczyny różnic należy poszukiwać w braku lub złej kalibracji czujnika systemu gazometrii automatycznej. 4. Wnioski Przedstawione wyniki badań poligonowych i eksperymentów potwierdzają znane stwierdzenia, że pomiary parametrów powietrza w wyrobiskach kopalni są metrologicznie bardzo trudne. Próba weryfikacji pomiarów i rejestracji parametrów powietrza w systemach gazometrii automatycznej za pomocą czujników zabudowanych w wybranych przekrojach wyrobisk z wykorzystaniem precyzyjnej aparatury pomiarowej pokazuje różnice, które wymagają dalszych badań. Dotyczy to m.in. pomiaru prędkości powietrza i szacowania na tej

14 48 W. Dziurzyński, S. Wasilewski podstawie strumienia objętości powietrza. Zagadnienie jest trudne z uwagi na przyjętą metodykę pomiarów oraz znaczne turbulencje przepływu powietrza w wyrobiskach kopalni. Uzyskane i przedstawione w artykule wyniki pokazują m.in.: duże różnice wartości średnich rejestrowanych w systemie gazometrii w porównaniu z wartościami rejestrowanymi za pomocą precyzyjnej aparatury. Dotyczy to głównie czujników ciśnienia bezwzględnego oraz anemometrów. Tak duże różnice mogą wynikać z braku lub źle wykonanej kalibracji czujników gazometrii automatycznej; dobre odwzorowanie zmian prędkości przepływu i ciśnienia powietrza rejestrowanych w systemie gazometrii w porównaniu ze zmianami rejestrowanymi za pomocą precyzyjnej aparatury. Podziękowanie Autorzy wyrażają podziękowanie kolegom: Jerzemu Krawczykowi, Przemysławowi Skotnicznemu, Januszowi Kruczkowskiemu, Pawłowi Jamrozowi, Piotrowi Ostrogórskiemu, Jakubowi Janusowi i Tadeuszowi Baci z Instytutu Mechaniki Górotworu PAN oraz pracownikom Działów Wentylacji i Metanometrii kopalń Pniówek i Zofiówka Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A. za udział w przygotowaniu i przeprowadzeniu eksperymentów kopalnianych związanych z wyznaczeniem rozkładu prędkości powietrza i stężenia metanu wraz z rejestracją parametrów w systemach gazometrii automatycznej. BIBLIOGRAFIA 1. Dziurzyński W.: Optymalna lokalizacja w przekroju wyrobiska stacjonarnego anemometru systemu monitoringu sieci wentylacyjnej kopalni. Archives of Mining Sciences, Vol. 41, Issue 3, Dziurzyński W., Kruczkowski J., Wasilewski S.: Nowoczesna metoda badania przepływu powietrza i metanu w wyrobisku kopalni. Nowe spojrzenie na wybrane zagrożenia naturalne w kopalniach. Wydawnictwo GIG, Katowice 2012, s Krach A., Krawczyk J., Kruczkowski J., Pałka T.: Zmienność pola prędkości i strumienia objętości powietrza w wyrobiskach kopalń głębinowych. Arch. Min. Scs., Monograph 1, Kraków Krawczyk J., Kruczkowski J.: Pomiary niestacjonarnych przepływów w wyrobiskach kopalnianych. Materiały 3. Szkoły Aerologii Górniczej, Katowice Trutwin W., Wasilewski S.: Digital filters in ventilation monitoring and control systems. Archives of Mining Sciences, Vol. 39, Issue 2, 1994, p Wasilewski S.: Analiza niektórych parametrów procesu wentylacji kopalni. Prace Naukowo-Badawcze EMAG, zeszyt 31, Katowice Praca doktorska, IMG PAN, Kraków Wasilewski S.: Badania przepływu powietrza w kopalni. Archives of Mining Sciences, Vol. 41, Issue 4, 1996.

15 Weryfikacja rejestracji parametrów powietrza Raport końcowy z zadania 3: Opracowanie zasad pomiarów i badań parametrów powietrza kopalnianego dla oceny zagrożenia metanowego i pożarowego w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny projektu strategicznego pt. Poprawa bezpieczeństwa pracy w kopalniach, Kraków, czerwiec 2013 (niepublikowany). Abstract The use of computer systems in the monitoring of air parameters in the mine creates opportunities for use of data in control of ventilation condition in mine workings. Extensive use of data on air parameters in mine workings, recorded by automatic gasometry systems, makes sense provided the data are reliable and represent the actual parameters of air and its changes. This condition is a basis of the use of data from the automatic gasometry systems for the assessment of the state of mine ventilation, but also as an input data in methods of validation of simulation models of mine ventilation condition being more and more widely used. In the paper the scrutiny, the is check-up of conformity of data on air parameters recorded in the automatic gasometry systems with measurements done with the use of precision measurement instruments was performed in this paper.