F.D.U.B. EuroProjekt Brzezie nr 407 k/krakowa tel/fax (012)

Transkrypt

1 F.D.U.B. EuroProjekt Brzezie nr 407 k/krakowa tel/fax (012) EKSPERTYZA TECHNICZNA NAZWA INWESTYCJI : Opracowanie projektu budowlanego zabezpieczenia konstrukcyjnego murów i sklepień zamku średniowiecznego w Rabsztynie. ADRES INWESTYCJI: Rabsztyn dz. nr 154/15. BRANŻA : BUDOWLANA INWESTOR: Miasto i Gmina Olkusz, Rynek 1, Olkusz. Opis: Nazwisko ; Imię ; Uprawnienia: Data: Podpis: Autor opracowania 5-marca r. Opracowano w 2 kpl. + 1 archiwalny elektroniczny Brzezie k/krakówa marzec 2015 r.

2 Ekspertyza techniczna Dane ogólne. Nazwa zadania: Ekspertyza techniczna dla projektu pod nazwą :,,Opracowanie projektu budowlanego zabezpieczenia konstrukcyjnego murów i sklepień zamku średniowiecznego w Rabsztynie. Inwestor: MIASTO I GMINA OLKUSZ Opracował : EuroProjekt FIRMA DORADCZO USŁUGOWA BUDOWNICTWA Brzezie 407 k/krakowa tel./fax. (012) Przedmiot, cel i zakres opracowania 1.1. Przedmiot opracowania. Przedmiotem opracowania są ruiny zamku średniego, położonego w miejscowości Rabsztyn na działce nr 154/15. Zamek położony na szlaku,,orlich Gniazd. Posiada on obronny charakter, obwód obronny wpasowany został do skalnego wzgórza zamkowego. Zamek wpisany jest do rejestru zabytków pod numerem A-1292/82 decyzją z dnia 2 listopada1982 roku Cel opracowania. W ramach ekspertyzy wykonano następujące czynności: 1 Dokonano oględzin ruin zamku. 2 Wykonano dodatkowe pomiary inwentaryzacyjne. 3 Dokonano badania konstrukcji ścian i sklepień kolebkowych, łęku kamiennego. 4 Wykonano dokumentację fotograficzną. 5 Opracowano wnioski z oględzin i badań obejmujące : a) ocenę aktualnego stanu technicznego kamiennych murów, sklepień kolebkowych,łęków nad otworami przejściowymi pomiędzy pomieszczeniami oraz ich przydatność do dalszego użytkowania w celu przywrócenie prawidłowego stanu technicznego, b) opis uszkodzeń powstałych w badanych elementach konstrukcyjnych, c) ocenę przyczyn powstałych uszkodzeń konstrukcyjnych elementów kamiennych, d) określono zalecenia dotyczące koniecznych napraw, wzmocnienia oraz zalecenia co do sposobu wykonanych napraw zabezpieczających. Na podstawie ekspertyzy, projektu zabezpieczeń Właściciel podejmie decyzję o doprowadzeniu ruin zamku do takiego stanu, aby spełniały one wymagania w zakresie właściwości użytkowych str. 1

3 1.3. Zakres opracowania. Prace badawcze i przeglądy wykonane w przedmiotowym obiekcie miały miejsce w okresie od dnia 12 lutego 2015 roku do czasu przekazania dokumentacji Zamawiającemu. W trakcie wykonywania przeglądu obiektu wykonano szczegółową inwentaryzację fotograficzną aktualnego stanu technicznego. Po przeanalizowaniu dostarczonej dokumentacji przez Właściciela obiektu, dla pełnego zobrazowania konstrukcji murów wykonano opracowania inwentaryzacyjne wyszczególnione poniżej. 1 Inwentaryzacja oraz murów. 2 Wykonano badania zaprawy, badania budulca (kamień). 3 Dokumentacja fotograficzna uszkodzeń. 4 Opis konstrukcji muru ruin, sposobu posadowienia. 5 Opis stanu istniejącego ruin w nawiązaniu do inwentaryzacji i opisu uszkodzeń. 6 Analiza wyników badań i ocena stanu technicznego murów. 7 Podanie wniosków z zaleceniami dotyczącymi sposobu i kolejności wykonywania prac zabezpieczających oraz koniecznych prac remontowych w uszkodzonych w/w elementów konstrukcyjnych. Opis zaleceń dotyczących sposobu wykonywania prac zabezpieczających oraz prac budowlanych Dane techniczne: Kubatura istniejąca 856,0 m 3 długość piwnic 28,0 m szerokość piwnic 8,50 m wysokość piwnic 3,50 m 3. Rys historyczny obiektu. Pierwotny zamek, o którym wzmianki pochodzą z XIII w., był drewniany. Murowany wybudowany został za Kazimierza Wielkiego, po którego śmierci przeszedł w ręce prywatne w ramach spłaty długów. Pod koniec XIV w. z nadania króla Władysława Jagiełły zamek stał się własnością Spytka Melsztyńskiego herbu Leliwa. W 1439 r. syn Spytka, o tym samym imieniu, zawiązał konfederację polskich husytów przeciw biskupowi krakowskiemu Zbigniewowi Oleśnickiemu. Po napadzie na obradującą w Nowym Korczynie radę królewską, został pokonany w bitwie pod Grotnikami, gdzie sam poległ. Jego majątek wraz z zamkiem został skonfiskowany w 1441 r. na rzecz skarbu królewskiego, a następnie, jako wiano Jadwigi z Książa przeszedł w ręce Andrzeja Tęczyńskiego z rodu Toporczyków. W 1442 r. na polecenie króla miał on wzmocnić twierdzę. Za udział w zabójstwie Andrzeja Tęczyńskiego, za sprawą jego brata Jana Tęczyńskiego z Rabsztyna odsiadywał tutaj wyrok Marcin Bełza, jeden z rajców krakowskich. Na początku XVI w. zamek znalazł się w rękach Bonerów, którzy przez trzy pokolenia sprawowali urząd starostów rabsztyńskich. W 1573 r. Seweryn Boner gościł na zamku króla Henryka Walezego. W podczas kampanii antyhabsburskiej dowódcą załogi był Gabriel (Hawryło) Hołubek, rotmistrz kozacki w służbie polskiej. Kolejnym starostą został w 1592 r. Mikołaj Wolski, a potem marszałek wielki koronny Zygmunt Myszkowski. Prawdopodobnie ten drugi w początkach XVII w. rozbudował rabsztyńską twierdzę w stylu renesansowym. Częściowo zatraciła ona charakter obronny. U podnóża zamku górnego powstał zamek dolny z trójskrzydłowym pałacem o dwóch kondygnacjach, w którym było 40 pokoi. Całość oddzielona była od reszty wzgórza głęboką fosą. W czasie potopu wycofujące się wojska szwedzkie splądrowały i zniszczyły zamek, którego już nie odbudowano. Częściowo był jeszcze używany do początków XIX wieku, potem został opuszczony. str. 2

4 W drugiej połowie XIX w. poszukiwacze skarbów wysadzili jedyną zachowaną część zamku basztę oraz mury zamku dolnego. Na zamku odbywają się coroczne turnieje rycerskie. Po trwającej kilka lat częściowej rekonstrukcji zamku, w 2009 roku oddano do użytku wieżę strażniczą i bramę główną. 4. Opis stanu istniejącego. Z punktu widzenia regionalizacji fizyczno-geograficznej przedmiotowy teren znajduje się w południowym obrzeżeniu Wyżyny Olkuskiej, który jest w obrębie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Wyżyna Olkuska jest zwartym, płytowym blokiem wapieni. Teren działki, na której będą prowadzone prace konserwatorskie murów piwnicznych oraz parteru, jest płaski w całości pokryty rumoszem oraz częściowo skałą wapienną. Obiekt jest położony na szczycie góry zamkowej. U podnóża góry, na której wznosi się średniowieczny zamek, znajdują się fragmenty renesansowego budynku zbudowanego w XVII wieku, jako zamek dolny. W chwili obecnej na działce znajdują się ruiny zamku, który jest odbudowywany. Na teren zamku prowadzi droga dojazdowa poprzez fosę obudowaną mostem o konstrukcji drewnianej. Na terenie zainwestowania znajdują się pozostałości czterech komór piwnicznych zamku średniego oraz korytarz komunikujący te pomieszczenia z poziomem parteru. Pomieszczenia piwniczne i parteru zachowane są w różnym stopniu destrukcji ścian i sklepień. Brak posadzek na całości budowli objętej opracowaniem. Przykrycie pomieszczeń nr 4,nr 5 stropem kolebkowym o konstrukcji kamiennej. Przykrycie pomieszczenia nr 6 stropem kolebkowym kamiennym, w którym istnieje wyrwa (brak stropu). Obecnie opisywane elementy zamku średniego są zabezpieczone przed bezpośrednim wpływem warunków atmosferycznych tymczasowym zadaszeniem i obudową ruin poprzez konstrukcję drewnianą. Są to bardzo dobre warunki dla powolnego wysychania zawilgoconych murów, oraz prowadzenia dalszych prac konserwatorskich. W ramach prac konstrukcyjnych w roku 2014 wykonano szereg prac iniekcyjnych, kotwień stabilizujących mury. Kondygnacja parteru pom. nr 1. Ma zachowane ściany boczne. Ściany murowane z kamienia bez stropów i posadzek. Pomieszczenie to jest położone bezpośrednio nad pomieszczeniem nr 4, nr 5. Pom. nr 4 (wieża). Umiejscowione w części południowej, w narożniku murów obwodowych, na rzucie zbliżonym do prostokąta o wymiarach 4,28m x 3,37 m. Posiada bardzo dobrze zachowane sklepienie ze śladami po szalowaniu. Destrukcja występuje na ścianie północnej, która oddziela od pom. nr 5. Widoczny jest także ubytek w ścianie wschodniej, w części dolnej. Odsłania on duży fragment wapiennej skały, na którym oparto ścianę piwnicy. Ściany boczne zbudowane z cegły (brak licówki), sklepienie i ściany szczytowe murowane z ciosów wapienia jurajskiego. Pomieszczenie nr 5 (środkowe). Sąsiaduje z pomieszczeniem nr 4 ścianą szczytową, znacznie zdestruowaną. Pomieszczenie murowane z kamienia na planie zbliżonym do prostokąta o wymiarach 5,90x3,39 m. Ściany boczne do wysokości posadowienia łuku sklepienia murowanie z udziałem cegły (brak licówki). W ścianie wschodniej dobrze zachowane szachty okienek piwnicznych. Obok nich zdestruowane wejście do pomieszczenia z korytarza stanowiące łęk. W ścianie szczytowej od płn. przebicie do pomieszczenia nr 6. Sklepienie kolebkowe ze śladami szalowania, uszkodzone jedynie na fragmentach w części nad szachtami okienek. str. 3

5 Pomieszczenie nr 6 z wyrwą stropie oraz nr 2 (środkowe w jednym pionie ). Sąsiaduje z pomieszczeniem nr 5 ścianą szczytową. Pomieszczenie murowane z kamienia na rzucie zbliżonym do prostokąta o wymiarach 3,40x4,70 m. Poziom pomieszczenia wyższy niż w pom. 4, oraz 5. Zarówno w sklepieniu jak i w ścianach bocznych i szczytowych znaczne ubytki muru wymagające zabezpieczeń konstrukcyjnych. W ścianie zachodniej mur obwodowy. Okienko wychodzące poza zewnętrzne mury obwodowe, obmurowane współcześnie (lata 90-te) cegłą maszynową i ciosami wapienia jurajskiego. Sklepienie uszkodzone ze śladami szalowania, zachowane tylko nad częścią pomieszczenia. Pomieszczenie nr 3. Murowane na nieregularnym rzucie. Pomieszczenie pralni usytuowane od północy, ma zachowane jedynie częściowo ściany boczne brak posadzki i stropu. Ściana szczytowa południowa wymaga zabezpieczeń konstrukcyjnych. W ścianie od wschodu znajduje się wyjście do korytarza z zachowanym kompletnym kamiennym portalem złożonym z prostych ciosów wapienia. Od strony korytarza w ścianach otwory po ryglach obecnie zagruzowane. W ścianie szczytowej od północy odsłonięty znaczny fragment skały na której posadowiona jest budowla, opracowany dłutami kamieniarskimi. Na ścianie zachodniej kilka zachowanych w stanie fragmentarycznym detali architektonicznych: glify okienek, otwory po podporach drewnianych. W pomieszczeniu znajduje się część rynny kamiennej wykutej z piaskowca parczewskiego służącej do odprowadzania wody z pomieszczenia pralni). Na ścianie południowej w licu muru widoczny ciemniejszy pas z płaskich kamieni świadek dawnej posadzki. Korytarz pom. nr 7 Biegnie wzdłuż wszystkich pomieszczeń od strony wschodniej. Murowany z kamienia, pozbawiony sklepienia, z zachowanymi fragmentarycznie początkami łuku sklepienia. Obudowane konstrukcją drewnianą ruiny zamku w Raszynie są zabezpieczone miejscowo drewnianymi tymczasowymi podporami. Zabezpieczenie dotyczy sklepień, łęku i murów. Fundamenty stanowią ściany wykonane z kamienia o szerokości równej ścianie nośnej. Mury posadowiono bezpośrednio na skale. Mury. Zachowane ruiny murów są pozostałością dawnej budowli murowanej poddanej przez setki lat oddziaływaniu czynników atmosferycznych. Długotrwałe przenikanie wód opadowych przez strukturę murów spowodowało rozpuszczanie i wypłukiwanie spoiwa wapiennego ze spoin. Następstwem tego jest postępujące miejscowe rozluźnienie struktury nurów kamiennych oraz ich samoczynny rozpad. Murowane zbudowane są wykonane z kamienia wapień jurajski średniej wielkości łamany o układzie warstwowym uzupełniony drobnymi kamieniami oraz cegły palonej (gotycka, palcówka) na zaprawach wapienno-piaskowych. Miejscami wątki ścian (bardzo nielicznie) uzupełnione ciosami z piaskowca parczewskiego (wtórniki). W murach nie występuje destrukcja w postaci widocznych rys oraz pęknięć pionowych lub poziomych świadczących o zniszczeniu struktury muru. Mur jest licowany obustronnie z widocznym poziomowaniem wątku. Wnętrze muru wypełnione jest rumoszem skalnym i okruchami kamiennymi na zaprawie wapiennej. Mury posadowione są na litej skale. Ubytki w murze należy wypełnić w celu poprawienia nośności oraz ogólnej estetyki muru. Przewiązania muru oraz warstw kamiennych ciosów wykonane zostały w tzw. technologii "muru dzikiego", co może sprawiać wrażenie przy wizualnych ocenach, że w murze występują rysy i rozspojenia pionowe. str. 4

6 Widoczne miejscowe ubytki murów, odspojone pojedyncze elementy, aż do wyboczeń większych partii lica muru z wysypującym się rumoszem. Ogólnie skorodowane i wypłukane spoiny zwłaszcza w górnych partiach muru, kruche i rozsypujące się. W dużym stopniu zużyte są zabezpieczenia korony muru. Stan techniczny w rejonach destrukcji należy ocenić, jako awaryjny, grożący awarią budowlaną. Prowizorycznie zabezpieczono zagrożone rozpadem fragmenty murów. Wschodnia ściana wieży od strony zewnętrznej jest zasypana na całej wysokości ziemią. Powoduje to stałe zawilgocenie muru, wypłukiwanie wapna z zaprawy ( mur obwodowy ) oraz rozsypywanie się ściany. Mury w budowli pełnią rolę konstrukcyjną i izolacyjną. Grubości murów przyjmowane w obiektach zabytkowych nie były wyznaczane analitycznie, a przyjmowano je na podstawie doświadczeń budowlanych w oparciu, najczęściej, o lokalne tradycje. Mury tak wznoszone najczęściej posiadały wytrzymałość wyższą niż wymagana. Dzięki zawyżonej wytrzymałości murów w obiektach zabytkowych przetrwały one do naszych czasów mimo wielu niekorzystnych czynników, którym były poddane w czasie swojej długowiecznej eksploatacji. Podstawową cechą murów jest ich wytrzymałość na ściskanie, ponieważ do takich naprężeń były one projektowane. Określenie wytrzymałości murów w obiektach zabytkowych według wzorów nowej normy murowej PN-B-03002: 1999 jest niemożliwe, ponieważ norma ta nie dotyczy w ogóle murów wykonywanych na zaprawach wapiennych. Mając na uwadze obecny stan techniczny całości murów, łęku kamiennego oraz pozostałości stropu kolebkowego nad pom. nr 6 występuje realne zagrożenie spadającymi kamieniami. Na całej powierzchni nastąpiło samoczynne miejscowe odpadanie licowej warstwy murów. Jest to przyczyną oddziaływania wilgoci, mrozu. Wystąpiła destrukcja sklepienia kamiennego kolebkowego oraz nad pom. nr 6, orz łęku także kamiennego przy wejściu do pomieszczenia piwnicznego nr 5. Łuk kamienny nad otworem drzwiowym w piwnicy przy wejściu do pom. nr 5. Łuki kamienne swoją popularność zawdzięczają faktowi, iż w początkach budownictwa nie znano materiałów o zdolności przenoszenia naprężeń rozciągających. Stąd konieczne było rozwiązanie, które umożliwi zbudowanie konstrukcji co przenosić tylko będzie naprężenia ściskające. Łuki najczęściej się pojawiają w nadprożach drzwiowych, nadprożach okiennych, bramach wjazdowych, sklepieniach, stropach. Dużo konstrukcji łukowych zachowała się do czasów teraźniejszych czego przykładem łuk nad otworek komunikacyjnym. Konstrukcje te zawdzięczają swoją wysoką trwałość odpowiednio dobranym kształtom w tak sposób aby linia ciśnień, będąca w funkcji obciążenia działającego na konstrukcję, znajdowała się w rdzeniu łuku wyznaczonego przez przyjętą jego geometrię. Remonty i modernizacje istniejących budowli niekiedy zwiększają i zmieniają sposób obciążenia konstrukcji. Stąd niezbędna jest wiedza o rzeczywistej pracy nadproży łukowych by móc ocenić ich zapas nośności oraz sposoby możliwego wzmocnienia. Cegła Pierwszym nawarstwieniem są elementy wymurowane z cegły palcówki o wymiarach 26 do27 cm x 12,4 cm. str. 5

7 Zaprawa Zastosowano zaprawy wapienno-piaskowe. Wypełniacz tych zapraw składa się z kruszywa drobnego zawierającego głównie piasek zwykły o charakterze kwarcowym, a także inne kruszywa grubsze jak np. żwirki, czy też tzw. pospółkę czyli mieszaninę piasku i żwirków. 5.Opis przeglądów, remontów oraz prac renowacyjnych wykonanych przez użytkowników. Do chwili obecnej mury zamkowe zamku średniego w granicy opracowania nie były poddawane większym pracom konserwatorskim i zabezpieczającym. Powodem podjęcia prac rozpoznawczych stanu zachowania murów zamkowych i opracowania sposobu remontu konstrukcji muru obwodowego są występujące uszkodzenia struktury wątku murowego, kamienia aż do ich odpadania włącznie. Przed zadaszeniem murów konstrukcją drewnianą największe zagrożenie stwarzało występujący powszechnie rozkład i wypłukanie wapienno-piaskowej zaprawy ze spoin między elementami kamiennymi, co skutkowało zatrzymaniem w nich wody, która w okresach zimowych zamarzając i rozmarzając rozsadza i wyszczerbia na stykach poszczególne elementy. Przedłożona dokumentacja przedstawia zalecenia niezbędnych prac zmierzających do likwidacji uszkodzeń murów zamkowych, na które negatywne skutki wywarły czas i środowisko naturalne. Zgodnie z przepisami obiekty budowlane powinny być utrzymywane w sposób nie stwarzający zagrożenia bezpieczeństwa osób i przedmiotów. Zapewnienie wymaganego bezpieczeństwa, w normalnych warunkach gwarantowanego przestrzeganiem zasad sztuki budowlanej, jest kontrolowane w czasie realizacji oraz po jej zakończeniu przez różne wyspecjalizowane jednostki stanu technicznego budynku. Właściciel obiektu budowlanego jest w sposób oczywisty prawnie odpowiedzialny za każde zagrożenie. Oceniając przyczyny powstawania uszkodzeń należy stwierdzić ich złożony charakter, który jest uzależniony od następujących czynników : 7. Przyczyny i objawy zniszczeń oraz uszkodzeń ruin zamku. Budowle i konstrukcje murowane z biegiem czasu ulegają stopniowo procesom destrukcyjnym, których przebieg bywa bardzo różnorodny i zależy zarówno od własności fizykochemicznych materiałów, jak też rodzaju konstrukcji, wieku budowli, warunków pracy, zdarzeń losowych itp. Niektóre z procesów destrukcyjnych przebiegają bardzo powoli, wywołując w elementach konstrukcyjnych i materiałach nie zawsze nawet uchwytne i dostrzegalne zmiany lub odkształcenia. Zjawisko starzenia się w materiałach i konstrukcjach murowanych rozwija się pod wpływem długotrwałego działania otaczającego środowiska bez przebiegu określonych reakcji chemicznych wywołanych czynnikami zewnętrznymi. Wpływ na starzenie się wywierają głównie czynniki fizyczne występujące przede wszystkim w konstrukcjach nie osłoniętych w związku z działaniem zjawisk klimatycznych, a więc powtarzających się okresowo zmian wilgotności względnej otaczającego powietrza, zmian temperatury, bezpośredniego działania promieni słonecznych, wiatru, promieni słonecznych, wiatru, opadów atmosferycznych w postaci deszczu i śniegu. Proces starzenia się budowli murowanych przebiega więc naturalnym biegiem rzeczy i trudny jest do zahamowania. Zjawiska starzenia się w praktyce trudno jest wyodrębnić od procesu rozkładu chemicznego, materiały i konstrukcje po pewnym okresie czasu pod wpływem działania szkodliwych substancji ulegają str. 6

8 również stopniowo przeobrażeniom chemicznym. Zjawisko to powstaje w wyniku szeregu nawarstwiających się i współdziałających ze sobą skomplikowanych procesów fizycznych, chemicznych, a niekiedy i biologicznych, przy czym działanie synergiczne tych czynników wiąże się z przemianą tworzywa na drodze reakcji chemicznych. Duży wpływ na destrukcję chemiczną wywiera agresja środowiska otaczającego materiały i konstrukcje murowane. Wiele zniszczeń w budowlach i konstrukcjach murowanych wywołuje działanie czynników mechanicznych, a zwłaszcza spowodowanych zachodzącymi przeobrażeniami i deformacją podłoża, na którym jest posadowiona budowla, zmianą stosunków wodnych w sąsiedztwie budowli oraz naruszenie równowagi mas ziemnych. Mechaniczne uszkodzenie budowli może być również wywołane wstrząsami i drganiami pochodzącymi najczęściej z bodźców zewnętrznych. Wstrząsy i drgania naruszają spoistość konstrukcyjnych warstw układów murowanych i sprzyjają rozwijaniu procesów destrukcyjnych pochodzących z innych źródeł. Dlatego podczas prac budowlanych nie należy ich stosować. Szkodliwe działanie czynników fizycznych, chemicznych i mechanicznych mogą przyśpieszyć ujemne cechy materiałów, wady konstrukcyjne tkwiące w wielu budowlach zabytkowych, warunki użytkowania, a zwłaszcza świadoma lub nieświadoma działalność człowieka, wprowadzająca najrozmaitsze zmiany funkcji i przeznaczenia budowli. W ciągu setek lat czas nieubłagalnie zmienia formy życia, potrzeby i wymagania techniczne. Zmiana zaś warunków przyrodniczych otaczających zabytek wpływa na to, że powierzchnia terenu wraz ze znajdującymi się na niej zasobami przyrody ulega stałemu przekształceniu. Czas i zmiany warunków przyrodniczych stają się powodem, że nawet najdoskonalsze budowle pod względem technicznym, konstrukcyjnym i materiałowym ulegają zgubnemu wpływowi destrukcji. Rejestracja objawów i skutków zniszczeń, analiza zjawisk i wszelkich okoliczności sprzyjających niszczeniu oraz rozpoznanie źródeł je wywołujących są niezwykle ważne w działalności konserwatorskiej. Bez wyjaśnienia charakteru i przyczyn powodujących zniszczenia trudno jest w sposób właściwy dobrać środki techniczne pozwalające na skuteczne podtrzymanie egzystencji zabytku. wchodzące w reakcje chemiczne ulegają niekorzystnym przeobrażeniom, a nawet rozpadowi Wpływ czynników atmosferycznych. Wszystkie materiały i konstrukcje murowane odznacza się większą lub mniejszą porowatością, skłonnością do pęcznienia i zmian wskutek działania otaczającego klimatu. Dotychczas wskutek działania opadów atmosferycznych woda przenikała do wnętrza struktury muru i powodowała jej zniszczenie. Konstrukcje murowane narażone były silne nagrzewanie promieniami słonecznymi lub podane działaniu niskich temperatur doznają wahań wymiarów przestrzennych. W związku z tym obserwuje się na powierzchni murów drobne rysy i spękania, deformacje w postaci zwichrzeń i wybrzuszeń oraz wzrost kruchości materiałów. Rysy i spękania stwarzają sprzyjające warunki do penetracji wilgoci i opadów atmosferycznych. Zmiany temperatury, wilgotności powietrza i przenikające opady atmosferyczne spowodowały w materiałach i konstrukcjach osłabienie spoistości struktury. str. 7

9 Kamienie i zaprawa stały się bardziej porowate, pęcznieją i kruszą się, ujawniają ubytek substancji i w związku z tym zmniejsza się ich ciężar właściwy i obniżają się ich własności mechaniczne. Działanie to powoduje z kolei powstanie naprężeń wewnętrznych, które przy jednoczesnym działaniu nierównomiernie rozłożonych sił zewnętrznych prowadzi do koncentracji naprężeń, deformacji, spadku wytrzymałości i zniszczenia murów. Zniszczenia i deformacje przebiegają tym szybciej im kamień posiada większą nieregularność strukturalną, im słabsza jest przyczepność zaprawy do materiałów i im więcej jest w przekroju pracującym pustek, kawern, szczelin i pęknięć. Ruchy termiczne sprzyjają również przedwczesnemu starzeniu się warstw ochronnych, a więc wypraw, które oddzielają się od powierzchni ścian lub innych konstrukcji, obnaża i powodują konsekwencje wyżej opisane. W wielu przypadkach poważne szkody lub zniszczenia mogą spowodować wiatry. Bezpośrednie działanie wiatru na konstrukcje i materiały murowane przyczynia się do deflacji i korozji eolicznej. Tworzy się ono na skutek działania wiatru nawet przy normalnej sile podmuchu: wiatr wysysa i odrywa od powierzchni kamieni lub cegły drobne i słabo spojone cząstki zwietrzelinowe, następnie przenosi je i uderza nimi siłą o płaszczyzny lica materiałów. Działanie takie powoduje zaokrąglenie ostrych krawędzi, deformację profili, nawet tworzenie się raków, bruzd i spękań. Na wietrzenie szczególnie podatne są materiały krzemianowe, kamienie naturalne. Działanie fizyczne czynników atmosferycznych w normalnych warunkach i otoczeniu jest powolne i w zasadzie nie powoduje wielkich zniszczeń w materiałach murowanych, a zwłaszcza kamieniu. 7.2.Wpływ procesów biologicznych. Z wielu czynników które spowodowały poważne szkody konstrukcji kamiennej zamku należy wymienić czynniki o charakterze biologicznym. Procesy biologiczne występują dość powszechnie w wyniku działania grzybów, owadów, roślin, bakterii, a często zwierząt i ptaków. Bardzo szkodliwe było także działanie roślin, a zwłaszcza trawy, mchów, które rosły na powierzchni nie zabezpieczonych przed tym murów i sklepień. Widoczne są przykłady w których korzenie, przenikając głęboko w spoiny i pęknięcia, siłą ekspansji rozsadzają i kruszą kamienie i rozluźniają nawet najbardziej spojone mury. W następstwie tego działania zostają stworzone warunki sprzyjające penetracji innych destrukcyjnych czynników, a zwłaszcza wilgoci Wpływ wad konstrukcyjnych i wykonawstwa. Jak można zauważyć, wzniesione dawniej konstrukcje murowane często odbiegały od wymienionych wyżej warunków technicznych, a zwłaszcza konstrukcje kamienne. W konstrukcjach kamiennych przeplatają się warstwy, ułożone z materiałów o różnych cechach mechanicznych i fizycznych często z naturalnymi wadami. W związku z tym struktura murów w przekroju jest niejednorodna. Poszczególne kamienie w murze pracują nierównomierne i posiadają różną odporność na działanie odkształceń statycznych oraz czynników niszczących. Jest przy tym charakterystyczne, że przy kształtowaniu konstrukcji murowych nie kierowano się zasadą wykorzystania przyrodzonych własności materiałów, stosowano kamienie niewłaściwie obrobione, nie przestrzegano regularności wiązania, wypełniania spoin zaprawą, wyprowadzenia lica do pionu. Te zasadnicze wady układów pokrywano zaprawą: stąd też pochodzi znaczna grubość spoin. str. 8

10 8. Opis uszkodzeń W obrębie całego założenia na wszystkich poziomach, mury zostały wykonane z łamanego kamienia miejscowego pochodzenia. Mur jest licowany obustronnie z widocznym poziomowaniem wątku. Wnętrze muru wypełnione jest rumoszem skalnym i okruchami kamiennymi na zaprawie wapiennej. Mury posadowione są na litej skale. Widoczne niewielkie ubytki murów i odspojone pojedyncze elementy aż do dużych wyboczeń lica. Ogólnie skorodowane i wypłukane spoiny zwłaszcza w górnych partiach muru. W dużym stopniu zużyte są zabezpieczenia korony muru. Odsadzki i występy murów porośnięte były roślinnością. Ruiny zamku są w chwili obecnej w złym stanie technicznym, a niektóre partie murów wykazują nadmierne zużycie, które w najbliższym czasie może doprowadzić do awarii budowlanej. Utrwalenie i pełne zabezpieczenie ruin przed dalszym niszczącym oddziaływaniem środowiska zewnętrznego wymaga przeprowadzenia prac budowlanych i zabezpieczających. W niniejszym opracowaniu, zgodnie z jego założonym celem jakim jest ocena stopnia uszkodzeń i zagrożeń podaje się zalecenia do niezbędnych prac zabezpieczających. Ruiny zamku wymagają bardzo pilnej interwencji. Mając na uwadze ich stan techniczny budynku oraz stopień zagrożenia należy stwierdzić, że techniczne roboty konserwatorskie powinny być podjęte natychmiast, gdyż mamy doczynienia z bardzo unikalnym typem zabytku oraz konstrukcji. Wykonać ponizsze zalecenia zabezpieczające budowlę przed dalszym niszczeniem i degradacją. 9. Zalecenia dotyczące koniecznych napraw, wzmocnień oraz zalecenia dotyczące sposobu wykonania napraw. Wszystkie prace mają mieć charakter zachowawczy i odtworzeniowy, nie przewiduje się zmian w wyglądzie ruin zamku, a jedynie naprawę istniejących murów co ilustruje przedstawiony poniżej projekt zabezpieczenia odsłoniętych fragmentów murów przedstawiony zakres prac nie ingeruje w istniejącą sylwetę ruin zamku Zalecenia o charakterze prewencji budowlanej Na podstawie przeprowadzonych badań technicznych, makroskopowych elementów konstrukcyjnych, zasad wiedzy technicznej i Polskich Norm dotyczących projektowania i obliczania konstrukcji, warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budowle można na sformułować następujące wnioski: 1. Wykonać projekt budowlany obejmujący prace związane z wykonaniem prac konserwatorskich zawierający oczyszczenie, wzmocnienie, uzupełnienie, przemurowanie, w razie konieczności wykonanie także hydrofobizacji. 2. Wykonać posadzki na poziomie piwnic, oraz parteru. str. 9

11 3. Wykonać płaszcz żelbetowego nad pom. nr 6 w celu przykrycia wyrwy w stropie kolebkowym kamiennym. Płaszcz połączyć za pomocą tzw.,,szpilek z kamienną konstrukcją stropu kolebkowego. 4. Wykonać poprzez uzupełnienie brakującego fundament w ścianie fundamentowej z kamienia (ściana nr 3 naroża 1/5 do 1/6 inwentaryzacja). Ścianę należy posadowić na żelbetowej ławie fundamentowej. 5. Wykonać odbudowy oraz rekonstrukcji łęku kamiennego pomiędzy punktami 1/4 do 1/5 przy wejściu do pomieszczenia piwnicznego nr Wykonać odbudowy oraz rekonstrukcji ściany w nr 3 w narożu 7/1. 7. Wykonać podparcia ściany nr 3 w narożu nr 7/0 konstrukcją żelbetowa wraz z obudową wykonanej konstrukcji kamieniami naśladującymi otoczenie. Pozostawić strzępia kamienne. 8. do czasu wykonania prac zabezpieczających wydanych w projekcie budowlanym należy wzmocnić tymczasowe zabezpieczenia w formie stalowych blatów podpartych stalowymi wspornikami. 9. wyłączyć całe wnętrze obiektu z użytkowania ludzi-turystów ze względu na zagrożenie przeciw życiu i zdrowiu przebywania pod rozsypującymi się koronami murów oraz stropami kolebkowymi jest niedozwolone. 10. Na podstawie przeprowadzonych analiz technicznych, makroskopowych i laboratoryjnych należy wykonać prace: 11. Oczyszczenie murów z roślinności wrastającej w spoiny i szczeliny, zwłaszcza w szczytowych partiach oraz na występach i odsadzkach murów, 12. Wykonanie dezynfekcji -Czyszczenie powierzchni murów z wykwitów wapiennych-technologia piaskowania ROTEC. 13. Usunięcie widocznych odspojonych pojedynczych kamieni grożących oderwaniem się od powierzchni i upadkiem na ziemię, z późniejszym ich wmurowaniem dokładnie tak jak były przed usunięciem. Przemurowanie najbardziej zniszczonych znajdujących się w stanie destrukcji nieodwracalnej partii murów 14. Wzmocnienie murów w partiach destrukcji, 15. Uzupełnienie większych ubytków w murach, 16. Naprawa siatki spoin, 17. W miejscach uzupełnień murów należy stosować kamienie identyczne jak w oryginalnym murze, najlepiej nadaje się do tego sezonowany lub rozbiórkowy. 18. Wszystkie ubytki w historycznie zachowanej strukturze muru uzupełniać nowymi kamieniami ściśle wpasowując kształtem do istniejących otworów. str. 10

12 19. W przypadku wypadania kamieni podczas oczyszczania murów należy kamienie dokładnie oznaczyć i wkładać w poprzedniej pozycji. 20. Szczególną uwagę należy zwracać na wszelkie istniejące profile, uskoki murów pozostałości ścian, łączeń ścian, wpusty po belkach, wnęki, pozostałości elementów kamieniarskich, zarysy nadproży okiennych i drzwiowych oraz na zmieniające się na pewnych odcinkach wielkości elementów kamiennych. Prace w tych miejscach należy prowadzić ze szczególną dbałością nie dopuszczając do naruszenia lub zatarcia tych elementów. 21. Prace na wysokości prowadzić z rusztowania z zachowaniem zasad BHP. Rusztowania należy po wykonaniu zgłosić do odbioru przez kierownika budowy i inspektora nadzoru. W związku z zabytkowym charakterem zamku w Rabsztynie wpisem do rejestru zabytków, prace budowlane należy wykonywać ze szczególną starannością i wrażliwością estetyczną, zgodnie z przepisami techniczno budowlanymi, obowiązującymi Polskimi Normami oraz zasadami wiedzy technicznej, a także pod nadzorem osób posiadających odpowiednie przygotowanie zawodowe. str. 11

13 str. 12

14

15 Opracowanie dokumentacji dla wykonania prac konserwatorskich podziemnych reliktów ratusza na płycie Rynku Głównego w Oświęcimiu