CHŁONNE OTWORY WIERTNICZE WYKORZYSTYWANE W OCHRONIE ŚRODOWISKA NATURALNEGO I ICH TECHNIKA WYKONANIA

Transkrypt

1 GÓRNICTWO I GEOLOGIA 2010 Tom 5 Zeszyt 2 Robert RADO Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków Petr BUJOK VSB Technical University, Ostrava CHŁONNE OTWORY WIERTNICZE WYKORZYSTYWANE W OCHRONIE ŚRODOWISKA NATURALNEGO I ICH TECHNIKA WYKONANIA Streszczenie. Rozwinięta działalność przemysłowa jest ciągłym źródłem znacznych ilości substancji odpadowych, również takich, które ze względu na swój skład chemiczny i pochodzenie zasługują na szczególną uwagę. Z problemem takim borykają się również kopalnie węgla kamiennego odprowadzanie wód kopalnianych. Niestety całkowita eliminacja tych zanieczyszczeń nie jest możliwa, stąd zrodziły się pomysły odprowadzania wód kopalnianych w warstwy chłonne lub do specjalnych zbiorników retencyjnych zamiast do wód powierzchniowych. Jednym z kierunków badań i prac badawczych jest dążenie do ograniczenia emisji tego typu zanieczyszczeń przez ich utylizację w chłonnych otworach wiertniczych. Artykuł prezentuje techniczne aspekty realizacji otworu chłonnego, służącego do odprowadzania zanieczyszczeń pochodzących z kopalni zlokalizowanej w obrębie Górnośląskiego Zagłębia Węglowego (GZW). ABSORPTIVE BOREHOLE USED FOR NATURAL ENVIRONMENT PROTECTION AND METHOD ITS EXECUTION Summary. Mining activity influence on changes of natural environment, especially in regions of mining areas. Majority of mining works are connected with integral necessity of mines drainage, which conduct to disturbance of hydrologic balance. Mining exploitation on large depth cause high salinity and mineralization of groundwater. Because with every year the depth of exploitation is bigger the problem with salt water is increasing and complex solution in this mater is urgent and necessary. Ones of methods, which gained in importance recently is the method of re-injection of contaminated and mining waters into absorptive layers of rock mass. This method is simply and efficient operation especially when on the mining area there is a possibility of drill a absorptive borehole. Currently, the following method for removing contaminated groundwater are used: - controlled drain of water, this method base on storage of contaminated water and suitable disposal to river system, - utilization by precipitate of mineral components and reuse of purified water, - re-injection into rock mass. This paper presents the third of above mentioned method, with base on injection of contaminated water to porous and permeable layers which haven t hydraulic connections with others excavations and layers. The layers determined for storage of water should be sufficiently isolated from adjacent layers in order to inhibit migration of injected water.

2 182 R. Rado, P. Bujok 1. Wstęp Prowadzenie wydobycia metodami podziemnej eksploatacji złóż wywołuje zmiany w środowisku naturalnym na obszarze otaczającym działalność górniczą. Przykładem może być odwadnianie kopalń, które prowadzi do zakłóceń bilansu wodnego w eksploatowanym rejonie. Wraz ze wzrostem głębokości eksploatacji górniczej, wzrasta mineralizacja wód. Część z tych wód jest zagospodarowywana (ok. 30%), pozostała ich część odprowadzana jest do cieków wodnych i zbiorników. Powoduje to zwiększenie zasolenia wód powierzchniowych i stanowi zagrożenie ekologiczne nie tylko w rejonach eksploatacji. Jedną z metod, która w ostatnich latach zyskała na znaczeniu, jest metoda ponownego zatłaczania zanieczyszczonych i poeksploatacyjnych wód w warstwy chłonne. Metoda ta jest prostym i skutecznym działaniem, zwłaszcza gdy w okolicach kopalni istnieje możliwość wykonania otworu chłonnego. Uwzględniając stopień zmineralizowania, wody kopalniane dzielimy na cztery grupy i tylko wody należące do dwóch pierwszych, o najniższym stopniu mineralizacji, nadają się do wykorzystania gospodarczego, natomiast pozostałe dwie grupy są zagrożeniem dla środowiska naturalnego (stanowią one ok % ogólnej ilości wód kopalnianych). Mineralizacja tych wód zmienia się w czasie, gdyż zazwyczaj wody o różnej mineralizacji mieszają się ze sobą. Dodatkowo pojawia się problem niestabilności dopływów. Aktualnie stosuje się następujące metody eliminacji zanieczyszczonych wód: kontrolowane odprowadzanie wód polega na ich magazynowaniu w odpowiednich zbiornikach, a następnie dozowaniu do systemu rzecznego tak, aby nie przekroczyć dopuszczalnych norm zanieczyszczenia rzek, utylizacja polega na wytrąceniu składników mineralnych z wody i odzyskaniu jej w takim stanie, który pozwoli na ponowne jej wykorzystanie lub ponowne odprowadzenie do górotworu, ponowne odprowadzenie do górotworu. Autorzy referatu chcieliby bliżej przedstawić trzecią z metod oraz niezbędne środki techniczne, bez których metoda ponownego deponowania w górotworze nie byłaby skuteczna. Rozróżnia się dwie metody ponownego odprowadzenia wód do górotworu: metodę recyrkulacji w górotworze. Polega ona na zatłaczaniu pod ciśnieniem wód kopalnianych do strefy, która została uprzednio odwodniona. Woda zatłaczana przez otwory wiertnicze ulega ponownej cyrkulacji w obiegu zamkniętym. Umiejscowienie otworów do zatłaczania powoduje, że część medium dopływa ponownie do wyrobisk

3 Chłonne otwory wiertnicze wykorzystywane w ochronie środowiska 183 górniczych, natomiast pozostała część migruje w stronę przeciwną, wytwarzając w utworach wodonośnych barierę hydrauliczną. Bariera ta przyczynia się do ograniczenia zasilania wyrobisk górniczych. Dopływ do kopalni, po uwzględnieniu oddziaływania otworów tłocznych i drenujących wyrobisk górniczych, jest tym mniejszy, im dalej zlokalizowane są otwory do zatłaczania [1]. Zaletą tej metody jest możliwość zatłaczania wody o zróżnicowanym stężeniu chlorków. Metoda ta wymaga przygotowania technologicznego wody do zatłaczania przez jej oczyszczenie i filtrowanie, w wyniku których powstają szlamy. metodę magazynowania wód w warstwach chłonnych. W ogólności metoda ta polega na zatłaczaniu zanieczyszczeń otworami wiertniczymi do porowatych i przepuszczalnych warstw, niemających połączeń hydraulicznych z innymi wyrobiskami i warstwami. Warstwy przeznaczone na magazyny muszą być w sposób dostateczny izolowane od warstw sąsiadujących, aby nie nastąpiła migracja zatłaczanej wody. Warstwy, w których zostaną zdeponowane wody kopalniane, muszą odznaczać się odpowiednią porowatością i przepuszczalnością. Istnieją różne poglądy na temat skuteczności tej metody na terenie GZW problem sprowadza się do różnic w ocenie wielkości porowatości i przepuszczalności głęboko zalegających warstw porowatych. 2. Zasady doboru lokalizacji otworów chłonnych Metoda deponowania zanieczyszczeń w otworach wiertniczych polega na ich zatłaczaniu przez otwory wiertnicze do porowatych i przepuszczalnych warstw, niemających połączeń hydraulicznych z wyrobiskami górniczymi i innymi warstwami. Warstwy przeznaczone na magazyny płynów szkodliwych dla środowiska muszą być w sposób dostateczny izolowane od warstw sąsiadujących, aby nie następowała ich migracja. Wybór miejsca lokalizacji otworów wiertniczych do zatłaczania zanieczyszczeń wymaga przeanalizowania następujących czynników: - budowy geologicznej i hydrogeologicznej rejonu wierceń pod otwory chłonne, - warunków hydrochemicznych warstwy chłonnej i zatłaczanych wód oraz własności fizykomechanicznych górotworu, - potencjalnego wpływu zatłaczania wód na powstanie zagrożeń, - kosztów inwestycji.

4 184 R. Rado, P. Bujok W rejonie GZW najlepszymi parametrami filtracyjnymi i kolektorskimi wyróżnia się krakowska seria piaskowcowa utworów karbonu produktywnego. Te litologicznie warstwy zbudowane są z gruboławicowych piaskowców o miąższości dochodzącej miejscami do m. Główny masyw wykorzystywany do wiercenia otworów chłonnych zbudowany jest ze średnio- i gruboziarnistych piaskowców, miejscami zlepieńcowatych, przechodzących w niektórych rejonach w warstwy zlepieńców z przewarstwieniami iłowców i mułowców. Warstwy chłonne serii piaskowcowej są zawodnione i stanowią karboński kompleks wodonośny. Jego własności hydrogeologiczne zmieniają się wraz z głębokością ich zalegania. Współczynnik filtracji tej serii waha się w granicach od 2, do 4, m/s, a współczynnik porowatości zmienia się od 13,5% do 21,7%. Za warstwy chłonne może posłużyć również leżąca poniżej krakowskiej serii piaskowcowej górnośląska seria piaskowcowa. Serie te rozdziela izolująca je seria mułowcowa. Podstawowe parametry górnośląskiej serii piaskowcowej, takie jak: filtracja (3, do 9, m/s), porowatość (4,5% 9,5%), odsączalność i przepuszczalność, są znacznie gorsze aniżeli serii krakowskiej. Jako warstwy izolujące w tym przypadku posłużą trzeciorzędowe osady ilaste, przykrywające utwory serii piaskowcowej. Na obszarze GZW lokalizacja otworów chłonnych jest usytuowana w granicach występowania osadów miocenu o miąższości co najmniej 100 m. Minimalna miąższość warstw nieprzepuszczalnych zależy od: ciśnienia i objętości tłoczenia wód, pierwotnego ciśnienia wód w warstwie chłonnej i jej parametrów filtracyjnych, przepuszczalności i własności geomechanicznych. O możliwości zatłaczania wód pod ciśnieniem w określone warstwy chłonne powinien decydować potencjalny wzrost zagrożeń naturalnych w kopalniach, takich jak: zagrożenie wodne, gazowe, tąpania i wyrzuty skał. Dlatego niezbędna jest analiza ich lokalizacji pod kątem wpływu na górotwór, w wyniku którego pojawiłyby się nowe zagrożenia lub wzrosły już istniejące. 3. Opłacalność inwestycji przy utylizacji odpadów chłonnymi otworami wiertniczymi Opłacalność utylizacji zanieczyszczeń przez ich odprowadzanie w warstwy chłonne opiera się na założeniu, że nakłady na wykonanie otworu chłonnego i jego eksploatację spowodują zmniejszenie kosztów dotychczas ponoszonych na ich utylizację, czyli: C> K zł, (1)

5 Chłonne otwory wiertnicze wykorzystywane w ochronie środowiska 185 gdzie: C zmniejszenie opłat za odprowadzanie zanieczyszczonych wód powstałych w wyniku ponownego ich zatłaczania do górotworu, K koszt wykonania otworu wraz z pełną instalacją. Redukcja kosztów utylizacji zanieczyszczeń w następstwie powstania otworu chłonnego wyraża się następująco: C= c d V c zł, (2) gdzie: c średnie stężenie zanieczyszczeń w zatłaczanej wodzie kg/m 3, d opłaty za zrzucenie 1 kg zanieczyszczeń do systemu wodnego zł/kg, V c objętość wody zatłaczanej do otworu w okresie obliczeniowym m 3. Zakładając określone stężenie zanieczyszczeń (stałe w określonym czasie) i opłaty za ich odprowadzanie, zmniejszenie kosztów będzie zależeć od objętości zatłaczanych zanieczyszczeń, czyli C=f(V c ). Na tej podstawie można wyznaczyć objętość wody, którą musimy zatłoczyć do otworu, aby inwestycja stała się opłacalna: V c K [m 3 ]. (3) d c Przyjmując czas t użytkowania otworów, można określić wymaganą średnią chłonność otworu z zależności: Vc Q s m t 3 /s. (4) Natomiast ogólnie chłonność otworu wyraża się wzorem [5]: 2 T P Q R m 3 /s, (5) ln r gdzie: T współczynnik piezoprzewodności złoża (warstwy) m 2 /s, P ciśnienie zatłaczania wody N/m 2, γ ciężar właściwy zatłaczanego medium N/m 3, R promień zasięgu leja represji m, r promień otworu m.

6 186 R. Rado, P. Bujok Odpowiednie przekształcenia ww. zależności pozwalają na uzyskanie wzoru na koszt inwestycji: 2 T P K c d t R zł. (6) ln r Koszt wykonania otworu chłonnego składa się z kosztów związanych z jego odwierceniem (koszt pracy wiertnicy, załogi, koszty narzędzi wiertniczych, materiałów płuczkowych i pędnych, uzbrojenia wgłębnego i napowierzchniowego) oraz przeprowadzeniem niezbędnych testów, w tym testu chłonności. Na dzień dzisiejszy przeciętny koszt pracy wiertnicy do wiercenia otworów w granicach m kształtuje się na poziomie ok zł/dobę. Dobowy koszt pracy załogi to dodatkowe ok zł. Można przyjąć, że odwiercenie otworu (wraz z materiałami: narzędzia, płuczka, serwis itd.) do głębokości ok m zamknie się kwotą rzędu 6 7 mln. zł. Oczywiście na koszt wiercenia wpływ mają geologiczne warunki wiercenia oraz wyposażenie odwiertu do zatłaczania, co przekłada się na konstrukcję otworu, a to wpływa na ogólny koszt wykonania otworu. 4. Konstrukcja otworów chłonnych i technika ich wiercenia Biorąc pod uwagę budowę geologiczną GZW, można przyjąć, że przeciętny otwór do zatłaczania będzie miał głębokość w przedziale m. Bazując na danych uzyskanych z wiercenia otworu chłonnego dla Nadwiślańskiej Spółki Węglowej, wiercenia w GZW prowadzi się przekroju geologicznym o następującej budowie litologicznej przewiercanych warstw: a) czwartorzęd składający się głównie z piasków, żwirów oraz iłów, b) karbon produktywny, składający się z: - krakowskiej serii piaskowcowej (warstwy łaziskie). Warstwy te tworzą piaskowce, mułowce z przewarstwieniami węgla kamiennego i łupków węglowych, - serii mułowcowej (warstwy orzeskie) do głębokości. Seria ta zbudowana jest z mułowców, iłowców, piaskowców z przewarstwieniami węgla kamiennego i łupków węglowych,

7 Chłonne otwory wiertnicze wykorzystywane w ochronie środowiska górnośląskiej serii piaskowcowej (warstwy rudzkie i siodłowe). W serii tej obserwowano piaskowce, mułowce, piaskowce zlepieńcowate, iłowce z warstwami węgla i łupków węglowych, - serii paralicznej (warstwy porębskie i jaklowieckie). Wiercenia otworów do zatłaczania przewidują osiągnięcie warstw chłonnych: górnośląskiej serii piaskowcowej i niżej zalegającej serii paralicznej. Zakładana porowatość tych warstw osiąga nawet 16%. W zależności od rejonu wierceń, serie chłonne występują na różnych głębokościach. W trakcie wiercenia, o którym mowa, okazało się, że przewiercenie zakładanych serii nastąpiło po odwierceniu ok m otworu, dlatego też wiercenie wstrzymano na głębokości 998 m. Wiercenie otworu chłonnego do głębokości 998 m w warunkach GZW prowadzi się w następujących etapach: - etap I wiercenie świdrem 24 do nawiercenia karbonu produktywnego, tzn. przewiercenie czwartorzędu i zarurowanie kolumną rur okładzinowych 18 5/8 o długości 60 m z cementowaniem do wierzchu (cdw). - etap II wiercenie świdrem 17 1 / 2 do głębokości 120 m. Odcinek ten zarurowano rurami okładzinowymi 13 3/8 (cdw), jako zabezpieczenie przed możliwością ucieczek płuczki w stare zroby kopalniane. - etap III wiercenie świdrem 12 1 / 4 do głębokości 500 m. Począwszy od tej głębokości przykładowy otwór wiercony był techniką rdzeniową. Rdzeniowanie odbywało się aparatem wrzutowym firmy Baker o średnicy 8 1 / 2, do głębokości 876,5 m, w celu porównania założonego w projekcie profilu geologicznego z rzeczywistym. Uzysk rdzenia dla tego etapu wiercenia wyniósł 94,4%. Po zakończeniu rdzeniowania odcinek ten poszerzano do średnicy 12 1 / 4, aby możliwe było zarurowanie otworu rurami okładzinowymi 9 5/8 (cdw). - etap IV rdzeniowanie otworu koronką diamentową o średnicy 8 1 / 2 do końcowych głębokości otworu, tj. 998 m. Uzysk rdzenia kształtował się na poziomie 98,7%. Odcinek ten zarurowano w interwale m kolumną rur traconych, perforowanych na głębokościach m i m. Rury okładzinowe zastały podwieszone w więźbie rurowej 13 3/8 9 5/8 7 / 21 MPa. Na rurach 13 3/8 i 9 5/8 montowano głowicę przeciwerupcyjną hydrauliczną 13 5 / / 2 0 na ciśnienie 35 MPa. Konstrukcję przykładowego otworu wiertniczego oraz wyposażenie odwiertu chłonnego przedstawiono na rysunku 1.

8 188 R. Rado, P. Bujok Rys. 1. Konstrukcja otworu i uzbrojenia odwiertu chłonnego Fig. 1. Construction and reinforcement of absorptive borehole Z przeprowadzonej analizy wynika, że wykonanie otworu chłonnego do głębokości 1000 m pochłonęło łącznie (odwiercenie otworu i próby) 1092 godzin pracy. Czas montażu i demontażu urządzenia stanowił ok. 14% czasu wykonania otworu, wiercenie otworu to 42%, a pomiary geofizyczne 4%. Pozostałe prace, takie jak: operacje dźwigowe i prace pomocnicze, to 10% ogólnego czasu wykonania otworu. Prace związane z rurowaniem i cementowaniem uzależnione są od zaplanowanego zarurowania otworu, dla omawianego otworu stanowiły one ok.17% czasu. Wstępny test chłonności zajął ok. 13% ogólnego czasu wykonania otworu. Rozpatrując ogólny czas odwiercenia otworu (rys. 2), należy mieć na uwadze fakt, że głębienie otworu od głębokości 120 m do jego końcowej głębokości prowadzono koronką rdzeniową z wykorzystaniem rdzeniówek wrzutowych. Etap ten można skrócić przez zastosowanie wiercenia pełnoprzekrojowego. Z przeprowadzonych symulacji wynika, że w tym przypadku można zaoszczędzić do 15% czasu wiercenia [6]. Porównując czas rdzeniowania z ogólnym czasem wykonania otworu, można stwierdzić, że czas ten wzrósł o około 7% (rys. 2). Jak wynika z przytoczonych liczb, wzrost ten nie jest znaczny w odniesieniu do kosztu inwestycji. Dzięki rdzeniowaniu można skorelować założony profil z rzeczywistym, a ponadto uzyskać próbki do przeprowadzenia badań laboratoryjnych, w tym niezbędnych do określenia porowatości i przepuszczalności.

9 Chłonne otwory wiertnicze wykorzystywane w ochronie środowiska 189 Pomiary geofizyczne - 43,5 h Test chłonności h Montaż i demontaż urządzenia Rurowanie i cementowanie h Drobne roboty pomocnicze, pomiary technologiczne - 13 h Operacje dźwigowe, (zapuszczanie i wyciąganie przewodu, zmiana narzędzia, płukanie otworu h Praca narzędzi wiertniczych, poszerzanie - 441,5 h Rys. 2. Zestawienie czasów poszczególnych operacji wiertniczych składających się na odwiercenie otworu chłonnego Fig. 2. Schedule of particular drilling operations for absorptive borehole Z analizy konstrukcji otworu wynika, że zatłaczanie można prowadzić na kilka sposobów w zależności od powierzchniowego i wgłębnego uzbrojenia otworu. Jednym proponowanych rozwiązań jest zapuszczenie rurek wydobywczych 3 ½ z pakerem RTTS zapiętym w rurach okładzinowych 9 5 / 8 i zatłaczanie wód zmineralizowanych do warstw chłonnych z powierzchni terenu. W celu zwiększenia wydajności zatłaczania, istnieje możliwość, przy tego typu konstrukcji otworu, zapuszczenia do otworu rur wydobywczych 4 ½ lub 5 z pakerem izolującym. W takim przypadku można zdecydowanie zwiększyć strumień objętości zatłaczania. Jednak należy pamiętać o tym, że warstwy posiadają odpowiednią chłonność. Zatłaczanie wód mineralizowanych zawierających cząstki stałe oraz wód, z których wytrącają się takie cząstki, może w szybkim stopniu doprowadzić do kolmatacji strefy chłonnej i zmniejszenia przepuszczalność warstwy. Dlatego też wody takie muszą być poddawane wstępnemu oczyszczaniu. z 5. Wnioski Jak wykazały badania i wykonane otwory chłonne do zatłaczania wód kopalnianych, uzyskane wyniki ekonomiczne i techniczne przynoszą pozytywne rezultaty. Metody zatłaczania i magazynowania w warstwach chłonnych mogą być stosowane również do innych zanieczyszczeń przemysłowych. Wytypowanie warstw odizolowanych i przepuszczalnych jest z technicznego punktu widzenia możliwe. Problemem może być jednak zanieczyszczenie niektórych rodzajów wód substancjami chemicznymi, które mogłoby przedostać się do warstw wodonośnych i spowodować ich skażenie.

10 190 R. Rado, P. Bujok Ogólne wnioski z przeprowadzonych prac: 1. Jeżeli rejon wierceń jest słabo rozpoznany należy stosować technologię rdzeniowania. Z analizy wynika, że operacja, a podczas wiercenia otworu do głębokości ok m powoduje wzrost czasu jego wykonania o ok. 7% w porównaniu z wierceniem pełnoprzekrojowego otworu. Wykonanie rdzeniowania odcinków otworu w 100%, powinno odbywać się wszędzie tam, gdzie informacje o budowie geologicznej są rzeczą niezbędną dla prawidłowego uzbrojenia otworu (zwłaszcza w rejonach, gdzie prowadzona była działalność górnicza). 2. Analizując technikę i technologię wykonania otworu chłonnego w rozpoznanym obszarze geologicznym, wiercenie powinno odbywać się bezrdzeniowo. 3. Jak wynika z analiz, największy udział w ogólnym czasie wiercenia otworu ma praca narzędzi wiertniczych (42%). W związku z tym oszczędności w czasie wykonania otworu, a tym samym i jego koszcie, należy upatrywać w odpowiednim doborze technologii wiercenia oraz w stosowaniu wysoko wydajnych narzędzi wiertniczych. 4. Rdzeniowanie odcinków otworu w 100%, wydłuża czas ich wykonania, a tym samym podraża koszt inwestycji. Dlatego też rdzeniowanie należy stosować w sytuacjach koniecznych. 5. Poszerzanie średnicy otworu po rdzeniowaniu jest rozwiązaniem czasochłonnym. Na przykładzie wykonania otworu, o którym mowa, operacje wiertnicze związane z rdzeniowaniem odcinka otworu ,5 m zajęły 120 godz., a operacje związane z poszerzaniem tego samego odcinka 135 godz. 6. Prowadzenie testów chłonności pod własnym ciśnieniem hydrostatycznym słupa zatłaczanej cieczy jest niewystarczające do prawidłowego określenia własności warstw chłonnych, tj. porowatości, przepuszczalności, przewodności i nasycenia płynem złożowym. Poniesione nakłady inwestycyjne nie powinny być zniweczone przez złe opróbowanie warstw chłonnych. Najlepszym rozwiązaniem jest zastosowanie kompleksowego zestawu testów, włącznie z zastosowaniem próbników złoża dla określenia parametrów złożowych warstw chłonnych. Koszt przeprowadzenia takiego zestawu testów, w porównaniu z kosztem wykonania otworu, jest nieznaczny.

11 Chłonne otwory wiertnicze wykorzystywane w ochronie środowiska 191 BIBLIOGRAFIA 1. Kalus D., Rado R.: Possibilites of using absorptive bohrholes foor environmental protection purposes. International Scientific Conference, Ostrava, September Motyka I. i in.: Szczegółowe dane bilansowe w aspekcie selekcji wód dołowych grupy III i IV. Katowice Rogóż M., Posyłek E.: Ograniczenie ilości wód odprowadzanych z kopalń metodą recyrkulacji. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, s. Górnictwo, z. 172, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice Rogóż M., Posyłek E.: Ograniczenie ilości wód odprowadzanych z kopalń metodą recyrkulacji. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, s. Górnictwo, z. 172, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice Wilk Z., Adamczyk A.: O pewnych możliwościach ograniczenia zrzutów słonych wód kopalnianych do rzek na przykładzie KWK Silesia. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, s. Górnictwo, z. 172, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice Lubaś J., Rado R.: Analiza czasu wykonania otworów pełnoprzekrojowych i rdzeniowych do głębokości ok m. Rocznik XV Wiertnictwo, Nafta, Gaz, Wydawnictwo AGH, Kraków Turen S. (red.): Poradnik hydrogeologa. Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa Pinka J., Marcin M., Skvarekova E., Sidorova M.: Possibility of Radioactive and Toxic Waste Disposal in a rock Salt Deposits in Slovakia Combining Wells and Cavities. In Acta Montanistica Slovaca, Rocnik 9/2004. Recenzent: Prof. dr hab. inż. Franciszek Plewa Abstract Mining activity influence on changes of natural environment, especially in regions of mining areas. Majority of mining works are connected with integral necessity of mines drainage, which conduct to disturbance of hydrologic balance. Mining exploitation on large depth cause high salinity and mineralization of groundwater. Because with every year the depth of exploitation is bigger the problem with salt water is increasing and complex solution in this mater is urgent and necessary. Ones of methods, which gained in importance recently is the method of re-injection of contaminated and mining waters into absorptive layers of rock mass. This method is simply and efficient operation especially when on the mining area there is a possibility of drill a absorptive borehole. Currently, the following method for removing contaminated groundwater are used: controlled drain of water, this method base on storage of contaminated water and suitable disposal to river system,

12 192 R. Rado, P. Bujok utilization by precipitate of mineral components and reuse of purified water, re-injection into rock mass. This paper presents the third of above mentioned method, with base on injection of contaminated water to porous and permeable layers which haven t hydraulic connections with others excavations and layers. The layers determined for storage of water should be sufficiently isolated from adjacent layers in order to inhibit migration of injected water.