C.S. Lewis oraz. Przedmowa: Douglas Gresham. Przełożył: Michał Juszkiewicz. Zanim powstała Narnia: kroniki dziecięcej krainy marzeń

Transkrypt

1

2 C.S. Lewis oraz W.H. Lewis Zanim powstała Narnia: kroniki dziecięcej krainy marzeń Przedmowa: Douglas Gresham Przełożył: Michał Juszkiewicz

3 Boxen Copyright 1985 by C.S. Lewis Pte Ltd. Littera Scripta Manet, Tararo and The Life of Lord John Big of Bigham copyright 2008 by C.S. Lewis Pte Ltd. Published by Prószyński Media Sp. z o.o. under licence from the C.S. Lewis Company Ltd. All rights reserved. Cover illustrations by C.S. Lewis and W.H. Lewis by C.S. Lewis Pte Ltd Cover design HarperCollins 2008 Projekt graficzny Terence Caven Redakcja Magdalena Koziej Korekta Mariola Będkowska Łamanie Jacek Kucharski ISBN Warszawa 2009 Wydawca Prószyński Media Sp. z o.o. ul. Garażowa 7, Warszawa Druk i oprawa OZGraf S.A. ul. Towarowa 2, Olsztyn SPIS RZECZY Przedmowa: Douglas Gresham Pierścień królewski W pogoni za ogonem Na odsiecz oblężonemu Myszynowi Historia Myszystanu od epoki kamienia do króla Balona I Historia Krainy Zwierząt Monografia szachmacka Geografia Krainy Zwierząt PAKAMERIA Pakameria, czyli obrazki z życia miejskiego Pakamerii Zamknięte drzwi i Dzi-Jen-Ki Marynarz Littera Scripta Manet Tararo Życie lorda Jana Biga z Bigham ENCYCLOPEDIA PACAMERIANA 219 Walter Hooper: Historia Pakamerii

4 Przedmowa Douglas Gresham Ilustracja X Opowieści o krainie zwanej Pakamerią nie były w założeniu historyjkami dla dzieci. Prawdę powiedziawszy, nie napisano ich z myślą o żadnym z nas, czytelników. Wyszły spod piór dwóch chłopców: pierwszy z nich miał lat osiem i nazywał się Clive Staples Lewis, drugi zaś, jedenastolatek Warren Hamilton Lewis. Każdy z nich pisał dla jednego odbiorcy: swojego brata. Bez mała wszystkie z owych historii powstały w pokoiku na poddaszu dużego, nieforemnego domu w podmiejskiej dzielnicy mieszkaniowej Belfastu, stolicy Irlandii Północnej. Było to w pierwszych latach zeszłego, tj. dwudziestego, stulecia. Warunki życiowe w tamtych czasach nie sprzyjały zdrowiu, a najmłodsi mieszkańcy Belfastu często umierali z powodu chorób, których dzisiejsze dzieci na ogół wcale nie przechodzą. W obecnej dobie szczepionek i leków, którym zawdzięczamy bezpieczeństwo i zdrowie niedostępne dla naszych przodków, rzadko pamiętamy o tym, że życie nie zawsze tak wyglądało. W roku 1906 (kiedy to bracia Lewisowie zaczęli pisać swoje opowieści) w irlandzkich domach panowały brud, chłód i wilgoć, czasem zaś dosłownie wręcz lało się ze ścian. Instalacji sanitarnych z prawdziwego zdarzenia było mało bądź też nie było ich wcale, a nowoczesna medycyna wciąż znajdowała się w powijakach; nawet urządzenia grzewcze i chłodnicze, zresztą i tak rzadko dostępne, były prymitywne. Gdy nadchodziła długa, przygnębiająca irlandzka zima, większość domów ogrzewano otwartymi kominkami, co czasem trwało aż do wiosny. Zamożniejsi palili w nich węglem, a ubodzy torfem i nie mam pojęcia, jak bardzo szkodziło ludziom ustawiczne wdychanie dymu z tych kominków, ale jestem przekonany, że skutki musiały być niewesołe. C. S. Lewis, który sam nadał sobie przybrane imię Jack, oraz jego brat, czyli Warnie (tak przezwał go Jack), mieli dobrych, kochających rodziców, bardzo dbających o dobro swoich synów. Chłopcom nie pozwalano wychodzić z domu, gdy padał deszcz i wiał silny wiatr, podobnie zresztą, gdy dzień był bezwietrzny, a deszcz ledwie siąpił (Irlandczycy mówią o takiej pogodzie umiarkowana ), musieli więc znaleźć sobie jakieś zajęcie. W ich domu, zwanym Little Lea, czyli mała łąka, było mnóstwo książek; obaj bracia, opanowawszy bardzo wcześnie sztukę czytania, zaczęli je pochłaniać na wyścigi. Wśród tego, co wpadało im w ręce, było wiele opowieści przygodowych, w sam raz dla chłopców w ich wieku, trafiały się też jednak książki dla dorosłych. Jack i Warnie nie byli wszakże szczególnie wybredni, więc szperali kolejno po wszystkich półkach, których tylko mogli dosięgnąć. Zaczęli, tak jak wielu z nas, od cudownych historyjek Beatrix Potter o zwierzętach i ich przeróżnych tarapatach. Jednakże ich rodzice nigdy nie usłyszeli dźwięku rogów z zaczarowanej krainy elfów i nie gustowali w baśniach takich luminarzy gatunku jak George MacDonald, bracia Grimm lub Hans Christian Andersen. W ich domu nie ceniło się również podań i legend irlandzkich. Tą fascynacją zaraziła młodych Lewisów ich niania, Lizzi Endicott: były to opowieści o Daoine Sidhe, Tuatha Da Danaan i Milesianach, które spotykały się z nieskrywaną dezaprobatą obojga rodziców (ich niechęć powróci głośnym echem Od lewej: generał Chutney*, porucznik Jakub Bar. Szkic tuszem: pamiętne zajście w kotłowni jachtu Cygnus. Rysował C.S. Lewis. *wtedy pułkownik Chutney. 7

5 w Księciu Kaspianie i postaci króla Miraza). Stąd wzięły się swego rodzaju emocjonalne i intelektualne luki w oczytaniu Jacka i Warniego. Później dopiero poznali, pośród wielu, wielu innych, powieści Juliusza Verne a, H. G. Wellsa, H. Ridera Haggarda, Johna Buchana, sir Waltera Scotta, Alexandre a Dumasa, Roberta Louisa Stevensona i Rudyarda Kiplinga. Jednak u samych początków niedane im było oglądać Krainy Baśni i nie zaznali zbyt wielu z tych dziecięcych uciech, które znaleźć można tylko na kartach książek. Jakimś trafem wpadały im w ręce teksty stanowczo zbyt poważne jak na ich wiek, a poza tym nieustannie byli zalewani potokiem rozpolitykowanych dyskusji dorosłych, więc pod względem rozwoju intelektualnego stanęli niebawem nad brzegiem przepastnej otchłani, która mogła raz na zawsze odgrodzić ich od radości dzieciństwa. Nie można jednak czytać bez przerwy, nawet gdy się jest najbardziej zawziętym molem książkowym, któremu zabraniają wychodzić z domu, kiedy tylko z nieba spadnie kropla deszczu albo kilka płatków śniegu, ewentualnie jedno i drugie na raz. Cały ten ogrom autentycznych faktów i pasjonujących przygodowych opowieści, które bracia Lewisowie chłonęli jak gąbki, kłębił się w zakamarkach ich wyobraźni niczym rzeka przegrodzona tamą, szukając ujścia. Pierwsze rysy na tej tamie pojawiły się w roku 1906, kiedy to Jack i Warnie za pomocą pióra i papieru zaczęli budować most nad przepaścią grożącą im przedwczesną utratą dzieciństwa. Lecz nagle w roku 1908 wydarzyło się coś, co było pod tym względem o wiele groźniejsze niż najpoważniejsza książka albo dorosła dyskusja, których w domu nigdy nie brakowało: zmarła ich ukochana matka, Flora. Obaj chłopcy, zdruzgotani jej niespodziewaną śmiercią, zaczęli szukać pociechy w jedynym bezpiecznym miejscu, jakie znali: we własnej wyobraźni. I tak zimą tego roku zbiór opowieści o Pakamerii znacznie się powiększył. Opisując ów wymyślony świat, Jack podkradł od Beatrix Potter pomysł zwierząt w ubraniach i tak stworzył tę jego część, którą wraz z bratem ochrzcili mianem Krainy Zwierząt, gdy tymczasem Warnie (który zawsze przejawiał bardziej prozaiczne zainteresowania) swoją część opisał jako Indie. W miarę, jak rozkwitała ich wyobraźnia oraz umiejętności pisarskie, te dwa obszary stopiły się w jeden kraj nazwany Pakamerią, kraj z własną historią, polityką, wojnami i przygodami. To naprawdę niezwykłe osiągnięcie, wziąwszy pod uwagę, że Jack miał zaledwie osiem lat, gdy z tak zadziwiającą przenikliwością opisał naturę władzy oraz rozkwit i upadek całych narodów w szkicu Historia Krainy Zwierząt (str. 29 niniejszego zbioru), a jako dziewięcio- lub też dziesięciolatek stworzył światły esej pt. Monografia szachmacka, podejmując w nim takie tematy jak ucisk społeczny i wyzwolenie. Równie wielkie wrażenie robi wyobraźnia plastyczna jego brata, który nie mógł mieć więcej niż jedenaście lat, gdy rysował swój bajecznie szczegółowy przekrój okrętu I.K.M. Chart, zreprodukowany na str Książka, którą trzymacie w rękach, to zapis pierwszych zrozumiałych i czytelnych poszeptów źródeł literackiego talentu, które w późniejszych latach miały trysnąć ogromną rzeką, bo tym właśnie był Jack: rzeką literatury, a Warnie jej niebagatelnym dopływem. Oba te źródła obudziły się w tym samym miejscu, w Belfaście, na poddaszu domu zwanego Little Lea, wiele, wiele lat temu. Obaj bracia mieli olbrzymi wkład w historię światowej literatury: Jack pozostawił po sobie ponad trzydzieści tytułów obejmujących wiele różnych gatunków (każdy z nich opanował do mistrzostwa), Warnie odznaczył się chlubnie siedmioma tomami z dziedziny historii Francji. A wszystko zaczęło się tutaj w Pakamerii. Douglas Gresham Malta,

6 PIERŚCIEŃ KRÓLEWSKI (Komedia) Postacie interesujące. Szeroko znane. Na przykład: sir Big, światowej sławy szlachcic. Wyborny chorus, ładne dekoracje. (Tu i ówdzie stonowane wstawki komiczne I.) WSTĘP Akcja sztuki dzieje się w r. 1327, za panowania króla Królika I. Zanim król ten wstąpił na tron, kraj nazywał się Balo i rządził nim król Balo. Za czasów tych dwóch władców p. Rybo-Jaszczur zbił fortunę, grając na harfie; nazwisko wziął stąd, że walczył z rybo -jaszczurem; jego ojciec był rzeźnikiem, zmarł w r DRAMATIS PERSONAE SIR PIOTR MYSZ, rycerz, towarzysz Króla J.K.M. KRÓLIK, król Krainy Zwierząt p. RYBO-JASZCZUR, syn ś.p. rzeźnika, rybałt TOMASZ MYSZ, robotnik z przędzalni synowie p. Rybo-Jaszczura ROBERT MYSZ, ksiądz p. KARAŚ, królewski jenerał SIR BIG, feldmarszałek-żaba SAMBO, jego sługa SIR GĄSIOR, bogaty baron, szpieg SUSŁ, paź ŁUPCUP, złodziej SKRZAT-KAPELA w składzie: p. BŁAWAT, kapelmistrz p. CYTRYN, dobosz p. J. RÓŻ-FIOLET, trębacz I Na przykład: Nie jestem łaskawy, akt III, scena I

7 p. B. RÓŻ-FIOLET, trębacz sygnałowy p. CYNOBER, grzechotka A także: sędziowie, kapitanowie portu, marynarze, etc. MIEJSCA ZAMEK PYPEĆ, pałac króla Królika MYSZYN, miasto w Myszystanie ŻAŁOBNE GRZBIETY, wzgórza pod Myszynem MYSI TRAKT, gościniec łączący Myszyn i zamek Pypeć ZAJAZD POD GĘSIĄ, zajazd w Myszynie DŻEMIMA, rzeka, nad którą leży miasto Myszyn TOPSY, port nad ujściem Dżemimy UJŚCIE, miasto w Królikraju Scena II: Komnata w zamku Pypeć. (sir big, sambo, etc., król królik, sir piotr etc., przy obiedzie) AKT I Scena I: Zajazd Pod Gęsią. (król królik i piotr mysz przy kielichach. oberżysta za szynkwasem.) KRÓL KRÓLIK: Wyborne to wino. OBERŻYSTA: Kielich krzepkiego trunku piję za zdrowie króla Królika. KRÓL KRÓLIK: Dzięki serdeczne za poczciwy toast. SIR PIOTR: Wasza Wysokość, jeśli łaska: nadchodzi pora obiadu. KRÓL KRÓLIK: Ruszaj, a żywo, niech kucharze czekają. (SIR PIOTR wychodzi.) OBERŻYSTA: Cóż to, Wasza Wysokość. Zegar bije pierwszą. KRÓL KRÓLIK: Stawiam jeden but w zakład, że pierwszy będę w domu. Czy o to ci chodzi? OBERŻYSTA: Owszem, o to. (Kurtyna) SIR PIOTR (do króla królika): Wiesz może, panie, jak zwie się oberżysta? KRÓL KRÓLIK: Mówią na niego Łupcup. p. KARAŚ: Zaiste, osobliwe miano! Skąd Wasza Królewska Mość o tym wie? KRÓL KRÓLIK: Słyszałem, że tak go wołają. (Wchodzi sługa.) SŁUGA: Jakowaś Mysz stoi u bram i prosi o posłuchanie u J. Królewskiej Mości. SIR BIG, KRÓL KRÓLIK, SIR PIOTR: Niech wejdzie. (sługa wychodzi.) SIR PIOTR: Któż to może być? Czegóż może chcieć? (sługa powraca, prowadząc łupcupa.) SŁUGA: Oto i ta Mysz. KRÓL KRÓLIK: Jak się masz, cny Łupcupie. ŁUPCUP: Mam się dobrze. Ufam, że Wasza Wysokość również. Jakiż ciasny twój pierścień, panie. (król zdejmuje pierścień. Podchodzi do okna, żeby obejrzeć ślad na palcu.) ŁUPCUP (na stronie): Zaprawdę, w czepkum się rodził. (Zabiera pierścień. Wychodzi.) KRÓL KRÓLIK (odwraca się): O, gdzie jest mój pierścień i gdzie jest Łupcup? (Kurtyna) 12 13

8 W POGONI ZA OGONEM Pewnej nocy sir Piotr Mysz poczuł przeraźliwy ból w okolicy nasady swego ogona, a po przebudzeniu jął zachodzić w głowę, co też może go tak boleć. Już wiem powiedział sobie. To był tylko zły sen. Atoli ogon jego zniknął w tajemniczy sposób. To ci dopiero rzekł. Musiałem go sobie obciąć i nic nie zauważyć. Następnej nocy (we śnie) uzmysłowił sobie, że boli go nos. A rano jak myślicie, co było? Obudził się bez wąsów. A niech mnie!! rzekł. Niedobrze. Następnej nocy padał śnieg. O godzinie dwunastej, nie budząc się ze snu, Piotr poczuł ból ucha. Wstając rano, odkrył, ku wielkiemu swemu zaskoczeniu, że obcięto mu lewe ucho. Zabawne rzekł Piotr Mysz i wyszedł z pokoju. Miał on we zwyczaju nigdy nie wydawać pieniędzy bez koniecznej potrzeby, a ponieważ był detektywem, nie musiał nikogo wynajmować, żeby przeprowadził dla niego śledztwo. Wyszedł na dwór, na śnieg i tam, niedaleko furtki, dostrzegł ślady łap. Myszy często widują takie rzeczy, lecz tutaj zaraz za odciskiem stopy widniał mały znaczek, o taki: Zabawny ślad ogona powiedział sobie Piotr. Ta mysz musiała mieć obcięty ogon, tak samo jak i ja. Oto mi trop jak się patrzy! (Chyba się z nim zgodzicie.) Następnie powędrował do zam ku Pypeć, gdzie na ogół czekali na niego różni klienci. Wracając do domu, zauważył dużą mysz bez ogona!! Nie poszedł już więc do siebie, tylko śledził nieznajomego przez jakiś czas, a potem zmierzył ślad jego stopy i sporządził szkic tego śladu. Następnej nocy sir Piotr ułożył w swoim łóżku drewnianego manekina, a sam czuwał do rana przy oknie na poddaszu. Przedtem jeszcze nastawił nie-zabijającą pułapkę na myszy, która wyglądała jak mała pułapka na człowieka. Czuwał już tak trochę czasu, kiedy nagle zauważył, że ktoś zbliża się do jego domu. Pan Bez Ogona, gdy tylko podszedł, złapał się w pułapkę. Chodź, pomóż mi! zawołał pan Bez Ogona, widząc Piotra w oknie. Piotr Mysz wyszedł z domu i wypuścił go, a potem zaprosił na noc do siebie. Poczęstował gościa piwem, a potem zaprowadził na piętro i pokazał łóżko do spania, a kiedy pan Bez Ogona zasnął smacznie, poszedł na policję, żeby go przyskrzynili

9 HISTORIA MYSZYSTANU OD EPOKI KAMIENIA DO KRÓLA BALONA I (DZIEJE DAWNE) (55 r. p.n.e.) Świat nie znał prawdopodobnie wspanialszego państwa niż Myszystan, lecz łacno można by pomyśleć, że to jakiś ciemny, dziki kraj, a to z uwagi na bardzo długą epokę kamienia, która trwała od 55 r. p.n.e. do 1307 r. n.e.!! Wszelako było zupełnie inaczej. Myszystan jest pierwszym państwem na całej ziemi!! (51 r. p.n.e.) Początkowo mieszkańcy Myszystanu żyli podzieleni na niewielkie plemiona, na których czele stali wodzowie. Plemiona te wciąż toczyły ze sobą wojnę. (49 r. p.n.e.) Hakom, wódz plemienia Chaberów, pomaszerował do zamku Susł i zamordował jego właściciela, który zwał się Damus, bo chciał zdobyć jego zamek i włości (47 r. p.n.e.). Potem wziął sobie zamek, który odtąd zwał się Pałacem Hakoma. Damus za życia był wodzem plemienia Cosy. Po jego śmierci plemię wcale się nie rozpadło. Ruiny Pałacu Hakoma Kiedy Cosy posłyszeli o morderstwie, wpadli w wielką złość i postanowili pomścić swego króla!! Wzniecili więc powstanie przeciwko Hakomowi i w 43 r. p.n.e. doszło do bitwy o Pałac Hakoma, podczas której zamek legł w gruzach, a sam Hakom poniósł śmierć. Po tych wydarzeniach Cosy stali się najpotężniejszym plemieniem w całym kraju. Naówczas Myszystan nosił nazwę Balo, a myszy, które tam mieszkały, zwano Balitami. Niedługo po Awanturze w Pałacu Hakoma (bo takie miano zyskało owo wydarzenie) w kraju pojawili się przybysze z Bombaju, którzy przyjechali tam kupić orzechy. Nauczyli oni myszy wielu różnych rzeczy. Najważniejsze było to, że pokazali im, do czego służą pieniądze. Przedtem Myszy (czyli Balici, bo tak ich zwano) na targach wymieniały jedne rzeczy na inne. Hindusi wylądowali tu w 1216 r. Myszy na zboczach Wzgórz Mourme podczas wojny z Indiami Jak już powiedziano, Hindusi dali Balitom wiedzę. Ale Balici sami też prosili o naukę. Zapytali Hindusów, jak to możliwe, że we własnym kraju nie walczą oni jedni z drugimi. Zapytani powiedzieli Balitom, że wybierają jednego człowieka, żeby rządził wszystkimi, a nazywają go radżą, czyli królem. Balici postąpili zgodnie z tym planem. Lecz nie!! Wpadli z deszczu pod rynnę. Biedni, wyprowadzeni w pole nieszczęśnicy. Teraz walki wybuchły z jeszcze większą siłą!! Dlaczego? Bo wszystkie Myszy miały równe prawo do tronu i każda chciała być królem. W całym kraju zawrzało. Nowy wódz plemienia Cosy przyjął imię swej ojczyzny: Balo. Jako najpotężniejszy człowiek I w całym kraju zebrał armię i ruszył marszem na zamek Susł (stary zamek odbudowano na nowo). Kiedy tam dotarł, okazało się, że wybrali już inną Mysz na króla, ten zaś przybrał imię Topoli. Balo udawał, że jest mu wierny, ale wymógł na nim przysięgę, że po jego śmierci to on, Balo, wstąpi na tron. I W Myszystanie żyją też ludzie. Balo I wg starego manuskryptu 26 27

10 HISTORIA Krainy Zwierząt (DZIEJE NOWE) INDIE KSIĘGA I Celem niniejszej pracy nie jest zebranie całych dziejów Zwierząt w jednym podręczniku, lecz jedynie chronologiczne uporządkowanie pewnych co istotniejszych faktów. Rozdział I OSADNICTWO INDYJSKIE * * * * * * * Najwcześniejsze wzmianki pisane na temat Krainy Zwierząt znajdujemy w kronikach Bonzyjczyków. Ten to naród, prowadzony przez wodza imieniem Chin, podbił Krainę Zwierząt w czasach, gdy zamieszkiwały ją jeszcze plemiona barbarzyńskie. Owe kronikarskie przekazy, choć pożytek z nich niemały, często są wszakże zupełnie niewiarygodne, a wiele z nich to z pewnością legendy. Bonza najprawdopodobniej panowała nad Krainą Zwierząt, dopóki sama nie upadła, jak to się dzieje ze wszystkimi imperiami. Z chwilą, gdy bonzyjscy żołnierze wycofali się z Krainy Zwierząt, krwawe wojny plemienne wybuchły na nowo w wielkiej liczbie. Główną rolę odegrały w nich plemiona: Cosoi, Draime, Mansquoo i kilka innych. Pierwszym wydarzeniem godnym uwagi było lądowanie osadników z Indii na północnym wybrzeżu Krainy Zwierząt. Wylądowali oni w pobliżu rzeki Dżemimy, na terenach, gdzie później powstał Myszystan. Cosoi, mysie plemię, którego wodzem był Hakom, przyjęło ich dobrze. Hindusi pozostali tutaj na stałe, zakładali mieszane rodziny i pomagali w walce z wrogimi plemionami. Około sto lat później Hindusi zaczęli nawoływać do zawarcia pokoju. Plemiona zawarły porozumienie, a Hakom, wnuk tamtego Hakoma, mający hinduskich przodków po kądzieli, został wybrany na króla. Był to pierwszy prawdziwy król, jakiego miało Kaliko, bo tak nazywano podówczas północną część Krainy Zwierząt. Południowe obszary jeszcze przez długi czas miały pozostać nieucywilizowane. Potem wszyscy Hindusi powrócili do własnego kraju. Hakom sprawował mądre rządy. Powołał radę wodzów plemiennych, odpowiadającą współczesnemu parlamentowi. Bez zgody owej rady nie wolno było karać, nagradzać ani też uchwalać żadnych nowych praw. Spotykała się ona raz do roku. Niedługo po Trzecim Wiecu swojej rady Hakom wyruszył poza granicę Kaliko, powziąwszy zamiar podboju Knurcji. Świńskie plemiona, prowadzone przez wielu różnych wodzów (którzy teraz zjednoczyli się, mając w osobie Hakoma wspólnego wroga), ruszyły mu naprzeciw. Dwie armie spotkały w okolicy miejscowości zwanej Kuckton (dziś niedaleko znajduje się Marston). Hakom walczył dzielnie i zwyciężyłby niechybnie, gdyby świńskie dowództwo nie wywiodło go w pole chytrym manewrem mylącym. Siły kalikańskie poniosły klęskę, lecz mimo to podbicie świńskich plemion miało być już potem o wiele łatwiejsze. Hakom 28 29