Znaczenie i rozwój klastrów w województwie łódzkim

Transkrypt

1 Piotr Kinas * Znaczenie i rozwój klastrów w województwie łódzkim Wstęp Zmiany, jakie zaszły w ostatnich latach w gospodarce światowej, stworzyły nowe warunki funkcjonowania przedsiębiorstw. W celu dalszego rozwoju firmy zostały zmuszone do poszukiwania sposobów i działań, które zapewniłyby im utrzymanie (i poprawę) swojej konkurencyjności i innowacyjności. Przedsiębiorstwa nie działają dziś w próżni, a są podmiotami rynku obejmującego szersze niż tylko lokalne czy regionalne otoczenie. Firmy rzadko działają w pojedynkę. Rozumieją, że muszą współpracować z innymi podmiotami. W tym aspekcie warto zwrócić uwagę na zjawisko klastrów (gron). Celem artykułu jest przedstawienie funkcjonowania tego zjawiska w województwie łódzkim. W pracy wykorzystano metodę studium przypadku. 1. Charakterystyka województwa łódzkiego Region łódzki jest położony w centralnej części Polski. Sąsiaduje z województwami: wielkopolskim, kujawsko pomorskim, mazowieckim, świętokrzyskim, śląskim i opolskim. Obok stolicy Łodzi do największych miast regionu zalicza się: Piotrków Trybunalski, Pabianice, Tomaszów Mazowiecki, Bełchatów. Całkowita powierzchnia województwa wynosi km 2, co stanowi ok. 5,8% powierzchni Polski. Według danych GUS na koniec 2010 r. obszar ten zamieszkiwało 2 534,4 tys. ludności, czyli ok. 6,6% ludności kraju [Biuletyn Statystyczny, 2011]. Wartość PKB na głowę mieszkańca to zł i jest niższa od średniej krajowej wynoszącej zł 1. Warto jednak zaznaczyć, iż region łódzki jest na trzecim miejscu wśród województw o najwyższym wzroście tego wskaźnika w latach [Raport, 2011]. W Łódzkiem zlokalizowanych jest ponad 230 tys. podmiotów gospodarczych. Ponad 30% z nich zajmuje się handlem, ok. 13% to przedsiębiorstwa produkcyjne, natomiast 10% należy do sektora budownictwa. Do najważniejszych gałęzi przemysłu w regionie należą: produkcja tkanin, odzieży, artykułów spożywczych oraz ceramicznych. Warto również przytoczyć miejsca, jakie Łódź i region łódzki zajęły w dwóch istotnych rankingach w ostatnich latach. Według magazynu Forbes Łódź jest na trzecim miejscu wśród największych polskich miast najatrakcyjniejszych dla biznesu. Z kolei w raporcie Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową województwo łódzkie plasuje się na pierwszym miejscu pod względem atrakcyjności inwestycyjnej dla działalności naukowej, drugim miejscu pod względem atrakcyjności inwestycyjnej dla działalności zaawansowanej * Mgr, Katedra Stosunków Międzynarodowych, Wydział Studiów Międzynarodowych i Informatyki, Społeczna Akademia Nauk, pkinas@swspiz.pl 1 Dane za 2008 r.

2 144 Piotr Kinas technologicznie i trzecim miejscu pod względem atrakcyjności inwestycyjnej dla działalności przemysłowej. 2. Istota klastra W literaturze można spotkać wiele definicji klastrów. W znaczeniu ekonomicznym pojęcie klaster zostało upowszechnione przez Michaela E. Portera. W swoim dziele pt. Konkurencyjna przewaga narodów określa on klastry jako geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych przedsiębiorstw reprezentujących tą samą branżę, ich wyspecjalizowanych dostawców, przedsiębiorstw świadczących im usługi, przedsiębiorstw działających w branżach pokrewnych i wspomagających oraz powiązanych z tymi przedsiębiorstwami organizacji stojących na straży wspólnych instytucji (uczelni, centrów szkoleniowych, instytutów B+R, organizacji normatywno-prawnych, stowarzyszeń branżowych, administracji rządowej i pozarządowej itp.) [Porter, 2001, s. 246]. Tematyka klastrów jest często podejmowana w ramach organizacji międzynarodowych. Swoją definicję gron mają np. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju czy Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysłowego (UNIDO) 2. Również własną definicję klastra stworzyła Komisja Europejska. Według definicji unijnej przez klaster rozumie się sposób organizacji systemu produkcyjnego, powodowany przez geograficzną koncentrację podmiotów gospodarczych i innych organizacji wyspecjalizowanych w tych samych obszarach działalności, rozwijających wzajemne relacje rynkowe i pozarynkowe, przyczyniających się wspólnie do rozwoju innowacji i konkurencyjności uczestników klastra i ich obszaru działania [European Trend on Innovation, 2003, s. 8]. Brak jest jednak jednoznacznej definicji grona, która w sposób dominujący funkcjonowałaby w opracowaniach naukowych. Wielość stosowanych definicji wynika z kilku powodów. Przede wszystkim badania klastrów są przeprowadzane dla różnych celów. Ponadto zróżnicowana jest jakość dostępnych dla analizy danych. Istnieją również liczne ograniczenia i niespójności metodologiczne, co prowadzi do braku jednolitej metody badania tych podmiotów [Grycuk, 2003, s. 6]. Pomimo tego, iż klastry są podmiotami bardzo zróżnicowanymi i tworzonymi za pośrednictwem wielorakich mechanizmów, wyróżnia się pewne ich charakterystyczne cechy wspólne. Według jednego z raportów Komisji Europejskiej klastry to grupy niezależnych przedsiębiorstw i powiązanych z nimi instytucji, które [Final Report of the Expert Group on Enterprise Clusters and Networks, s. 16]: kooperują i konkurują ze sobą, są skoncentrowane geograficznie w jednym lub kilku regionach, choć klastry mogą mieć wymiar nawet globalny, 2 Zob. Boosting Innovation: The Cluster Approach (1999), OECD, Paris; Development of clusters and networks of SMEs (2001), The UNIDO Programme, Wien.

3 Znaczenie i rozwój klastrów w województwie łódzkim 145 specjalizują się w określonej dziedzinie i wykorzystują wspólne technologie oraz umiejętności, obejmują branże zarówno nowoczesne, jak i tradycyjne, są zinstytucjonalizowane (występuje koordynator klastra) lub niezinstytucjonalizowane. Przedsiębiorstwa wchodzące w skład jednego grona jednocześnie ze sobą konkurują i kooperują. W klastrze dąży się do współpracy ze wszystkimi, nawet z największymi rywalami, ponieważ istnieje przekonanie, że porozumienie i współpraca przynoszą korzyści wszystkim partnerom. Konkurencja i współpraca istnieją w różnych wymiarach, obszarach i pomiędzy różnymi graczami. Silna konkurencja jest niezbędnym warunkiem funkcjonowania i rozwoju klastra. Bez konkurencji klaster nie może się rozwijać i ma małe szanse na przetrwanie. Z kolei koncentracja geograficzna jest konieczna, aby mogły wystąpić pozytywne efekty przenikania i korzystanie z tych samych zasobów. Sprzyja to m.in. rozprzestrzenianiu się innowacji, współpracy, jak również nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktów między partnerami. Bliskość gwarantuje lepszą koordynację i budowę wzajemnego zaufania. Ponadto podmioty klastra specjalizują się w określonej dziedzinie i wykorzystują wspólne technologie i umiejętności. Wpływa to pozytywnie na efektywność działania, a także wzmacnia potrzebę współpracy i budowania sieci powiązań kooperacyjnych. 3. Wybrane stymulatory i destymulatory rozwoju klastrów w Polsce W ostatnich latach mamy do czynienia z dynamicznym rozwojem klasteringu w Polsce. Przy okazji benchmarkingu gron przeprowadzonego w 2010 r., Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości zidentyfikowała w Polsce 178 klastrów i inicjatyw klastrowych 3. Aż 53% z nich znajduje się w początkowej fazie rozwoju [Benchmarking klastrów w Polsce, 2010]. Dodatkowo należy zaznaczyć, że część przedsięwzięć w Polsce, mimo odwołania do koncepcji grona, nie jest realizowana stricte w jego formie [Kładź, Kowalski, 2010, s. 267]. Skuteczne funkcjonowanie klastrów w Polsce napotyka różnorakie bariery, z których w literaturze najczęściej wymienia się 4 : mentalność brak zaufania, niezrozumienie idei klastra, brak środków finansowych i zbyt niski budżet, wysokie koszty prowadzenia działalności gospodarczej, wysokie zbiurokratyzowanie, 3 Inicjatywa klastrowa to działalność zbiorowa grup przedsiębiorstw, jednostek sektora publicznego i innych związanych instytucji w celu poprawy konkurencyjności podmiotów aktywnych ekonomicznie w danym regionie geograficznym. 4 Zob. więcej m.in. Staszewska J. (2009), Klaster perspektywą przedsiębiorców na polskim rynku turystycznym, Difin, Warszawa; Hołub Iwan J., Małachowska M., (2008), Rozwój klastrów w Polsce. Raport z badań, Szczecińska Fundacja Talent-Promocja-Postęp, Szczecin; Skawińska E., Zalewski R.I. (2009), Klastry biznesowe w rozwoju konkurencyjności i innowacyjności regionów. Świat-Europa-Polska, PWE, Warszawa.

4 146 Piotr Kinas incydentalna współpraca nauki i biznesu, niską innowacyjność firm, słabą gotowość do podejmowania ryzyka. Bariera mentalna w przypadku działalności klastrów ma kapitalne znaczenie. Polskie społeczeństwo charakteryzuje niski stopień zaufania. Świadczą o tym np. wyniki Diagnozy społecznej. Według badania przeprowadzonego w 2011 r., z opinią, że większości ludzi można ufać zgadzało się zaledwie 13,3% [Czapiński, Panek, 2011]. Do tego należy dodać niską kulturę biznesu w Polsce, która przejawia się traktowaniem swoich konkurentów jak wrogów. To powoduje, że podmioty wykazują niechęć do kooperacji i nieumiejętność kooperacji, awersję do dzielenia się i prób zawarcia kompromisowych rozwiązań oraz zazdrość o sukcesy innych [Bigaj, 2010, s. 8]. Inne badania wskazują na częsty brak zrozumienia idei klastra [Hołub- Iwan, Małachowska, 2008]. Jest to o tyle zaskakujące, że w obecnych czasach mamy do czynienia z popularyzacją wiedzy z tej dziedziny, jak również edukacją ustawiczną na studiach I i II stopnia, studiach podyplomowych czy z zakresu MBA. Kolejny poważny destymulator związany jest ze słabą kondycją finansową przedsiębiorstw. Ponadto w Polsce występują stosunkowo wysokie koszty prowadzenia działalności gospodarczej oraz wysokie zbiurokratyzowanie. Według najnowszego raportu Doing Business 2012 koszty założenia firmy w relacji do PKB na głowę mieszkańca w Polsce są ponad 3,5 krotnie wyższe niż średnia krajów OECD. Dodatkowo, polski system podatkowy jest jednym z najmniej sprzyjających w porównaniu do innych krajów Unii Europejskiej. W celu założenia w Polsce spółki z ograniczoną odpowiedzialnością 5 przedsiębiorca musi dokonać rocznie 29 płatności podatkowych, które zajmują mu przeciętnie 296 godzin. Obciążenia podatkowe w spółkach z o. o. pochłaniają ponad 43% zysku [Doing Business, 2012]. Istotnym czynnikiem hamującym rozwój klastrów w Polsce jest także niski poziom współpracy przedsiębiorstw i jednostek naukowych. Jest to spowodowane m.in. dziedzictwem gospodarki centralnie planowanej i stosunkowo krótkim okresem rozwoju sektora prywatnych firm [Kładź, Kowalski, 2010, s. 267]. Według przedsiębiorców z regionu łódzkiego główną barierą w nawiązaniu kontaktów z sektorem B+R jest zbyt mała liczba jednostek badawczo rozwojowych w województwie, brak informacji o ich funkcjonowaniu oraz wysokie koszty tego typu kooperacji. Ponadto występuje słaba gotowość do podejmowania ryzyka. Jest to z kolei związane z ponoszeniem kosztów początkowych prac badawczych, na które brak jest środków publicznych [Ekspertyza, 2010]. W Łódzkiem za niskim poziomem współpracy na linii biznes nauka idzie nienajlepszy stan innowacyjności. Jednym z podstawowych wskaźników służących do określenia potencjału innowacyjnego jest wielkość i struktura nakładów na działalność badawczo rozwojową według źródeł finansowania. W 2009 r. 5 Spółka z o. o. jest jedną z możliwych form organizacyjno prawnych klastra.

5 Znaczenie i rozwój klastrów w województwie łódzkim 147 wielkość nakładów na działalność B+R w regionie łódzkim wyniosła 492,9 mln zł, co stanowi zaledwie 5,4% wydatków w skali kraju. W rankingu województw łódzkie zajmuje dopiero szóstą pozycję, ustępując: mazowieckiemu, śląskiemu, małopolskiemu, wielkopolskiemu i dolnośląskiemu. Jeśli chodzi o strukturę nakładów to, podobnie jak w całej gospodarce, przeważają środki pochodzące z budżetu państwa (67,1%). Jednak tylko w trzech województwach wskaźnik ten jest wyższy [Nauka i technika w Polsce w 2009 roku, 2011]. Niski poziom nakładów na B+R ze strony przedsiębiorstw oznacza, że finansowane są głównie projekty badawczo rozwojowe, które niekoniecznie przyczyniają się do wzrostu innowacyjności gospodarki. Obok czynników hamujących rozwój klastrów, wyróżniamy również takie, które stymulują ten rozwój. Najważniejsze z nich to: dostęp do wysoko wykwalifikowanych pracowników, istnienie silnego zaplecza szkół wyższych, bogate tradycje w wyspecjalizowanych dziedzinach działalności, niskie koszty pracy, atrakcyjne położenie, dostępność do usług doradczych i szkoleniowych dla małych i średnich przedsiębiorstw, działalność parków przemysłowych, instrumenty finansowe w ramach środków Unii Europejskiej. Niewątpliwym atutem regionu łódzkiego jest szeroko rozumiany kapitał ludzki. W województwie mieszka ponad 2,5 mln ludzi, z czego ponad 1,6 mln jest w wieku produkcyjnym. Dodatkowo Łódź jest miastem akademickim. W 27 uczelniach uczy się prawie 125 tys. studentów. Jednak według badań przeprowadzonych przez PwC w latach relacja liczby osób studiujących do liczby mieszkańców miasta utrzymuje się w Łodzi na stosunkowo niskim poziomie (16%) w porównaniu do innych dużych miast w Polsce [Raporty, 2011, s. 14]. Co więcej, wielu absolwentów decyduje się na wyjazd z Łodzi, gdyż nie widzą tu dla siebie perspektyw zawodowych. Jest to związane m.in. z relatywnie niskim poziomem płac w regionie 6. Bez wątpienia kluczowe znaczenie dla regionu łódzkiego ma położenie. Lokalizacja w centrum kraju, na skrzyżowaniu autostrad A1 i A2 to niewątpliwy atut. Dodatkowo bliskość Warszawy pozwala na traktowanie regionu łódzkiego jako doskonałej siedziby dla wielu firm, szczególnie tych z branży logistycznej. To z kolei może być początkiem dla tworzenia sieci centrów logistycznych. Szczególnie, że w Łodzi mamy do czynienia z wysoką dostępnością (drugą po Warszawie) istniejącej i planowanej powierzchni magazynowej [Strategia, 2011, s. 10]. Istniejące oraz kształtujące się klastry mogą skorzystać ze wsparcia Unii Europejskiej ze środków Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 6 W 2009 r. średnie wynagrodzenie brutto w województwie łódzkim wynosiło 2711,89 zł, co stanowiło 87% średniej krajowej.

6 148 Piotr Kinas w ramach działania 5.1 Wspieranie rozwoju klastrów o znaczeniu ponadregionalnym [Rąplewicz, 2008, s. 40]. Aby je uzyskać współpraca firm powinna przyczyniać się do transferu wiedzy i technologii między członkami grona, a także do wzmocnienia konkurencyjności i innowacyjności działających w ramach porozumienia podmiotów [Uwarunkowania, s. 8]. W raporcie podsumowującym wykorzystanie środków w połowie okresu programowania stwierdzono, iż działanie 5.1 cieszyło się niewielkim zainteresowaniem. Jako główne przyczyny takiego stanu rzeczy wymienia się m.in. słabość inicjatyw klastrowych w Polsce, ograniczoną skłonność przedsiębiorców do współpracy oraz dość skomplikowane i wymagające wymogi dla potencjalnych projektodawców. Do maja 2011 r. podpisano zaledwie siedem umów na realizację projektów [Ocena, 2011]. 4. Strategia rozwoju klastra łódzkiego Od 1 maja 2005 r. do 31 marca 2006 r. w Urzędzie Miasta Łodzi realizowany był projekt Klaster łódzki jako sieć współpracy w zakresie innowacji w regionie. Miał on na celu zwiększenie potencjału rozwojowego Łodzi i województwa łódzkiego poprzez zaangażowanie przedstawicieli władz samorządowych, jednostek naukowo badawczych i szkół wyższych, a także biznesu z regionu do realizacji polityki rozwojowej zmierzającej w kierunku gospodarki lokalnej opartej a wiedzy [Mikołajczyk, Kurczewska, Fila, 2009, s. 137]. Efektem projektu było m.in. podjęcie 11 kwietnia 2007 r. przez Radę Miejską w Łodzi uchwały Strategia rozwoju klastra w Łodzi na lata Strategia opiera się na trzech filarach. Filar I obejmuje dużych inwestorów, Filar II odnosi się do rozwoju przedsiębiorczości, natomiast Filar III skupia się na działaniach mających na celu poprawę atrakcyjności miasta. W ramach pierwszego filaru zakłada się aktywne poszukiwanie inwestorów z branż uznanych za strategiczne (BPO, logistyka, produkcja sprzętu AGD) oraz profesjonalną obsługę inwestorów z branż dodatkowych (handel detaliczny, obsługa nieruchomości i firm). Do branż wspierających zaliczono z kolei sektor rozwoju oprogramowania i biotechnologię. Działania dotyczące tej części strategii mają charakter priorytetowy. Należą do nich przede wszystkim aktywne pozyskiwanie i profesjonalna obsługa dużych inwestorów krajowych i zagranicznych. W długim okresie zakłada się czynne wspieranie transferu innowacji w celu samoczynnego rozwoju klastra. Drugi filar odnosi się do uczynienia z Łodzi miasta przyjaznego lokalnym inwestorom. W tym przypadku priorytetem jest zatem ogólna poprawa warunków prowadzenia działalności gospodarczej oraz stymulowanie powstawania i rozwoju przedsiębiorstw. Dlatego też utworzono specjalne komórki organizacyjne świadczące pomoc przedsiębiorcom (np. Centrum Obsługi Przedsiębiorcy COP). Filar trzeci to przede wszystkim zadania mające na celu poprawę wizerunku Łodzi. Następuje tu zatem koncentracja na działaniach promujących unikalne walory miasta (np. Łódź filmowa) oraz próba zapewnienia skutecznej reali-

7 Znaczenie i rozwój klastrów w województwie łódzkim 149 zacji działań wspierających, w szczególności w zakresie infrastruktury (rozbudowa autostrad, modernizacja połączenia kolejowego z Warszawą, rozwój lotniska, wspieranie budowy wysokiej klasy hoteli). 5. Przykłady klastrów w województwie łódzkim Choć grona są zjawiskiem stosunkowo nowym, to według raportu przygotowanego na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego w Łodzi z 2009 r. w województwie łódzkim istnieje 17 klastrów [Ocena, 2009]. Należy jednak pamiętać o dynamicznym rozwoju klasteringu w Polsce, który przejawia się m.in. w rosnącej liczbie podmiotów odwołujących się do koncepcji grona. Poniżej przedstawiono charakterystykę trzech tego typu podmiotów z regionu łódzkiego. Jeden z nich powstał już po ukazaniu się wspomnianego raportu i jest właściwie najnowszym gronem w regionie. 5.1 Klaster Bioenergia dla Regionu Klaster Bioenergia dla Regionu powstał w 2006 r. Jego inicjatorem było Stowarzyszenie Doradców Gospodarczych Pro-Akademia 7 i Łódzki Regionalny Park Naukowo Techniczny. Początkowo do projektu przystąpiło 21 podmiotów. Obecnie w skład klastra wchodzą już 62 podmioty, z czego 35 to przedsiębiorstwa, 9 uczelni i instytucji naukowo badawczych, 6 jednostek samorządu terytorialnego oraz 12 instytucji otoczenia biznesu [ regionu.eu]. Koordynatorem klastra jest Departament Innowacji Centrum Badań i Innowacji Pro-Akademia. Głównym celem grona jest działalność na rzecz zrównoważonego rozwoju bioenergetycznego województwa łódzkiego w kontekście zintegrowanego pakietu działań Komisji Europejskiej w obszarze energii i zmian klimatu na rzecz redukcji poziomu emisji w XXI wieku. Ponadto klaster dąży do zapewnienia korzystnych warunków do transferu wiedzy i technologii ze sfery nauki do biznesu oraz wspierania prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych. Umożliwić to ma efektywne zarządzanie majątkiem, a także świadczenie usług w zakresie udostępniania infrastruktury, doradztwa czy organizacji szkoleń. Realizacja misji klastra przejawia się w: kompleksowych rozwiązaniach zagadnień dotyczących uregulowania rynku biomasy na terenie regionu łódzkiego, w szczególności w zakresie metod jej pozyskiwania, przerobu oraz wykorzystania jako OZE, integracji działań uczestników grona na rzecz zwiększenia udziału energii słonecznej i wiatrowej w bilansie energetycznym województwa, działalności edukacyjno informacyjnej promującej wykorzystanie dostępnych w regionie łódzkim odnawialnych źródeł energii oraz efektywność energetyczną. 7 Od 2011 r. Centrum Badań i Innowacji Pro-Akademia.

8 150 Piotr Kinas 5.2 Łódzki Klaster Budowlany Twój Dom Grono to zostało założone w listopadzie 2010 r. Bezpośrednim bodźcem do jego powstania były potrzeby społeczne budowy tanich domów jednorodzinnych i obiektów przemysłowych. Celem Łódzkiego Klastra Budowlanego Twój Dom jest promowanie innowacyjnych rozwiązań z zakresu ekologicznych i energooszczędnych technologii wykorzystywanych w budownictwie, inicjowanie i realizowanie projektów wykorzystujących energooszczędne technologie i materiały budowlane oraz wsparcie szkolnictwa zawodowego w zawodach związanych z budownictwem [ Działania podejmowane przez członków klastra dążą do skonsolidowania oferty przedsiębiorstw w zakresie budowy tanich domów jednorodzinnych w oparciu o dostępne technologie przy wykorzystaniu krajowych materiałów budowlanych, a przez to kreowania rynku tanich domów jednorodzinnych. Ponadto w planach jest stworzenie ośrodka badań i rozwoju materiałów budowlano- wykończeniowych oraz domów jednorodzinnych w technologii szkieletowej i prefabrykowanej z drewna i innych materiałów ekologicznych. Koordynatorem grona została Łódzka Izba Przemysłowo Handlowa. Tym samym jest ona odpowiedzialna za organizację procesu monitorowania ewaluacji opisywanej inicjatywy. Do klastra należy 15 członków, z których większość stanowią przedsiębiorstwa w regionu łódzkiego. Początkowa aktywność grona związana była głównie z koniecznością opracowania założeń dla funkcjonowania klastra tanich domów jednorodzinnych, jak również z analizą czynników wpływających na podjęcie przez firmy decyzji o ich uczestnictwie w strukturach grona, faktorów współokreślających zdolność klastra do podejmowania prac badawczych i transferu technologii oraz znaczenia zadań koordynatora. 5.3 Klaster Innowacyjnych Nawierzchni Sportowych i Rekreacyjnych VERDE Jest to oddolna inicjatywa kooperacyjna o charakterze otwartym. Mogą do niej zatem przystępować kolejne podmioty, którym zależy na realizacji celów klastra. Impulsem do jego powstania była konieczność zacieśnienia współpracy w dziedzinie rozwoju, innowacji oraz wdrażania nowoczesnych rozwiązań w szeroko pojętym przemyśle wykonawców nawierzchni sportowych i rekreacyjnych. Jak już zostało wspomniane, podmiot ten jest najnowszą inicjatywą klastrową w województwie łódzkim 8. Swoją działalność rozpoczął w grudniu 2011 r. Członkami grona jest 11 podmiotów. Wśród nich są zarówno firmy, jak i jednostki naukowo badawcze oraz instytucje otoczenia biznesowego. Zasięg klastra jest bardzo szeroki, gdyż uczestniczą w nim przedsiębiorstwa z województw: łódzkiego, mazowieckiego, lubuskiego i wielkopolskiego. Jednak, co najważniejsze, reprezentantem środowiska naukowego w inicjatywie jest Uni- 8 Stan na dzień

9 Znaczenie i rozwój klastrów w województwie łódzkim 151 wersytet z Gandawy. Świadczy to o międzynarodowym charakterze klastra, co jest zgodne z najnowszymi tendencjami europejskimi. Podstawowym celem grona jest wzajemne wspieranie się przedsiębiorców, jednostek naukowo badawczych oraz instytucji otoczenia biznesu w branżach związanych z szeroko rozumianą branżą wykonawców nawierzchni sportowych i rekreacyjnych oraz w branżach pokrewnych poprzez stałą kooperację opartą o transfer wiedzy, wdrażanie innowacyjnych rozwiązań oraz poprawę konkurencyjności członków klastra. Misja związana jest również z wykreowaniem województw łódzkiego, mazowieckiego i lubuskiego (oraz sąsiednich) jako regionów otwartych na rozwój innowacji przy udziale samorządu terytorialnego. Zakończenie Idea klastrów w Polsce zyskuje coraz większą popularność. Z pewnością dzieje się tak m.in. dzięki pozytywnemu wpływowi tej formy współpracy na rozwój regionów [Rokoszewski, 2007, s. 153]. Również w województwie łódzkim obserwuje się wzrost liczby nowopowstających inicjatyw klastrowych. Przykładem może być utworzony pod koniec 2011 r. Klaster Innowacyjnych Nawierzchni Sportowych i Rekreacyjnych VERDE. Tego typu działania mają kapitalne znaczenie dla niezbędnego w przypadku województwa łódzkiego podniesienia innowacyjności regionu. Inne zalety, jakie niesie za sobą istnienie sprawnych gron w regionie, to m.in. lepsza promocja, a zarazem podniesienie rangi regionu w oczach inwestorów i mieszkańców, a także zwiększenie kapitału społecznego i intelektualnego [Jabłoński, 2010]. Wszystkie te elementy to conditio sine qua non podniesienia jakości życia. Podsumowując, powstawanie kolejnych tego typu struktur gospodarczych może przyczynić się do poprawy sytuacji zarówno regionu, jak i funkcjonujących na jego terenie podmiotów. Wszystkie inicjatywy w tym zakresie powinny zatem uzyskać wsparcie tak władz samorządowych, jak i całej opinii publicznej. Doprowadzi to bowiem do zbudowania trwałych podwalin nowoczesnej gospodarki całego regionu. Literatura 1. Benchmarking klastrów w Polsce Raport z badania (2010), PARP, Warszawa. 2. Bigaj M. (2010), Czynniki rozwoju klastrów, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa nr 7/ Biuletyn Statystyczny Województwa Łódzkiego III kwartał 2011 (2011), Urząd Statystyczny w Łodzi, Łódź. 4. Boosting Innovation: The Cluster Approach (1999), OECD, Paris. 5. Czapiński J., Panek T. (red.) (2011), Diagnoza społeczna. Warunki i jakość życia Polaków, Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa. 6. Development of clusters and networks of SMEs (2001), The UNIDO Programme, Wien.

10 152 Piotr Kinas 7. Doing Business Doing business in a more transparent world (2012), The World Bank, Washington. 8. Ekspertyza analiza sektora MSP na terenie województwa łódzkiego (2010), Urząd Marszałkowski w Łodzi, Łódź. 9. European Trend on Innovation (2003), European Commission, Brussels. 10. Final Report of the Expert Group on Enterprise Clusters and Networks (2003), European Commission, Brussels. 11. Grycuk A. (2003), Koncepcja gron w teorii i praktyce zarządzania, Organizacja i Kierowanie nr 3 (113). 12. Hołub Iwan J., Małachowska M. (2008), Rozwój klastrów w Polsce. Raport z badań, Szczecińska Fundacja Talent-Promocja-Postęp, Szczecin. 13. Jabłoński M. (2010), W labiryncie klastrów, Kładź K., Kowalski A.M. (2010), Stan rozwoju klastrów w Polsce, w: Polska raport o konkurencyjności Klastry przemysłowe a przewagi konkurencyjne, Weresa M.A. (red.), SGH, Warszawa. 15. Mikołajczyk B., Kurczewska A., Fila J. (2009), Klastry na świecie. Studia przypadków, Difin, Warszawa. 16. Nauka i technika w Polsce w 2009 roku (2011), GUS, Warszawa. 17. Ocena funkcjonowania klastrów województwa łódzkiego studia przypadków w kontekście realizacji RPO WŁ. Raport końcowy (2009), PAG Uniconsult, Łódź. 18. Ocena stanu realizacji 3, 4, 5 i 6 priorytetu PO IG w połowie okresu programowania. Raport końcowy (2011), PAG Uniconsult, Warszawa. 19. Porter M.E. (2001), Porter o konkurencji, PWE, Warszawa. 20. Raport Polska Gospodarka-Społeczeństwo-Regiony (2011), Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa. 21. Raporty na temat wielkich miast Polski Łódź (2011), PwC, Warszawa. 22. Rąplewicz A. (2008), Finansowanie klastrów ze środków unijnych, Euroekspert nr Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej 2005 (2005), GUS, Warszawa. 24. Rokoszewski K. (2007), Koncepcja klastrów a zarządzanie przedsiębiorstwami w układach regionalnych, w: Kierunki i metody zarządzania przedsiębiorstwem, Kowalczewski W., Matwiejczuk W. (red.), Difin, Warszawa. 25. Skawińska E., Zalewski R.I. (2009), Klastry biznesowe w rozwoju konkurencyjności i innowacyjności regionów. Świat-Europa-Polska, PWE, Warszawa. 26. Staszewska J. (2009), Klaster perspektywą przedsiębiorców na polskim rynku turystycznym, Difin, Warszawa. 27. Strategia zarządzania marką Łódź na lata (2011), Urząd Miasta Łodzi, Łódź. 28. Uchwała Rady Miejskiej w Łodzi nr IX/155/07 z dnia 11 kwietnia 2007 roku w sprawie przyjęcia programu pn. Strategia rozwoju klastra w Łodzi na lata

11 Znaczenie i rozwój klastrów w województwie łódzkim Ustawa z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy, Dz.U. Nr 4, poz. 28 z późn. zm. 30. Uwarunkowania rozwoju klastrów w województwie łódzkim (2007), BPPWŁ, Łódź Streszczenie Dotychczasowe badania dotyczące klastrów ukazują głównie pozytywny wpływ tych podmiotów, również na rozwój regionu. Uzasadnionym wydaje się więc potraktowanie klastra jako perspektywy dla polskich przedsiębiorstw. Szczególne znaczenie zjawisko to może odgrywać w regionach słabiej rozwiniętych, którym, mimo procesu transformacji, wciąż brakuje własnego kapitału inwestycyjnego. Słowo klaster w języku polskim pojawiło się jako eufoniczna forma angielskiego rzeczownika cluster. W bezpośrednim tłumaczeniu oznacza ono grono, kiść. Termin ów pojawił się w gospodarkach uprzemysłowionych, charakteryzując grupy kooperacyjne wyspecjalizowanych przedsiębiorstw, powiązanych z zapleczem naukowo badawczym i administracją samorządową. Niniejszy artykuł przedstawia znaczenie i rolę klastrów w województwie łódzkim. Praca składa się z pięciu rozdziałów. W pierwszym z nich dokonano krótkiej charakterystyki województwa łódzkiego. Drugi został poświęcony zdefiniowaniu pojęcie klastra i określeniu jego podstawowych cech. Trzecia część prezentuje wybrane czynniki wpływające na rozwój grona. Uwzględniono w niej w sposób szczególny województwo łódzkie. Czwarty rozdział pracy przybliża istotę sformułowanej w 2007 r. Strategii rozwoju klastra łódzkiego na lata W ostatniej części przedstawiono trzy przykłady gron z województwa łódzkiego. Słowa kluczowe klaster, region łódzki, współpraca, strategia The role and development of clusters in Lodzkie province (Summary) The aim of this article is to present the role and development of clusters in Lodzkie province. The article consists of five parts. The first one is a short description of Lodzkie province. The next two parts are dedicated to the phenomenon of cluster. The author presents definitions and common features of clusters and the factors affecting cluster development. The fourth part focuses on the strategy of cluster in Lodz. In the last one the author provides examples of clusters operating in the region. Key words cluster, Lodzkie region, cooperation, strategy