Wdrożenie dyrektywy azotanowej w Polsce Stan aktualny i perspektywy

Transkrypt

1 Wdrożenie dyrektywy azotanowej w Polsce Stan aktualny i perspektywy Wojciech Lipiński

2 Plan Ochrona wód przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego, OSN w Polsce, Działania w zakresie ochrony wód przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego, Ocena działań Polski w praktycznym wdrażaniu wymogów dyrektywy azotanowej, Wyzwania w ochronie wód przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego. Zatruta studnia J. Malczewski 2

3 Dyrektywa Rady z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego 91/676/EWG) (Dz. U. UE L z dnia 31 grudnia 1991 r.) Główne cele: zmniejszenie zanieczyszczenia wody przez azotany pochodzenia rolniczego, zapobieganie pogłębianiu tego procesu. 3

4 Transpozycji dyrektywy 91/676 do prawa polskiego (zgodnie z wyrokiem Trybunału Europejskiego): ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. z 2015 r., poz. 469) - art. 47; ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz.U. z 2015 r., poz. 625); rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz.U. z 2002 r., nr 241, poz. 2093); rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych (Dz.U. z 2003 r., nr 4, poz. 44); rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania (Dz.U. z 2014 r., poz. 393); rozporządzenia dyrektorów siedmiu Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej, wydane w latach 2003, 2004 i 2008, w sprawie określenia wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć; rozporządzenia dyrektorów RZGW, wydane w roku 2004, 2008, 2012 wprowadzające dla każdego wyznaczonego obszaru program działań mający na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych. 4

5 Działania w zakresie ochrony wód przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego Transpozycja przepisów dyrektywy azotanowej do prawa krajowego, Wyznaczenie obszarów szczególnie narażonych na odpływ N ze źródeł rolniczych (OSN), Wdrożenie programów działań mających na celu ograniczenie odpływu azotanów ze źródeł rolniczych, Opracowanie kodeksu zasad dobrej praktyki rolniczej i wdrażanie tych zasad w rolnictwie. 5

6 Obszary szczególnie narażone na odpływ N ze źródeł rolniczych (OSN) w Polsce (wg KZGW) Rejon Powierzchnia RZGW (km 2) (=100%) maj 2004 kwiecień 2008 maj 2008 kwiecień 2012 % ogólnej km 2 km 2 % ogólnej powierzchni powierzchni km 2 od lipca 2012 % ogólnej powierzchni GDAŃSK , ,1 620,56 1, ,82 5,21 GLIWICE 8 390,0 317,14 3, KRAKÓW , POZNAŃ ,0 728,7 1,32 911,05 1, ,21 6,38 SZCZECIN , ,70 5,38 925,42 4, ,44 6,58 WARSZAWA ,0 575,5 0,51 573,24 0, ,13 4,44 WROCŁAW , ,31 7, ,20 4, ,46 5,84 POLSKA , , ,47 1, ,46

7 Ocena działań Polski w praktycznym wdrażaniu wymogów dyrektywy azotanowej W roku 2013 Komisja Europejska wniosła skargę do Europejskiego Trybunału: 7 W zarzucie pierwszym Komisja twierdzi, że Rzeczpospolita Polska nie określiła wód wrażliwych ani nie wyznaczyła stref zagrożenia w wystarczającym stopniu zgodnie z art. 3 ust. 1 i 2 dyrektywy 91/676 i z kryteriami zawartymi w części A załącznika I do tej dyrektywy.

8 zarzut pierwszy obejmował trzy części dotyczące odpowiednio: niewystarczającego wyznaczenia wód i OSN ze względu na kryterium eutrofizacji zarzut Komisji uznany przez Trybunał za zasadny; niewystarczającego uwzględnienia stężenia azotanów powierzchniowych wód słodkich - zarzut Komisji uznany przez Trybunał za zasadny; niewystarczającego uwzględnienia stężenia azotanów wód podziemnych - zarzut Komisji uznany przez Trybunał za zasadny. W konsekwencji Trybunał uwzględnił w całości zarzut pierwszy Komisji. 8

9 9 W zarzucie drugim Komisja stwierdziła naruszenie przepisów art. 5 dyrektywy 91/676 w związku z częścią A pkt 2 załącznika II, jak też ust. 1 pkt 1 i 3 załącznika III do niej

10 zarzut drugi obejmował cztery części dotyczące odpowiednio: 1. niedostateczny charakter ustanowienia programów działania w związku z niedostatecznym wyznaczeniem stref zagrożenia - zarzut Komisji uznany przez Trybunał za zasadny; 2. ustawodawstwo krajowe i 19 programów działania ustanowionych na jego podstawie są niezgodne z wymaganiami zawartymi w części A pkt 2 załącznika II - zakaz stosowania nawozów na gruntach o dużym nachyleniu, który nie obejmuje wszystkich rodzajów nawozów, i ograniczając jego stosowanie do gruntów pozbawionych okrywy roślinnej - zarzut Komisji uznany przez Trybunał za zasadny; 3. rozporządzenie w sprawie programów działań, które przewiduje zakaz stosowania nawozów niezależnie od warunków klimatycznych i stanu gleby od początku grudnia do końca lutego jest niezgodne z ust. 1 pkt 1 załącznika III do dyrektywy - zarzut Komisji uznany przez Trybunał za zasadny; 4. nie zawarto ani w prawie krajowym, ani w programach działania metody, za pomocą której rolnicy mogą obliczyć zapotrzebowanie roślin na azot. Dla umożliwienia realizacji celów programów działania dawki stosowanych nawozów powinny być bowiem obliczane z uwzględnieniem równowagi między ilością azotu z nawożenia i zawartą w glebie a zapotrzebowaniem każdej uprawy na azot. Tym samym naruszono z ust. 1 pkt 3 załącznika III do dyrektywy 91/676 - czwarta część zarzutu drugiego Komisji Trybunał uznał za bezzasadną. 10

11 Nie określając w wystarczający sposób wód, które mogą zostać zanieczyszczone azotanami pochodzenia rolniczego, wyznaczając w sposób niewystarczający strefy zagrożenia i przyjmując programy działania przewidziane w art. 5 dyrektywy Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotyczącej ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego, które obejmują środki niezgodne z tą dyrektywą, Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom spoczywającym na niej na mocy art. 3 dyrektywy 91/676 w związku z załącznikiem I do niej, jak też na mocy art. 5 wymienionej dyrektywy w związku z częścią A pkt 2 załącznika II oraz ust. 1 pkt 1 załącznika III do niej. W pozostałym zakresie skarga została oddalona. 11

12 Wyzwania w ochronie wód przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego Projekt ustawy Prawo wodne (wejście w życie r., art wejście w życie od 1 maja 2015) Projekt Programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych Planowane wejście w życie r.

13 Główne założenia projektowanego programu zmniejszenie zanieczyszczenia wód spowodowanego lub wywołanego przez związki azotu pochodzące ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie zanieczyszczeniom tego rodzaju. eliminowanie błędów w praktyce rolniczej, wsparcie poprzez edukowanie prowadzących działalność rolniczą w zakresie dobrych praktyk rolniczych przez doradztwo i szkolenia.

14 Projekt programu obejmuje: Terminologię, Okresy nawożenia, Warunki przechowywania nawozów naturalnych oraz postępowanie z odciekami, Ograniczenia rolniczego wykorzystania nawozów: Zasady nawożenia na terenach o dużym nachyleniu, Nawożenie na glebach nasyconych wodą, zalanych, zamarzniętych oraz pokrytych śniegiem, Nawożenie w pobliżu wód powierzchniowych, Dawki i sposoby nawożenia azotem, Harmonogram planowanych działań oraz zasady aktualizacji.

15 Główne problemy planowanych zmian Umocowanie w ustawie prawo wodne wielu kluczowych kwestii dotyczących ochrony wód przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego: długi proces legislacyjny, długotrwały proces zmian, mała elastyczność regulacji, trwałość uregulowań; Jeden program w skali kraju: jednolite podejście do działań ograniczających negatywny wpływ N na jakość wód, ujednolicone zasady dla wszystkich rolników, trudności w uwzględnieniu specyfiki regionalnej; Zmiany w podejściu do nawożenia azotem: wyznaczenie maksymalnych dawek N dla poszczególnych roślin uprawnych, redukcja strat azotu, optymalizacja nawożenia azotem. 15

16 Podsumowanie 1. Wypełniające wyrok Europejskiego Trybunału, w ramach ochrony wód przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego powinny być spełnione co najmniej następujące warunki: wprowadzane rozwiązania powinny minimalizować negatywny wpływ azotu na środowisko, z uwzględnieniem skutków dla produkcji rolniczej i całej gospodarki, w wyniku bardziej efektywnego wykorzystania azotu z wszystkich dostępnych źródeł, w wypracowanie strategii ochrony wód przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego powinny być włączone możliwie największe grupy ekspertów i producentów, producenci rolni powinni brać czynny udział w konsultacjach społecznych, celem przedstawienia swoich argumentów na etapie, gdy ich zgłaszanie jest możliwe i ma szanse na uwzględnienie w projektowanych dokumentach. 2. Wprowadzenie działań obejmujących cały kraj, skutkować będzie nowymi obowiązkami dla rolników w zakresie ochrony środowiska jak również wprowadzeniem dodatkowych elementów w kontroli produkcji rolniczej. 16

17 Dziękuję za uwagę