Obserwacja w ratownictwie wodnym jako podstawowa umiejętność w profilaktyce utonięć

Transkrypt

1 Iwona Michniewicz Romuald Michniewicz Ratownictwo Wodne Rzeczpospolitej w Kaliszu, PWSZ w Kaliszu ul. Szlachecka Kalisz iwonakalisz@wp.pl; biuro@rwr.pl Obserwacja w ratownictwie wodnym jako podstawowa umiejętność w profilaktyce utonięć Observation in water rescue as the basic skill for drowning prevention Abstract Death in water is usually an unintended tragedy, yet particularly painful, since, as long-term analysis of statistics show, it touches the youngest and young people. These tendencies are mostly similar in the whole world. Drowning takes place in unguarded water basins, but multiple accidents take place each year at seasonal water basins attended by life-guards and at whole year water leisure facilities. The latter ones deserve special attention due to the fact that conditions present at those facilities (perfect clarity of water, life guards, limited depth and enclosed area) seem to limit the possibility of failing to notice an accident. What are its causes and how to prevent such situations? This material makes an attempt to answer this and other questions. Key words: surveillance, lifeguard, drowning person, death in water Streszczenie Śmierć w wodzie jest zazwyczaj tragedią niezamierzoną, a szczególnie bolesną, gdyż jak wynika z analizy wieloletnich statystyk dotyka przede wszystkim najmłodszych i młodych obywateli. Tendencje te, są podobne na całym świecie. Utonięcia zdarzają się najczęściej w miejscach niestrzeżonych, ale wiele wypadków zdarza się każdego roku, na sezonowych kąpieliskach nadzorowanych przez ratowników i na obiektach całorocznych. Te ostatnie zasługują na szczególną uwagę, ze względu na to, że warunki tam panujące (doskonała przejrzystość wody, kadra ratownicza, ograniczona głębokość i zamknięty obszar) zdają się wykluczać możliwość niedostrzeżenia wypadku. Słowa kluczowe: obserwacja, ratownik, tonący, śmierć w wodzie

2 Wprowadzenie Śmierć w wodzie jest drugą po wypadkach drogowych [WHO, 2003; statystyki policji polskiej 2012; 6,7,10,17] przyczyną tragicznych statystyk. Wielu z nich nie da się zapobiec, jednak przerażające są dane o liczbie utonięć w miejscach strzeżonych przez wykwalifikowanych ratowników. Szczególnie trudne do zaakceptowania są te sytuacje, w których do utonięcia dochodzi na niewielkich basenach (25 metrów), ze stałym dozorem ratowniczym. Co sprawia, że ratownik zbyt późno reaguje na wypadek, że często inni uczestnicy kąpieli informują go o leżącym na dnie człowieku? Jakiej umiejętności lub wiedzy brakuje polskim ratownikom? Jak wynika z przeprowadzonego badania: nie potrafią obserwować strzeżonego akwenu i mają błędne pojęcie o zachowaniu tonącego [14,18]. Wychodząc z założenia, że polska kadra ratownicza jest bardzo słabo przygotowywana w czasie kursów do pełnienia głównej, profilaktycznej funkcji na akwenie obserwacji [13,18], postanowiono sprawdzić w praktyce, jak reagują oni na pierwsze sygnały wypadku w wodzie. Inspiracją do badania był materiał zebrany przez Pia [25] i artykuły oparte o jego wyniki [26,27,28]. W wielu miejscach na świecie uznanie umiejętności obserwacji kąpieliska za podstawę profilaktyki, powodzenia i skuteczności akcji ratunkowej, stało się istotnym elementem szkolenia kadr ratowników wodnych [5,11,12]. Pierwsze symptomy tonięcia pozostają nierozpoznane przez zdecydowaną większość polskich [19], ale też greckich ratowników [3]. Niespełna 30% z nich potrafi zauważyć tę fazę. Wybrana metoda badawcza nawiązywała do eksperymentu przeprowadzonego w USA, zrealizowanego przez Jeff Ellis and Associates. Badanie polegało na zanurzeniu manekina ludzkiej postaci na dnie basenu i włączeniu stopera [9], który odmierzał czas reakcji od chwili zanurzenia manekina do momentu podjęcia czynności ratowniczych [1,4]. Celem badania było ustalenie czasu reakcji ratownika na zaistniałą sytuację tonięcia oraz poznanie schematów podejmowanych przez nich czynności ratunkowych. Ten cykl badań nad czujnością wykorzystany został przez Poseidon Technolgies ( do stworzenia systemu kamer i monitorów, instalowanych na kąpieliskach. Elektroniczne urządzenia służą do wykrywania przypadków tonięcia. Informacja o takiej sytuacji pojawia się na ekranie monitora znajdującego się przy stanowisku ratownika. Maszyna sygnalizuje dźwiękiem wypadek i wskazuje precyzyjnie jego miejsce. Bynum [8] nazwał tę współpracę maszyn i ludzi rywalizacją, choć jest to tylko dobrze pojęte rozumienie podnoszenia bezpieczeństwa osób pływających.

3 Każdy rodzaj naukowego, technicznego i szkoleniowego wpierania kadry ratowniczej jest w pełni uzasadniony, gdyż od tego w dużej mierze zależy życie i zdrowie osób korzystających z kąpieli na strzeżonych akwenach. Ważne są także prawne regulacje. To od jakości, spójności i adekwatności aktów prawnych [15,16] zależy, jak zapisane będą podstawowe kwestie, dotyczące szkolenia, sposobu pełnienia dyżuru, obowiązków ratownika, jego odpowiedzialności etc. Cel pracy Głównym celem badania było ustalenie, jak ratownicy widzą (czy w ogóle widzą) dorosłą osobę, leżącą na dnie niecki basenu, w zależności od miejsca, z którego prowadzą obserwację a także pracując na zmęczeniu lub w osłabieniu. Materiał i metody badań Próba eksperymentalna (pilotażowa), badająca prawdopodobieństwo dostrzeżenia epizodu utonięcia, w zależności od miejsca przebywania ratownika. Badanie przeprowadzono na pływalni krytej Delfin w Kaliszu, dnia 29 stycznia 2013 roku, w godz. od do 2 w nocy. Taka pora, była wybrana w związku z przyjętym założeniem, że monotonia pracy a także czynniki panujące na pływalni, powodują znaczne obniżenie koncentracji i czujności, co z kolei przekłada się na osłabienie reakcji na różne bodźce [14]. Wcześniej, badani ratownicy uczestniczyli w trzygodzinnych, forsujących zajęciach (treningu ratowniczym) w ramach szkolenia instruktorskiego. Wymiary pływalni: długość 25 metrów, szerokość 12,5 metra (sześć torów jak na ryc. 1)). Tonącym (pozorantem) był dorosły mężczyzna, o wzroście 192 cm., wadze 98 kg, ubrany w ciemny czepek i ciemne kąpielówki. Tonący, w przeprowadzonych próbach leżał na dnie, z obciążnikiem 20 kg (dla stabilizacji i ułatwienia zanurzenia), w pozycji opisywanej przez specjalistów [poseidon-tech.com.] jako najczęściej przyjmowana przez tonącego, który opada na dno: twarzą do dna, ramiona wyciągnięte swobodnie do przodu, kolana ugięte, biodra załamane (ryc.2). Ratownicy (8 osób), prowadzili obserwację z czterech stanowisk, usytuowanych na każdym boku niecki jak na ryc. 1. Każde stanowisko, obsadzone było przez 2 ratowników. Ratownicy prowadzili obserwację w dwóch pozycjach: siedząc i stojąc (każdorazowo były to takie dwie próby). Nie wolno im było porozumiewać się ze sobą.

4 RR Ryc. 1. Rzut na parametry badania Przebieg badania: Pływalnię podzielono na 6 części, po pięć metrów każda. Na wszystkich torach były założone liny torowe. Tonący kładł się w poszczególnych segmentach, poczynając od miejsca oznaczonego jako T1. Ratownicy siedząc, obserwowali go przez 10 sekund. Po upływie tego czasu, na gwizdek tonący wstawał, ratownicy odnotowywali wynik wpisując skróty W-widzę, NW-nie widzę i WC- widzę częściowo), na przygotowanych planszach (podobnych do bazy ryc.1). Potem powtarzano próbę. Tonący w tym samym miejscu, leżał na dnie 10 sekund a ratownicy stojąc obserwowali ten obszar, wpisując informację. Potem tonący przemieszczał się do punktu oznaczonego T2 i tam powtarzano sekwencję jak w punkcie T1. Dalej, aż do punktu T6, próby były zawsze identyczne. Następnie tonący kładł się w czterech narożnikach oznaczonych jako T. Pozostała procedura była taka sama. Ratownicy na siedząco i stojąco, określali czy są w stanie zauważyć pozoranta ze swojego stanowiska. Istotnym jest fakt, że: woda w basenie była niczym nie zmącona (nikt nie pływał), ratownik dokładnie znał miejsce, w którym leżał tonący, oświetlenie pochodziło z lamp sufitowych (żaluzje zamknięte, brak refleksów światła słonecznego na wodzie). Łącznie, ratownicy odnotowali wynik obserwacji 10 prób w pozycji siedzącej, i 10 prób w pozycji stojącej. Ratowników było ośmiu, zatem łączna ilość uzyskanych wyników to 160 wskazań, jak widoczny jest tonący, leżący na dnie w różnych miejscach niecki.

5 Ryc. 2. Pozycja tonącego na dnie zbiornika wodnego Wyniki Uzyskane wyniki zaszokowały samych uczestników. Wcześniej bowiem (w czasie wykładów), byli przekonani, że nie ma takiej możliwości, aby na pływalni, gdzie nikt nie pływa, nie zauważyć leżącego na dnie człowieka. Szczególnie, gdy wiadomym jest, gdzie on się znajduje. Przed badaniem, proszeni byli o rzetelność i wpisywanie prawdziwych odpowiedzi. Gdy podsumowano zebrane informacje, otrzymano takie oto zestawienie: Tab. 1. Zestawienie wszystkich, uzyskanych wyników R1 R2 R3 R4 R5 R6 R7 R8 W NW WC Tab. 2. Zestawienie wyników z pozycji siedzącej R1 R2 R3 R4 R5 R6 R7 R8 W NW WC Tab. 3. Zestawienie wyników z pozycji stojącej R1 R2 R3 R4 R5 R6 R7 R8 W NW

6 WC Tab. 4. Porównanie wyników pozycji siedzącej i stojącej R1 R8 R1 R8 siedząc stojąc liczbowo procentowo liczbowo procentowo W 19 23, NW 34 42, WC 27 33, Przerażające wydawać się może to, że niezależnie od zajmowanej przez ratownika pozycji, w tak wielu przypadkach, mimo wiedzy, gdzie znajduje się tonący nie byli w stanie go zobaczyć. Niemal połowa przypadków nie jest zauważalna w pozycji siedzącej i aż 30% przypadków nie jest rejestrowanych wzrokiem, przez stojącego ratownika. Samo podniesienie aparatu wzroku (z pozycji siedzącej do stojącej czyli o kilkadziesiąt centymetrów), spowodowało poprawę dostrzegania tonącego o ponad 16%. Wpatrywanie się w konkretny punkt, przy spokojnej wodzie, wiedząc, że na dnie jest człowiek i nie mogąc go zauważyć było bardzo frustrujące dla badanych ratowników. Z badania wynika jednoznacznie, że epizod tonięcia, bez jakichkolwiek oznak (wołania, machania) jest niemal niemożliwy do zarejestrowania przez ratownika, który przez kilka godzin dyżuru, nie jest w stanie utrzymać maksymalnej czujności. Wszystkie, niekorzystne czynniki (zmęczenie, hałas, temperatura, wilgotność i inne zakłócenia), zwiększają ryzyko utonięcia osoby, nie sygnalizującej wcześniejszych trudności w wodzie, nawet w warunkach takich jak w badaniu. Śmierć lub nieodwracalne zmiany zdrowotne, zachodzą w ciepłej (basenowej) wodzie w 3-4 minuty. Dyskusja i wnioski Wszyscy znamy słowa wypowiedzenie przez Józefa Stalina: jedna śmierć to tragedia, miliony to statystyka. Gdy analizuje się statystyki utonięć ( mówiące o tysiącach dzieci tracących życie, czy tylko zdrowie w obecności rodziców, nauczycieli, ratowników w każdym z nas budzi się protest i potrzeba poszukiwania nowych rozwiązań, aby temu zapobiec.

7 Odpowiedzialność za nasze bezpieczeństwo w wodzie, spoczywa przede wszystkim na ratowniku. Jednak wydarzające się tragedie dotykają bardzo wielu osób: tonących, ich rodzin, ratowników, właścicieli i pracowników obiektu [20,32]. Największe szanse na zachowanie życia i zdrowia mają ofiary, którym udzieli się pomocy w najwcześniejszej fazie tonięcia. Dlatego sprawność fizyczna ratowników, ich wyszkolenie pływackie, techniki posługiwania się sprzętem to cechy i umiejętności wtórne do obserwacji. Jeżeli ratownik nie potrafi dostrzec zagrożenia, nie umie odróżnić tonącego od bawiącego się w wodzie, całe jego przygotowanie jest bezużyteczne [11,26]. Jako szkoleniowcy i praktycy (ratownicy), autorzy z ogromnym niepokojem przyjęli wyniki tych badań. Wszystkie inne elementy ratownictwa (techniki pływackie, kondycja, szybkość pływania, używanie sprzętu, czy też udzielanie pierwszej pomocy przedmedycznej) są wtórne wobec tej najważniejszej umiejętności. Jednak świadomość polskich ratowników, o nadrzędności obserwacji nad innymi przymiotami zawodowymi jest bardzo niewielka. Wyniki badań jednoznacznie wskazują na fakt, że ratownicy w niemal połowie przypadków, na krytej, pustej pływalni, nie są w stanie dostrzec zagrożenia. Dzieje się tak z różnych powodów. Ratownik znajdujący się dłuższy czas w jednym punkcie, nie ma możliwości zarejestrowania takiego wypadku [2]. Gdyby do wręcz laboratoryjnych warunków przeprowadzania badania, dodać elementy zakłócające w postaci innych pływających, nurkujących, skaczących czy bawiących się ludzi, dzwoniący telefon, głośną muzykę, zapytania ze strony uczestników kąpieli, słoneczne refleksy odbijające się od powierzchni wody, etc. ratownik jest w zasadzie bez szans, na zauważenie wypadku. Jeśli ktoś z pływających nie zareaguje, i nie poinformuje ratownika, lub sam nie udzieli mu pomocy taka osoba z dużym prawdopodobieństwem podniesie tragiczne statystyki. Jedynym, skutecznym zapobieganiem takiej sytuacji, jest stała penetracja wzrokowa lustra wody, z różnych miejsc. W związku z tym, ratownicy winni się systematycznie przemieszczać. Najlepiej, gdy obserwacja jest dokonywana pod różnymi kątami. Zupełnie inny obraz rejestruje osoba stojąca np. na wieży [30,31] niż stojąca na pomoście czy brzegu plaży, a tym bardziej siedząc. Ten czynnik, ma podobny wpływ na szanse zauważenia leżącej na dnie akwenu osoby, jak załamywanie się ostrości obrazu poprzez ruch lustra wody. Poza tym wykonywanie innych czynności (rozmowy z korzystającymi z kąpieli czy przez telefon, spożywanie posiłków, prowadzenie lekcji pływania, porządkowanie terenu i tym podobne), należy traktować jako niedopuszczalne dla ratownika pełniącego dyżur.

8 Trudno sobie wyobrazić ochroniarza w banku, sprzątającego podłogi, czy wyręczającego innego pracownika placówki (z własnej woli lub nakazu pracodawcy). A jednak ratownikom wodnym, daje się na to przyzwolenie, zapominając o tym, że strażnik w banku strzeże wyłącznie powierzonego bankowi mienia, a ratownik naszego życia i zdrowia. Bibliografia 1. Ashburn, Va., (2002). Study shows lifeguards can't see everything, always. Data from Vigilance Institute points to environmental, job-related reasons contributing to results. Parks & Recreation. 37 (2) Avramidis, S., (2004). Evaluation of Lifesaving and Drowning in Greece. Previr, Avramidis, S., Butterly, R., Llewellyn, D., (2006). Who Rescues? Lifesaving Risk Assessment of Swimming & other Aquatic Activities. Leeds Metropolitan University postgraduate conference Brener, J., Oostman, M., (2002). Lifeguards Watch but they don t always see! World Waterpark Magazine Brenner, R.A., and the American Academy of Pediatric Committee on Injury. Violence, and Poison Prevention (2003). Prevention of Drowning in Infants, Children, and Adolescents. Pediatrics. 112(2) Brenner, R.A., Trumble, A.C., Smith, G.S., Kessler, E.P., Overpeck, M.D., (2001). Where Children Drown, United States, Pediatrics. 108(1) Bristow, K.M., Carson, J.B., Warda, L.W., Wartman, R., (2002). Childhood drowning in Manitoba: A 10 year review of provincial Pediatric Death Review Committee data. Paediatrics & Child Health. 7(9) Bynum, M., (2004). Ready for action: today's aquatic safety personnel are better equipped and prepared than ever, thanks to enhanced technology and training. Athletic business. 28 (12) ;66;68;70;72 9. Coblentz, A., Mollard, R., Cabon, Ph., (2001). Lifeguard Vigilance. Bibliographic study. Applied Anthropology. Paris. France. 10. Fenner, P., (2000). Environmental Health: Drowning. Australian Family Physician 29(11) Fenner, P., Leahy, S., Buhk, A., Dawes, P. (1999). Prevention of drowning: visual scanning and attention span in Lifeguards. The Journal of Occupational Health and Safety Safety. Australia and New Zealand. 15(1)

9 12. Griffiths, T., Vogelsong, H., Steel, D., (1997). Operation Baywatch.(Results of the 1996 National Lifeguard Survey). Parks & Recreation. 32(11) Michniewicz I., Michniewicz R., (2010). Uwarunkowania efektywności pracy ratowników wodnych, Bezpieczeństwo Pracy. Nauka i Praktyka Nr 10/2010, Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa, s Michniewicz I., Michniewicz R., (2011). Czynniki wewnętrzne i zewnętrzne wpływające na skuteczność pracy ratownika, Sporty wodne i ratownictwo, Vol 4/2011, s Michniewicz I., Michniewicz R., (2011). Nowelizacja ustawy Prawo wodne w zakresie organizacji kąpielisk, Sporty Wodne i Ratownictwo Vol.2/2011 s Michniewicz I., Michniewicz R., (2012). Nowe przepisy dotyczące ratowników wodnych w przededniu otwarcia sezonu kąpielowego 2012, Bezpieczeństwo Pracy. Nauka i Praktyka Nr 5/2012, Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa, s Michniewicz R., Michniewicz I., (2012). Utonięcia małych dzieci w przydomowych basenach, Polish Hyperbaric Research Nr 2(39) 2012, s Michniewicz R., Michniewicz I., (2011). Śmierć na strzeżonym kąpielisku wina ratownika czy systemu szkolenia? Bezpieczeństwo Pracy. Nauka i Praktyka Nr 1/2011, Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa, s Michniewicz, R., (2011). Wiedza i umiejętności ratowników wodnych a struktura akcji ratowniczych. PWSZ, Kalisz 20. Morgan, J., (1999). An Ounce of Prevention. Preventing drowning at public pools. (Brief Article). Parks & Recreation. 34(2) Ościk, P., (2000). Opinia biegłego sądowego w sprawie wypadku na pływalni krytej w Białymstoku. Warszawa. Maszynopis. 22. Ościk, P., (2001). Opinia biegłego sądowego w sprawie wypadku na pływalni krytej w Krakowie. Warszawa. Maszynopis. 23. Ościk, P., (2004). Opinia biegłego sądowego w sprawie wypadku na pływalni krytej w Skierniewicach. Warszawa. Maszynopis. 24. Ościk, P., (2005). Opinia biegłego sądowego w sprawie wypadku na pływalni krytej w Warszawie. Warszawa. Maszynopis. 25. Pia, F., (1971). On Drowning, 2nd Rev. Ed, Water Safety Films, Inc., Larchmont, New York. 26. Pia, F., (1974). Observations on the drowning of nonswimmers. Journal of Physical Education. 71(6)

10 27. Pia, F., (1984). The RID Factor as a Cause of Drowning. Parks & Recreation. 19(6) Pia, F., (1999). Reflections on lifeguard surveillance programs Drowning: New Perspectives on Intervention and Prevention. CRC Press, LLC. 29. Stanula, A., (2005). Poradnik instruktora WOPR. ZW WOPR Katowice. 30. The Guidelines for Safe Recreational Water Environments. (2003). World Health Organization. Geneva. Vol Vogelsong, H., Griffiths, T., Steel, D., (2000). Reducing risk at aquatic facilities through lifeguard training. Parks & Recreation. 35(11) Wendling, R.C., (1997). The importance of documenting swimming-pool accidents. (Pool management). Parks & Recreation. 32(11) Witkowski, M., (1985). Pływanie ratunkowe i udzielanie pomocy tonącemu. Sport i Turystyka. Warszawa. Źródła internetowe 1. ( ) 2. ( ) 3. ( ) 4. World Health Organization Facts about injuries. Drowning. ( )