Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych w Polsce jako instrumentu polityki regionalnej

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe nr 709 Akademii Ekonomicznej w Krakowie 2006 Katedra Polityki Ekonomicznej i Programowania Rozwoju Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych w Polsce jako instrumentu polityki regionalnej 1. Cele polityki regionalnej Przez politykę regionalną rozumie się świadome działania organów publicznych, których celem jest rozwój społeczno-ekonomiczny regionów. Polityka regionalna nie występuje w oderwaniu od ogólnej polityki ekonomicznej, przeciwnie stanowi jej integralną część, z tym że jest ukierunkowana terytorialnie. Jako składowa polityki ekonomicznej państwa stanowi największy i najbardziej wyspecjalizowany system interwencji publicznej. Jej zadaniem jest optymalizowanie rozwoju gospodarczego, z zasady powodującego polaryzację przestrzenną w poziomie życia mieszkańców tak, aby służył on osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju społecznego oraz utrzymywaniu wysokiej jakości życia 2. Podmioty polityki regionalnej mają do dyspozycji szeroki zakres instrumentów, służących osiąganiu celów rozwojowych. Można je ująć w następujące grupy 3 : A. Potoczek, Współczesne problemy rozwoju lokalnego i regionalnego, Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna we Włocławku, Włocławek 2000, s T. Markowski, Od konkurencji zasobów do konkurencji regionów [w:] Regionalne i lokalne uwarunkowania i czynniki restrukturyzacji gospodarki Polski. Wzrost konkurencyjności regionów, Friedrich Ebert-Stiftung, Łódź 1996, s T. Kudłacz, Programowanie rozwoju regionalnego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 118.

2 40 1) instrumenty legislacyjne do których zaliczyć należy wszelkie normy powszechnie obowiązujące, ustalane przez władze państwowe i w odniesieniu do właściwych obszarów działania, przez organy samorządu terytorialnego, dotyczące gospodarki regionu, a także przepisy dotyczące wszelkich aspektów działalności gospodarczej, jak np. wydawanie i ewidencjonowanie zezwoleń na działalność gospodarczą. Ta grupa instrumentów, choć nie oddziałuje w sposób bezpośredni na rozwój, wpływa jednak na niego w istotny sposób, tworząc prawne ramy podejmowanej w regionie działalności; 2) instrumenty administracyjne obejmujące decyzje administracyjne wydawane na podstawie odpowiednich norm ogólnych, adresowane do konkretnych adresatów; 3) instrumenty ekonomiczne obejmujące swym zasięgiem, wprowadzane za pośrednictwem polityki pieniężnej i budżetowej, oddziaływanie środkami finansowymi, wspierającymi przedsięwzięcia rozwojowe podejmowane przez jednostki gospodarcze, tj. różnego rodzaju subwencje, dotacje, ulgi podatkowe, kredyty, granty i udzielane gwarancje. Do grupy instrumentów ekonomicznych zalicza się również oddziaływanie poprzez podejmowanie przedsięwzięć gospodarczych, organizowanych i realizowanych bezpośrednio przez organy publiczne lub przy ich znaczącym udziale, np. przedsięwzięć inwestycyjnych w regionie, poprawiających infrastrukturę techniczną i społeczną danego obszaru. W tej grupie znajdują się wreszcie instrumenty niematerialne, ułatwiające działalność gospodarczą, takie jak programy wspierające inwestorów, promujące eksport, nowoczesne technologie, programy doskonalenia kwalifikacji siły roboczej, organizowanie doradztwa oraz prowadzenie badań naukowych; 4) instrumenty promocyjno-informacyjne do których zalicza się działalność władz mającą na celu upowszechnianie informacji o regionie oraz jego skuteczną promocję. Instrumenty te służą kształtowaniu pozytywnego wizerunku regionu i tworzą sprzyjający klimat do jego zamieszkiwania oraz podejmowania na jego terenie działalności gospodarczej. Niezwykle ważny jest również przepływ informacji i współpraca między podmiotami wewnątrz regionu, wzajemne informowanie się o kierunkach działania oraz tworzenie wspólnych planów i strategii rozwoju. W warunkach gospodarki rynkowej polityka regionalna państwa stanowi bardzo istotne pole działalności interwencyjnej państwa. Nie ulega wątpliwości, że wykorzystanie, uruchamianie i pobudzanie endogenicznych zasobów regionów wymaga znacznego wsparcia zewnętrznego. Zadaniem polityki interregionalnej państwa jest rozprzestrzenianie na obszar całego kraju korzystnych warunków życia oraz życzliwego otoczenia dla działalności gospodarczej 4. 4 J. Hausner, T. Kudłacz, J. Szlachta, Identyfikacja nowych problemów rozwoju regionalnego Polski, Biuletyn PAN KPZK, z. 185, Warszawa 1998, s. 38.

3 Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych 41 Wśród przesłanek przemawiających za prowadzeniem obecnie aktywnej polityki regionalnej wymienia się 5 : przyspieszony rozwój gospodarczy i ludnościowy pociągający za sobą zmiany w systemach osadniczych, terytorialnym podziale pracy i rozmieszczeniu ludności, postęp w komunikacji masowej i wzrost ruchliwości ludności przyczyniający się do upowszechniania wiedzy o różnicach w poziomie zagospodarowania oraz zamożności krajów i regionów, a co za tym idzie, także i dążeń do zmniejszania występujących nierówności, rosnące zagrożenia środowiska naturalnego, wymuszające wprowadzanie różnych regulacji i ograniczeń wobec prowadzonej działalności gospodarczej, tendencje integracyjne w świecie powodujące umiędzynarodowienie wielu problemów regionalnych i wymagające ich rozwiązywania poprzez współdziałanie wielu krajów. Transformacja systemu społeczno-gospodarczego podjęta po 1989 r. oraz przeobrażenia rynkowe całkowicie zmieniły uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne rozwoju kraju. Strukturę przestrzenną kraju cechują znaczne zróżnicowania poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego i zainwestowania infrastrukturalnego poszczególnych regionów, pociągające za sobą duże rozpiętości w poziomie i warunkach życia ludności. Do nowych warunków łatwiej dostosowują się regiony o kompleksowej i zróżnicowanej strukturze gospodarki, gorzej regiony słabo rozwinięte i o monokulturowej strukturze gospodarki. Siły rynkowe działają w kierunku wzrostu naturalnych zróżnicowań w rozwoju poszczególnych regionów na terenie kraju, a sam mechanizm rynkowy nie doprowadzi do znaczącej przebudowy strukturalnej regionów. Transformacja ustrojowa pogłębiła istniejące już zróżnicowania regionalne. Gwałtownym zmianom strukturalnym towarzyszyło wiele zjawisk negatywnych, takich jak głęboka recesja gospodarcza dużych obszarów kraju, przejawiająca się m.in. w upadku starych regionów przemysłowych, niepokojących rozmiarach bezrobocia i znacznym zubożeniu społeczeństwa. Głównym celem i zadaniem władz publicznych powinno być stymulowanie rozwoju regionów i podnoszenie ich konkurencyjności, a przez to poprawa warunków życia ich mieszkańców. Rolą władz publicznych jest także oddziaływanie na nierynkowe segmenty gospodarki oraz korygowanie mechanizmu rynkowego pod kątem uwzględniania innych niż efektywność ekonomiczna kryteriów, np. społecznych czy ekologicznych. W celu sprostania coraz większej obecnie kon- 5 B. Winiarski, Konkurencyjność: kryterium wyboru czy kierunek strategii i cel pośredni polityki regionalnej? [w:] Konkurencyjność regionów, red. M. Klamut, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. O. Langego we Wrocławiu, Wrocław 1999.

4 42 kurencji między regionami niezbędne jest wykształcenie możliwie silnych regionalnych struktur gospodarczych. Oddziaływanie na wzrost gospodarczy regionów powinno opierać się na rozwoju przedsiębiorczości w regionie, który, przyczyniając się do aktywizacji regionów, przynosi równocześnie znaczne korzyści dla całej jego gospodarki. W procesie rozwoju regionów istotną rolę odgrywają instrumenty finansowe i fiskalne. Ich stosowanie może przejawiać się w oferowaniu środków i różnego rodzaju zachęt finansowych, wspomagających działalność gospodarczą. Jako przykład może posłużyć zakładanie w wielu regionach specjalnych stref ekonomicznych, zachęcających do zakładania działalności gospodarczej przez oferowany system ulg i udogodnień podatkowych. 2. Ocena efektów funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych w Polsce 2.1. Uwagi wstępne Specjalne strefy ekonomiczne stanowią jeden z instrumentów realizacji polityki regionalnej w Polsce, zmierzającej do pobudzenia rozwoju regionalnego kraju. Kryzys gospodarczy na początku lat dziewięćdziesiątych, powodujący upadek dużych zakładów przemysłowych, znaczne ograniczenie eksportu naszych produktów na rynki wschodnie oraz załamanie gospodarki rolniczej pogłębiło dysproporcje rozwojowe między regionami. Wobec tych problemów specjalne strefy ekonomiczne stały się jednym ze sposobów zwiększania aktywności gospodarczej wybranych obszarów, poprzez skoncentrowanie w nich działalności gospodarczej i tworzenie tym samym warunków do powstawania swoistych biegunów rozwoju regionów. Tworzenie specjalnych stref ekonomicznych, oferujących korzystne zachęty inwestycyjne dla przedsiębiorców, służyć miało pobudzaniu rozwoju regionalnego kraju, przede wszystkim dzięki pozyskiwaniu krajowych i zagranicznych inwestorów, co wiąże się z napływem kapitału, transferem nowoczesnych technologii oraz generowaniem nowych miejsc pracy. Zakładano ponadto, że firmy działające w strefach wpłyną aktywizująco na swoje otoczenie poprzez powiązania kooperacyjne zawiązywane z firmami z zewnątrz. Podstawę prawną tworzenia w Polsce specjalnych stref ekonomicznych stanowi ustawa z dnia 20 października 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych 6. W myśl jej zapisów, specjalna strefa ekonomiczna jest wyodrębnioną, niezamieszkałą częścią terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, na której terenie może być prowadzona działalność gospodarcza. Na terenie strefy obowiązują szczególne regu- 6 Ustawa z 20 października 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych, Dz.U. z 1994 r., nr 123, poz. 600.

5 Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych 43 lacje prawne, stwarzające wyjątkowo atrakcyjne warunki do prowadzenia działalności gospodarczej. Uprzywilejowanie strefy polega przede wszystkim na oferowaniu podmiotom gospodarczym działającym w strefie znacznie korzystniejszych warunków odnośnie do przepisów podatkowych, w porównaniu z powszechnie obowiązującymi w kraju. Do najważniejszych przywilejów, jakie oferowano inwestorom, należało całkowite zwolnienie dochodów uzyskanych z działalności gospodarczej w strefie z podatku dochodowego w okresie równym połowie okresu, na jaki została ustanowiona strefa (czyli 10 lat), a następnie w ciągu kolejnych 10 lat zwolnienie z podatku dochodowego w części nie przekraczającej 50% dochodów. Inwestorom przysługiwało także zwolnienie z podatku od nieruchomości (gruntów, budynków i budowli położonych na terenie stery). Uzyskanie zezwolenia na działalność w strefie oraz korzystanie z oferowanych ulg uwarunkowane było spełnieniem indywidualnie określonych dla każdej ze stref wymogów, co do wysokości inwestycji lub liczby utworzonych nowych miejsc pracy. W okresie negocjacji Polski z Unią Europejską odnośnie do warunków jej członkostwa, Komisja Europejska uznała, że przywileje, jakie otrzymali inwestorzy w polskich strefach, oznaczają naruszenie reguł konkurencji obowiązujących w krajach UE. Ustawodawstwo unijne przewiduje jednakże pomoc publiczną, sprzyjającą ożywieniu regionów o niższym poziomie rozwoju lub wysokim poziomie bezrobocia, ale na nieco odmiennych warunkach. W związku z przyjęciem traktatu akcesyjnego z Unią Europejską Polska wprowadziła nowe reguły dotyczące warunków funkcjonowania firm inwestujących w specjalnych strefach ekonomicznych. Wiążą się one z mniejszym zakresem przywilejów przysługujących inwestorom. Przepisy o działalności w strefach zostały skorelowane z przepisami ustawy o pomocy publicznej. Na mocy ustawy nowelizującej ustawę o specjalnych strefach ekonomicznych 7 pomoc publiczna udzielona przedsiębiorcom funkcjonującym w nich od 1 stycznia 2001 r. może przyjąć formę zwolnienia z podatku dochodowego z tytułu poniesionych inwestycji w wysokości 50% poniesionych nakładów inwestycyjnych lub 65% w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw, natomiast zwolnienie z podatku dochodowego z tytułu zatrudnienia może być stosowane w wysokości 50% dwuletnich kosztów pracy nowo zatrudnionych pracowników. Dla firm, które dokonały inwestycji w strefach przed 2000 r., pozostawiono w mocy dotychczasowe zasady: całkowite zwolnienie z podatku przez pierwsze 10 lat, a później zwolnienie 50%, do 2011 r. 7 Na mocy ustawy z 30 czerwca 2000 r. o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorstw, Dz.U. nr 107, poz. 526, z późn. zm., z dniem wejścia Polski do Unii Europejskiej, tj. od 1 maja 2004 r., obowiązujące są: ustawa z 2 października 2003 r. o zmianie ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych i niektórych ustaw, Dz.U. nr 188, poz oraz ustawa z 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej, Dz.U. nr 123, poz

6 44 (dla małych firm), dla dużych uzgodniono maksymalny pułap pomocy publicznej w wysokości 75% ich własnych inwestycji. Ponadto wprowadza się podatek od nieruchomości, z którego wcześniej inwestorzy byli zwolnieni. Nie jest dozwolone tworzenie nowych stref, a ewentualne działania w zakresie zmiany obszaru strefy są możliwe pod warunkiem, że nie zostanie zwiększony łączny obszar stref, który został ustalony według stanu na dzień 31 grudnia 2000 r. i wynosi 6325 ha Rozmieszczenie specjalnych stref ekonomicznych w Polsce Obecnie w Polsce funkcjonuje 14 specjalnych stref ekonomicznych. Powstawały one w latach Jako pierwsza utworzona została we wrześniu 1995 r. SSE Euro-Park w Mielcu. Do najstarszych stref należą ponadto katowicka SSE i suwalska SSE, ustanowione w 1996 r. Kolejne dziesięć stref utworzono w okresie od kwietnia do listopada 1997 r. Najmłodszą strefą jest krakowska SSE, działająca od 1998 r. Łączny obszar specjalnych stref ekonomicznych w Polsce na dzień 31 marca 2004 r. wynosi 6323,62 ha (tabela 1). Pomiędzy poszczególnymi strefami występuje duże zróżnicowanie pod względem wielkości zajmowanych obszarów. Największą powierzchnię zajmuje katowicka SSE (1086,86 ha), następnie tarnobrzeska SSE (739,10 ha) i mielecka SSE (739,10 ha), a najmniejszą krakowska SSE (122,07 ha) i słupska SSE (167,89 ha). Stopień zagospodarowania powierzchni stref nie jest wysoki i wynosi obecnie 49,7%. W największym stopniu wykorzystany jest obszar strefy mieleckiej (w 72,7%) i pomorskiej (w 70,7%). Najsłabiej zagospodarowane są tereny strefy warmińsko-mazurskiej (w 21,0%), kamiennogórskiej (29,4%) i słupskiej (31,3%), co może świadczyć o niskiej atrakcyjności inwestycyjnej tych regionów. Niewielkim stopniem wykorzystania charakteryzuje się także krakowska SSE (w 31,9%). Wpływa na to jej stosunkowo krótki okres funkcjonowania, a także jej specyfika. Krakowska SSE jako jedyna określa wymogi co do profilu działalności lokowanych w niej firm, które spełnia niewiele przedsiębiorstw. Misją krakowskiej SSE jest działanie na rzecz rozwoju regionalnego poprzez stworzenie warunków do wzrostu innowacyjności gospodarki i transferu technologii, co wiąże się z wymaganiami stawianymi potencjalnym inwestorom, odnośnie do nowoczesnych metod produkcji oraz wysokiego poziomu stosowanych technologii. 8 Od 30 maja 2004 r. istnieje możliwość zwiększenia powierzchni stref o 1675 ha, ale wyłącznie pod duże inwestycje, o nakładach w wysokości równej co najmniej 40 mln euro, albo takie, w wyniku których stworzonych zostanie co najmniej 500 nowych miejsc pracy.

7 Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych 45 Tabela 1. Lokalizacja i zagospodarowanie obszaru specjalnych stref ekonomicznych w Polsce Specjalna strefa ekonomiczna Kamiennogórska Katowicka Lokalizacja strefy Kamienna Góra, Piechowice, Lubań Śląski, Jawor Częstochowa, Bielsko- Biała, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Jatrzębie Zdrój, Rybnik, Sosnowiec, Tychy, Zabrze, Żory Powierzchnia strefy (ha) Powierzchnia zagospodarowana (ha) Udział powierzchni zagospodarowanej w powierzchni ogółem (%) 241,20 71,00 29,4 1086,86 556,72 51,2 Kostrzyńsko-słubicka Gorzów Wielkopolski, Gubin, Kostrzyn nad Odrą, Nowa Sól 462,56 179,94 38,9 Krakowska Kraków, Tarnów 122,07 38,90 31,9 Legnicka Legnica, Lubin, Złotoryja 441,93 233,49 52,8 Łódzka Mielecka Pomorska Łódź, Łęczyca, Kutno, Piotrków Trybunalski, Ozorków, Radomsko, Tomaszów Mazowiecki, Rawa Mazowiecka, Sieradz, Zgierz Dębica, Gorlice, Mielec, Sanok Kwidzyn, Starogard Gdański, Tczew 337,60 143,55 42,5 739,10 537,03 72,7 387,82 274,22 70,7 Słupska Koszalin, Słupsk 167,89 52,47 31,3 Starachowice Końskie, Ostrowiec Świętokrzyski, Skarżysko Kamienna, Starachowice, Szydłowiec 351,39 176,35 50,2 Suwalska Ełk, Suwałki 331,19 222,38 67,1 Tarnobrzeska Jaslo, Ożarów Mazowiecki, Pionki, Połniec, Przeworsk, Radom, Rymanów, Stalowa Wola, Tarnobrzeg 828,80 350,70 42,3

8 46 cd. tabeli 1 Specjalna strefa ekonomiczna Wałbrzyska Warmińsko- -mazurska Lokalizacja strefy Dzierżoniów, Kłodzko Kudowa Zdrój, Nowa Ruda, Świdnica, Wałbrzych, Wrocław Bartoszyce, Elbląg, Lidzbark Wrmiński, Morąg, Mrągowo, Ostróda, Olsztyn, Pasłęk Powierzchnia strefy (ha) Powierzchnia zagospodarowana (ha) Udział powierzchni zagospodarowanej w powierzchni ogółem (%) 492,61 239,32 48,6 332,60 69,70 21,0 Razem 6323, ,77 49,7 Źródło: Specjalne strefy ekonomiczne, stan na dzień 31 marca 2004 r., Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa, październik W celu zwiększenia wykorzystania obszarów stref stosuje się zmiany w zakresie ich granic, zgodnie z omówionymi powyżej zasadami. Celem polityki wymiany obszarów ster jest zwiększenie efektywności wykorzystania tego instrumentu poprzez dywersyfikację pozytywnych skutków związanych z funkcjonowaniem stref na liczniejsze obszary, odpowiednio do planów rozwojowych i preferencji inwestorów. Jej efektem jest znaczne rozproszenie stref. Umiejscowione są one na terenach kilku miast, często znacznie od siebie oddalonych. Najbardziej rozproszona pod względem liczby miast, na terenie których ulokowana jest strefa katowicka (10 miast), łódzka (10 miast), tarnobrzeska (9 miast), warmińsko-mazurska (8 miast) i wałbrzyska (7 miast) Efekty działalności przedsiębiorstw w specjalnych strefach ekonomicznych Do końca marca 2004 r. w specjalnych strefach ekonomicznych wydano łącznie 650 zezwoleń na prowadzenie działalności gospodarczej (tabela 2). Od kwietnia 1996 r., kiedy to wydano pierwsze zezwolenie w strefie mieleckiej, do końca 2000 r. wydano łącznie 509 zezwoleń, czyli średnio rocznie ok W późniejszym, ponad 3-letnim okresie, od stycznia 2001 r. do marca 2004 r. przyznano 141 zezwoleń, czyli średnio rocznie ok. 44. Po 2001 r. nastąpił więc wyraźny spadek dynamiki udzielania nowych zezwoleń w porównaniu z latami poprzednimi. Świadczy to o spadku zainteresowania inwestowaniem w strefach. Wydaje się, że bezpośrednią tego przyczyną było ustalenie nowych zasad pomocy publicznej, obowiązujących od 1 stycznia 2001 r., dla przedsiębiorstw funkcjonujących w strefach, w związku z przyjęciem przez Polskę traktatu akcesyjnego z Unią Europejską.

9 Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych 47 Tabela 2. Liczba przedsiębiorstw działających na obszarach specjalnych stref ekonomicznych w Polsce Specjalna strefa ekonomiczna Liczba przedsiębiorstw, które uzyskały zezwolenia łącznie w tym po r. Liczba przedsiębiorstw prowadzących działalność łącznie w tym po r. Kamiennogórska Katowicka Kostrzyńsko-słubicka Krakowska Legnicka Łódzka Mielecka Pomorska Słupska Starachowice Suwalska Tarnobrzeska Wałbrzyska Warmińsko-mazurska Razem Źródło: Specjalne strefy ekonomiczne, stan na dzień 31 marca 2004 r., Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa, październik Z 650 przedsiębiorstw, które uzyskały zezwolenia na prowadzenie działalności w strefach, do tej pory podjęło działalność 395 firm, tj. 60,7% (w tym 64 na podstawie nowych zezwoleń, wydawanych od początku 2001 r.). Część przedsiębiorstw zarejestrowanych przed końcem 2000 r., deklaruje rozpoczęcie działalności w przyszłości, choć są to niejednokrotnie terminy dość odległe, sięgające nawet połowy 2006 r. Firmy, którym zezwolenia zostały wydane po 1 stycznia 2001 r. nie obowiązuje warunek podjęcia działalności i nie podlega ono kontroli. Takie unormowanie nie wydaje się właściwe, z uwagi na możliwość zaistnienia sytuacji blokowania miejsc w strefach przez przedsiębiorstwa, które mogą ostatecznie w ogóle nie podjąć działalności lub też dokonać tego z dużym opóźnieniem. Jednak w sytuacji pozostawania dużych części obszarów stref niezagospodarowanych i możliwych do wykorzystania nie stanowi to dużego problemu. Zróżnicowanie stref pod względem liczby przedsiębiorstw prowadzących w nich działalność gospodarczą jest zbieżne ze stopniem zagospodarowania

10 48 powierzchni stref. Najwięcej przedsiębiorców działa w najwcześniej powstałych strefach, a więc katowickiej (62 przedsiębiorstwa), mieleckiej i suwalskiej (po 54 firmy). Najmniej firm funkcjonuje w strefie krakowskiej (7), słupskej (14) oraz kamiennogórskiej (15). Do ważniejszych wyznaczników, na podstawie których można ocenić efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych, należy wielkość dokonywanych w nich inwestycji. Przedsiębiorstwa, które uzyskały zezwolenia na działalność w strefach, zadeklarowały łącznie dokonanie inwestycji o wartości mln zł (tabela 3). Do końca marca 2004 r. wartość inwestycji zrealizowanych wyniosła mln zł i przekraczała kwoty zadeklarowane o 41%. Taki stan skłania do pozytywnej oceny zrealizowanych inwestycji, chociaż jednocześnie można przypuszczać, że inwestorzy nie tyle zwiększają inwestycje w stosunku do swoich planów, ile raczej początkowo celowo zaniżają wartości deklarowane, by nie mieć trudności z wypełnieniem warunków określonych w zezwoleniu i z tego powodu go nie utracić. W zakresie wartości dokonanych inwestycji istnieje zróżnicowanie sytuacji w poszczególnych strefach. W siedmiu z czternastu stref rzeczywiste efekty są znacznie większe w stosunku do planowanych. Odnosi się to do stref: legnickiej, mieleckiej, wałbrzyskiej, suwalskiej, słupskiej, katowickiej i tarnobrzeskiej. Najkorzystniej wypada pod tym względem legnicka SSE, gdzie inwestycje dokonane stanowią 479,1% planowanych i mielecka SSE, gdzie wskaźnik ten wynosi 263,0%. W pozostałych siedmiu strefach: pomorskiej, warmińsko-mazurskiej, kamiennogórskiej, łódzkiej, krakowskiej, kostrzyńsko-słubickiej i starachowickiej inwestorzy nie zrealizowali jeszcze w całości podjętych zobowiązań. Przy czym w najmniejszym stopniu wywiązały się ze swoich deklaracji przedsiębiorstwa z pomorskiej SSE oraz warmińsko-wazurskiej SSE, w których stosunek inwestycji zrealizowanych do zadeklarowanych wynosi odpowiednio 63,3% i 70,7%. Zdecydowanie najwięcej pod względem wartości dokonano inwestycji w katowickiej SSE, która wyniosła 6211 mln zł. Do największych w tej strefie należą inwestycje koncernów motoryzacyjnych: Opel Polska Sp. z o.o. w Gliwicach (1630,1 mln zł dokonanych inwestycji), Fiat-GM Powertrain Polska Sp. z o.o. w Bielsku-Białej (1448,4 mln zł) oraz Isuzu Motors Polska Sp. z o.o. w Tychach (524,4 mln zł). Pod względem wartości inwestycji wyróżniają się ponadto legnicka SSE, (w której wartość ulokowanego kapitału sięgnęła 2065 mln zł). Do najbardziej znaczących przedsiębiorstw tej strefy należą dwie firmy z Polkowic, także z branży motoryzacyjnej: Volkswagen Motor Polska Sp. z o.o. oraz Sitech Sp. z o.o, których łączne inwestycje wyniosły 1041 mln zł. Do czołówki pod względem inwestycji należą ponadto: mielecka SSE (1920 mln zł), z największą firmą Krono-Wood Sp. z o.o, działającą w branży drzewnej i meblarskiej (ponad 857 mln zł) oraz wałbrzyska SSE (1694 mln zł), w której liderem jest Toyota Motor Manufacturing Poland Sp. z o.o. w Wałbrzychu (ponad 863 mln zł). Najmniejsze nakłady inwestycyjne poniesiono w strefie słupskiej (83 mln zł) i warmińsko-mazurskiej (104 mln zł).

11 Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych 49 Tabela 3. Inwestycje w specjalnych strefach ekonomicznych w Polsce Specjalna strefa ekonomiczna zadeklarowane w zezwoleniach Inwestycje (mln zł) zrealizowane Inwestycje zrealizowane do zadeklarowanych (%) Kamiennogórska ,8 Katowicka ,4 Kostrzyńsko-słubicka ,2 Krakowska ,7 Legnicka ,1 Łódzka ,9 Mielecka ,0 Pomorska ,3 Słupska ,3 Starachowice ,4 Suwalska ,1 Tarnobrzeska ,4 Wałbrzyska ,3 Warmińsko-mazurska ,7 Razem ,3 Źródło: Specjalne strefy ekonomiczne, stan na dzień 31 marca 2004 r., Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa, październik Wśród największych inwestycji, powstałych na podstawie nowych zezwoleń wydanych po 1 stycznia 2001 r., wymienić należy wspomnianą już firmę Toyota Motor Manufacturing Poland Sp. z o.o. w Wałbrzychu, Faurecia Gorzów w kostrzyńsko-słubickiej SSE (114 mln zł) i Sai Automotive w legnickiej SSE (93 mln zł). Ważnym wyznacznikiem w ocenie efektów funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych jest osiągnięty w nich poziom zatrudnienia. Przedsiębiorstwa, które uzyskały zezwolenia na działalność w specjalnych strefach ekonomicznych w Polsce, zadeklarowały się łącznie do zatrudnienia pracowników na poziomie osób (tabela 4). Do końca marca 2004 r. zatrudniono osób, tj. więcej od deklarowanego poziomu o 8,4%. Pod tym względem również widoczne jest znaczne zróżnicowanie między poszczególnymi strefami. W dziewięciu strefach zatrudnienie przekroczyło wielkości planowane, tj. w wałbrzyskiej SSE (o 40%), mieleckiej SSE (o 33%), kamiennogórskiej SSE (o 28%), tarnobrzeskiej SSE (o 27%), SSE Starachowice oraz legnickiej SSE (o 22%), warmińsko-mazurskiej SSE (o 21%), w suwalskiej SSE (o 6%) i katowickiej SSE (o 3%). W pozostałych

12 50 pięciu strefach zatrudnienie nie osiągnęło jeszcze planowanego pułapu. Najmniejsza liczba pracujących w stosunku do deklaracji występuje w krakowskiej SSE, gdzie wskaźnik ten wynosi niespełna 37%. Najwięcej pracujących skupiają firmy umiejscowione w katowickiej SSE ( osób), m.in. za sprawą kilku dużych inwestorów, którzy zatrudniają ponad 1000 osób (Duda-Bis Sp. z o.o osoby, Opel Polska Sp. z o.o osób, Fiat-GM Powertrain Polska Sp. z o.o osoby, Lear Corporation Poland II Sp. z o.o osób, Isuzu Motors Polska Sp. z o.o osoby). Na drugim miejscu pod względem liczby pracujących znajduje się mielecka SSE (8348 osób), w której największymi pracodawcami są firmy: Lear Automotive (zatrudniająca 2208 osób), BRW (1306 osób) i Kamax Mielec (1199 osób). Stosunkowo dużą liczbę pracujących skupia także wałbrzyska SSE (7548 osób) oraz tarnobrzeska SSE (7171 osób). Tabela 4. Zatrudnienie w specjalnych strefach ekonomicznych w Polsce Inwestycje (mln zł) Inwestycje Specjalna strefa zrealizowane do ekonomiczna zadeklarowane zrealizowane w zezwoleniach zadeklarowanych (%) Kamiennogórska ,9 Katowicka ,5 Kostrzyńsko-słubicka ,2 Krakowska ,8 Legnicka ,7 Łódzka ,7 Mielecka ,0 Pomorska ,6 Słupska ,8 Starachowice ,8 Suwalska ,1 Tarnobrzeska ,6 Wałbrzyska ,2 Warmińsko-mazurska ,9 Razem ,4 Źródło: Specjalne strefy ekonomiczne, stan na dzień 31 marca 2004 r., Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa, październik 2004.

13 Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych 51 W wielu wypadkach duża liczba zatrudnionych wiąże się ze znacznymi nakładami inwestycyjnymi, chociaż nie jest to regułą. Należy zwrócić uwagę, że wyższym nakładom inwestycyjnym w strefach nie odpowiada proporcjonalny wzrost liczby pracujących w nich. Wzrost inwestycji łącznie we wszystkich strefach w stosunku do wartości deklarowanych o 41% powoduje zwiększenie zatrudnienia tylko o 8%. Oznacza to, że przedsiębiorstwa stosują nowoczesne technologie produkcji, w których możliwe jest zwiększenie wydajności bez tworzenia dodatkowych miejsc pracy. Bardziej kapitałochłonne branże są z reguły mniej pracochłonne Struktura branżowa i kapitałowa firm funkcjonujących w specjalnych strefach ekonomicznych Wśród przedsiębiorstw działających w specjalnych strefach ekonomicznych występuje duża różnorodność, jeśli chodzi o podejmowane branże działalności. Dzieje się tak, ponieważ na ogół nie określa się preferowanych dziedzin działalności i nie stanowi to kryterium przyjmowania firm do stref i udzielania im zezwoleń na działalność gospodarczą. Z wyjątkiem jedynie krakowskiej SSE, która jak już wspomniano, skupiać ma na swoim terenie firmy działające w branżach wysokiej technologii. Wśród siedmiu dotychczas prowadzących działalność w krakowskiej SSE przedsiębiorstw, występują firmy prowadzące usługi związane z informatyką, przetwarzaniem komputerowym i świadczeniem usług transmisji danych. Największe inwestycje poczyniła firma RR Donnelley Poland Sp. z o.o. działająca w branży papierniczej (230,7 mln zł, tj. 70% łącznych nakładów poniesionych w strefie). W strukturze branżowej przedsiębiorstw działających w obrębie specjalnych stref ekonomicznych w Polsce pod względem rozmiarów nakładów inwestycyjnych dominuje branża motoryzacyjna skupiająca ponad 42% kapitału, tj. 6611,3 mln zł (tabela 5, rys. 1). W zrealizowanych nakładach inwestycyjnych prawie 13% stanowią inwestycje z branży przetwórstwa tworzyw sztucznych (2017,7 mln zł). Branża drzewna skupia 8% dokonanych inwestycji (1283 mln zł). W produkcję wyrobów z surowców niemetalicznych zaangażowane jest 7% kapitału (1102 mln zł). Należy zaznaczyć, że wielkość inwestycji w danej branży nie idzie w parze z ilością działających w niej firm. Głównymi przedstawicielami w dominującej branży motoryzacyjnej są pojedyncze przedsiębiorstwa, najczęściej filie wielkich światowych koncernów. Ich inwestycje znacznie przewyższają pozostałe, ulokowane w strefach. Przemysł motoryzacyjny dominuje w pięciu z trzynastu stref: katowickiej, wałbrzyskiej, legnickiej, kamiennogórskiej i tarnobrzeskiej.

14 52 Tabela 5. Struktura branżowa nakładów inwestycyjnych w specjalnych strefach ekonomicznych w Polsce Specjalna strefa ekonomiczna Wartość inwestycji w poszczególnych branżach (mln zł) Kamiennogórska 17,0 7,3 0,0 2,0 0,0 7,0 5,7 2,6 0,5 2,6 46,9 2,4 0,0 94,0 Katowicka 269,8 43,1 65,6 60,7 81,3 459,1 749,7 212,5 38,9 62,1 4165,2 0,0 3,0 6211,0 Kostrzyńsko-słubicka 99,4 25,0 0,0 381,8 0,0 124,1 4,0 5,8 14,6 0,0 0,0 4,0 2,3 661,0 Krakowska 0,0 0,0 0,7 230,7 0,0 0,0 0,0 4,8 0,0 0,0 0,0 0,0 93,8 330,0 Legnicka 19,3 131,3 8,0 0,0 11,7 658,9 0,0 163,6 0,0 0,0 1041,0 0,0 31,2 2065,0 Łódzka 103,3 37,0 0,0 80,7 187,0 79,2 179,3 0,0 0,0 26,5 37,3 20,7 0,0 751,0 Mielecka 33,2 0,2 1132,8 29,6 6,8 83,6 29,0 48,8 12,5 52,7 247,9 232,5 10,4 1920,0 Pomorska 16,5 0,0 0,4 0,1 101,1 53,8 0,6 114,5 0,0 428,0 0,0 0,0 0,0 715,0 Słupska 13,0 0,0 0,0 4,3 0,0 33,4 15,3 15,0 0,0 1,0 0,5 0,0 0,5 83,0 Starachowice 0,0 20,6 0,0 36,5 0,0 0,6 14,8 25,0 3,3 0,1 3,0 49,8 17,3 171,0 Suwalska 24,4 4,3 74,2 33,6 0,0 93,8 31,3 35,4 31,0 22,0 0,0 13,0 0,0 363,0 Tarnobrzeska 7,7 0,8 1,3 0,2 85,3 18,5 35,2 96,3 38,7 5,8 203,5 19,7 0,0 513,0 Wałbrzyska 3,0 10,8 0,0 0,0 54,0 399,1 16,0 85,0 64,0 166,0 863,1 33,0 0,0 1694,0 Warmińsko-mazurska 23,8 0,0 0,0 0,0 7,1 6,6 21,1 0,0 1,6 4,7 2,9 36,2 0,0 104,0 Razem 630,4 280,4 1283,0 860,2 534,3 2017,7 1102,0 809,3 205,1 771,5 6611,3 411,3 158, ,0 Udział (%) 4,02 1,79 8,19 5,49 3,41 12,87 7,03 5,16 1,31 4,92 42,18 2,62 1, branża spożywcza, 2 włókiennicza, 3 drzewna, 4 papiernicza, 5 chemiczna, 6 tworzyw sztucznych, 7 produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych, 8 branża metalowa, 9 maszynowa, 10 produkcja urządzeń elektrycznych, 11 branża motoryzacyjna, 12 produkcja mebli, usługi odzyskiwania mebli, 13 pozostałe Źródło: Specjalne strefy ekonomiczne, stan na dzień 31 marca 2004 r., Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa, październik Razem

15 Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych 53 Pozostałe 1% Branża maszynowa 1% Branża włókiennicza 2% Produkcja mebli 3% Branża chemiczna 3% Branża spożywcza Produkcja urządzeń elektrycznych 4% 5% Branża metalowa 5% Branża papiernicza Produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych 5% 7% Branża drzewna Branża tworzyw sztucznych Branża motoryzacyjna 8% 13% 43% Rys. 1. Struktura branżowa nakładów inwestycyjnych w specjalnych strefach ekonomicznych w Polsce Źródło: Specjalne strefy ekonomiczne, stan na dzień 31 marca 2004 r., Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa, październik W katowickiej SSE z branży motoryzacyjnej pochodzi 4165,2 mln zł ulokowanego kapitału, głównie dzięki inwestycjom firmy Opel Polska Sp. z o.o. w Gliwicach (1630,1 mln zł), Fiat-GM Powertrain Polska Sp. z o.o. w Bielsku-Białej (1448,4 mln zł) i trzech przedsiębiorstw ulokowanych w Tychach: Isuzu Motors Polska Sp. z o.o. (524,4 mln zł), Delphi Polska Automotive System Sp. z o.o. (220,3 mln zł) oraz Lear Corporation Poland II Sp. z o.o. (44,5 mln zł). Branżę tę reprezentuje ponadto osiem drobniejszych firm, produkujących części i akcesoria do pojazdów mechanicznych i ich silników. Łącznie trzynaście przedsiębiorstw tej branży stanowi 20,9 % liczebności firm w katowickiej SSE i 67,1 % wartości zrealizowanych inwestycji. Drugim pod względem wartości inwestycji rodzajem aktywności w katowickiej SSE jest produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych, w której zainwestowany kapitał wynosi 749,7 mln zł, tj. 12% ogólnej wartości inwestycji w strefie. Kolejna branża to produkcja tworzyw sztucznych, w której inwestycje osiągają 459,1 mln zł, czyli 7,4% ogólnej ich wartości w strefie.

16 54 W wałbrzyskiej SSE także dominuje branża motoryzacyjna i obejmuje 863,1 mln zł, tj. 50,9% łącznej wartości inwestycji. Jej czołowym przedstawicielem jest Toyota Motor Manufacturing Poland Sp. z o.o. w Wałbrzychu. Ponadto 399,1 mln zł zainwestowały przedsiębiorstwa wytwarzające produkty z tworzyw sztucznych. Funkcjonuje tu sześć przedsiębiorstw tej branży, które skupiają 23,5% kapitału strefy. W legnickiej SSE branża motoryzacyjna obejmuje połowę wartości inwestycji (50,4%), tj mln zł. Reprezentują je dwie firmy z Polkowic: Volkswagen Motor Polska Sp. z o.o. oraz Sitech Sp. z o.o. Ponadto 658,9 mln zł, czyli 31,9% ogólnej wartości inwestycji, zainwestowano w produkcję tworzyw sztucznych. Branża motoryzacyjna dominuje także w kamiennogórskiej SSE. Inwestycja firmy Takata-Petri Parts Polska Sp. z o.o. w Kamiennej Górze, produkującej części i akcesoria do pojazdów mechanicznych i ich silników, wynosząca 46,9 mln zł stanowi 49,9% łącznej wartości zainwestowanego kapitału w strefie. Pozostałe przedsiębiorstwa strefy dokonały drobne inwestycje, w tym najwięcej w branży spożywczej, która skupia 18% kapitału strefy, tj. 17,0 mln zł. Do stref, w których dominuje branża motoryzacyjna, należy również tarnobrzeska SSE. Wartość kapitału zainwestowanego w tej branży wynosi 203,5 mln zł, tj. 39,7% nakładów w strefie, do czego przyczyniają się w większości inwestycje firmy Stahlschmidt & Maiworm Sp. z o.o. w Stalowej Woli, produkującej felgi aluminiowe do samochodów. Ponadto licznie reprezentowana jest tutaj branża metalowa, z kapitałem w wysokości 96,3 mln zł, stanowiącym 18,8% wszystkich inwestycji. W strefie tej funkcjonuje kilkanaście spółek wchodzących w skład Holdingu Huta Stalowa Wola, a także przedsiębiorstwa kooperujące z nimi. W najwcześniej utworzonej mieleckiej SSE dominuje branża drzewna, w której inwestycje wynoszą 1132,8 mln zł i stanowią 59% łącznej wartości kapitału ulokowanego w strefie. Znaczny odsetek w strukturze inwestycji skupia związana z nią branża produkcja mebli 12,1%, tj. 232,5 mln zł. Największe wśród działających w branży drzewnej i meblarskiej są usytuowane w Mielcu firmy: Krono-Wood Sp. z o.o. oraz BRW Sp. z o.o. Ponadto w mieleckiej SSE 12,9% kapitału skupiają firmy branży motoryzacyjnej, które zainwestowały 247,9 mln zł. Także w SSE Starachowice i warmińsko-mazurskiej SSE branża meblarska skupia najwięcej inwestycji, tj. odpowiednio 49,8 mln zł i 36,2 mln, co stanowi odpowiednio 29,1% oraz 34,8% ogółu inwestycji w tych strefach. W każdej z nich występuje po kilka niewielkich firm zajmujących się produkcją mebli. Drugą, co do wartości inwestycji w SSE Starachowice jest branża papiernicza (36,5 mln zł, czyli 21,3% łącznej wartości inwestycji), a w warmińsko-mazurskiej SSE branża spożywcza (23,8 mln zł, tj. 22,9% ogółu zainwestowanego kapitału). W łódzkiej SSE działalność gospodarcza koncentruje się głównie w branży chemicznej (w której

17 Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych 55 inwestycje wynoszą 187 mln zł, czyli 24,9% kapitału w strefie) oraz w produkcji wyrobów z surowców niemetalicznych (179,3 mln zł, 23,9%). W suwalskiej SSE oraz słupskiej SSE największy zakres działalności stanowi produkcja tworzyw sztucznych. Inwestycje tej branży wynoszą w nich 93,8 mln zł i 33,4 mln zł, co daje odpowiednio 25,8% i 40,2% udziału w ogólnej wartości zainwestowanego kapitału. W pomorskiej SSE największy udział mają inwestycje z zakresu produkcji urządzeń elektrycznych, tj. 59,9%, na co składa się 428 mln zł dokonanych inwestycji. W kostrzyńsko-słubickiej SSE największy udział w strukturze kapitałowej stanowi branża papiernicza (57,8%, co odpowiada 381,8 mln zł) za sprawą największego inwestora tej strefy ICT Sp. z o.o. z Kostrzyna produkującego papier toaletowy. Pod względem kraju pochodzenia, w specjalnych strefach ekonomicznych w Polsce dominuje kapitał amerykański, którego udział w dokonanych inwestycjach wynosi 25,5% (rys. 2.). Ulokowany jest on głównie w katowickiej SSE, w której występuje 85% wszystkich inwestycji amerykańskich. Holandia Szwecja Hiszpania Pozostałe Francja 2% 2% 2% 3% 3% Japonia Australia Włochy 7% 7% 9% Niemcy 17% Polska 22% USA 26% Rys. 2. Struktura kapitałowa nakładów inwestycyjnych w specjalnych strefach ekonomicznych w Polsce Źródło: Specjalne strefy ekonomiczne, stan na dzień 31 marca 2004 r., Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa, październik 2004.

18 56 Drugą grupę, co do wielkości inwestycji, stanowią polskie przedsiębiorstwa, których udział wynosi 22,3%. W strukturze kapitałowej inwestycji duży udział posiadają ponadto przedsiębiorstwa z kapitałem niemieckim (17%). Ponad 60% firm niemieckich zgromadzonych jest w legnickiej SSE. Kolejną pozycję, z 9% udziałem, posiadają inwestycje włoskie, które zostały zrealizowane w katowickiej SSE i kostrzyńsko-słubickiej SSE. Udział firm austriackich i japońskich w strukturze inwestycji wynosi po 7%. Te pierwsze występują głównie w mieleckiej SSE, a drugie w strefach: wałbrzyskiej i katowickiej. Największy odsetek firm z udziałem kapitału zagranicznego odnotowano w kostrzyńsko-słubickiej SSE i legnickiej SSE, gdzie ich udział wynosi 90% zainwestowanego kapitału. Najmniej spółek z udziałem zagranicznym występuje w Suwalskiej SSE i Słupskiej SSE, w których ich udział stanowi poniżej 20%. 3. Uwagi końcowe Specjalne strefy ekonomiczne są ważnym instrumentem polityki regionalnej. Bezpośrednim efektem ich utworzenia w Polsce jest napływ nowych inwestycji kapitałowych oraz stworzenie nowych miejsc pracy. Inwestycje wiążą się często z transferem wiedzy na temat nowych technologii, a także nowocześniejszych sposobów organizacji pracy, które uczą pracowników wzrostu dyscypliny i wydajności, a często wymagają podwyższenia kwalifikacji, przyczyniając się do wzrostu jakości zasobów pracy. Specjalne strefy ekonomiczne wywierają ponadto pewne pozytywne efekty pośrednie. Przejawiają się one w tworzeniu warunków do ożywienia gospodarczego także w otoczeniu stref, poprzez aktywizację powiatów i regionów, na których terenie są one położone. Specjalne strefy ekonomiczne generują miejsca pracy również poza swoimi granicami, głównie w usługach bytowych, transportowych czy finansowych, a także w budownictwie. Nowe miejsca pracy powstają także w firmach kooperujących z przedsiębiorstwami ulokowanymi w strefach. Strefy mają zatem istotny wpływ na poprawę sytuacji na lokalnym rynku pracy, a także przyczyniają się do dywersyfikacji działalności gospodarczej w regionie. Ponadto infrastruktura budowana na potrzeby firm strefowych w wielu wypadkach służy również lokalnej ludności. Stosunkowo największym stopniem wykorzystania terenu, jak też wartością dokonanych inwestycji oraz wielkością zatrudnienia odznaczają się strefy powstałe najwcześniej. Ogólnie poziom zagospodarowania stref nie jest wysoki, dlatego wydaje się, że liczba czternastu ustanowionych specjalnych stref w Polsce jest stanowczo za duża. Nadmierna ilość stref prowadzi do sytuacji wzajemnej konkurencji pomiędzy nimi w staraniu o pozyskiwanie inwestycji. Przedsiębiorstwa funkcjonujące w specjalnych strefach ekonomicznych, poza kilkoma przypadkami dużych inwestycji (głównie w branży motoryzacyjnej), należą raczej do niewielkich.

19 Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych 57 Okazuje się, że atrakcyjne wsparcie finansowe nie jest wystarczającą zachętą do lokowania inwestycji na terenach słabo rozwiniętych, o niskim poziomie rozwoju infrastruktury technicznej oraz oddalonych od europejskich i krajowych centrów aktywności gospodarczej z równocześnie słabo rozwiniętymi powiązaniami komunikacyjnymi. Inwestorzy zagraniczni preferują tereny zachodniej Polski oraz strefy umiejscowione w bliskości dużych aglomeracji. Znikome zainteresowanie wykazują słabiej rozwiniętymi wschodnimi terenami Polski, na których terenie inwestują głównie polskie przedsiębiorstwa, o niewielkich nakładach inwestycyjnych. Istnieje obawa, że w ich przypadku pojawia się efekt substytucji, co oznacza, że firmy przenoszą swoją działalność gospodarczą do specjalnej strefy, a równocześnie zaprzestają lub ograniczają produkcję w poprzednim miejscu lokalizacji. Istnieją także dobre strony takiej sytuacji, gdyż firmy działające w strefach i korzystające z pomocy publicznej mogą przeznaczać większą ilość środków finansowych na rozwój i nowe inwestycje. Po 2001 r. nastąpił spadek dynamiki udzielania zezwoleń i tempa napływu kapitału na tereny stref. Należy sądzić, że zmiany warunków funkcjonowania stref, na znacznie mniej korzystne dla przedsiębiorstw, spowodowały spadek zainteresowania nimi potencjalnych inwestorów. Wydaje się, że w odczuciu inwestorów zagranicznych Polska utraciła w pewnym stopniu swoją wiarygodność inwestycyjną. Pewne obawy dotyczą przyszłości funkcjonowania firm, które podjęły działalność gospodarczą w Polsce na obszarach specjalnych stref ekonomicznych. Nie wiadomo bowiem, jakie podejmą działania po wygaśnięciu stref. Jednakże można sądzić, że znaczna część przedsiębiorców, zwłaszcza zagranicznych, zmieni miejsce swojej lokalizacji w poszukiwaniu bardziej atrakcyjnej lokalizacji. Szczególnie, że w większości są to filie dużych firm, stworzone dla celów produkcyjnych, które mogą być z łatwością przeniesione w inne miejsce. The Effects of Special Economic Zones in Poland as an Instrument of Regional Policy In this article, the author presents the effects of special economic zones in Poland as an instrument of regional policy focussed on raising the level of development of regions and strengthening their competitiveness. The author discusses the conditions for the functioning of special economic zones in Poland. She also conducts an analysis of the effects of the 14 existing zones in Poland with respect to the size of investment in them, the level of employment, and the branch structure of the enterprises operating within them.