ADMINISTRACJA PUBLICZNA PUBLIC ADMINISTRATION

Transkrypt

1 ADMINISTRACJA PUBLICZNA Studia krajowe i międzynarodowe National and International Studies PUBLIC ADMINISTRATION N r 2 ( 16 ) Wyższa Szkoła Administracji Publicznej im. Stanisława Staszica w Białymstoku

2 RADA NAUKOWA Przewodnicząca: Barbara Kudrycka (Uniwersytet w Białymstoku) Członkowie: Kathleen Clark (Washington University), Jak Jabes (National University of Singapore, Lee Kuan Yew School of Public Policy), György Jenei (Corvinus University of Budapest, Centre of Public Affairs Studies), Juraj Nemec (University of Matej Bel, Banska Bystrica, Faculty of Economics), B. Guy Peters (University of Pittsburgh, Departament of Political Science), Martin Potůček (Charles University in Prague), Tiina Randma-Liiv (Tallin University of Technology), Allan Rosenbaum (Florida International University), Miren Sarasibar (Public University of Navarra, Faculty of Law), Bogusław Cudowski (Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Prawa) Bogdan Dolnicki (Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Prawa i Administracji) Jan Głuchowski (Katolicki Uniwersytet Lubelski, Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji) Dariusz R. Kijowski (Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Prawa) Jerzy Kopania (Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Filologiczny) Witold Mikułowski (Krajowa Szkoła Administracji Publicznej) Agnieszka Pawłowska (Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Socjologiczno Historyczny ) Stanisław Prutis (Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Prawa) Jerzy Stelmasiak (Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie, Wydział Prawa i Administracji) Halina Święczkowska (Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Prawa) Elżbieta Ura (Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Prawa i Administracji) Marek Wierzbowski (Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i Administracji) REDAKCJA Patrycja Joanna Suwaj redaktor naczelny Julita Sitniewska zastępca redaktora naczelnego Joanna Leszczyńska sekretarz redakcji Marek Budkiewicz webmaster, dystrybucja, sprzedaż ADRES REDAKCJI Wyższa Szkoła Administracji Publicznej Białystok, ul. Dojlidy Fabryczne jleszczynska@wsap-live.edu.pl Skład, łamanie, druk AIDA s.j Choroszcz, Porosły 22A tel NAKŁAD: 200 egz. Copyright Wyższa Szkoła Administracji Publicznej im. Stanisława Staszica w Białymstoku ISSN Redakcja nie zwraca materiałów nie zamówionych. Zastrzegamy sobie prawo skracania i adiustacji tekstów oraz zmiany ich tytułów Administracja publiczna. Studia krajowe i międzynarodowe jest półrocznikiem o profilu naukowym i profesjonalnym. Zajmuje się różnymi aspektami administracji publicznej i w tym kontekście problemami administracji publicznej w wymiarze interdyscyplinarnym. Pismo znajduje się na liście czasopism punktowanych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z liczbą 6 punktów za każdą publikację naukową.

3 SPIS TREŚCI CONTENT Słowo wstępne 7 Instytucje / Institutions Elżbieta Czykwin 11 Mniejszości narodowe i etniczne a samorząd (w świetle ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym ) National and ethnic minorities and the government (in light of the act On national and ethnic minorities and regional language ) Alicja Jochymczyk 23 Status pracownika samorządowego na przestrzeni xx lat funkcjonowania samorządu zagadnienia ogólne Status of self-government worker over 20 years of existing of self-government general issues Agnieszka Pawłowska 41 Odpowiedzialność administracji w społeczeństwie informacyjnym Accountability of public administration in an information society Instytucje / Institutions Jarosław Dobkowski 57 Zróżnicowanie charakteru prawnego uchwał rady gminy (uwagi de lege lata) The diversity of the legal nature of the resolutions of the municipal council (comments de lege lata) Dariusz R. Kijowski 69 Samorządowe kolegia odwoławcze po dwudziestu latach funkcjonowania Local government appeal boards after twenty years of operation Marek Stefaniuk 89 Ewolucja rozwiązań prawnych dotyczących powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów Evolution of legal solutions concerning the poviat (urban) consumer advocate.

4 Anna Wierzbica 99 Samorządowe przepisy antykorupcyjne postulaty de lege ferenda Anticorrupting self-government regulations postulates de lege ferenda Procedury / Procedures Arkadiusz Bieliński 119 Postępowanie grupowe, nowa instytucja w polskim systemie prawnym wprowadzenie Group action, a new regulation in Polish legal system introduction Joanna Jagoda 129 Komunalny wniosek o zbadanie konstytucyjności aktu normatywnego Communal application for the examination of constitutionality of the normative act Aleksander Marekwia 139 Prekluzja roszczenia o zapłatę renty planistycznej Time-barred "claims" for payment of the pension planning Alina Miruć 149 Nadzór pedagogiczny w oświacie wybrane zagadnienia Pedagogical supervision in education selected issues Piotr Pietrasz, Krzysztof Teszner 159 Elementy kontradyktoryjności w procedurze podatkowej prowadzonej przez samorządowe organy podatkowe wybrane zagadnienia Items to be heard in the tax procedure carried out by local tax authorities selected issues Zasady / Rules Adam Doliwa 179 Podmiotowość prawna jako element prawnoustrojowej konstrukcji jednostek samorządu terytorialnego Legal subjectivity as an element of the legal structure of local government units Bogdan Dolnicki 187 Ustrój metropolii współczesne koncepcje The political system of metropolis modern concepts Aneta Giedrewicz Niewińska 207 Ograniczenia zatrudniania cudzoziemców w polskiej administracji samorządowej Restrictions on employment of foreigners in Polish local government administration

5 Joanna M. Salachna 219 Granice legislacji samorządu terytorialnego w sprawach finansowych rzeczywistość na tle wzorca normatywnoprawnego The boundaries of local government legislation on financial matters the reality on the background of the norm pattern Piotr Sitniewski 231 Jawność majątkowa funkcjonariuszy samorządowych szczebla wojewódzkiego w Polsce raport z badań The rule of transparency of the declarations of income at the regional level in polish selfgovernment research report Polityka / Policy/Politics Renata Cybulska, Adrian Faruga 251 Przekazywanie zadań gminy Spółkom prawa handlowego Transmission of the commune s tasks to commercial companies Dorota Dąbek 265 O praktyce stanowienia prawa miejscowego najczęściej popełniane błędy prawotwórców lokalnych The practice of local law constituting the most common mistakes made by local law creators Agnieszka Zemke Górecka 279 Konsekwencje organizacyjno-prawne statusu organu założycielskiego jednostek samorządu terytorialnego Consequences of organizational and legal status of the founding body of local government units Sprawozdania / Reports Małgorzata Wenclik 297 Sprawozdanie z konferencji V Kongres Obywatelski Idea Polski XXI wieku Podmiotowi Polacy Podmiotowa Polska

6

7 Słowo wstępne Polskie prawo administracyjne wydaje się być w kryzysie. Wystarczy zajrzeć do Dziennika Ustaw, który jeszcze 30 lat temu był tygodnikiem, dziś zaś jest rzeczywiście dziennikiem: w ostatnich latach corocznie ok. 250 numerów (w tym roku ponad 1600 pozycji), dwa razy więcej niż jeszcze dziesięć lat temu, prawie trzy razy więcej niż przed dwudziestu laty, pięć razy tyle co w latach 70-tych ub. wieku. Nikt tego nie jest w stanie przeczytać, nie mówiąc o poznaniu zawartości. Dyskusja nad projektami jest często pozorna, tzn. ogłasza się ją, ale rzadko wyciąga się wnioski ze zgłaszanych uwag; dotyczy to także komisji sejmowych. Bywa, że akty prawne są nowelizowane zanim zdążą wejść w życie. Do tego trzeba jeszcze dodać nie zawsze adekwatną implementację do polskiego porządku prawego przepisów prawa europejskiego. Ginie sens regulacji, i trudno się dziwić. W interpretacji prawa króluje prymitywna dogmatyka prawa podlewana sosem wykładni celowościowej. Kancelarie prawne coraz częściej stosują różne klauzule ostrożnościowe, bo nieraz po prostu nie sposób ustalić treści normy prawnej. Miejsce demokratycznego państwa prawa coraz widoczniej zajmuje biurokratyczne państwo prawa, w którym mechanizmy zarządzania publicznego regulowane są coraz bardziej szczegółowymi przepisami hamującymi konieczną aktywność władz i instytucji publicznych, co dotyczy przede wszystkim samorządu terytorialnego. Wydłuża się czas procedur decyzyjnych, a jedyną troską urzędników jest stosowne zabezpieczenie się przed organami kontrolnymi. Nic w tym dziwnego, skoro biurokratyczne państwo prawa jest coraz bardziej opresywne: instytucje kontrolne robią wszystko, by znaleźć naruszenie prawa, choćby najdrobniejsze. Fundamentalna zmiana ustroju administracyjnego państwa, jaką było w 1990 r. przywrócenie samorządu terytorialnego, nie doprowadziła do istotniejszych zmian w polityce legislacyjnej. Regulacja ustawowa, a w ślad za nią orzecznictwo organów nadzorczych i sądów administracyjnych nie bierze pod uwagę nowego ładu konstytucyjnego Polski. O ile jednak w ramach systemu jednolitej władzy państwowej każdy ruch organu terenowego musiał być opisany w przepisach i jeszcze obwarowany dziesiątkami uzgodnień, bo wszelkie rozstrzygnięcia podejmowane w obszarze zarządzania publicznego skutkowały bezpośrednio tak w sferze zasadniczej linii polityki państwa jak i w sferze

8 Słowo wstępne własności państwowej i finansów państwa, o tyle obecnie samorząd z mocy Konstytucji cieszy się atrybutem samodzielności prawnej: przede wszystkim politycznej i gospodarczej (majątkowej), ale także administracyjnej. Trzeba więc pilnie pod tym kątem zmienić politykę legislacyjną: przywrócić znaczenie prawne klauzul generalnych, zminimalizować szczegółowość regulacji ustrojowych dotyczących samorządu zaś w sferze prawa materialnego twardo regulować jedynie te zagadnienia, które łączą się z prawami podmiotowymi jednostki. Są liczne przykłady wskazujące na to, że w omawianej dziedzinie orzecznictwo nadzorcze i sądowe często nie uwzględnia ducha i litery Konstytucji, co ma znaczenie zwłaszcza w sferze wykładni systemowej. Dotyczy to przede wszystkim aktów prawa miejscowego i aktów polityki lokalnej kwestionowane bywają projektowane tą drogą działania organizatorskie władz samorządowych oraz ustalane w tych aktach uprawnienia obywateli, bowiem nie było wystarczająco szczegółowej podstawy prawnej. Tymczasem chodzi o samodzielność samorządu o jego własną politykę społeczną i gospodarczą, bo na tym przecież ta samodzielność polega. Co innego, gdyby samorząd ograniczał bez podstawy prawnej prawa i wolności jednostki. Uważam, że do podstawowych kwalifikacji organów nadzoru należy umiejętność rozpoznania różnicy między ustanowieniem uprawnienia a nałożeniem obowiązku (ograniczeniem prawa podmiotowego). Pozwalam sobie pisać o tych sprawach tu, w Słowie wstępnym do kolejnego numeru Zeszytów Naukowych WSAP, bowiem pragnę ośmielić Czytelników i Autorów do głębszej refleksji nad stanem prawa administracyjnego, zwłaszcza prawa samorządowego, a także nad zagadnieniami wykładni. Gdy pomija się tę problematykę, coraz trudniej jest dziś pisać (i czytać) o szczegółowych zagadnieniach prawnych. Prawo administracyjne było zawsze i jest też dzisiaj prawem szczegółu jednak bez zasygnalizowanego wyżej kontekstu ogólnego często nie da się o tych szczegółach rozsądnie rozmawiać. Michał Kulesza Profesor Uniwersytetu Warszawskiego Warszawa, w grudniu 2010

9 Obywatel Citizen

10

11 Elżbieta Czykwin * Mniejszości narodowe i etniczne a samorząd (w świetle ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym ) Streszczenie Minęło niedawno pięć lat od uchwalenia przez Sejm RP ustawy "O mniejszościach narodowych etnicznych oraz języku regionalnym". To, jak przebiega realizacja postanowień Ustawy jest analizowane dwoma drogami. Pierwszą, bardziej ogólną stanowi prezentacja i omówienie wyników Raportu Najwyższej Izby kontroli (NIK) z maja 2010 r. Drugą zaś, bardziej szczegółową, działalność samorządową w kwestii mniejszości, na przykładzie Sejmiku Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Jednym z ważnych wniosków w ocenie realizacji Ustawy jest zwrócenie uwagi na fakt iż dane Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 roku, w kwestii mniejszości narodowych i etnicznych nie są wiarygodne. Podkreślić należy, w świetle badań za niezadawalającą uznać należy wiedzę większości w kwestiach mniejszości narodowych i etnicznych. Stopień integracji poszczególnych mniejszości, nie jest jednakowy. Rzeczywista pomoc państwa świadczona mniejszościom narodowym jest na poziomie możliwości państwa, ale poniżej oczekiwań samych beneficjentów. Z całą pewnością zapisy ustawy o dostępie mniejszości narodowych do mediów publicznych nie są w pełni realizowane. National and ethnic minorities and the government (in light of the act On national and ethnic minorities and regional language ) Summary It has been just five years since the enactment by the parliament of the Law "On national and ethnic minorities and regional language." * dr hab., prof. Wyższej Szkoły Administracji Publicznej im. S. Staszica w Białymstoku, Zakład Stosunków Międzykulturowych Wyższej Szkoły Administracji Publicznej im. S. Staszica w Białymstoku.

12 12 Elżbieta Czykwin The implementation of the Act is examined in two ways. The first, a more general presentation and discussion, is the result of the Report of the Supreme Chamber of Control (NIK) of May And the other one, more detailed, the activity of the local authorities in the minority, for example, the Parliament of the Province of Warmia and Mazury. One of the important factors in the evaluation of the implementation of the Act is to draw attention to the fact that the data from the Census of Population and Housing 2002 at the national and ethnic minorities level are not reliable. It should be emphasized in the light of research that the knowledge of most issues of national and ethnic minorities should be regarded as unsatisfactory. The degree of certain minority integration is not identical. The actual state aid provided to national minorities remains at the level of the state s capacity, but below the expectations of the beneficiaries themselves. Certainly provisions of the Act on minority s access to the public media are not fully realized. * * * Minęło pięć lat od uchwalenia przez Sejm RP Ustawy O mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym (6 styczeń, 2005r.). Prace nad Ustawą trwały kilkanaście lat a jej uchwaleniu towarzyszyły gorące dyskusje i spory. Wielki przyjaciel mniejszości, przewodniczący sejmowej Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych Jacek Kuroń nie doczekał jej uchwalenia. Zmarł 17.VI r. Do niewątpliwych zalet Ustawy należy to, że w jednym akcie prawnym zawarte zostały przepisy gwarantujące zamieszkującym w Polsce mniejszościom narodowym i etnicznym prawo do zachowania własnej tożsamości narodowej, prawo do zachowania i rozwoju własnej kultury, języka i tradycji. Innym walorem Ustawy było utworzenie Komisji Wspólnej Rządu i przedstawicieli mniejszości w ramach której możliwe stało się omawianie i rozwiązywanie zaistniałych problemów. Mniejszościom ustawowo zagwarantowano możliwość posługiwania się językiem ojczystym w miejscach publicznych a także możliwość używania dwujęzycznych nazw miejscowości. Prawa wszystkich obywateli polskich innej niż polska narodowości zostały ujednolicone, tak, że identyczne prawa przysługują dziś obywatelom każdej z dziewięciu wskazanych przez ustawę mniejszości: Białorusinów, Czechów, Litwinów, Niemców, Ormian, Rosjan, Słowaków, Ukraińców i Żydów; zaś za mniejszości etniczne uznano: mniejszość karaimską, łemkowską, romska i tatarską. 1 Za język regionalny uznano język kaszubski. Zgodnie z art. 18 Ustawy, organy władzy publicznej są obowiązane podejmować odpowiednie środki w celu wspierania działalności zmierzającej do ochrony, zachowania i rozwoju tożsamości kulturowej mniejszości. Na mocy omawianej Ustawy nastąpiło scedowanie szeregu decyzji dotyczących mniejszości narodowych na lokalne gremia samorządowe, dając im możliwości prawne do realizowania własnej polityki wspierania inicjatyw służących zachowaniu tożsamości narodowej i kulturowej mieszkańców w sposób, który uważają one za właściwy. W intencji prawodawców nastąpiło, w związku z tym upodmiotowienie, usamodzielnienie i uelastycznienie decyzji samorządów na te- Poza ustawą pozostawiono liczne grupy etniczne nowych emigrantów np. Wietnamczyków, Czeczenów, Greków i Macedończyków jako społeczności nie związane tradycyjnie z ziemiami polskimi. Mimo zgłaszanych postulatów także Ślązacy nie zostali uznani za mniejszość etniczną podobnie jak Górale Podhalańscy czy Wielkopolanie. Także język śląski czy kaszubski nie jest uznawany za język regionalny. Decyzje te do dziś budzą liczne emocje szczególnie wśród sympatyków Ruchu Autonomii Śląska. Podobnie jak Górale Podhalańscy czy Wielkopolanie. Także język śląski czy kaszubski nie jest uznawany za język regionalny. Decyzje te do dziś budzą liczne emocje szczególnie wśród sympatyków Ruchu Autonomii Śląska.

13 Mniejszości narodowe i etniczne a samorząd (w świetle ustawy o mniejszościach narodowych 13 renie których zamieszkują mniejszości. Celem tego artykułu jest wskazanie i próba oceny realizacji zamysłu Ustawy w praktyce samorządowej. 1. Definicja pojęcia mniejszość narodowa O tym jak trudna prawnie jest materia związana z regulacjami praw mniejszości narodowych dobitnie wskazuje problem zdefiniowania rozumienia pojęcia mniejszości narodowe, tym bardziej, że przyjęta definicja musi być zgodna z obowiązującymi regulacjami w Unii Europejskiej i na świecie. Problem definicji mniejszości narodowych podobnie jak narodu jest wysoce złożony. Trudności te wynikają z niejednolitej terminologii prawniczej, złożonej i często niepowtarzalnej sytuacji grup mniejszościowych w danych państwach oraz z tego, że narodowość osoby jest przede wszystkim kwestią świadomości, samoświadomości i przynależności do określonej grupy. Z racji tych trudności Inicjatywa Środkowoeuropejska w tekście Instrument ochrony praw mniejszości narodowych z 1994 roku, w art. 1, prezentuje definicję terminu mniejszość narodowa ale definicja ta ma charakter deklaracji politycznej i nie ma rangi umowy międzynarodowej i dlatego nie posiada mocy prawnej. W omawianej tu Ustawie przyjęto definicję dystynktywną a więc wskazującą na podmioty ustawy. Obok takiej praktyki stosuje się też w prawodawstwie europejskim pomijanie terminu mniejszość narodowa, gdzie występuje równoważność pojęcia narodowość obywatelstwo, dla którego opozycję stanowi pojęcie cudzoziemca 2.Władze danego państwa mają, w rozumieniu prawa międzynarodowego, pewien zakres swobody w uznawaniu danej grupy za mniejszość narodową. Obawy przed separatyzmem i dążeniami autonomicznymi oraz niejednorodność samych grup mniejszościowych (np. osoby, które formalnie są ich członkami ale nie chcą być traktowane jako ich przedstawiciele) stanowią problem w uznawaniu kolektywnych praw mniejszości 3. Innym problemem jest ustalenie różnicy między pojęciem etniczny i narodowy. Kwestia: które z tych pojęć ma szerszy zakres jest różnie definiowana. W krajach anglosaskich preferowane jest pojecie etniczności jako nadrzędne wobec kategorii narodowość. W takim ujęciu mniejszość etniczna miałoby szerszy zakres i zawierałoby także w sobie pojęcie mniejszość narodowa. Ta ostatnia stanowiłaby najdojrzalszą formę mniejszości etnicznej. Współcześnie widoczna jest tendencja, aby pojęcie mniejszość narodowa odnosić do mniejszości państwowych natomiast kategorię pojęciową mniejszość etniczna do mniejszości bezpaństwowych to jest nie posiadających własnego państwa (np. Romowie). Jeszcze inną sporną kwestią jest określenie kręgu osób, które należą do mniejszości mogą w związku z tym być chronione. Dokumenty europejskie zawężają ten krąg przede wszystkim do obywateli państwa (a nie zamieszkujących poza jego terytorium) uznawanych przez nie za mniejszości narodowe i etniczne. Najczęściej, w dokumentach europejskich termin mniejszości narodowe jest zastępowany przez etniczne, religijne czy kulturowe mniejszości. W efekcie tylko te mniejszości, które posia- Por. Konwencja Rady Europy Konwencja ramowa o ochronie praw mniejszości narodowych, 1995 i tak np. Niemcy, przystępując do Konwencji uznały za mniejszości narodowe w ramach swojego państwa: Duńczyków, Serbów Łużyckich, członków fryzyjskiej grupy narodowościowej oraz cygańskich grup Sinti i Manusze (nie uznali zaś za mniejszość diaspory polskiej). Por. F. Capotorti, Are Minorities Entitled to Collective International Rights? (in) Y. Dinstein, M. Tabory (eds.) The Protection of Minorities and Human Rights, M. Nijhoff, Dordrecht 1993, s

14 14 Elżbieta Czykwin dają obywatelstwo danego państwa, na terenie którego mieszkają, oraz są językowo i kulturowo związani z narodem ustanowionym jako państwo czy państwo federalne mogą korzystać z ochrony międzynarodowej 4. Kwestia obywatelstwa jest obecnie najbardziej kontrowersyjną sprawą w odniesieniu do ochrony praw mniejszości. Chodzi tu o określenie stosunku do społeczności migranckich, tworzących tzw. nowe mniejszości. Niektórzy ze specjalistów skłonni są sądzić, że imigranci nie mogą zostać uznani za mniejszość z racji ich dobrowolnej asymilacji do społeczeństwa przyjmującego oraz z racji ich braku długotrwałych więzów z krajem macierzystym w wyniku wielopokoleniowego zamieszkiwania w społeczeństwie przyjmującym. Nasuwają się w związku z tym następujące pytania: Czy społeczność imigrancka (np. najnowsza emigracja z Polski do Wielkiej Brytanii) może uzyskać status mniejszości narodowej i jeśli tak, to jakie warunki muszą być spełnione aby taki status mogła uzyskać? W którym momencie swojego pobytu w danym kraju, społeczność imigrantów przekształca się w trwałą mniejszość narodową (etniczną)? Czy taka mniejszość musi być osiedlona na jakimś jednym terenie, skoncentrowana przestrzennie, czy też może zamieszkiwać w diasporze? Jeszcze inny problem prawny i międzynarodowy stanowi ochrona praw mniejszości autochtonicznych, tubylczych (indigeneus people) np. Aborygenów,Indian i innych. Społeczności te są określane w literaturze jako mniejszości kwalifikowane i traktowane przez prawo międzynarodowe jako osobna kategoria. W pewnych krajach tworzą one uznane mniejszości. 2. Realizacja Ustawy w świetle Raportu Najwyższej Izby Kontroli Najwyższa Izba Kontroli Departament Administracji Publicznej od 4 stycznia do 20 kwietnia 2010 r. przeprowadziła kontrolę wykonania budżetu państwa w 2009 roku w części 43 Wyznania religijne oraz mniejszości narodowe i etniczne. W zakresie interesujących w tym artykule kwestii samorządowych, stwierdzono, że jakkolwiek mniejszości mają zagwarantowane prawa, samorządy w niewystarczającym stopniu je wykorzystują. Zdaniem NIK jest wiele niedociągnięć, ale generalnie sytuacja nie jest zła. Instytucje rządowe i samorządy tworzą dobre warunki dla rozwoju kultury, języka i podtrzymywania tożsamości mniejszości narodowych i etnicznych. Na tle sytuacji Romów we Francji Polska wypada dobrze. W latach zostało przeznaczone na finansowe wsparcie mniejszości 500 mln złotych. Jak te pieniądze zostały spożytkowane? Otóż najwięcej zastrzeżeń zgłoszono do współpracy gmin z organizacjami mniejszości. z 18 zbadanych gmin, 11 nie podejmowało inicjatyw przybliżających ogółowi znaczenie mniejszości. trzy gminy, co czwarta szkoła i dwa ośrodki kultury nie współpracowały z lokalnymi organizacjami mniejszości. Nie sprecyzowano ich potrzeb, a w siedmiu gminach spraw mniejszości nie poru- Por. F. Benoit-Rohmer, The Minority Question in Europe Text and commentary, Council of Europe, Strasbourg 1996, s. 15). 5 Najwyższa Izba Kontroli. Departament Administracji Publicznej, Informacja o wyznaniach z kontroli wykonania w 2009 roku budżetu państwa w części 43 Wyznania religijne oraz mniejszości narodowe i etniczne Warszawa, maj 2010.

15 Mniejszości narodowe i etniczne a samorząd (w świetle ustawy o mniejszościach narodowych 15 szano w trakcie obrad rady gminy. Szczególnie dotyczyło to gminy Hajnówka z liczną procentowo mniejszością białoruską. Zdaniem Olgi Rygorowicz, wójta gminy w Hajnówce, współpraca z Muzeum Kultury Białoruskiej osłabła, natomiast nastąpiło szczególne wsparcie Centrum Kultury Białorusi które, Zdaniem Pani Wójt jest bardziej pomocne w staraniach o podręczniki do nauczania języka białoruskiego. W opinii NIK MSWiA zwleka z przekazywaniem dotacji na rzecz organizacji mniejszościowych. Tak np. na 35 złożonych projektów na rzecz społeczności romskiej, terminowo rozpatrzono zaledwie trzy. Dyrektor Muzeum i Ośrodka Kultury Białoruskiej w Hajnówce uważa za niewystarczającą pomoc finansową samorządów dla mniejszości, która jak stwierdza, stanowi połowę mieszkańców gminy. Izba pochwaliła tylko jeden z siedmiu skontrolowanych domów kultury a mianowicie Dom Kultury Litewskiej w Puńsku. Dom dysponuje chórem, teatrem, kapelą ludową dziecięcym zespołem wokalnym oraz zespołem choreograficznym. Do zespołów należy 330 osób. W pełni zadawalająca jest sytuacja jeśli chodzi o podtrzymywanie tożsamości religijnej mniejszości przez szkoły. Zajęcia z religii innej niż rzymsko-katolicka, są prowadzone we wszystkich skontrolowanych szkołach. Problemem są podręczniki szkolne. W dziewięciu na 12 sprawdzanych szkołach brakowało podręczników do obowiązkowych zajęć z języka mniejszości. W trzech nie włączono tego języka do zajęć obowiązkowych. Stwierdzono też braki w podręcznikach do historii i geografii kraju pochodzenia dla mniejszości: niemieckiej, ukraińskiej, białoruskiej i litewskiej. Aż w połowie szkól używane podręczniki były zdezaktualizowane. Za zadowalającą uznano realizację programu romskiego. Jego centralnym elementem jest przyjęty przez rząd (2003 rok) program edukacji dzieci romskich. Jedynie jedna z dziewięciu gmin nie podjęła realizacji tego programu. Na stypendia dla jednego romskiego ucznia wydano rocznie 2,5 tys. złotych. Pomoc udzielana dzieciom romskim stwarza jednak nową sytuację. Zdarza się bowiem, że prowadzi to do dyskryminacji dzieci polskich. Taka sytuacja miała miejsce w Nowej Soli gdzie wydano w 2009 roku 80 tys. złotych, między innymi na wycieczki dla dzieci romskich. Dyrektor szkoły stwierdził, że wiele dzieci polskich nie skorzystało z możliwości wyjazdu na wycieczkę ze względów materialnych. Prezes Stowarzyszenia Romów w Polsce, Roman Kwiatkowski, stwierdził, że tak daleko posunięta pomoc daje Romom rybę zamiast wędki i wpływa na pogorszenie relacji polsko-romskich Działalność samorządowa na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych na przykładzie Sejmiku Województwa Warmińsko-Mazurskiego Województwo Warmińsko Mazurskie stanowić może dogodny przykład wykorzystania postanowień Ustawy w kontekście mniejszości narodowych ponieważ to województwo zamieszkuje największa grupa ludności pochodzenia ukraińskiego oraz druga co do wielkości po Śląsku opol- 6 Badania CBOS z 2008 roku pokazują, że co szósty Polak uważa, że powinny istnieć miejsca rozrywki i wypoczynku, do których wstęp byłby dla Romów zakazany. 42% Polaków uważa, że Romowie mają naturalne predyspozycje do popełniania przestępstw. 83% badanych nie chciałoby, aby Romom świadczono szerszy zakres pomocy niż innym. Są to wyniki zatrważające. Słabą pociechą jest tu fakt, że uprzedzenia Słowaków i Węgrów są jeszcze głębsze.

16 16 Elżbieta Czykwin skim grupa ludności niemieckiej. W tym kontekście teren wspomnianego województwa, nadaje się dobrze do analizy. Ranga spraw mniejszości narodowych została tu zaznaczona przez awans (z dniem 1.I r.) osoby zajmującej się mniejszościami narodowymi i etnicznymi z funkcji pełnomocnika wojewody na pełnomocnika marszałka województwa ds. mniejszości narodowych i etnicznych. Takie umocowanie pełnomocnika ds. mniejszości jako bezpośredniego przedstawiciela Marszałka Województwa, sytuuje go w pozycji bezpośredniego łącznika między samymi mniejszościami a Marszałkiem i Komisją ds. Mniejszości Narodowych i Etnicznych Sejmu RP, co podniosło, możliwość skuteczniejszej realizacji zadań. Dzięki powołaniu pełnomocnika Marszałka do spraw mniejszości nawiązana została współpraca ze wszystkimi stowarzyszeniami środowiskami mniejszości narodowych oraz sformułowany został katalog potrzeb i oczekiwań mniejszości w zakresie ich aktywności kulturalnej, edukacyjnej i społecznej. Została też nawiązana współpraca z Komisją Mniejszości Narodowych Etnicznych Sejmu RP oraz z samorządami miast i gmin zamieszkałych przez większe skupiska mniejszości oraz z środowiskami inicjującymi działania na ich rzecz. W planach Strategii Rozwoju Województwa uwzględnione zostały korzyści wynikające z obecności mniejszości narodowych i etnicznych. Do bardziej wymiernych osiągnięć zaliczyć warto utworzenie filologii ukraińskiej na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim. Uniwersytet prowadzi obecnie studia magisterskie z filologii ukraińskiej wraz z językiem angielskim oraz studia II stopnia filologii ukraińskiej. Na tym kierunku studenci mają prawo do korzystania z zakwaterowania w atrakcyjnie usytuowanym miasteczku studenckim w Olsztynie-Kortowie. Studia przewidują też wymianę studentów z Ukrainą. Innym przykładem działania na rzecz mniejszości narodowych, możliwych dzięki Ustawie jest utworzenie Redakcji Mniejszości Narodowych w Polskim Radiu Olsztyn. Początkowo audycje ukraińskie były nadawane raz w tygodniu po pół godziny. Niespełna rok temu zwiększono znacząco czas emisji programu do codziennych emisji nadawanych rano. Jest to 10-minutowa audycja o charakterze informacyjnym. Po południu nadawana jest 20-minutowa część o charakterze publicystycznym. Stanowiło to odpowiedź na wysoką słuchalność audycji mniejszościowych 7.Przewodniczący Związku Ukraińców w Polsce, stwierdził reasumując sytuację mniejszości narodowych w mediach: Na początku lat 90. Zaczęła się nowa epoka. Zaczęliśmy mieć dostęp do mediów elektronicznych, zwłaszcza do radia. Pojawiły się nowe programy regionalne, najpierw w Radiu Białystok, potem w Olsztynie, możliwe też było utworzenie programu telewizji. Dziś najwspanialej na tym tle wygląda sukces Tełenowyn 8. Górowo Iławieckie jest miejscowością skupiającą największą procentowo liczbę ludności ukraińskiej. W tej miejscowości znajduje się jedyne Liceum ukraińskie (około 400 uczniów) 9,które obecnie zostało przejęte w sensie nadzoru i finansowania przez wojewódzkie władze samorządowej w którym dokończono budowę kompleksu szkolnego o stołówkę. Por. Filimoniuk L. Sprawozdanie z konferencji Mniejszości w mediach elektronicznych modele, wizerunek, oczekiwania, w: Nad Buhom i Nawoju 2001, nr 5-6 (57-58). 8 Ibidem. Tełenowiny są programem mniejszości ukraińskiej nadawanym w III programie ogólnopolskim. 9 Drugą taką gminą są Bartoszyce, gdzie funkcjonuje ukraińska szkoła podstawowa i liceum ogólnokształcące. Elbląski Oddział Towarzystwa Ukraińskiego prowadzi też 16 punktów nauczania języka ukraińskiego i religii.)

17 Mniejszości narodowe i etniczne a samorząd (w świetle ustawy o mniejszościach narodowych 17 Wyrazem akceptacji dla faktu istnienia mniejszości ukraińskiej na terenie Województwa było oficjalne, bezprecedensowe oświadczenie wydane przez Sejmik wojewódzki, potępiające Akcję Wisła. Zgodnie ze Strategią Rozwoju Województwa uchwalonej przez Sejmik, powołane zostało Środkowo-Europejskie Centrum Szkolenia Młodzieży z siedzibą w Górowie Iławieckim. Dobitnym przykładem podniesienia rangi mniejszości ukraińskiej w Województwie jest wzrost, w ostatnich dwóch latach dotacji przeznaczanych na wspieranie inicjatyw kulturalnych mniejszości narodowych i etnicznych: W roku tys. zł, w tys. zł, w tys. zł, w tys. zł, w tys. zł, w tys. zł, w tys. zł, w tys. zł, w tys. zł, w tys. zł + 40 tys. zł na imprezy organizowane pod patronatem Marszałka Województwa. W 2009 roku mniejszość otrzymała dotacje w wysokości 160 tys. zł. Naturalna współpraca środowisk mniejszości z krajami pochodzenia zaowocowała i przyczyniła się do nawiązania kontaktów między środowiskami mniejszości w Polsce a miastami, organizacjami i stowarzyszeniami w Niemczech i na Ukrainie. Spektakularnymi efektami tej współpracy może być powstanie 10 stacji socjalnych Joannitów, budowa domu opieki w Redykajnach (o wartości blisko 16 ml złotych), powstanie czterech stacji Lazarusa świadczących usługi medyczno-pielęgnacyjne, opiekuńcze, transportowe, wypożyczalnie sprzętu, prowadzące szkolenia z zakresu aktywizacji zawodowej oraz banki żywności. Stacje Lazarusa objęły opieką i pomocą kilka tysięcy podopiecznych. Zakupiono sprzęt specjalistyczny dla szpitali, w tym kilka karetek pogotowia oraz sprzęt pożarniczy. Niezwykle bogata jest wymiana na polu kulturalnym z Ukrainą. Wyrazem tego są Dni Szewczenkowskie czy międzynarodowy festiwal Pod wspólnym niebem organizowany wspólnie przez mniejszość niemiecką i ukraińską. Wspomniana wyżej impreza spotkaniowa Spotkanie Pogranicza w Głębocku usytuowanym przy granicy z Obwodem kaliningradzkim, gromadzi kilka tysięcy osób przyjeżdżających z Ukrainy, Niemiec, Rosji i Polski. Rozsadnikiem kultury jest też Zespól Szkół z Ukraińskim Językiem Nauczania w Górowie Iławieckim szczycący się nie tylko wysokim poziomem nauczania ale szeregiem inicjatyw kulturalnych. Wspomniane Środkowo-Europejskie Centrum Szkolenia Młodzieży, inicjuje, koordynuje i prowadzi działalność skierowaną do młodzieży z Ukrainy, Litwy, Białorusi, Rosji i Polski i jest sponsorowany przede wszystkim z funduszy unijnych. Warte dostrzeżenia są także inicjatywy samorządów, podejmowane na szczeblu powiatów., jak np. współpraca miast Osnabruk (u umlaut) (Niemcy) z Olsztynem czy Włodzimierza Wołyńskiego (Ukraina) z Kętrzynem. Prowadzona jest także współpraca międzyregionalna: Województwa Warmińsko-Mazurskiego z Bawarią, która ma charakter wielopłaszczyznowy i angażuje nie tylko podmioty i osoby zainteresowane kulturą ale także oświatą, podmioty gospodarcze i ekologów. Obok takiej działalności gmin, miast i samorządu Województwa gdzie podejmuje się działania skierowane na realizację określonych projektów programowo i finansowo wspieranych przez samorządy lokalne oraz współpracę partnerska miast, gmin i powiatów; odmiennie przedstawia się oświata, szczególnie w zakresie nauczania języka ojczystego mniejszości. W tym przypadku pomoc finansowa ma charakter stały. Widać wyraźnie, że subwencje oświatowe są tu jednoznacznie niewystarczające mimo ich wzrostu. Sytuacja ulega pogorszeniu w wyniku likwidacji małych szkół wiejskich i co za tym idzie redukcji liczby punktów nauczania. Dotyczy to szczególnie mniejszości ukraińskiej. Pomimo wspomnianych trudności, dzięki staraniom Związku Stowarzyszeń Niemieckich w Byłych Prusach Wschodnich oraz pełnomocnika marszałka do spraw mniejszości narodowych uda-

18 18 Elżbieta Czykwin ło się w 2005 roku utworzyć aż trzy nowe punkty nauczania języka niemieckiego w powiecie Nidzica. O tym, jak wielkie znaczenie mają często nie tylko samorządy, ale także pojedyncze osoby świadczy przypadek Zespołu Szkół w Bartoszycach, gdzie w 2004 roku doszło do próby likwidacji ukraińskiej zerówki przez pełniącego urząd burmistrza. Interwencja samorządowców, kuratorium i MS- WiA zażegnała ostatecznie próbę likwidacji. Podobnie spory kompetencyjne w Iłowie Górowie Iławieckim wydawały się zagrażać planom dokończenie inwestycji szkolnych ale w wyniku przejęcia szkoły przez samorząd wojewódzki (2007 rok) udało się te plany zrealizować. Należy uświadomić sobie, że przerwanie ciągłości tradycji kulturowej mniejszości może często oznaczać utratę dorobku kulturowego pokoleń. Zachowanie tradycji kulturowej jest więc ważnym zadaniem i wyzwaniem dla samorządów. Problem romski w Unii Europejskiej należy do jednego z poważniejszych. Sympatia do tej mniejszości etnicznej jest w wielu krajach na jednym z niższych poziomów. Podobnie jest w Polsce. W polityce UE daje się dostrzec dążenie do rozwiązywania problemu romskiego na miejscu, to jest w krajach i miejscach gdzie problem ten występuje. Rzeczywiście, problemy z jakimi boryka się omawiana mniejszość mają często charakter socjalny i mogą być rozwiązywane przez władze lokalne. Głównym i powszechnym problemem mniejszości romskiej jest niski poziom skolaryzacji i co za tym idzie analfabetyzm. Dzięki poszukiwaniom wielu pedagogów i samych Romów, udało się sformułować program rządowy 10. Warto dodać iż asystenci romscy są wyłaniani spośród Romów i specjalnie przygotowywani do pracy oraz, że cieszą się oni w środowisku Romów pewną estymą. Podjęto także próby przygotowania tzw. nauczycieli wspomagających tj. nauczycieli polskich ale przygotowanych do pracy z dziećmi i rodzicami romskimi. Niestety nie funkcjonują przedszkola ani klasy zerowe dla dzieci romskich, które byłyby ważne dla ich wyrównywania szans edukacyjnych. Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego realizuje programy integracyjne dla Romów w Olsztynie, Elblągu, Ełku i Nowym Mieście Lubawskim. Warto zaznaczyć, że w 1995 roku właśnie w Olsztynie powstała pierwsza klasa romska i eksperymenty edukacyjne przyniosły sukces wyrażający się dobrowolnym udziałem dzieci romskich w projektach kulturalnych oraz powstaniem w Olsztynie pierwszej spółdzielni romskiej dającej miejsca pracy absolwentom szkół. Stanowi to ważny element motywujący do nauki i podnoszenia kwalifikacji. Funkcjonowanie samorządów dokonuje się w określonym społecznym klimacie, który jest definiowany przez wydarzenia o szerszej skali, dodatkowo jeszcze nagłaśniane przez media. I tak w 2005 roku stosunek do mniejszości uległ pogorszeniu w wyniku głośnej sprawy obywatelki Niemiec Agnes Trawny, która wniosła sprawę o zwrot pozostawionego przez nią majątku. Sąd w Szczytnie uznał, że rodziny Moskalików i Głowackich muszą opuścić dom w Nartach, który formalnie jest własnością Agnes Trawny. Zdaniem sądu ani Trawny ani gmina nie mają obowiązku przyznania tym rodzinom lokali socjalnych. Mają oni prawo ubiegać się o takie lokale od Skarbu Państwa. Rodziny były oburzone wyrokiem i zapowiedziały iż dobrowolnie nie wyprowadzą się z Nart. 10 Raport przygotowany przez Stowarzyszenie Romów w Polsce na zlecenie MEN: Romowie o edukacji swoich dzieci na przykładzie Cyganów Karpackich, 1997, wykluczający tzw. szkolne getta, a więc osobne klasy dla Romów jako projekt utrudniający integrację i adaptację dzieci romskich z ich polskimi rówieśnikami i do polskich realiów. Osadzenie jednak dzieci romskich w klasach zdominowanych przez z większości polskich kolegów oraz polskich nauczycieli okazało się nie być rozwiązaniem optymalnym. Uczniowie romscy ustępowali poziomem np. znajomości języka polskiego i przyzwyczajeni do życia w romskiej enklawie źle czuli się wśród kolegów z większości. Zaproponowany program klas integracyjnych oraz romskich asystentów stanowiących łącznik między uczniami i ich rodzicami a polskim nauczycielem okazał się być wyjściem najlepszym (Por. Pilotażowy program rządowy na rzecz społeczności romskiej w województwie małopolskim na lata ).

19 Mniejszości narodowe i etniczne a samorząd (w świetle ustawy o mniejszościach narodowych 19 Sprawa ta sprowokowała szereg aktów niechęci wobec mniejszości niemieckiej czego spektakularnym przykładem była uroczystość 15-lecia Związku Stowarzyszeń Niemieckich w byłych Prusach Wschodnich, która została wykorzystana do przypomnienia sprawy Agnes Trawny w lokalnej telewizji olsztyńskiej. 4. Podsumowanie Warto jest dodać w podsumowaniu nasuwające się wnioski i spostrzeżenia wynikające z powyższej analizy, ale także innych spostrzeżeń stanowiących plon rozmów, doświadczeń i publikacji dotyczących kwestii mniejszości narodowych i etnicznych. Nasuwa się kwestia wyników Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań (NSP) z 2002 roku. Wyniki te są ważne w kwestii mniejszości ponieważ stanowią one czynnik decydujący o uznaniu danej gminy, miasta czy województwa za uprawnione do uzyskania świadczeń na rzecz mniejszości 11. SNP definiował mniejszość narodową bądź etniczną w oparciu o dwa pytania: o narodowość: Do jakiej narodowości się Pan (i) zalicza? oraz o język używany w domu W jakim języku rozmawia Pan (i) najczęściej w domu? Wyniki Spisu ujawniły, że Polska jest krajem zasadniczo homogenicznym: 96,74% osób zadeklarowało swoja narodowość jako polską; 1,23%, a więc bardzo niewiele, zadeklarowało przynależność do narodowości innej niż polska. Tak postawione pytania mogą nasuwać szereg wątpliwości i wskazywać, iż zostały one sformułowane bardzo formalnie. Na przykład Białorusini definiują swoja tożsamość przede wszystkim przez wyznanie ( jestem prawosławny ) lub, jak wiele społeczności pogranicza przez związki z miejscem (jestem tutejszy, swój, miejscowy ). Identyfikacja narodowa jest tu zasadniczo artefaktem. Jeśli jednak skłoni się osobę do deklaracji narodowej pada odpowiedź: Jestem Ruski, co nie oznacza Rosjanina ale związek z kulturą i tradycją wschodnich Słowian. Identyfikacja z Białorusią łączona jest z określona grupą działaczy białoruskich i ma wymowę jednoznacznie polityczną 12. Podany przykład ilustruje fakt pozornej prostoty stawianych pytań, które w rzeczywistości dotykają kwestii niezwykle złożonych i skłaniają tym samym do uciekania się do tzw. tożsamości paszportowej (sformułowanie A. Sadowskiego) kiedy ostatecznym i rozstrzygającym odwołaniem staje się zapis w dokumencie tożsamości 13. Uwzględniając postulaty mniejszości i Sejmowej Komisji, Główny Urząd Statystyczny dokonał zmiany treści pytań o narodowość. W powszechnym spisie ludności i mieszkań 2011 będą one brzmiały: Jaka jest Pana (i) narodowość? Czy odczuwa Pan (i) przynależność także do innego narodu lub wspólnoty etnicznej? Respondentom zostaną zadane także pytania o język używany w kontaktach domowych oraz o język ojczysty: Jakim językiem (ami) zazwyczaj posługuje się Pan (i) w domu? 11 Aby uznać język mniejszości za uprawniony do używania w urzędzie według Ustawy mniejszości muszą stanowić co najmniej 20% mieszkańców. 12 Por. Pawluczuk Wł. Znaczenie religii dla zachowania i rozwoju tożsamości mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce Ukraińcy, Białorusini, Łemkowie (Ekspertyza sejmowa), W związku z tym, postuluje się wprowadzenie tożsamości łączonych w rodzaju Ślązako Niemiec czy Polako Kaszub.

20 20 Elżbieta Czykwin Jaki jest Pana (i) język ojczysty? Można będzie podać język inny niż polski (słownik języków będzie zawierał około 360 języków). Widocznym staje się, że pozycja mniejszości narodowych i etnicznych staje się trwałym i w miarę stabilnym elementem rzeczywistości społecznej i kulturowej Polski. Mniejszości nabywają poczucia iż ich status zależy od świadomości własnej jedności ergo konsolidacji wokół spraw i liderów, szczególnie w sytuacjach wyborczych oraz sytuacjach zagrożenia ich interesów (por. konsolidacja mniejszości prawosławno-białoruskiej w sytuacji propozycji poszerzenia parku na terenie Puszczy Białowieskiej). Znaczenie głosu lokalnych samorządów w takich sytuacjach jest decydujące i świadomość tego faktu zdaje się narastać. Jedność i konsolidacja mniejszości narodowych wokół wspierania własnych interesów, które de facto nie są interesami sprzecznymi z interesami większości Polskiej jest w niejednakowym stopniu zinternalizowana przez każdą z mniejszości. Mniejszość litewska i niemiecka są tu bardziej zjednoczone niż np. mniejszość białoruska. Większość polska, po okresie PRL kiedy mniejszości stanowiły albo kategorie jawnie prześladowane (por. Wydarzenia marcowe 1968 roku czy Akcja Wisła z 1947 roku) lub istniały jak ryby w akwarium, ktoś o nich słyszał, ktoś może nawet je widział ale nikt nie słyszał aby przemówiły (sformułowanie B. Berdychowskiej) czy stanowiły rodzaj tabu zaczyna postrzegać też Polskę jako kraj nie do końca homogeniczny. Zmienia się także geopolityczna perspektywa widzenia Polski jako kraju, członka UE a więc kraju mniejszościowego w Unii, na podobieństwo Niemiec, Francji czy Anglii. Kategoria mniejszości ulega więc redefinicji, wszyscy jesteśmy w pewnym sensie mniejszościami w Unii Europejskiej. Wszyscy My to także Inni. Internalizacja postawy szacunku i tolerancji wobec odmienności, szczególnie młodszego pokolenia Polaków ulega pogłębieniu dzięki dostępowi do Internetu, lepszej znajomości języków obcych, emigracjom oraz turystyce zagranicznej. Nasze, polskie mniejszości na tym tle wydaja się bliskie i oswojone. Procesy demokratyzacji i pluralizacji życia sprzyjają uznaniu odmiennych etnicznie, narodowo czy religijnie, zgodnie z Konstytucja RP 14 czy Deklaracją Praw Człowieka ONZ, szczególnie jeśli dodajmy nie są oni groźni ani konfliktowi. Mniejszości narodowe stały się w Polsce ważnym wychowawczo składnikiem kształtowania postaw obywatelskich 15. Rzeczywista pomoc państwa świadczona mniejszościom narodowym jest na poziomie możliwości państwa ale poniżej oczekiwań samych beneficjentów. Szereg wątpliwości rodzi się też w związku z racjonalnością podziału tychże środków. Budzą się wątpliwości czy pomoc ta nie jest czasem elementem gry politycznej i szerszych, kontrowersyjnie definiowanych interesów państwa. Ochrona przed instrumentalizacją i polityzacją mniejszości jest jednym z ważnych zadań spoczywających także na władzach samorządowych. 14 Art. 35 stwierdza, że Rzeczypospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych czy etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury. 15 Niemniej jednak ciągle wiedza na temat mniejszości jest niedostateczna. Według badań CBOS z 2009 roku na pytanie Jaka część naszego społeczeństwa stanowią, Pana (i) zdaniem obywatele polscy innej niż polska narodowości co czwarty respondent nie był w stanie udzielić poprawnej odpowiedzi. Badania te pokazują również, że aż 59% respondentów stwierdziło, że nie zna żadnej osoby z mniejszości. Z badań CBOS z 2005 roku wynika, iż co najmniej połowa badanych kontestuje prawo mniejszości do zwolnienia z 5% progu wyborczego do Sejmu RP. Jeszcze więcej, bo 63% respondentów nie zgadza się prawem do dwujęzycznych nazw na tablicach miejscowości. Należy pamiętać, że wyniki te są zaniżone z tytułu internalizacji przekonania o obowiązku przestrzegania politycznej poprawności.