o zmianie ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym

Transkrypt

1 USTAWA z dnia r. o zmianie ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym Art. 1. W ustawie z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (Dz. U z , zm. Dz. U art. 4) wprowadza się następujące zmiany: 1) tytuł ustawy otrzymuje brzmienie: o mniejszościach narodowych i etnicznych. 2) art. 1 otrzymuje brzmienie: Ustawa reguluje sprawy związane z zachowaniem i rozwojem tożsamości kulturowej mniejszości narodowych i etnicznych, a także sposób realizacji zasady równego traktowania osób bez względu na pochodzenie etniczne oraz określa zadania i kompetencje organów administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego w zakresie tych spraw. 3) art otrzymuje brzmienie: 4. Za mniejszości etniczne uznaje się następujące mniejszości: 1) karaimską; 2) kaszubską; 3) łemkowską; 4) romską; 5) tatarską. 4) art otrzymuje brzmienie: 2. Język pomocniczy może być używany jedynie w gminach, w których liczba mieszkańców gminy należących do mniejszości, której język ma być używany jako język pomocniczy, jest nie mniejsza niż 10% ogólnej liczby mieszkańców gminy i które zostały 1

2 wpisane do Urzędowego Rejestru Gmin, w których używany jest język pomocniczy, zwanego dalej "Urzędowym Rejestrem". 5) art otrzymuje brzmienie: 4. Minister właściwy do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych odmawia dokonania wpisu do Urzędowego Rejestru, jeżeli liczba mieszkańców gminy należących do mniejszości, której język ma być używany jako język pomocniczy, jest mniejsza niż 10% ogólnej liczby mieszkańców tej gminy. 6) art ) otrzymuje brzmienie: 1) liczba mieszkańców gminy należących do mniejszości jest nie mniejsza niż 10% ogólnej liczby mieszkańców tej gminy lub, w przypadku miejscowości zamieszkanej, za ustaleniem dodatkowej nazwy miejscowości w języku mniejszości opowiedziała się w konsultacjach, przeprowadzonych w trybie określonym w art. 5a ust. 2 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591, z późn. zm.1)), ponad połowa mieszkańców tej miejscowości biorących udział w konsultacjach; 7) Uchyla się Rozdział 4 język regionalny. 8) Skreśla się art ) 9) art otrzymuje brzmienie: W celu realizacji zadań, o których mowa w ust. 1, wojewoda współdziała z organami samorządu terytorialnego i organizacjami społecznymi, w szczególności z organizacjami mniejszości, oraz opiniuje programy na rzecz mniejszości, realizowane na terenie danego województwa. 10) art ) otrzymuje brzmienie: 2) przedstawiciele mniejszości w liczbie: a) dwóch przedstawicieli mniejszości białoruskiej, b) jeden przedstawiciel mniejszości czeskiej, c) dwóch przedstawicieli mniejszości litewskiej, d) dwóch przedstawicieli mniejszości niemieckiej, e) jeden przedstawiciel mniejszości ormiańskiej, f) jeden przedstawiciel mniejszości rosyjskiej, 2

3 g) jeden przedstawiciel mniejszości słowackiej, h) dwóch przedstawicieli mniejszości ukraińskiej, i) jeden przedstawiciel mniejszości żydowskiej, j) jeden przedstawiciel mniejszości karaimskiej, k) dwóch przedstawicieli mniejszości kaszubskiej, l) dwóch przedstawicieli mniejszości łemkowskiej, ł) dwóch przedstawicieli mniejszości romskiej, m) jeden przedstawiciel mniejszości tatarskiej; 11) art ) uchyla się. 12) art otrzymuje brzmienie: 5. Poszczególne mniejszości, o których mowa w art. 2, zgłaszają ministrowi właściwemu do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych swoich kandydatów na członków Komisji Wspólnej reprezentujących daną mniejszość lub w liczbie określonej dla tej mniejszości odpowiednio w ust. 1 pkt 2, w terminie 90 dni od dnia otrzymania zawiadomienia, o którym mowa w ust ) art otrzymuje brzmienie: 6. Jeżeli w terminie określonym w ust. 5 któraś z mniejszości nie zgłosi swoich kandydatów lub zgłosi liczbę kandydatów inną niż określona odpowiednio dla tej mniejszości w ust. 1 pkt 2, wówczas minister właściwy do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych przedstawia tej mniejszości do zaopiniowania swoich kandydatów na członków Komisji Wspólnej reprezentujących tę mniejszość. W przypadku niewyrażenia przez mniejszość opinii w terminie 30 dni od dnia przedstawienia przez ministra właściwego do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych kandydatów, wymóg uzyskania opinii uznaje się za spełniony. 14) art otrzymuje brzmienie: 7. We wniosku, o którym mowa w ust. 2, minister właściwy do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych wskazuje jako kandydatów na członków Komisji Wspólnej jedynie osoby zgłoszone przez organy, o których mowa w ust.1 pkt 1, oraz mniejszości, z zastrzeżeniem ust. 6, a także kandydata na sekretarza Komisji Wspólnej. 3

4 15) art ) otrzymuje brzmienie: 2) wystąpienia przez organ lub mniejszość, których przedstawicielem jest członek, do ministra właściwego do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych, z uzasadnionym wnioskiem o odwołanie członka ze składu Komisji Wspólnej; 16) art otrzymuje brzmienie: 1. Współprzewodniczącymi Komisji Wspólnej są przedstawiciel ministra właściwego do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych oraz przedstawiciel mniejszości, wybrany przez członków Komisji Wspólnej, o których mowa w art. 24 ust. 1 pkt 2. 17) art otrzymuje brzmienie: 2. Posiedzenia zwołuje współprzewodniczący Komisji Wspólnej, będący przedstawicielem ministra właściwego do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych, z inicjatywy własnej lub na wniosek współprzewodniczącego, będącego przedstawicielem mniejszości. 18) art otrzymuje brzmienie: 3. W celu wypracowania wspólnego stanowiska mniejszości współprzewodniczący, będący przedstawicielem mniejszości, może zwoływać posiedzenia, w których udział będą brali tylko członkowie Komisji Wspólnej, o których mowa w art. 24 ust. 1 pkt 2. Stanowisko jest niezwłocznie przekazywane pozostałym członkom Komisji Wspólnej przez współprzewodniczącego. 19) art otrzymuje brzmienie: 2. Przedstawicielom organizacji mniejszości uczestniczącym w pracach Komisji Wspólnej przysługuje zwrot kosztów podróży i noclegów, na zasadach określonych w przepisach dotyczących wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju, wydanych na podstawie art Kodeksu pracy. 20) art otrzymuje brzmienie: 4

5 1. Organy administracji rządowej, samorządu terytorialnego oraz organizacje mniejszości są obowiązane do przekazywania ministrowi właściwemu do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych, na jego wniosek, informacji pozostających w zakresie działania tych organów lub organizacji i dotyczących sytuacji mniejszości lub realizacji zadań na rzecz mniejszości. 21) art. 32. otrzymuje brzmienie: Art. 32. Organy administracji rządowej, samorządu terytorialnego oraz organizacje pozarządowe są obowiązane do przekazywania wojewodzie, w celu zaopiniowania, dokumentów dotyczących programów realizowanych z ich udziałem na terenie województwa, dotyczących finansowanych w całości lub części ze środków publicznych. 22) art. 34. W ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, Nr 273, poz i Nr 281, poz. 2781) w art. 13 zmienia się ust. 7 w nadaje mu się następujące brzmienie: 7. Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania podejmie działania w celu popularyzacji wiedzy o historii, kulturze, języku i o tradycjach religijnych mniejszości narodowych i etnicznych. 23) art. 35. W ustawie z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (Dz. U. z 2004 r. Nr 253, poz. 2531) wprowadza się następujące zmiany: 1) w art. 21: a) w ust. 1a zmienia się brzmienie pkt 8a w następujący sposób: "8a) uwzględnianie potrzeb mniejszości narodowych i etnicznych, w tym produkowanie i emitowanie programów informacyjnych w językach mniejszości narodowych i etnicznych;" 2) w art. 30 zmienia się brzmienie ust. 4a w następujący sposób: "4a. Powołując rady programowe oddziałów emitujących programy w językach mniejszości narodowych i etnicznych, dyrektorzy oddziałów uwzględnią kandydatów zgłaszanych przez organizacje społeczne mniejszości narodowych i etnicznych. 24) Art. 36. W ustawie z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U. z 2003 r. Nr 159, poz. 1548, z późn. zm.4)) wprowadza się następujące zmiany: 1) art. 30 otrzymuje brzmienie: "Art. 30. Dział wyznania religijne oraz mniejszości narodowe i etniczne obejmuje sprawy: 5

6 1) stosunków Państwa z Kościołem Katolickim oraz innymi kościołami i związkami wyznaniowymi; 2) związane z zachowaniem i rozwojem tożsamości kulturowej mniejszości narodowych i etnicznych. 25) art. 37. W ustawie z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim (Dz. U. Nr 90, poz. 999, z późn. zm.5)) w art. 2 pkt 2 otrzymuje brzmienie: "2) praw mniejszości narodowych i etnicznych". 26) art. 38. W ustawie z dnia 29 sierpnia 2003 r. o urzędowych nazwach miejscowości i obiektów fizjograficznych (Dz. U. Nr 166, poz. 1612) w art. 5 w ust. 1 po pkt 5 zmienia się pkt 6 w brzmieniu: "6) sekretarz Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych, utworzonej na podstawie przepisu art. 23 ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych (Dz. U. Nr 17, poz. 141)." UZASADNIENIE Prawa, obowiązki i wolności obywatelskie w Polsce gwarantuje obywatelom Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej uchwalona 2 kwietnia 1997 r. która zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury. Mniejszości narodowe i etniczne to termin konstytucyjny, zgodny z art. 35 ustawy zasadniczej, która nie zawiera pojęcia społeczność posługująca się językiem regionalnym, jakim organy urzędowe w Polsce określają Kaszubów. Termin społeczność posługująca się językiem regionalnym wprowadza Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym z 6 stycznia 2005 r. [patrz. Art )]. Uchwalenie tego aktu prawnego było krokiem milowym w staraniach o zachowanie i rozwój tożsamości wielu wspólnot obywateli Rzeczypospolitej Polskiej stanowiących społeczności mniejszościowe. Ustawa nie rozwiązała jednak wszystkich istniejących problemów. Nie dała pełni praw osobom należącym do mniejszości kaszubskiej, chroniąc jedynie język kaszubski, pomijając pozostałe aspekty takie jak kultura, czy tradycja. 6

7 W związku z określeniem w ustawie o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym Kaszubów niekonstytucyjnym terminem, a także w związku z wątpliwościami, czy ustawa ta nie ogranicza konstytucyjnych praw mniejszości kaszubskiej będącymi w gruncie rzeczy niezbywalnymi prawami człowieka, nasuwa się pytanie, co do jej zgodności z ustawą zasadniczą, Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej. Wykreślenie z tytułu ustawy języka regionalnego ma ścisły związek z uchyleniem całego Rozdziału 4 ustawy, który tworzy odrębną kategorię osób należących do społeczności posługującej się językiem regionalnym. Obecnie definiowani są w ten sposób Kaszubi. Zawęża to prawo do ochrony szeroko rozumianej tożsamości kulturowej i istotnie hamuje rozwój kaszubskiej wspólnoty narodowej, a także każdego innego narodu klasyfikowanego w przyszłości w taki sposób. Terminy język regionalny oraz społeczność posługująca się językiem regionalnym pojawiły się w Ustawie o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym z 6 stycznia 2005 r. jako pragmatyczno-prawne rozgraniczenie, dzięki któremu polski ustawodawca, który nie chciał uznać Kaszubów za mniejszość etniczną, a jednocześnie zauważał odrębność i odmienność tej grupy, sklasyfikował ich jako regionalną wspólnotę językowo-kulturową będącą (lub traktowaną za) przednarodową formę integracji etnicznej, jak to ujął Aleksander Posern-Zieliński, w pracy: Etniczność. Kategorie. Procesy etniczne. Poznań 2005, PTPN, s. 64. Poza pytaniem o konstytucyjność takich rozwiązań, należy stwierdzić, iż nie odpowiada to obecnemu statusowi Kaszubów, którzy jak to wynika z ustaleń Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 roku, w liczbie 233 tysięcy deklarują poczucie wspólnoty etnicznej i w znacznej mierze także, bo w liczbie 18 tysięcy obywateli, deklarują swoją narodową odrębność. Tym samym Kaszubi wpisują się w ustawową definicję mniejszości etnicznej dorozumianej także jako definicja narodu bez państwa. Warto w tym miejscu dodać, że choć sytuacja Kaszubów jest podobna do podziałów narodowościowych występujących wśród Łemków, to położenie prawne tych dwóch grup jest odmienne. Pod koniec lat 90. XX wieku, gdy w toku prac nad ustawą o mniejszościach narodowych, kształtowała się lista mniejszości etnicznych, obecność na niej Łemków argumentowano tym, że dotyczy to tej części społeczności łemkowskiej, która uznaje się za odrębną od narodu ukraińskiego grupę (Uzasadnienie do projektu ustawy O mniejszościach narodowych i etnicznych w Rzeczypospolitej Polskiej, Druk Sejmowy 7

8 616, Sejm RP, Warszawa, r., s. 2). Takie podejście w praktyce zapewniło wszystkim Łemkom, niezależnie od ich świadomości narodowej, możliwość korzystania z praw, które daje ustawa z 2005 r. Jest to tym ważniejsze, jeśli uwzględni się fakt, że przynależność etniczna nie jest jakimś stałym czynnikiem. Wskazują na badania naukowe i potwierdza porównanie wyników spisów z lat 2002 i 2011 (w 2002 r. przynależność narodową kaszubską podało ponad trzykrotnie mniej obywateli polskich niż w 2011 r.). Tymczasem w obecnym stanie prawnym w przypadku Kaszubów, o prawach mających istotny wpływ na rozwój kaszubskiej tożsamości i kultury decydują wyłącznie deklaracje posługiwania się na co dzień językiem kaszubskim. Stanowią one 45,5% (tj. 106 tys.) ogólnej liczby 233 tysięcy osób, które zadeklarowały w ostatnim spisie powszechnym poczucie przynależności do kaszubskiej wspólnoty etnicznej. Wielkość środków przeznaczanych na projekty służące ochronie i rozwojowi tożsamości kaszubskiej obliczana jest na podstawie liczby użytkowników języka kaszubskiego, a nie ogólnej liczby Kaszubów. Także prawo do dwujęzycznych tablic z nazwami miejscowości i używania języka kaszubskiego w administracji, realizowane jest bez dodatkowych wymogów wyłącznie w tych gminach, w których minimum 20% mieszkańców zadeklarowało posługiwanie się na co dzień językiem kaszubskim. Na podstawie wyników Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 roku takie prawa obejmuje Kaszubów w 19 gminach. Po przyjęciu proponowanych tutaj zmian, liczba gmin mających prawo do wprowadzenia bilingwalnych tablic mogłaby wzrosnąć do 41 jednostek samorządu terytorialnego. Fakt zamieszkiwania Kaszubów od lat na dzisiejszych ziemiach północnych i północnozachodnich Polski daje im przywilej zrównania w prawach z innymi mniejszościami narodowymi i etnicznymi w Polsce, co gwarantuje powodzenie wszelkich starań na rzecz ochrony i rozwoju ich tożsamości kulturowej. Powinno to być celem nie tylko osób należących do tych mniejszości, ale także demokratycznego państwa, jakim jest Rzeczpospolita Polska. Dlatego też państwo winno ustawowo gwarantować udział przedstawicieli mniejszości etnicznej Kaszubów w pracach Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych. Równie istotną zmianą, jak te uzasadnione powyżej, jest obniżenie do 10 procent progu umożliwiającego ustanowienie oraz rozszerzenie uprawnień wynikających z obecności i stosowania języków mniejszości jako języków pomocniczych na obszarach zamieszkałych przez terytorialne społeczności mniejszościowe. Będzie to jednocześnie odpowiedzią na postulaty samych mniejszości poparte opinią Komitetu Ekspertów Rady 8

9 Europy ds. Europejskiej karty języków regionalnych lub mniejszościowych opublikowaną w Raporcie Komitetu z realizacji postanowień Karty w Polsce oraz Zaleceniu Komitetu Ministrów w sprawie realizacji postanowień Karty przez Polskę w dniu 7 grudnia 2011 r. Ważna z punktu widzenia mniejszości i wyrażające właściwy stosunek państwa do ich postulatów jest zmiana, której należałoby dokonać przy procesowaniu zmian w Ustawie o mniejszościach, w Ustawie o radiofonii i telewizji, gdzie w art. 21. ust. 1a należałoby nadać nowe brzmienie pkt. 8a rozszerzając go także o obowiązek produkcji audycji mniejszości ze strony publicznej telewizji i radia. Wyeliminowałoby to dotychczasowe stosowane powszechnie praktyki zmuszające mniejszości do samofinansowania programów w językach mniejszości i o mniejszościach. Pozostałe zmiany proponowane w projekcie są w zasadzie pochodną przedstawionych powyżej i porządkują oraz ujednolicają tekst. Całościowo projekt wpisuje się w działania państwa na rzecz rozwoju tożsamości etnicznej mniejszości, które aktywnie, lojalnie i twórczo biorą udział w budowie tożsamości ogólnoeuropejskiej Rzeczpospolitej Polskiej. Opracował: Artur Jabłoński 9