TENDENCJE W POLSKIM HANDLU ZAGRANICZNYM ŻYWCEM WIEPRZOWYM W LATACH TRENDS IN POLISH FOREIGN TRADE OF PIGS IN

Transkrypt

1 Tendencje STOWARZYSZENIE w polskim handlu EKONOMISTÓW zagranicznym żywcem ROLNICTWA wieprzowym I AGROBIZNESU w latach 4-4 Roczniki Naukowe tom XVII zeszyt Dorota Pasińska Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB w Warszawie TENDENCJE W POLSKIM HANDLU ZAGRANICZNYM ŻYWCEM WIEPRZOWYM W LATACH 4-4 TRENDS IN POLISH FOREIGN TRADE OF PIGS IN 4-4 Słowa kluczowe: rynek wieprzowiny, handel zagraniczny, pogłowie trzody chlewnej, żywiec wieprzowy Key words: pork market, international trade, pig livestock, pigs Abstrakt. Celem artykułu była próba oceny tendencji w handlu zagranicznym żywcem wieprzowym w świetle opłacalności jego produkcji w kraju w latach 4-4. Zaprezentowano zmiany w pogłowiu trzody chlewnej, eksporcie i imporcie produktów wieprzowych, ze szczególnym zwróceniem uwagi na obroty prosiętami i warchlakami oraz żywcem o wadze powyżej kg w kontekście zmian opłacalności produkcji żywca wieprzowego (mierzonej relacją cen żywca do cen zbóż lub pasz). W ostatnich kilku latach zaobserwowano tendencję do pogłębiania się ujemnego salda obrotów handlowych produktami wieprzowymi, przy jednoczesnym zwiększeniu przywozu prosiąt i warchlaków. Rosnącym obrotom handlu zagranicznego żywcem wieprzowym towarzyszyły powolne procesy koncentracji produkcji trzody chlewnej, znaczny spadek pogłowia w Polsce oraz liczby gospodarstw zajmujących się chowem i hodowlą trzody chlewnej (w tym loch). Spadek produkcji krajowej żywca wynikał m.in. z pogorszenia opłacalności jego chowu. Wstęp Polska jest jednym z największych producentów wieprzowiny w Unii Europejskiej (UE), obecnie na 4. pozycji [Production of meat, ]. Po wejściu do UE zaszły istotne zmiany na rynku trzody chlewnej w Polsce. Liczba gospodarstw zajmującym się chowem i hodowlą trzody chlewnej zmniejszyła się z, tys. w roku do 8,4 tys. gospodarstw w roku, a loch z 4, tys. do,8 tys. gospodarstw [Charakterystyka gospodarstw 6, 4]. Jednocześnie wzrosły obroty handlu zagranicznego produktami wieprzowymi (w tym żywcem wieprzowym, w szczególności prosiętami i warchlakami) [dane Ministerstwa Finansów dotyczące handlu zagranicznego Polski]. Ponadto udział gospodarstw utrzymujących i więcej loch zwiększył się z,% w roku do,8% w roku. W roku około % pogłowia znajdowało się w takich gospodarstwach, a w roku około 4% [Charakterystyka gospodarstw 6, Użytkowanie gruntów ]. Materiał i metodyka badań W badaniach wykorzystano analizę porównawczą w czasie (przyrosty względne oraz wskaźniki dynamiki o podstawie stałej i łańcuchowej) oraz analizę struktury eksportu i importu produktów wieprzowych ze szczególnym zwróceniem uwagi na strukturę towarową wywozu i przywozu żywca wieprzowego oraz strukturę geograficzną importu prosiąt i warchlaków. Badania obejmowały lata 4-4. Dane pochodziły z Ministerstwa Finansów i GUS. Wyniki badań Po wejściu Polski do UE dominowała tendencja spadkowa w pogłowiu trzody chlewnej (rys. ). W latach 4-4 pogłowie trzody chlewnej spadło o ponad / (według stanów z listopada, grudnia odpowiedniego roku), o czym zadecydował spadek wszystkich grup produkcyjno-użytkowych (prosiąt o %, warchlaków o 4%, świń przeznaczonych na ubój o 6% oraz świń na

2 Dorota Pasińska chów o wadze większej niż kg o 4%). Wśród pogłowia żywca na chów (o wadze powyżej kg) zmniejszyło się pogłowie loch prośnych o prawie /, a pozostałych loch prawie o połowę. Spadek pogłowia trzody chlewnej w latach i 8 był uwarunkowany m.in. niskimi cenami żywca wieprzowego oraz wysokimi cenami zbóż i pasz. W roku poprawiła się opłacalność chowu, była ona jednak krótkotrwała i wynikała ze wzrostu cen skupu żywca i spadku cen zbóż i pasz. W rezultacie spadek pogłowia w roku został zahamowany. W drugiej połowie roku doszło do znacznego wzrostu cen zbóż spowodowanego nieurodzajem. Wysokie ceny zbóż i pasz utrzymały się również w kolejnych sezonach, co przyczyniło się do dalszej redukcji pogłowia trzody chlewnej [Kossakowska ]. W badanym okresie eksport produktów wieprzowych w ujęciu ilościowym wzrósł ponad -krotnie, a w ujęciu wartościowym prawie -krotnie do,4 mld zł, w tym żywca wieprzowego spadł o % do około,4 tys. t (rys. ). Niższa dynamika wolumenu eksportu niż wpływów walutowych wynikała m.in. ze wzrostu cen transakcyjnych oraz zwiększenia udziału przetworów wieprzowych (z % do %). W latach 4-4 struktura towarowa polskiego eksportu była zróżnicowana. Dominowało mięso wieprzowe schłodzone i mrożone. Relatywnie mały udział w eksporcie miał żywiec wieprzowy. Jego udział spadł z % w 4 roku do % w 4 roku. mln szt./mln of heads 6,6,6 marzec 4 listopad 4 ogółem, prosięta/ total, piglets lipec marzec 6 listopad marzec 4 6 listopad lipiec 4 ogółem/ total tys. t/thous. t marzec lipec 8 listopad marzec 6 8 listopad lipiec 6 marzec lipiec ogółem/ total listopad marzec 8 listopad lipiec 8 prosięta o wadze do prosięta kg / piglets o wadze weighing do less kg / than piglets weighing kg less than kg lochy ogółem/ sows total lochy ogółem/ sows total lochy prośne/ sows in lochy pig prośne/ sows in pig marzec lipiec listopad marzec listopad lipiec marzec lipiec 4 grudzień marzec 4,,8,4 listopad lochy/sows lipiec marzec 4 grudzień 4,,8,4 lochy/sows Rysunek. Pogłowie trzody chlewnej w Polsce Figure. Pig stock in Poland Źródło: opracowanie własne na podstawie [Zwierzęta gospodarskie -] Source: own study based on [Zwierzęta gospodarskie -] pozostałe/ other mięso mrożone i schłodzone/ frozen and chilled meat przetwory/ pork processed products żywiec/ live pigs Rysunek.. Eksport produktów wieprzowych Figure.. Export of pork products Źródło: opracowanie własne na podstawie dane Ministerstwa Finansów dotyczące polskiego handlu zagranicznego Source: own study based on data from the Ministry of Finance concerning polish foreign trade

3 Tendencje w polskim handlu zagranicznym żywcem wieprzowym w latach 4-4 import, saldo, pogłowie, relacje cen / import, balance, livestock, price relationship port, saldo/ export, import, balance - - W latach 4-4 import tys. t/thous. t wyrażony w ujęciu ilościowym 8 wzrósł ponad 6-krotnie, zaś w ujęciu wartościowym ponad 6 8-krotnie do 6, mld złotych, w tym przywóz żywca wieprzowego wzrósł ponad -krotnie 4 do ponad 4 tys. t (rys. ). Niższa dynamika wolumenu importu produktów wieprzowych niż wypływów walutowych wynikała m.in. ze wzrostu cen transakcyjnych. Struktura towarowa importu była odmienna niż pozostałe/ other pork products mięso mrożone i schłodzone/ frozen and chilled meat eksportu. Wzrost udziału żywca przetwory/ pork processed products w wywozie w latach - żywiec/ live pigs nastąpił kosztem przede wszystkim spadku udziału mięsa schło- Rysunek. Import produktów wieprzowych Picture. Import of pork products dzonego i mrożonego. Udział Źródło: jak na rys. przetworów wieprzowych w Source: see fig. imporcie był dużo niższy niż w wywozie (około -%). Ponadto w ostatnich kilku latach udział żywca w imporcie był dużo wyższy niż w eksporcie, a rosnącemu,4 przywozowi żywca towarzyszyła tendencja spadkowa pogłowia trzody chlewnej w Polsce. Struktura towarowa eksportu żywca wieprzowego była odmienna niż importu. Eksportowano głównie większe sztuki żywca o wadze powyżej kg (ich udział wahał się od 6% do niemalże mln szt./mln of heads,,4 import, saldo, pogłowie, relacje cen / import, balance, livestock, price relationship import, saldo, saldo, pogłowie, relacje relacje cen cen / import, / import, balance, livestock, price price relationship ,, * - import/ -import saldo/ - balance, pogłowie/ livestock 4 pogłowie/ livestock pogłowie/ livestock relacja cen prosiąt do cen mieszanki dla prosiąt/ realationship of pig prices to relacja cen prosiąt do cen mieszanki dla prosiąt/ realationship relacja prices of cen feed prosiąt of for pig piglets do prices cen mieszanki to the dla prosiąt/ realationship of pig prices to prices of feed saldo/ for piglets balance prices of feed for piglets pogłowie/ livestock relacja cen prosiąt do cen mieszanki dla prosiąt/ Rysunek 4. Pogłowie realationship i handel of zagraniczny pig prices to the prosiętami prices of i feed warchlakami for piglets oraz relacje cen prosiąt do cen mieszanki dla prosiąt (stan pogłowia trzody w listopadzie w latach 4-, a w 4 roku w grudniu) Figure 4. Stock and foreign trade in piglets and weaners and relationship of pig prices to the prices of feed for piglets (status of pig in November in 4- and in 4 year in December) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Finansów dotyczące polskiego handlu zagranicznego oraz [Zwierzęta gospodarskie -, Skup i ceny 6-] Source: own study based on data from the Ministry of Finance concerning polish foreign trade and [Zwierzęta gospodarskie -, Skup i ceny 6-] t, import, saldo/ saldo/ export, export, import, import, balance balance lacje cen/ livestock, price relationship

4 Dorota Pasińska eksport, import, saldo/ export, import, balance mln szt./mln of heads - - eksport, import, saldo/ export, import, balance eksport /export eksport /export pogłowie/livestock relacja cen trzody do cen jęczmienia paszowego/ the relationship of pig prices to feed barley prices pogłowie, relacje cen/ livestock, price relationship pogłowie, relacje cen/ livestock, price relationship pogłowie/livestock Rysunek. Pogłowie relacja oraz cen handel trzody zagraniczny do cen jęczmienia żywcem paszowego/ o wadze powyżej kg oraz relacja cen trzody do the relationship of pig prices to feed barley prices cen jęczmienia paszowego Figure. Stock and foreign trade in pigs weighing more than kg and the relationship of pig prices to feed barley prices Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Finansów dotyczące polskiego handlu zagranicznego oraz [Zwierzęta gospodarskie -, Biuletyn statystyczny -] Source: own study based on data from the Ministry of Finance concerning polish foreign trade and [Zwierzęta gospodarskie -, Biuletyn statystyczny -] %), a importowano przede wszystkim prosięta i warchlaki (rys. 4 i ). Udział prosiąt i warchlaków w eksporcie żywca wieprzowego w badanym okresie był zróżnicowany i nie przekraczał /, zaś udział importu sztuk mniejszych w przywozie żywca ogółem prawie w całym badanym okresie przekraczał / (oprócz roku, w którym wynosił 48%). Eksport prosiąt i warchlaków był niewielki, w szczególności w relacji do polskiego pogłowia i importu tego asortymentu (wahał się w przedziale od kilkuset szt. do 4 tys. szt.) (rys. 4). Import mniejszych sztuk (do kg) wzrósł z, mln w 4 roku do ponad 4, mln w 4 roku. Efektem znacznego pogorszenia opłacalności chowu prosiąt w roku był spadek pogłowia loch w listopadzie roku, a także znaczne zmniejszenie liczby urodzonych prosiąt w kolejnym roku [Zwierzęta gospodarskie ], dlatego pojawiła się konieczność uzupełniania krajowej podaży prosiąt w coraz większym stopniu importem. W roku opłacalność chowu prosiąt i tuczników poprawiła się znacznie, co zachęciło producentów prosiąt do zwiększenia krycia loch. W lipcu roku po raz pierwszy od ponad dwóch lat wzrosło pogłowie loch prośnych [Kossakowska ]. W latach 4-4 liczba wyeksportowanych większych sztuk żywca (powyżej kg) spadła o około 6% (z około tys. szt. w 4 roku do około 4 tys. szt. w 4 roku), a liczba zaimportowanych tuczników wzrosła prawie 4-krotnie (do około, mln szt.) (rys. ). Z eksportera netto tuczników w latach 4-8 Polska stała się ich importerem netto w roku i pozycję tę utrzymała do końca badanego okresu. Pomimo poprawy opłacalności chowu trzody chlewnej w roku nie udało odbudować pogłowia tuczników do poziomu z lat 4-. Niewielki wzrost pogłowia tuczników w latach - najprawdopodobniej wynikał m.in. ze wzrostu ich importu oraz poprawy opłacalności ich chowu w porównaniu z 8 rokiem. Import tuczników nie odgrywał tak dużej roli jak przywóz prosiąt i warchlaków w badanym okresie. Liczba zaimportowanych większych sztuk żywca (powyżej kg) była dużo mniejsza niż liczba przywiezionych prosiąt i warchlaków, choć w latach - znacznie wzrosła. Rosnącemu przywozowi tuczników towarzyszyły niekorzystne relacje cena trzody do ceny zbóż i pasz oraz relatywnie niskie pogłowie żywca o wadze powyżej kg.

5 Tendencje w polskim handlu zagranicznym żywcem wieprzowym w latach 4-4 Rysunek 6. Struktura geograficzna importu prosiąt i warchlaków Figure 6. Geographical structure of the import of piglets and weaners Źródło: jak na rys.. Source: see fig % Dania/ Denmark Niemcy/ Germany Pozostałe kraje/ Other countries Holandia/ Netherlands Litwa/ Lithuania Kierunki geograficzne wywozu prosiąt i warchlaków zmieniały się, najczęściej ich nabywcami były różne kraje UE. Struktura geograficzna eksportu żywa o masie większej niż kg również ulegała zmianom. W badanym okresie zwierząt tych najwięcej wyeksportowano na Węgry, do Rosji, na Litwę i Ukrainę [Ministerstwa Finansów dot. polskiego handlu zagranicznego]. Niemal wszystkie importowane mniejsze sztuki żywca (do kg) pochodziły z krajów UE (rys. 6). W badanym okresie Holandia straciła pozycje głównego dostawcy tego asortymentu na rzecz Danii. Udział Holandii w imporcie prosiąt i warchlaków spadł z ponad / do zaledwie %, natomiast Danii wzrósł do 8%. Innymi liczącymi się dostawcami były Niemcy i Litwa. O wynikach produkcyjno-ekonomicznych chowu decydują u głównych dostawców żywca koncentracja pogłowia i skala produkcji. Najbardziej korzystne wskaźniki w tym obszarze miały Dania i Holandia. W Polsce produkcja żywca (w tym prosiąt) jest nadal rozproszona. Ponadto liczba prosiąt od jednej maciory średnio w latach - wynosiła w Polsce 6 szt., natomiast w Danii i Holandii szt., a w Niemczech szt. [Stępień 4]. W rezultacie Dania, Niemcy i Holandia są w stanie dostarczać większe partie prosiąt i warchlaków [Jasiński ]. Kierunki geograficzne importu tuczników były podobne jak prosiąt i warchlaków. Tuczniki importowane do Polski pochodziły przede wszystkim z Niemiec, Litwy, Danii, Łotwy i Holandii. W badanym okresie Holandia straciła pozycję dominującego dostawcy na rzecz Niemiec, które w 4 roku dostarczyły około % żywca o wadze większej niż kg [Ministerstwa Finansów dot. polskiego handlu zagranicznego]. Podaż żywca wieprzowego wynika z liczby tuczników, która jest uwarunkowana liczbą prosiąt. Kierunki zmian w liczbie macior i macior prośnych zapowiadają kierunki zmian podaży żywca w przyszłości [Hamulczuk, Stańko ]. Z uwagi na spadek pogłowia loch nie przewiduje się znacznego wzrostu urodzeń prosiąt w Polsce w i 6 roku. Ocenia się, że import prosiąt i warchlaków w i 6 roku również będzie relatywnie wysoki. Podsumowanie i wnioski Obroty handlu zagranicznego żywcem wieprzowym dynamicznie rosły o czym decydował przede wszystkim rosnący import prosiąt i warchlaków. Polska nabywała ten asortyment zaledwie w kilku krajach, a z głównego rynku zaopatrzenia (Danii) od trzech lat pochodzi ponad połowa przywiezionych sztuk. Jednocześnie podaż polskich prosiąt na rynku nie jest wystarczająca i nie spełnia często wymagań producentów tuczników (np. duże partie prosiąt o odpowiednich cechach genetycznych z możliwością dostarczenia w odpowiednim dla rolnika terminie). Konieczne wydaje się zatem rozważenie możliwości dywersyfikacji kierunków importu tego asortymentu oraz zintensyfikowania działań wspierających krajowych producentów prosiąt.

6 4 Dorota Pasińska Literatura Biuletyn statyczny GUS. -: GUS, Warszawa. Charakterystyka gospodarstw rolnych w, r., 6, 4: GUS, Warszawa. Hamulczuk M., Stańko S. : Prognozowanie cen podstawowych produktów na przykładzie pszenicy i żywca wieprzowego, [w:] M. Hamulczuk, S. Stańko (red.), Zarządzanie ryzykiem cenowym a możliwości stabilizowania dochodów producentów rolnych aspekty poznawcze i aplikacyjne, IERiGŻ-PIB, Warszawa,, ISBN Jasiński L. : Efektywność grup producentów trzody chlewnej z województwa wielkopolskiego, rozprawa doktorska, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Wrocław,. Kossakowska J. : Krajowy rynek mięsa w roku, Biuletyn Informacyjny, nr, ARR. Kossakowska J. : Wybrane czynniki wpływające na poziom konsumpcji wieprzowiny w Polsce (- ), Biuletyn Informacyjny, nr, ARR. Production of meat: pigs, [online], dostęp Skup i ceny produktów rolnych w r.,, 4 r. 6-: GUS, Warszawa Stępień S. 4: Zmiany strukturalne w sektorze wieprzowiny w wybranych krajach Unii Europejskiej, J. Agribus. Rural Devel., (),. Użytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i pogłowie zwierząt gospodarskich w r., : GUS, Warszawa. Zwierzęta gospodarskie w 4,, 4 r. -: GUS,Warszawa. Summary The purpose of the analysis was to show trends in foreign trade of live pigs in light of the profitability of its production in Poland. In the last few years a trend towards more negative balance of trade in pig products was being observed, while import of piglets and weaners was increasing. Increasing turnover of the foreign trade in pigs was accompanied by relatively slow processes of concentration of pigs production, a significant decrease of livestock and the number of farms involved in the breeding of pigs (in this sows) in Poland. The fall in the domestic production of the pigs was caused, among others, deterioration of the profitability of pig production. Adres do korespondencji dr Dorota Pasińska Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Państwowy Instytut Badawczy ul. Świętokrzyska, - Warszawa tel. () 46 dorota.pasinska@ierigz.waw.pl