REKULTYWACJA ZDEGRADOWANYCH TERENÓW POWOJSKOWYCH I SPOSOBY ICH ZAGOSPODAROWANIA NA PRZYKŁADACH KRAJOWYCH

Transkrypt

1 Budownictwo o zoptymalizowanym potencjale energetycznym Nina SOŁKIEWICZ-KOS, Mariusz ZADWORNY Politechnika Częstochowska REKULTYWACJA ZDEGRADOWANYCH TERENÓW POWOJSKOWYCH I SPOSOBY ICH ZAGOSPODAROWANIA NA PRZYKŁADACH KRAJOWYCH This paper presents problems and processes connected with tendencies of reclamation areas in Polish conditions. The paper shortly shows the scale of the problem in historical contests and presents the latest news in this area. The paper presents especially an example of reclamation in Poland and in Pomerania region of Poland. The paper brings a collection of photographs realized in situ. WPROWADZENIE W artykule autorzy przedstawiają zagadnienia związane z rekultywacją terenów powojskowych. Opisują problemy związane z działaniami inwestycyjnymi dotyczącymi zagospodarowania tych terenów na cele turystyczne. Działania te mają na celu przywrócenie ich do użytku wraz z przedstawieniem wiodącej funkcji, w tym przypadku - na odnawianych obszarach - turyzmu. 1. PROBLEMATYKA TERENÓW POWOJSKOWYCH Rozpatrywany przez autorów temat należałoby umieścić w kontekście zmian polityki przestrzennej na terenie kraju. W warunkach polskich działalność rekultywacyjna dotyczy między innymi terenów związanych z pasem nadmorskim. Zdano sobie sprawę z konieczności rozpoznania istotnych problemów związanych z zagospodarowaniem terenów powojskowych, których zabudowa i fortyfikacje powstawały przed, w trakcie i po II wojnie światowej. Ostatnimi laty pojawiły się kwestie zagospodarowania terenów powojskowych przekazanych władzom cywilnym [1]. Zajmują one często atrakcyjne tereny inwestycyjne zwłaszcza w pasie nadmorskim. Jednocześnie tereny te są nieprzewidywalne z tej racji, że proces ich przywracania do życia jest nacechowany dużym ryzykiem (dosłownie i w przenośni), w tym także finansowym [1]. Można tu nad-

2 272 N. Sołkiewicz-Kos, M. Zadworny mienić o znacznym skażeniu tych terenów przez wyciek paliwa lotniczego, benzyny, obecność niewybuchów czy wreszcie nierozpoznanej i niezinwentaryzowanej struktury obiektów powojskowych. Jednym z przykładów tego typu terenów jest teren byłej bazy lotnictwa sowieckiego w Podczelach koło Kołobrzegu. Podczele zlokalizowane kilka kilometrów na wschód od miasta były granicznym terenem z kompleksem domów wypoczynkowych i obiektów sanatoryjnych, okolonych przez obszary chronione (ze względu na obecność kolonii lęgowych ptactwa, obszarów podmokłych i bagiennych) [4]. Z chwilą odzyskania tych terenów przez władze samorządowe nastąpił proces przywracania tych terenów do użytkowania. Granicząca z tym terenem baza posiada niezabezpieczone tereny wraz z ogromnymi hangarami lotniczymi o niewiadomym stanie technicznym, które są miejscem wypraw młodzieży. Obecnie tereny te stanowią przedmiot przetargu, mający w założeniu doprowadzić do ich zagospodarowania na cele rekreacyjno-mieszkalne. Kolejnym przykładem terenów rekreacyjnych sąsiadujących z terenami powojskowymi jest Półwysep Helski. Jego fortyfikacje należą do najciekawszych zespołów umocnień w Polsce. Czas powstawania tych budowli trwał nieprzerwanie, począwszy od okresu przed wojną, w trakcie II wojny światowej i po jej zakończeniu. Na terenach tych trwają prace nad zagospodarowaniem poszczególnych fragmentów, będących pozostałością po zasobach budownictwa obronnego [3]. 2. STRATEGIA POZYSKIWANIA TERENÓW POWOJSKOWYCH Półwysep Helski jest ważnym punktem na mapie militarnej kraju. Pełny dostęp do tych terenów wznowiono w 1989 roku. Od tej pory trwa modernizacja terenu Półwyspu Helskiego związana głównie z bazą hotelarską, rekreacyjną i wypoczynkową. Próba ponownego zagospodarowania dawnych terenów wojskowych związana jest z analizą samego terenu, która określi stopień przydatności i wskaże możliwość realizacji poszczególnych funkcji. Prace obejmują zarówno badanie zanieczyszczeń chemicznych gruntu, jak i działania związane z jego eksploatacją. W przypadku terenów powojskowych na obszarze Półwyspu Helskiego działania obejmują głównie zagospodarowanie zasobów budownictwa obronnego, stanowiącego jedno z najciekawszych rozwiązań fortyfikacyjnych w Polsce. Na obszarze tym, począwszy od Kuźnicy, a skończywszy na Helskim Cyplu, przeprowadzono szlak historii militarnej. Obejmuje on fortyfikacje polskie i niemieckie, te najbardziej charakterystyczne oraz te zapomniane - usytuowane z dala od utwardzonych dróg i duktów leśnych, którymi prowadzą szlaki turystyczne. Przedstawiony materiał ilustracyjny (rys. rys. 1-11) obejmuje tereny i urządzenia powojskowe na obszarze Półwyspu Helskiego. Część z nich została odrestaurowana dzięki staraniom Muzeum Obrony Wybrzeża na Helu.

3 Rekultywacja zdegradowanych terenów powojskowych i sposoby ich zagospodarowania Rys. 1. Tereny i urządzenia powojskowe na Helu. Stanowisko Baterii Artylerii Stałej Odrestaurowane z inicjatywy Muzeum Obrony Wybrzeża na Helu. Rys. 2. Stanowisko 203 wchodzące w skład 13 Baterii Artylerii Stałej z zachowaną armatą B-13 kaliber 130 mm i parasolem maskującym. Odrestaurowane z inicjatywy Muzeum Obrony Wybrzeża na Helu. 273

4 274 N. Sołkiewicz-Kos, M. Zadworny Rys. 3. Tereny i urządzenia powojskowe na Helu. Stanowisko 202 wchodzące w skład 13 Baterii Artylerii Stałej. Widoczne schody prowadzące w górę na stanowisko ogniowe, w dół - do schronu dla obsługi. Rys. 4. Stanowisko 202 wchodzące w skład 13 Baterii Artylerii Stałej. Platforma stanowiska ogniowego.

5 Rekultywacja zdegradowanych terenów powojskowych i sposoby ich zagospodarowania Rys. 5. Tereny i urządzenia powojskowe na Helu. Stanowisko 201 wchodzące w skład 13 Baterii Artylerii Stałej. Widoczne schody prowadzące w górę na stanowisko ogniowe, w dół - do schronu dla obsługi. Rys. 6. Stanowisko 201 wchodzące w skład 13 Baterii Artylerii Stałej. Platforma stanowiska ogniowego. 275

6 276 N. Sołkiewicz-Kos, M. Zadworny Rys. 7. Tereny i urządzenia powojskowe na Helu. Stanowisko ogniowe działa o kalibrze 100 mm. Połączone podziemnym korytarzem z innymi stanowiskami ogniowymi. Stanowisko z zachowaną armatą. Rys. 8. Jedno ze stanowisk ogniowych działa o kalibrze 100 mm. Widoczne wejście do podziemnego korytarza.

7 Rekultywacja zdegradowanych terenów powojskowych i sposoby ich zagospodarowania Rys. 9. Tereny i urządzenia powojskowe na Helu. Odsłonięte wejście do podziemnego korytarza łączącego stanowiska ogniowe. Rys. 10. Tereny i urządzenia powojskowe na Helu. Stanowisko nr 1 Baterii im. H. Laskowskiego zniszczone wybuchem w 1946 r. 277

8 278 N. Sołkiewicz-Kos, M. Zadworny Rys. 11. Tereny i urządzenia powojskowe na Helu. Wieża punktu kierowania ogniem zwana kurzą stopką. PODSUMOWANIE Lokalne władze gmin Półwyspu Helskiego będące właścicielami spuścizny, w postaci terenów powojskowych, zmuszone są do stworzenia indywidualnych mechanizmów ekonomicznych, zachęcających turystów do odwiedzania tych terenów. Muszą one również stworzyć atrakcyjną bazę ruchu wypoczynkowo-rekreacyjnego oraz zadbać o ogólną estetykę miejsca. LITERATURA [1] Założenia programu rządowego dla terenów poprzemysłowych, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 8 kwietnia [2] Sołkiewicz-Kos N., Zadworny M., Zagadnienia procesu optymalizacji projektowania na terenach przeznaczonych do rekultywacji, [w:] Budownictwo o zoptymalizowanym potencjale energetycznym, praca zbiorowa pod red. T. Bobki, J. Rajczyka, Wyd. Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 2007, [3] Mapa turystyczna - Fortyfikacje Półwyspu Helskiego, Wyd. Infort, Gliwice [4] Sołkiewicz-Kos N., Zadworny M., Tendencje dotyczące rekultywacji terenów zdegradowanych oraz wybrane aspekty i sposoby ich zagospodarowania na przykładach krajowych, [w:] Tendencje rozwoju budownictwa miejskiego i przemysłowego, praca zbiorowa pod red. T. Bobki, J. Rajczyka, M. Rajczyk, Wyd. Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 2008,