Koncepcja marketingowa produktu turystycznego obszaru Trójstyku Polska Czechy Słowacja

Transkrypt

1 Koncepcja marketingowa produktu turystycznego obszaru Trójstyku Polska Czechy Słowacja [10 grudnia 2010] Collect Consulting Sp. z o.o Katowice, ul. Rolna 14 tel.: , fax.: w : biuro@collect.pl, Rejestr: Sąd Rejonowy w Katowicach, Wydział Gospodarczy KRS NIP: , REGON: , Kapitał Zakładowy: ,00 PLN Prezes Zarządu: Radosław Polowy Bank Zachodni WBK I/0 Katowice

2 Spis treści Spis treści... 2 Wprowadzenie Analiza i charakterystyka potencjału turystycznego obszaru Trójstyku Diagnoza podstawowych czynników, kształtujących produkt turystyczny Trójstyku Walory naturalne Mikroregion Jablunkovsko Gmina Istebna - Trójwieś Beskidzka Mikroregion Kysucký Triangel Walory antropogeniczne Mikroregion Jablunkovsko Gmina Istebna - Trójwieś Beskidzka Mikroregion Kysucký Triangel Analiza stanu środowiska naturalnego Analiza dostępności komunikacyjnej Dostępność kolejowa Dostępność transportem autobusowym Dostępność transportem samochodowym Identyfikacja i ocena produktów turystycznych obszaru Trójstyku Analiza produktu turystycznego Usługi turystyczne Infrastruktura turystyczna Walory turystyczne Wydarzenia i imprezy Infrastruktura społeczna Analiza SWOT Analiza percepcji produktów turystycznych Kategoryzacja produktów turystycznych i funkcjonujących form turystyki Charakterystyka produktów (segmentacja) Identyfikacja grup celowych Potencjał turystyczny istniejących produktów turystycznych Potencjał turystyczny nowych produktów turystycznych (produkty Trójstyku) Analiza zależności między cechami produktów turystycznych, a uwarunkowaniami demograficzno-ekonomicznymi Wnioski z audytu turystycznego Wnioski z analizy SWOT produktu turystycznego Strategia rozwoju produktu turystycznego obszaru Trójstyku Określenie grupy docelowej produktów turystycznych Cele strategiczne, operacyjne i zadania, strategia budowania marki Misja i wizja Regionu Trójstyku Cele strategiczne, operacyjne i zadania Komercjalizacja produktu turystycznego (konstrukcja oferty) Środki na realizację działań

3 Wpływ zmian produktu turystycznego na poprawę wizerunku oraz zwiększenie atrakcyjności turystycznej obszaru Trójstyku Efekty krótkoterminowe Efekty długoterminowe Spis tabel Załączniki

4 Wprowadzenie Czy turystyka to moda? Czy inwestowanie w turystykę to chwilowy czy stały trend? Analizując strategie samorządów, regionów, rządów, a nawet ponad krajowych jednostek i organizacji - wszędzie tam odnajdujemy turystykę jako istotny, jeden z ważniejszych elementów rozwoju społeczno - gospodarczego. Prawdziwą eksplozję turystyki notujemy w Polsce, Słowacji, Czechach już od kooca lat 80 minionego wieku, kiedy runęły ostatnie bariery ograniczające swobodne przemieszczanie się, nam, obywatelom wolnej Europy. Jednak impulsem, który tak naprawdę rozpoczął lawinowy rozwój turystyki rozumianej nie jako przemieszczanie się ludzi ale dynamiczny rozwój regionów, miast, nowych produktów turystycznych usług, atrakcji - było wejście krajów byłego bloku wschodnie do struktur Unii Europejskiej. Wówczas rozpoczęła się prawdziwa lawina inwestycji w turystykę: zaczęły pięknied fasady kamienic zabytkowych miast, tereny narciarskie zyskały nowe wyciągi, nadmorskie miejscowości wygodne i piękne nadmorskie deptaki, parki narodowe fundusze na ochronę tego co najcenniejsze przyrody. Podniósł się standard hoteli i pensjonatów, jak grzyby po deszczy zaczęły powstawad karczmy, restauracje, które swoją kuchnie opierają o lokalne produkty i tradycyjne dania. Ciężko wymienid wszystko to, co zmieniło się w krajobrazie Polski, Czech czy Słowacji, odkąd fundusze pochodzące z Unii Europejskiej zaczęły zasilad budżety jednostek samorządowych czy przedsiębiorców inwestujących w turystykę. Niemniej jednak ogromnym plusem tego zjawiska jest fakt, że konstrukcja unijnych programów finansujących inwestycję w turystykę pozwala na uzyskanie środków zarówno jednostkom administracyjnym jak i zwykłym obywatelom, którzy w ramach prowadzonej bądź planowanej działalności gospodarczej planują rozwój oferty turystycznej. Prócz źródeł i nowych możliwości finansowania zmieniła się jedna rzecz, która ma zasadniczy wpływ na tworzone obecnie koncepty marketingowe, związane z turystyką zmienili się turyści. Kiedy już powrócili chwilowo zachłyśnięci z wszystkich tych śródziemnomorskich krajów i miejscowości, karaibskich plaż i z pod palm Egiptu i zaczęli podróżowad po jak im się wydawało znanych regionach swojego kraju, zaczęli wymagad. Zaczęli oczekiwad lepszych warunków bytowych, lepszej i oryginalnej kuchni, prawdziwych pamiątek, a nie 4

5 tanich podróbek z Chin czy wyrobów rodem z Cepelii. Zaczęli szukad atrakcji, interesujących pomysłów na wypoczynek, miejsc, które mogłyby ich pozytywnie zaskoczyd, zaciekawid. Wskoczyli na rowery, narty, w dłoniach ścisnęli kije do nordic walking, a na stopy założyli buty do trekkingu. I właśnie to zjawisko, związane z inną, o wiele bardziej dojrzałą percepcją produktów turystycznych stoi u podstawy konstrukcji współczesnych, markowych produktów turystycznych. Dziś nocleg, jedzenie i ładny widok za oknem i ulotka reklamowa to stanowczo za mało by przyciągnąd masowego turystę. Współczesny turysta oczekuje gotowej, pakietowanej oferty - a raczej pełnej palety ofert, z których może wybierze tę jedyną. Mało tego w wielu przypadkach turysta wybierając się na urlop nie chce rezygnowad ze swoich codziennych przyzwyczajeo: siłowni, fitness, basenu czy aktywności na korcie tenisowym. Opracowując niniejszą koncepcję marketingową autorzy starali się uwzględnid zmiany jakie zaszły na przestrzeni ostatnich lat na rynku podaży i popytu na usługi turystyczne. Dużą uwagę zwrócono zarówno na sam koncept i konstrukcję produktu turystycznego jako takiego ale także na jego prawidłowe pokazanie na rynku, a w szczególności promocję, kontakty medialne, działania PR i epr ze szczególnym uwzględnieniem Internetu, jako podstawowego kanału służącego przeciętnemu Kowalskiemu do zdobywania wiedzy na temat miejsc, atrakcji, pomysłów i rad dotyczących wypoczynku. Mamy świadomośd, że niniejsza koncepcje to dopiero początek długiej drogi, która doprowadzi do stworzenia markowego produktu turystycznego dla transgranicznego Regionu Trójstyku. Niniejsze opracowanie powstało w z najwyższa starannością, w oparciu i liczne źródła i dostępne dane, których wiarygodnośd i dokładnośd była weryfikowana. W pracy nad dokumentem zostały zastosowane różne metody: analizy, konsultacje, studia porównawcze, konsultacje z ekspertami z Regionu jak i ekspertami z dziedzin poruszanych w analizie, działania syntetyzujące i interpretacyjne dostępnych dokumentów dot. rozwoju turystyki 5

6 regionalnej, konsultacja społeczne w Regionie w tym spotkania z przedsiębiorcami działającymi na rynku usług turystycznych, osobami odpowiedzialnymi za promocję turystyki, mieszkaocami i turystami odwiedzających Region. Autorzy starali się aby niniejsze opracowanie było zgodne z głównymi tezami i założeniami dokumentów wyższego rzędu, a w szczególności: Marketingowej strategii Polski w sektorze turystyki na lata Nová stratégia rozvoja cestovného ruchu Slovenskej republiky do roku 2013 Strategie rozvoje cestovního ruchu v České republice a význam cestovního ruchu pro rozvoj kraje, 2009 Programu współpracy transgranicznej, transnarodowej i międzyregionalnej Strategii rozwoju turystyki w Województwie Śląskim na lata Strategický plán Sdružení obcí Jablunkovska, Strategie rozvoje turismu v obci Bukovec se zaměřením na přeshraničníspolupráci s obcí Istebna, 2007 Zintegrowanej Strategii Rozwoju Gminy Istebna Programu Rozwoju Turystyki na obszarze Beskidzkiej 5 6

7 1. Analiza i charakterystyka potencjału turystycznego obszaru Trójstyku Atrakcje turystyczne odgrywają kluczową rolę w rozwoju współczesnej turystyki. Jest to pojęcie szerokie, obejmujące elementy przyrody i kultury, ale także system transportowy i infrastrukturę, traktowanych jako składowe, które tworząc specyficzny dla każdego regionu turystycznego system, skłaniają turystów do odwiedzenia konkretnych rejonów w konkretnych celach. Są to tzw. dobra turystyczne 1, czyli: dobro lub zespół dóbr danych przez naturę, historię lub działalnośd ludzką, na które występuje popyt turystyczny". Dlatego przyjmując tę definicję, pojęcie dóbr turystycznych można utożsamiad z ogólnie pojmowanymi pojęciami zasobów i walorów turystycznych. Ocena potencjału atrakcyjności turystycznej jest kluczowym elementem przygotowania strategii rozwoju produktu turystycznego i opracowania koncepcji marketingowej regionu turystycznego. Obiektywna i aktualna (realizowana na bieżąco w oparciu o posiadane dane związane z poziomem sprzedaży lub regularnie w oparciu o realizowane badania) ocena atrakcyjności turystycznej sprzyja utrzymywaniu usług na wysokim poziomie, a właściwa ich promocja i polityka informacyjna, odwiedzających. stan i dostępnośd powodują wzrost satysfakcji 1.1. Diagnoza podstawowych czynników, kształtujących produkt turystyczny Trójstyku Region turystyczny Trójstyk (Trojmezí / Trojmedzie) obejmuje tereny przygraniczne trzech paostw: Republiki Czeskiej, Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki Słowackiej, których centralnym punktem jest punkt zetknięcia się granic tych paostw trójstyk, który dał nazwę całemu regionowi. 1 Turystyka, Gaworecki W.W.: PWE, Warszawa

8 Regionu turystyczny Trójstyk tworzą następujące mniejsze regiony: Mikroregion Jablunkovsko położony na terenie Republiki Czeskiej. W` jego skład wchodzi 14 miejscowości: Bocanovice Bukovec Bystřice Dolní Lomná Horní Lomná Hrádek Hrčava Jablunkov Košařiska Mosty u Jablunkova Návsí Nýdek Písečná Vendryně Oprócz tych miejscowości naturalnie wiążą się z tym obszarem miejscowości Milíkov i Písek, które pod względem przyrodniczym i funkcjonalnym stanowią z nim naturalną i jednorodną całośd. Cały ten teren zajmuje ok. 260 km 2 powierzchni, zamieszkany przez około 35 tys. osób. Gmina Istebna (nazywana też Trójwsią Beskidzką) położona na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. W jej skład wchodzą 3 miejscowości: Istebna Jaworzynka Koniaków Łącznie zajmują one tereny o powierzchni 84 km 2, zamieszkane przez 11,5 tys. osób. 8

9 Mikroregion Kysucký Triangel, to trzeci region, położony na terenie Republiki Słowackiej. Tworzą go 3 miejscowości: Čierne Skalité Svrčinovec Powierzchnia tego mikroregiony wynosi prawie 70 km 2, a liczba mieszkaoców przekracza 13 tys. Łącznie cały obszar Trójstyku zajmuje około 412 km 2, zamieszkanych przez 59 tys. osób. Średnia gęstośd zaludnienie wynosi około 145 os./km 2, a udział lasów w strukturze użytkowania terenów wynosi około 60%. 2 Atrakcyjnośd obszarów turystycznych tworzą wszystkie jego zasoby, które ukształtowała natura, historia i tworzy współczesnośd, w tym człowiek, a które mogą byd potencjalnie interesujące dla turystów. Wśród walorów turystycznych decydującą rolę odgrywają: udział powierzchni lasów w powierzchni regionu i jego jakośd ukształtowanie powierzchni i estetyka krajobrazu parki krajobrazowe rezerwaty przyrody rzeki i zbiorniki wodne zabytki architektury muzea i galerie obiekty sportowe i rekreacyjne (wyciągi, boiska, korty, baseny) szlaki turystyczne (piesze, rowerowe i narciarskie) drogi - trasy widokowe wartości jakie nie się ze sobą kultura, kultywowana tradycja 2 Dane statystyczne zebrano na podstawie internetowego Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego, Databáze Českeho statistickeho úřadu i Databáze regionálnej štatistiky Štatistického úradu SR, stan na dzieo 30 listopada 2010 r. 9

10 Analiza podstawowych czynników kształtujących produkt turystyczny Trójstyku z punktu widzenia potencjalnych funkcji turystycznych, obejmuje ocenę walorów naturalnych (związanych z położeniem geograficznym i cechami środowiska przyrodniczego), walorów antropogenicznych (będących dziełem człowieka), a także walorów turystycznych (rozumianych tu jako potencjalnych możliwości rozwoju konkretnych form turystyki, wynikających z oceny walorów naturalnych antropogenicznych) Walory naturalne Do najważniejszych walorów naturalnych decydujących o atrakcyjności turystycznej regionu należą: Mikroregion Jablunkovsko Położenie w Beskidach Zachodnich Głównym elementem decydującym o atrakcyjności mikroregionu, a jednocześnie jednym z najważniejszych walorów naturalnych, to położenie w ciekawym pod względem krajobrazowym terenie górskim. Zachodnią częśd regionu tworzą przekraczające 1000 m n.p.m. szczyty Beskidu Morawsko-Ślaskiego, pomiędzy które wcinają się głębokie doliny dopływów Olzy. Różnice wysokości przekraczają 700 m, a zróżnicowanie typowego krajobrazu górskiego podnosi walory estetyczne regionu. Wschodnia cześd regionu to z kolei silnie zalesione grzbiety Beskidu Śląskiego Pasma Stożka i Czantorii, nieco niższe niż Beskid Morawsko-Śląski, ale o podobnym charakterze krajobrazowym. Na południu przylega do niego, oddzielone doliną Olzy Pasmo Girovej. Strome stoki i łagodne linie grzbietowe typowe dla gór średniej wysokości dają w efekcie silne, pozytywne wrażenia estetyczne, ale nie wprowadzają elementu niedostępności i niebezpieczeostwa charakterystycznego dla gór wysokich. Środkowa cześd regionu, to z kolei przebiegające południkowo obniżenie, wykorzystywane przez osadnictwo i sprzyjające rozwojowi ciągów komunikacyjnych. Nie bez znaczenia jest silne zalesienie regionu, przekraczające 60% jego powierzchni. To połączenie pięknego górskiego pejzażu i dużej dostępności komunikacyjnej spowodowało rozwój 10

11 turystyki górskiej już w II połowie XIX w. Dzięki tym walorom pogranicze Beskidu Śląskiego i Morawsko-Śląskiego stało się jednym z najwcześniej eksplorowanych turystycznie pasm górskich w Beskidach Zachodnich. Istnieją tu idealne warunki do rozwoju wszystkich (oprócz wspinaczki) form turystyki górskiej wycieczek pieszych o różnej długości i stopniu trudności (począwszy od łatwych tras spacerowych, a koocząc na kilkudniowych wędrówkach z plecakiem), turystyki rowerowej, zarówno w swej rekreacyjnej, jak i ekstremalnej formie, można tu także uprawiad różne formy aktywności ruchowej nordic walking, biegi przełajowe, biegi na orientację, maratony górskie i rowerowe, paralotniarstwo. Zimą tereny górskie idealnie nadają się do uprawiania narciarstwa zjazdowego i biegowego, a także wędrówek górskich na rakietach śnieżnych. Szeroko rozumiane walory i zasoby przyrodnicze, stanowią z kolei naturalną bazę rozwoju ekoturystyki, a także są predysponowane do pełnienia funkcji rekreacyjnych i wypoczynkowych, służąc głównie przywracaniu sił witalnych mieszkaoców aglomeracji miejskich. Duże zalesienie terenu i znaczny udział drzew iglastych daje też korzystne warunki klimatyczne, a lokalny mikroklimat może mied działanie lecznicze w przypadku niektórych schorzeo dróg oddechowych. Punkty widokowe Miejscem o szczególnych walorach krajobrazowych, zapewniające dalekie widoki na znaczne połacie Karpat Zachodnich, a także na okoliczne niziny, a przy sprzyjających warunkach nawet na odległe pasma Sudetów (Jesioniki) i Tatr, są punkty widokowe. Potencjalnie mogą byd one znakomitą wizytówką regionu, decydującą o atrakcyjności całego regionu walory krajobrazowe są bowiem jednym z elementów najsilniej przyciągających turystów w tereny górskie. Odpowiednio przygotowane i opisane mogą też posiadad znaczny walor edukacyjny, zapoznając zarówno z formami krajobrazu, topografią regionu, a także z formami gospodarki przestrzennej w terenach górskich. W dobie ogromnego zainteresowania fotografią cyfrową walory krajobrazowe stanowią najmocniejszy i najbardziej efektywny element oferty turystycznej, który może przyciągnąd masowego turystę. 11

12 CHKO Beskidy i rezerwaty przyrody W celu ochrony cennego krajobrazu górskiego, a także zachowania naturalnych pralasów karpackich na terenach Beskidu Morawsko-Śląskiego utworzono w 1973 r. Obszar Chronionego Krajobrazu CHKO Beskydy (Chráněná krajinná oblast Beskydy) o powierzchni 1160 km 2. Jego wschodnia częśd położona jest na terenie regionu Jablunkovsko. Znajduje się tu kilka cennych rezerwatów i pomników przyrody. Ich podstawową funkcją jest ochrona dziedzictwa przyrodniczego i zachowanie bioróżnorodności terenów górskich. Obejmują one naturalne siedliska leśne, porośnięte zbiorowiskami roślinnymi charakterystycznymi dla terenów górskich, z zachowaną regularnością pięter bioklimatycznych. Są świadectwem bogactwa przyrody prapuszczy karpackiej, czasami także świetnymi przykładami prawidłowo prowadzonej gospodarki leśnej. Niebagatelna jest też funkcja edukacyjna, którą mogą pełnid tereny chronione, oczywiście uwzględniając priorytety ochrony przyrody. Przede wszystkim jednak tereny chronione powinny stanowid modelowe przykłady działania w oparciu o zrównoważony rozwój oferty turystycznej rejonu Trójstyku. Tutaj właśnie istnieje największy potencjał na tworzenie interaktywnych instalacji, powalających przede wszystkim młodzieży szkolnej na zrozumienie mechanizmów jakie rządzą współistnieniu człowieka i przyrody. Ścieżki przyrodnicze i edukacyjne Specjalnie wyznakowane i opisane ścieżki edukacyjne i przyrodnicze wzbogacają ofertę aktywnego spędzenia czasu w naturalnym krajobrazie, i dają możliwośd obcowania z przyrodą. Są przy tym dobrą alternatywą na spędzenie czasu z dala od gwarnych w pogodne weekendy, popularnych szlaków turystycznych. Prawidłowo przygotowane i opisane ścieżki przyrodnicze, są jednym z najlepszych narzędzi szeroko rozumianej aktywnej edukacji środowiskowej. Taka forma działalności ekologicznej skierowana jest do całego do społeczeostwa, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci i młodzieży, i mają na celu wpływanie na poziom świadomości ekologicznej, propagowanie konkretnych zachowao korzystnych dla środowiska naturalnego, upowszechnianie wiedzy o przyrodzie. Konieczne jest więc dostosowanie form opisów, zwłaszcza w terenie, także do poziomu odbiorcy niezorientowanego w temacie, unikając zbędnej skomplikowanej nomenklatury i 12

13 terminologii. Korzystne jest także w tym przypadku istnienie specjalnych wydawnictw oraz możliwośd zwiedzania danej trasy edukacyjnej z wykwalifikowanym przewodnikiem. Klimat Klimat regionu jest typowy dla terenów górskich zimy są dośd długie i śnieżne, lato natomiast może byd ciepłe, występują jednak wtedy spore opady, przekraczające 1000 mm w skali całego roku, a w partiach szczytowych nawet 1200 mm. Dla porównania, sąsiednie tereny górskie, o zbliżonej wysokości mają sumy rocznych opadów niższe o około %, a tereny poza górami, leżące u podnóży omawianego regionu nawet 40-50% niższe niż szczytowe partie tej części Beskidów. Temperatura powietrza obniża się wraz ze wzrostem wysokości n.p.m. stopniowo ku południowemu wschodowi. Średnia roczna temperatura waha się od 5,4 C w partiach grzbietowych do 8,5 C w dolinie rzeki Olzy, co jest wartością niższą o ok. 2-3 stopni od średniej temperatury regionów sąsiednich.. Charakterystyczne są silne wiatry, przy czym w partiach szczytowych przeważają z kierunku zachodniego, natomiast doliny są częściowo osłonięte przez wyniosłe masywy górskie. Dzięki stosunkowo czystemu górskiemu powietrzu, dużemu nasłonecznieniu i dobrej wilgotności powietrza, klimat Jablunkovska sprzyja rekonwalescencji po chorobach dróg oddechowych i serca, a także łagodzi choroby nerwowe. Są one wykorzystywane przez miejscowe Sanatorium, położone w otoczeniu pięknego parku, w którym utworzone niewielkie arboretum. Pozostałe walory naturalne Wśród pozostałych walorów naturalnych wymied należy zasoby wodne regionu z jednej strony będące nieodłącznym elementem krajobrazowym, a także jednym z podstawowych elementów różnorodności środowiska, z drugiej strony natomiast mogących stanowid potencjalne miejsce rozwoju turystyki wędkarskiej. Drugą grupą interesujących przyrodniczo miejsc są naturalne wychodnie skalne. W porównaniu z innymi regionami górskimi (Sudety, Karpaty Wewnętrzne Mała i Wielka Fatra, Góry Strażowskie) są to formy niewielkie i występujące w znacznym rozproszeniu, jednak na tle innych pasm Beskidów Zachodnich i 13

14 przylegających do nich obszarów kotlin podgórskich, są to tereny o znacznym zagęszczeniu tych form. Jeżeli nie koliduje to z formami ochrony przyrody, miejsca te mogą byd wykorzystywane jako areny ekstremalnej wspinaczki bez ubezpieczenia (tzw. bulderingu). Pełnid też mogą funkcje edukacyjne, będą jedynymi naturalnymi forami odsłaniającymi, chodby tylko częściowo, budowę geologiczną gór, która decyduje o formach krajobrazu i zróżnicowaniu szaty roślinnej. Zupełnie osobne możliwości otwierają przeprowadzone niedawno badania geologiczne w gminie Pisek, które wykazały obecnośd termalnych jodobromowych wód z wysoką zawartością metanu - wody te można w przyszłości wykorzystad do budowy kąpieliska termalnego Gmina Istebna - Trójwieś Beskidzka Położenie w Beskidach Zachodnich Położenie w malowniczym terenie górskim jest zdecydowanie największym walorem naturalnym gminy Istebna. Zajmuje ona południowo-zachodni zakątek Beskidu Śląskiego, na południe od wyniosłego Pasma Baraniej Góry i Pasma Stożka i Czantorii. Najwyższym punktem jest szczyt Kiczor (990 m n.p.m.) najniższy położony jest w dolinie Olzy, w pobliżu Jasnowic (ok. 450 m n.p.m.) różnice wysokości przekraczają więc 500 m. Północna częśd regionu charakteryzuje się silnym zalesieniem dominują tu piękne lasy świerkowe, miejscami też naturalne buczyny karpackie. Natomiast środkowa i południowa częśd regionu oferuje unikatowy krajobraz mozaiki terenów leśnych, pól uprawnych, pastwisk i wysoko położonych na grzbietach osiedli ludzkich jeden z najbardziej malowniczych w całych Beskidach Zachodnich. Punkty widokowe Atrakcyjne usytuowanie regionu wśród beskidzkich szczytów podkreślone jest przez malowniczy krajobraz, szczególnie mocno eksponowany w kilku wybitnych miejscach widokowych. Warte podkreślanie są także wybitne walory widokowe szosy biegnącej z 3 Strona Internetowa Sekcja Ciekawe miejsca 14

15 Milówki przez Koniaków do centrum Istebnej, poprowadzonej śmiało grzbietami, praktycznie na całej swej długości odkrytymi terenami jednej z najpiękniejszych dróg widokowych w tej części Beskidów. Daje ona, jak mało która droga w Beskidach, także możliwośd podziwiania specyficznego zagospodarowania terenu, z zabudową usytuowaną na grzbietach (a nie w dolinach, jak zazwyczaj), podkreślającego pasterską genezę miejscowości w regionie. Co warto podkreślid na taką skalę, zjawisko to nie występuje nigdzie indziej w tej części Karpat. Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego Naturalne walory przyrodnicze i krajobrazowe regionu i ich znaczna wartośd dla współczesnego człowieka, a także koniecznośd ich ochrony doprowadziły do utworzenia w 1998 r. Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego o powierzchni 386 km2. Jego południowa częśd, obejmująca południowe stoki Pasma Czantorii i Pasma Baraniej Góry, wraz z terenami źródliskowymi rzeki Olzy, położne są w północnej części omawianego regionu. Wśród terenów o szczególnych wartościach należy wyróżnid tu południowe stoki góry Bukowiec i rejon pomiędzy dolinami potoków Czadecka i Krężelka, położony w otulinie parku krajobrazowego. Są to naturalne tereny występowania szczególnej, istebniaoskiej odmiany świerka. Świerki Istebniaoskie Świerki porastające masyw Bukowca należą do najlepszych drzewostanów nasiennych w Europie, a najsłynniejszy z nich - świerk Andersona (od nazwiska szwedzkiego uczonego badającego te drzewostany) mierzył blisko 60 metrów wysokości - nie oparł się on jednak siłom natury i powalony został przez wichurę. Pozostawiono go jednak w lesie, w miejscu wywrotu, dla upamiętnienia najokazalszego okazu świerka. Aby chronid genetyczne wartości tych drzewostanów i zachowad je dla potomnych na terenie nadleśnictwa Wisła, Leśnictwa Wyrchczadeczka utworzono Regionalny Bank Genów Świerka Istebniaoskiego. W jego pobliżu funkcjonuje Muzeum świerka Istebniaoskiego. 15

16 Klimat Klimat gminy Istebna to typowy klimat trenów górskich, różni się on jednak od okolicznych trenów. W okolicy Istebnej wiatrów zachodnich jest mniej, dlatego też notuje się tu mniejszą ilośd opadów atmosferycznych, a także większą ilośd dni słonecznych. Sprzyja on rekonwalescencji po chorobach dróg oddechowych i serca, a także łagodzi choroby nerwowe. Wykorzystuje to istniejące od 1937 r. sanatorium - Ośrodek Chorób Płuc Dzieci i Młodzieży, położny w lasach poniżej przełęczy Kubalonka. Pozostałe walory naturalne Podobnie jak w mikroregionie Jablunkovsko, do obdarzonych znacznym potencjałem, walorów naturalnych należą zasoby wodne, mogące byd podstawą rozwoju turystyki wędkarskiej, a także formy przyrody nieożywionej. Reprezentują je głównie niewielkie, ale efektowne formacje skalne, posiadające przede wszystkim walor edukacyjny zapoznają z przeszłością geologiczną regionu, a także stanowią dodatkowe dominanty krajobrazowe wśród jednorodnego pejzażu beskidzkiego Mikroregion Kysucký Triangel Obszar ten położony jest na pograniczu Beskidu Śląskiego i Żywieckiego. Na pierwszy plan wybijają się tu walory krajobrazowe teren ten to łagodne wzgórza i szczyty beskidzkie, nie przekraczające 900 m n.p.m. wysokości. Mozaika terenów leśnych i odkrytych łąk i pastwisk posiada duże walory estetyczne, a górski klimat, z długim okresem zalegania pokrywy śnieżnej sprzyja uprawianiu sportów zimowych. Teren ten świetnie nadaje się do rozwoju różnych form turystyki aktywnej predysponowany jest przede wszystkim do wycieczek pieszych, zwłaszcza o charakterze spacerowym, może byd także wykorzystywany do uprawiania nordic walking. Łagodny charakter ukształtowania terenu daje także duży potencjał dla rozwoju turystyki rowerowej o charakterze rodzinnym nietrudno bowiem znaleźd tu miejsca na przeprowadzenie tras o niedużych trudnościach, ale o znacznych walorach krajobrazowych. Obiektywnie warto zaznaczyd, że ta częśd Trójstyku posiada najmniejszy potencjał turystyczny w porównaniu do pozostałych dwóch obszarów. 16

17 Walory antropogeniczne Jak już wspomniano, głównym atutem regionu są jego walory naturalne, związane z położeniem w terenie górskim. Nie mniej ważny udział w atrakcyjności całego regionu odgrywają także walory antropogeniczne powstałe i wynikające z aktywności człowieka na obszarze, związane ściśle z historią tego obszaru, a także jego dziedzictwem kulturowym i nadal kultywowanym folklorem. Na kształtowanie się dziedzictwa historycznego Regionu, decydujący wpływ miało położenie przy jednej z najważniejszych w tym regionie Europy dróg komunikacyjnych, przekraczającej Karpaty poprzez wybitne obniżenie Przełęczy Jabłonkowskiej. Historia tego szlaku komunikacyjnego sięga starożytności, kiedy to biegła tędy jedna z odnóg słynnego szlaku bursztynowego, łączącego wybrzeże Bałtyku z Cesarstwem Rzymskim. Także w późniejszym okresie wiódł tędy ważny szlak handlowy, wykorzystywany militarnie (zwłaszcza w czasie wojny trzydziestoletniej), z uwagi na fakt istnienia w tym miejscu jednego z najwygodniejszych przejśd przez wyniosły łuk Karpat. Drugim ważnym elementem kształtującym historię całego regionu było pograniczne położenie pomiędzy historycznymi ziemiami Korony Polskiej, Śląskiem (dokładnie Śląskiem Cieszyoskim), należącym przez większośd swego istnienia do Królestwa Czeskiego i ziemiami obecnej Słowacji, dawniej stanowiącymi integralną częśd monarchii węgierskiej. Natomiast w kształtowaniu kulturowego oblicza ziem decydującą rolę odgrywało położenie w terenie górskim, na szlaku wędrówek pasterskiej ludności wołoskiej z jednej strony, z drugiej w pobliżu silnie rozwijających się terenów przemysłowych Górnego Śląska i Zagłębia Ostrawskiego. Warto zaznaczyd, że bogactwo walorów antropogenicznych obok przyrody - stanowi dla Trójstyku największy potencjał, który odpowiednio zagospodarowany da szansę na mocny i efektywny rozwój turystyczny regionu zwłaszcza w dobie modnej na całym świecie turystyki kulturowej i ludowej, rozwijanej w oparciu o autentyczne elementy folkloru. Barierą jest tu pewna bezwładnośd w propagowaniu tego rodzaju turystyki w 17

18 regionie. Przejawia się głównie poprzez dośd stereotypowe podejście w postaci organizacji imprez o charakterze folklorystycznym (lokalnych) i wystaw. Posiadając tak ogromny potencjał region ma szansę na stworzenie programu o międzynarodowym wymiarze, na skalę znacznie przekraczającą granice kontynentu. Brakuje tu też zaangażowania przybywających do regionu turystów w tworzenie folkloru (tzw. żywe muzea ), współuczestniczenie z nim i tym samym najbardziej efektywnego zainteresowanie tym co w Trójstyku jest najcenniejsze Mikroregion Jablunkovsko Do najważniejszych walorów antropogenicznych omawianego regionu należą: Zachowana kultura ludowa Silne i ciągle żywe tradycje folklorystyczne regionu są bez wątpienia jedną z jego najmocniejszych stron. Odrębnośd etnograficzna tego regionu ma swoje źródła w historii Śląska Cieszyoskiego, który był jedną z najdłużej niezależnych części historycznego Śląska. Także w późniejszym czasie był lennem Korony czeskiej, pod władzą habsburskiego Cesarstwa Austriackiego, cały czas utrzymując wyraźną autonomię. To właśnie z powodu tej przynależności paostwowej pochodzi określenie "Cesarocy", gdyż teren nigdy nie był pod panowaniem Prus, w przeciwieostwie do pozostałych terenów tej krainy historycznej. Pod względem etnograficznym cały teren zamieszkany jest przez Górali Jabłonkowskich, chod oczywiście w drugiej połowie XX w. nastąpiło znaczne zunifikowanie kultury ludowej pod wpływem miejskich wzorców życia. Mimo to odrębny regionalizm przejawia się tu przede wszystkim w pielęgnowaniu tradycji stroju regionalnego, istnieniu zespołów regionalnych (praktycznie w każdej miejscowości) i w organizowaniu licznych imprez folklorystycznych. Ciekawa jest też odmiennośd mieszczaoskich górali Jabłonkowa od reszty Górali Śląskich, gdyż ich strój ludowy przypomina węgierski, co jest pozostałością po ożywionej wymianie handlowej tego miasta z ludnością węgierską. Ogromną rolę odegrała tu kultura Wołochów (zwanych tutaj Wałachami), ludu wędrownego pochodzącego z Półwyspu Bałkaoskiego, który przyczynił się do gruntownego przemodelowania gospodarki w górach Beskidu 18

19 Śląskiego, wprowadzając szałaśnictwo, przy okazji wpływając na regionalny strój i obrzędowośd. Reasumując, można stwierdzid, że pograniczne położenie wytworzyło tu autonomiczną kulturę i istniejące do dziś poczucie odrębności regionalnej, chętnie prezentowanej turystom. Szaoce Osobliwością historyczną są zachowane w szczątkowej postaci szaoce, związane z umacnianiem rejonu Przełęczy Jabłonkowskiej przed najazdami tureckimi. Ich historia sięga 1578 r., kiedy to książę cieszyoski Wacław III Adam podjął budowę solidnych szaoców, położonych na południowym skłonie przełęczy, na samej granicy węgierskiej - na wzgórzu zwanym obecnie Dejůvka (637 m), przez które przebiega dziś granica czesko-słowacka. Główna reduta otoczona była drewnianą palisadą, wałem i głębokim rowem, a wewnątrz mieściły się drewniane budynki dla załogi, magazyny, studnia i drewniana kaplica. Wzdłuż całej granicy śląsko-węgierskiej poczyniono zasieki w lasach, przy których wystawiano stałe posterunki. Wybuch wojny 30-letniej przyniósł dla monarchii austriackiej nowe zagrożenie, jakim była możliwośd połączenia się przez przełęcz jej wrogów: protestanckich wojsk z północy z wojskami tureckimi i węgierskimi wtedy to powstały nowe, kamienne szaoce. Większośd budowli rozebrała później okoliczna ludnośd, biorąc stąd kamieo na budowę swoich domostw. Tym niemniej ślady bastionów i fos widoczne są do dnia dzisiejszego. Stanowią one materialne świadectwo skomplikowanych dziejów tych pogranicznych terenów, a przy odpowiednim zagospodarowaniu terenu ich wartośd i atrakcyjnośd trudno przecenid. Potencjał turystyczny stanowi tu zarówno sama historia jak i silna po czeskiej stronie Trójstyku kultura i tradycja związana z przygotowywaniem rekonstrukcji bitew i wydarzeo historycznych. Szaoce stanowią najważniejszy po czeskiej stronie Trójstyku punkt zaczepienia jeśli chodzi o potencjał stworzenia dużego, międzynarodowego wydarzenia o charakterze ludowym i rekonstrukcyjnym. 19

20 Architektura drewniana Materialnym śladem kultury ludowej w regionie jest także dobrze zachowana architektura drewniana. Jej unikatowy charakter związany jest z czynnikami, wśród których na wyróżnienie zasługuję kilka z nich. Po pierwsze jest ona genetycznie związana z historyczną i kulturową tradycją regionu, drewno bowiem stanowiło naturalny i podstawowy budulec w terenach górskich Beskidów, aż do połowy XX wieku. Drugim ważnym czynnikiem podnoszącym wartośd architektury drewnianej jest jej nietrwałośd, w porównaniu z innymi materiałami budowlanymi. Stąd unikalny charakter nielicznych starych budowli drewnianych, zarówno zwykłych góralskich chałup, zabudowao gospodarczych, jak i wyszukanej architektury sakralnej. Trzecim wreszcie czynnikiem podnoszącym wartośd drewnianego budownictwa są jego walory estetyczne, oczywiście pod warunkiem zachowania dobrego stanu technicznego budynków. Ważnym czynnikiem podkreślającym znaczenie drewna w regionalnej architekturze jest także fakt, że tradycje budownictwa drewnianego są kontynuowane w ostatnich latach w budowlach współczesnych (karczmy, zajazdy), co pokazuje i siłę tradycji i kultury regionu, ale także potrzebę tworzenia przestrzeni użytkowej harmonijnie współ grającej z górskim krajobrazem, co drewniane budownictwo realizuje w niedościgniony sposób. Jednocześnie, w całym Regionie bardzo silnie oddziałuje często negatywnie na płaszczyźnie społecznej przemysł związany z pozyskaniem i przeróbką drewna. Analizując charakter relacji pomiędzy instytucjami zarządzającymi lasami, a mieszkaocami, władzami lokalnymi i turystami w regionie, zauważono szereg punktów zapalnych i sytuacji konfliktowych, które w znacznym stopniu utrudniają rozwój oferty turystycznej związanej z lasami. Dlatego warto zastanowid się nad uwzględnieniem w strategii rozwoju produktu turystycznego tych elementów, które będą w stanie wykorzystad przemysłowy charakter lasów i ocieplid stosunki na styku podmiotów o rozbieżnych interesach. Porozumienie, wspólne cele, wspólna wizja Regionu, zaakceptowana przez całą społecznośd Regionu to warunek konieczny dla powodzenia misji kształtowania markowego produktu turystycznego na odpowiednim, wysokim, poziomie. 20

21 Pozostałe zabytki Pozostałe obiekty zabytkowe pełnią funkcję uzupełniającą wśród walorów turystycznych regionu, nie są bowiem ani zbyt liczne, ani też wysokiej klasy artystycznej. Stanowią jednak materialne świadectwo współistnienia różnych tradycji, a także stopniowego przenikania elementów obcych tradycji góralszczyzny w głąb gór, pod wpływem rozwoju pobliskich terenów przemysłowych i śląskich aglomeracji miejskich. Łącznie z tradycyjnymi elementami góralskimi daje to specyficzną mozaikę, która kształtuje odrębnośd regionalną Jablunkovska, zarówno w stosunku do położonych bardziej na północ terenów podgórskich, jak i sąsiednich terenów zamieszkałych przez ludnośd góralską. Na szczególne wyróżnienie w tej grupie walorów antropogenicznych zasługuje miejski zespół urbanistyczny Jabłonkowa jedynego miasta na terenie całego Trójstyku, a także zabytki techniki związane z przemysłem hutniczym i rozwojem komunikacji kolejowej, które są obiektami raczej wyjątkowymi w skali całych Beskidów Zachodnich. Warto zaznaczyd, że właśnie hutnictwo i jego historia stanowi spory potencjał w kształtowaniu produktu turystycznego osadzonego na granicy ekologicznej aktywności ludzkiej i co za tym idzie, ocieplenie relacji pomiędzy przedstawicielami przemysłu, a jednostkami odpowiedzialnymi za rozwój turystyki w regionie. Warto pamiętad, że przemysł traktowany nie jako wróg ale partner, może byd też potencjalnym partnerem finansowym, potrzebnym w ramach realizowanych wydarzeo promocyjnych czy sportowych w regionie. Obiekty rekreacyjne i sportowe Wśród obiektów sportowych, stanowiących o atrakcyjności turystycznej regionu wymienid należy na pierwszym miejscu wyciągi narciarskie, które znajduję się w kilku miejscowościach regionu. Mimo, że tereny te nie należą do pierwszorzędnych zarówno pod względem warunków naturalnych (niewielkie różnice wysokości, niewielkie wysokości bezwzględne), jak i infrastrukturalnych (brak urządzeo wyższej klasy jak kolejki krzesełkowe czy gondolowe), to jednak ich istnienie w korzystny sposób wpływa na kształtowanie wizerunku regionu, jako miejsca, gdzie turystyka aktywna odgrywa pierwszoplanową rolę. Pełnią więc one funkcje uzupełniającą, ale nie marginalną. Mogą też w przyszłości zostad rozbudowywane, lub 21

22 ewentualnie pełnid funkcje bazy rozwojowej dla innych aktywności zimowych, jak narciarstwo biegowe czy wędrówki na rakietach śnieżnych. Podobnie kształtuje się też rola pozostałych obiektów takich jak korty, boiska sportowe i baseny z punktu widzenia turystyki aktywnej, takie obiekty nie są konieczne, ale świetnie uzupełniają ofertę aktywnego wypoczynku w regionie, stwarzając możliwośd alternatywy dla wiodących kierunków turystyki pieszej i rowerowej (produkt turystyczny rozszerzony). Warto zauważyd, że aktywnośd sportowa w wydaniu rekreacyjnym stała się nieodzownym elementem stylu życia mieszkaoców większych miast. Planując letni wypoczynek nie chcą więc rezygnowad z ustalonego trybu aktywności i realizowad je nawet tam gdzie spędzają urlop. Stąd zapewnienie im bazy rekreacyjnej staje się elementem nieodzownym w kształtowaniu infrastruktury regionów turystycznych Gmina Istebna - Trójwieś Beskidzka Zachowana kultura ludowa Dobrze zachowana i starannie pielęgnowana kultura ludowa należy do największych atutów regionu. Jej pochodzenie związane jest z osadnictwem pasterskich plemion wołoskich posuwających się od wschodu łukiem Karpat - właśnie ci pasterze byli protoplastami dzisiejszych rdzennych mieszkaoców tej ziemi. Razem ze swoimi stadami przynieśli swoją kulturę, obyczaje, strój muzykę i taniec. Jest ona widoczna nie tylko w czasie licznych imprez folklorystycznych, ale także w codziennym życiu mieszkaoców regionu. Do najsilniejszych, a jednocześnie najbardziej unikatowych tradycji należy kultywowane w regionie koronkarstwo, a także silne tradycje wytwarzania oryginalnych instrumentów muzycznych, których geneza wiąże się z osadnictwem pasterskim najbardziej charakterystyczne dla regionu są gajdy, trąbity, fujarki i okaryny. Unikatowy na skalę całego regionu karpackiego folklor, powinien byd jednym z fundamentów promowania i budowy strategii rozwoju turystyki w regionie. Architektura drewniana Jednym z przejawów oryginalnej kultury materialnej, a jednocześnie wielkim walorem turystycznym jest architektura drewniana, charakterystyczna dla regionów górskich. Przez 22

23 gminę przebiega śląski odcinek Szlaku Architektury Drewnianej, który jest największym tego typu projektem w Europie, chroniącym i próbującym ocalid od zapomnienia architekturę drewnianą dawnej wsi, na którą składają się obiekty sakralne, ale także chałupy, zabudowania gospodarcze, kapliczki i krzyże przydrożne. Budownictwo drewniane jest nierozerwalnie związane z terenami górskimi Beskidów i stanowi jeden z głównych elementów kultury i tradycji góralszczyzny. Potwierdzeniem tego jest bardzo intensywny współczesny ruch budowlany, w ramach którego powstają obiekty użytkowe (zajazdy, motele, karczmy) wzorowane na tradycyjnej architekturze regionu. Można śmiało stwierdzid, ze góralska chałupa, budowana na zrąb i kryta gontem jest jednym z kluczowych elementów identyfikujących regiony górskie. Stąd koniecznośd właściwego wyeksponowania i docenienia autentycznych zabytkowych budowli pochodzących sprzed stu lat i wcześniej. Niestety, zarówno w rejonie Istebnej jak i u sąsiadów nastąpiła ogromna degradacja architektoniczna krajobrazu. Stawiane przez lata, bez zachowania jakichkolwiek zasad, w oparciu o system gospodarski (z czego kto miał i jak kto potrafił) domy szpecą Trójstyk. W analizowanym rejonie można spotkad nieliczne przykłady budowania zgodnego z tradycją i założeniami urbanistycznymi. W większości są tu jednak zbiorowiska domów krytych dachówką, blachą, papą, blachą falistą, płytami azbestowymi o ścianach pokrytych sidingiem (w różnych kolorach), różnego rodzaju tynkami, płytami z tworzyw sztucznych z dachami dwu, wielo spadowymi i płaskimi. W długofalowy plan zmian miast i gmin wchodzących w skład Trójstyku powinny zostad wpisane i konsekwentnie realizowane priorytety związane z uporządkowaniem urbanistycznym regionu (plany dotyczące wymiany m.in. azbestowych pokryd dachów znajdują się w dokumencie strategicznym gminy Istebnna). W tym samym czasie akcenty promocyjne, związane z architekturą drewnianą, tradycyjnym budownictwem powinny zostad tak położone aby przysłoniły niezbyt chlubny wygląd domów w Trójstyku (nadekspozycja promocyjna atrakcyjnej wizualnie architektury). Muzea i galerie Wśród obiektów znajdujących się na terenie gminy, warto wymienid także liczne, jak na tak niewielki obszarowo region muzea i galerie. Nie pełnią one roli głównych atrakcji 23

24 turystycznych, ale w dobry sposób oddają charakter regionu i zapoznają z jego dorobkiem kulturowym. Oprócz oczywistych funkcji, jakim są walory poznawcze i edukacyjne, oraz kulturotwórcze jako obiektów bezpośrednio związanych z historią i tradycją regionu, muzea i galerie mogą byd bazą wyjścia organizacji eventów kulturalnych, sportowych i społecznościowych, co w znacznym stopniu wpływa na atrakcyjnośd całego regionu. Godne uwagi jest także sam fakt nagromadzenia wielu obiektów i instytucji tego typu na niewielkim obszarze, co samo w sobie jest walorem turystycznym, a także wpływa na pozytywny odbiór całego regionu przez turystów. Tu warto podkreślid, ze obiekty te znakomicie mogą się sprawdzid jako alternatywa w razie niepogody, zwłaszcza, że w regionie nie ma zbyt wielu innych atrakcji mogących spełnid taką rolę. Wadą obiektów o charakterze muzealnym czy galeryjnym jest ich mało dynamiczna oferta zwłaszcza dla najmłodszych turystów. Nie ma lepszego sposobu poznania kultury i ludowych tradycji jak zaangażowanie w jej czynne tworzenie. Dlatego warto rozważyd rozszerzenie oferty o interaktywny udział, zaangażowanie zwiedzających. Analizując potencjał wystawienniczo muzealny łatwo odnaleźd elementy, które nie zostały jeszcze wykorzystane lub są wykorzystywane w niewystarczający sposób, a same w sobie stanowią atrakcje często o międzynarodowym charakterze. Do takich na pewno należy Izba Pamięci Jerzego Kukuczki. Kukuczka urodził się w Istebnej, jest w międzynarodowym świecie himalaizmu i pośród miłośników gór najbardziej rozpoznawalną obok Reinholda Messnera osobą, to najlepszy ambasador ziem Trójstyku. Jego potencjał nigdy nie został wykorzystany. Elementarną zasadą marketingu jest wykorzystanie osób do promocji produktów i usług. A jeśli dana osoba jest w autentyczna (nie jest wynajętym aktorem) moc przekazu reklamowego jest znacznie mocniejsza, a sam przekaz znacznie bardziej skuteczny. Obiekty rekreacyjne i sportowe Obszar gminy Istebna niestety nie obfituje zbytnio w obiekty sportowe i rekreacyjne. W znacznym stopniu koliduje to z obrazem terenu idealnego do uprawiania turystyki aktywnej zwłaszcza rowerowej i pieszej. Wśród obiektów sportowych, stanowiących o atrakcyjności turystycznej regionu wymienid należy na pierwszym miejscu wyciągi narciarskie, które jednak 24

25 w porównaniu z terenami sąsiednimi (Wisła, Szczyrk, Ustroo, Wielka Racza) nie maja szans rywalizowania z bardziej renomowaną konkurencją. Niemniej, stosunkowo słabe zagospodarowanie i niewielka koncentracja ruchu narciarskiego w gminie Istebna, mogą byd atutem przyciągającym turystów poszukujących takich właśnie warunków łatwych tras, spokoju i przyjemnej scenerii, którą to grupę najlepiej reprezentują rodziny z małymi dziedmi. Warto też wspomnied o terenach przygotowanych do uprawiania biegów narciarskich, wybijających się na tle średniej krajowej w tej dyscyplinie. Tereny wyciągów narciarskich w okresie letnim znakomicie nadają się do organizacji zjazdów downhillowych (zarówno rowerowych jak i na deskach - longboardach), który to potencjał jest wykorzystany w niewielkim stopniu (tylko jeden wyciąg w Koniakowie). Pozostałe kategorie obiektów takich jak korty, boiska sportowe i baseny z punktu widzenia turystyki aktywnej, świetnie uzupełniają ofertę aktywnego wypoczynku w regionie, stwarzając możliwośd alternatywy dla wiodących kierunków turystyki pieszej i rowerowej. Kierunkiem, który powinny obrad te obiekty jest stworzenie oferty na całoroczne ich wykorzystanie. Świetnym przykładem takiego działania może byd chociażby Góra Żar, położona w Międzybrodziu Żywieckim. W oparciu o niewielkie lotnisko i szkołę szybowcową, miejsce stało się mękkką adrenaliny, z liczną ofertą całorocznych atrakcji dla dzieci, młodzieży i osób półprofesjonalnie i profesjonalnie zajmujących się sportem Mikroregion Kysucký Triangel Mikroregion ten jest częścią składową większego regionu Kysuc, i genetycznie funkcjonalnie jest z nim związany w znacznie większym stopniu niż z sąsiednimi regionami (w Polsce i Czechach). Szaoce Częśd umocnienieo budowanych w rejonie Przełęczy Jabłonkowskiej od XVI w. znajduje się na terenie mikroregionu Kysucký triangel pozostałości ziemnych szaoców - Valy i Małe Szaoce znajdują się w okolicach szczytu Valy nad wsią Cierne. Natomiast na terenie wsi 25

26 Svrcinovec znajduje się kompleks Stare Szaoce prawdopodobnie są to najstarsze zachowane ziemne umocnienia w rejonie Przełęczy Jabłonkowskiej. Zabytki Mikroregion, z uwagi na swoje peryferyjne położenie nie jest zasobny w zabytki przyciągające turystów. Nie mniej ich istnienie ma znaczenie dla poprawnego rozwoju turystyki na tym obszarze, chodby przez wzgląd na rozpowszechnione społecznie przekonanie, o wartości zabytków w ocenie ogólnej atrakcyjności turystycznej regionów. Zadbane i dobrze eksponowane (np. poprzez oświetlenie) zabytki, mimo swych przeciętnych wartości artystycznych, mogą byd wizytówką regionu. Obiekty rekreacyjne i sportowe Podobnie jak w przypadków pozostałych regionów Trójstyku, wśród obiektów sportowych, stanowiących o atrakcyjności turystycznej regionu wymienid należy na pierwszym miejscu wyciągi narciarskie, które jednak w porównaniu z terenami sąsiednimi (Wisła, Szczyrk, Ustroo, Wielka Racza) nie maja szans rywalizowania z bardziej renomowaną konkurencją. Niemniej jednak podobnie jak w przypadku gminy Istebna - stosunkowo słabe zagospodarowanie i niewielka koncentracja ruchu narciarskiego mogą byd atutem przyciągającym turystów poszukujących takich właśnie warunków łatwych tras, spokoju i przyjemnej scenerii, którą to grupę najlepiej reprezentują rodziny z małymi dziedmi. Warto też wspomnied o możliwości uprawiania biegów narciarskich, mimo, że nie istnieją tu przygotowane tego trasy narciarskie. Trójstyk miejsce styku granic Znaczną atrakcyjnośd, łączącą wszystkie opisane powyżej trzy regiony, prezentuje punkt zejścia się granic trzech paostw Trójstyk który dał nazwę całemu obszarowi turystycznemu. Jest to miejsce łatwo identyfikowalne przez turystów, dzięki czemu stanowi dodatkowy walor całego regionu, a właściwe zagospodarowane otoczenia (ścieżki, szlaki, obelisk) daje turystom niecodzienną możliwośd wizyty w trzech paostwach w ciągu niecałej 26

27 minuty. Niestety, to za mało. Potencjał styku trzech granic z punktu widzenia światowych standardów turystycznych nie jest wykorzystany. Wiaty, grille - to za mało aby przyciągnąd turystę (to raczej miejsca, w których zatrzyma się turysta kiedy już na Trójstyk dotrze). To także za mało, żeby wykorzystad fakt pobytu turystów i wykorzystad ich aktywnośd i zaangażowanie w promocje tego miejsca. Należy zastanowid się jakimi metodami można w sposób tani i efektywny wykorzystad pobyt turystów na Trójstyku do promocji tego nietypowego miejsca Analiza stanu środowiska naturalnego Jakośd środowiska naturalnego jest elementem zasadniczym i decydującym o atrakcyjności turystycznej regionów. Zdrowa, bujna przyroda, czyste zdrowe powietrze, czysta woda, nieskażona gleba to elementy zasadnicze, bez których żadna strategia promocji i nawet najbardziej wyszukane produkty turystyczne nie mają szans na skuteczną realizację. Aktywnośd samorządów lokalnych w kierunku rekultywacji terenów zniszczonych, zmiany nastawienia społeczności lokalnych na pro ekologiczne, realizacje konkretnych programów ochrony środowiska naturalnego (parki, rezerwaty) to zasadnicze elementy wchodzące w skład zrównoważonego rozwoju turystyki. Zgodnie z wytycznymi Komisji Unii Europejskiej (Generalna Dyrekcja ds. Turystyki) dotyczącymi projektów turystycznych przeprowadzanych w Europie, rozwój zrównoważony w turystyce polega na kierowaniu się w swoich działaniach wszystkich uczestników ruchu turystycznego ideą sustainable development 4. 4 Ekoturystyka. Wyzwania i nadzieje, D. Zaręba, PWN, Warszawa 2000, s

28 Tabela 1 - Użytkowanie gruntów w gminie Istebna Od strony polskiej, gmina Istebna leży na południe od jednego z największych obszarów przemysłowych w Polsce, gdzie jeszcze do niedawna dominował przemysł ciężki, wysoko emisyjny, mocno ingerujący w stan wszystkich składowych środowiska. Chociaż dziś sytuacja jest znacznie lepsza wpływ konurbacji śląskiej na zanieczyszczenie środowiska jest wciąż bardzo duży. Gmina leży bezpośrednio w obszarze otuliny utworzonego w 1998 roku, w celu ochrony środowiska naturalnego i zrównoważonego rozwoju cennych przyrodniczo ziem górskich Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego. Największą częśd terenów gminu stanowi rolnictwo i leśnictwo. Do tej kategorii zalicza się: pola uprawne, sady, łąki, łąki podmokłe, ośrodki produkcji rolniczej, lasy oraz zadrzewienia i zarośla. Tereny leśne w Istebnej to ponad 50 % powierzchni. Do kategorii zabudowa mieszkaniowa zaliczono: zabudowę o wysokiej intensywności, o niskiej intensywności, o niskiej intensywności z usługami zdrowia, o niskiej intensywności z usługami gastronomii, o niskiej intensywności z usługami rzemiosła, o niskiej intensywności z usługami turystyki i wypoczynku oraz handlu, o niskiej intensywności z usługami oświaty. Wody na terenie Istebnej to powierzchnia 61,74, ha, co stanowi zaledwie ok. 1,3 % całkowitej powierzchni wsi. W gminie realizowany jest program, który ma dokooczenie inwestycji związanych z budową kanalizacji i oczyszczalni ścieków oraz działania mające na celu pomoc finansową przy budowie przydomowych oczyszczalni ścieków przysiółkom, nie objętych planem budowy kanalizacji gminnej. 28

29 Mikroregion Jablunkovsko od lat objęty jest planem polepszania stanu środowiska naturalnego w ramach "Programu Obniżania Emisji Zanieczyszczeo w Kraju Morawsko - Śląskim", związanym z emisją zanieczyszczeo hutniczych w pobliskim Trzyocu. W regionie stworzono wiele (o czym wspomniano w niniejszym dokumencie) rezerwatów i obszarów chroniących przyrodę, głównie siedliska roślinne. Tabela 2- Użytkowanie gruntów w Mikroregionie Jablunkovsko Wielko śd (ha) Całośd Procent całości powierzchni Grunty rolne Grunty użytkowane pozarolniczo W tym (%) W tym (%) Teren Pozost Łąki i y Grunty Ogrody Całośd ałe pastwis Lasy Wody zabud orne i sady obszar ka owan y e Bocanovice 376,78 48,1 15,5 3,2 29,4 51,9 39,1 0,9 2,2 9,7 Bukovec Dolní Lomná Horní Lomná 1705, , ,2 3 38,3 6,3 1,8 30,2 61,7 53,0 1,1 1,2 6,4 16,7 1,2 0,6 14,9 83,2 76,5 0,7 0,6 5,4 10,6 0,3 0,2 10,1 89,4 86,0 0,4 0,3 2,7 Hrádek 979,78 35,4 19,6 3,1 12,7 64,6 56,4 1,5 1,5 5,2 Hrčava 288,37 36,7 5,8 1,4 29,5 63,3 58,2 0,1 1,2 3,8 Jablunkov Košařiska 1276, ,6 0 64,2 19,1 7,3 37,8 35,8 16,3 2,7 4,4 12,4 11,8 1,0 0,5 10,3 88,2 79,5 0,3 0,3 8,1 Milíkov 915,52 54,4 16,4 3,6 34,4 45,6 33,1 0,4 1,6 10,5 Mosty u Jabl. Návsí Nýdek 3396, , ,0 7 31,8 11,6 1,7 18,5 68,2 61,2 0,2 1,2 5,6 43,9 12,5 4,8 26,6 56,1 46,2 1,8 2,0 6,1 23,6 6,6 1,3 15,7 76,4 70,5 0,5 0,8 4,6 29

30 Písek Vendryně Powierzchnia ogółem 1545, , ,7 2 37,3 8,6 2,3 26,4 62,7 56,3 1,0 1,2 4,2 49,1 29,4 2,1 17,6 50,9 42,3 2,0 1,9 4,7 31,9 9,9 2,1 19,9 68,1 60,1 0,9 1,3 5,8 Podobna sytuacja ma miejsce po słowackiej stronie, gdzie w ramach Obszaru Chronionego Krajobrazu Kysuce chroni się siedliska leśne (także przed kornikiem) ale i rolnicze, z typowym osadnictwem wołoskim na stokach i grzbietach. Podsumowując stan środowiska naturalnego Regionu: pozytywnie wyróżniający się na tle obszarów otaczających. Co wynika zarówno z dużej lesistości jak i odległości od aglomeracji i ośrodków przemysłowych. Region obecnie może się pochwalid czystym powietrzem jedynie w okresie jesienno zimowym zauważalne jest zjawisko niskiej emisji, co wynika z tradycyjnego użytkowania pieców opalanych węglem. Bardzo ważnym zadaniem lokalnych władz jest prowadzenie kampanii informacyjnej mającej na celu edukację mieszkaoców w zakresie niewykorzystywania śmieci komunalnych do opalania. Emisje związane z tego typu paliwem są szczególnie szkodliwe. Trzeba mied nadzieje, że polepszenie się warunków bytowych mieszkaoców w związku z rozwojem turystycznym Regionu pomoże w przestrzeganiu zasad i pro ekologicznym podejściem Analiza dostępności komunikacyjnej Region Trójstyku obejmuje obszar południowego kraoca Polski, najbardziej na wschód wysuniętego kraoca Republiki Czeskiej i północnego kraoca Republiki Słowackiej (jednego z dwóch, najbardziej wysuniętych na północ). Mimo obecności w niedalekim sąsiedztwie dużych, posiadających strategiczny w regionie charakter miast (poza obszarem Trójstyku) Czeskiego i Polskiego Cieszyna, Bielska Białej i Żyliny region leży na marginesie głównych 30

31 szlaków komunikacyjnych i trans granicznych. Odbija się to wyraźnie w dostępności komunikacyjnej regionu Dostępnośd kolejowa 5 Po stronie polskiej nie istnieje linia kolejowa, która prowadziłaby bezpośrednio do centrum regionu, do Istebnej. Wszystkie linie kolejowe kooczą się poza granicami obszaru Trójstyku - w Cieszynie (północny zachód), Wiśle Głębcach (północ) i Zwardoniu (wschód). Na potrzeby niniejszego opracowania dokonano analizy połączeo kolejowych pomiędzy stolicami krajów, wchodzących w skład regionu. Istnieje tylko jeden pociąg bezpośredni do Wisły Głębce, odjeżdżający z Warszawy w piątek. Pozostała pociągi wymagają jednej przesiadki w Pszczynie lub Katowicach. Średni czas dojazdu z Warszawy do Wisły wynosi ok. 6h i 43 min. Zestawy kolejowe obejmują pociąg EC lub EIC oraz po przesiadce pociąg osobowy. To jedyna i najszybsza, kolejowa droga, pozwalająca na dotarcie do w rejon polskiej części Trójstyku. Nieco więcej pociągów dojeżdża do Zwardonia, na wschód od Trójstyku, przy granicy Polsko Słowackiej. Na 11 pociągów wszystkie jednak wymagają minimum jednej przesiadki (Kraków, Katowice, Bielsko Biała, Żywiec), średni czas dojazdu to 7h i 48 minut. Jednak dojazd do Zwardonia daje szansę dotarcia na słowacką stronę Trósjtyku, do miejscowości Skalite i dalej do Cadca. Z Żywca trasa zajmuje ok. 2 godziny jazdy. W ciągu dnia odjeżdżają cztery bezpośrednie pociągi. Aby dostad się do Regionu z Bratysławy można wybrad jeden z dziewięciu pociągów. Niestety żaden z nich nie jedzie bezpośrednio, każdy wymaga minimum jednej przesiadki (Trnava lub Żylina). Średni czas dojazdu wynosi ok. 5h i 43 min, turysta będzie podróżował pociągami pośpiesznymi lub regionalnymi. Zgodnie z opisem podawanym przez przewoźnika, osoby podróżujący z rowerami mogą się liczyd z utrudnieniami w ich przewozie. Dojazd z Popradu wymaga poświęcenia 3 godzin czasu. 5 Rozkład jazdy PKP, kolei czeskich i słowackich, stan z października 2010 r. 31

32 Dojazd do regionu od czeskiej strony z Pragi do Jablunkov-Navsi wymaga od podróżnego podjęcia decyzji wyboru jednego z 14 opcji połączeo. Niestety żadne z nich nie jest bezpośrednie (minimum jedna przesiadka w Ostrawie), a średni czas podróży zajmie minimum 4h i 23 min (maksymalnie 8h i 12 min w opcji przez Słowację). Za to podróżny ma do dyspozycji pociąg SuperCity aż do samej Ostrawy Dostępnośd transportem autobusowym 6 Autobusy do Istebnej z Warszawy jadą ok. 10 godzin, z przesiadką w Wiśle. Koszt przejazdu wynosi ok. 60 zł. W ciągu dni tygodnia ze stacji Warszawa Zachodnia odjeżdża jeden autobus, o godzinie 7.00, dojazd o godzinie Na trasie do Wisły posiada status pośpiesznego zaś dalej normalnego. Autobus nie kursuje w święta Wielkanocne, Bożego Narodzenia, Sylwestra i Nowy Rok. Znacznie lepiej wygląda sytuacja gdy zdecydujemy się dojechad do Trójstyku z Katowic (Katowice to najlepszy punkt przesiadkowy, do skomunikowania z Trójstykiem można powiedzied - hub komunikacyjny). Przewoźnik oferuje kilkanaście kursów w ciągu dnia, przy czym najkrótszy trwa 2h i 47 min (przeciętnie ok. 4h), każdy niestety wymaga jednej przesiadki w Wiśle, Bielsku Białej lub Cieszynie. Czechy od lat słyną z dobrze zorganizowanego transportu autobusowego. Analizując dostępne połączenia na trasie z Pragi o Jabłonkowa (ok. 430 km) mamy do dyspozycji przynajmniej kilkanaście połączeo wszystkie jednak wymagają minimum dwóch przesiadek. Minimalny czas dojazdu ze stolicy Czech to 7h i 12 min, przesiadki w Frýdek-Místek i Třinec. Na uwagę zasługuje sposób serwis internetowy atlas.sk, pozwalający na łatwe przeglądanie połączeo autobusowych i pociągowych i co najważniejsze tworzenie połączeo łączących transport kołowy z szynowym. Godne pozazdroszczenia. Wprawdzie w przypadku turystów udających się do Trójstyku z Polski także da się, posiłkując serwisem internetowym PKP i e- 6 Rozkład jazdy PKS, przewoźników czeskich i słowackich oraz prywatnych autobusów. Stan z października

33 podrozniki.pl, dokonad podobnej kombinacji, jednak wymaga to żmudnej analizy, które jest czasochłonna i nie gwarantuje pewności, że znalezione połączenia rzeczywiście istnieją. W przypadku Czech, dzięki takiej kombinacji można znaleźd połączenie pociągiem z Pragi do Třinec i dalej autobusem. W ten sposób czas dojazdu do Jabłonkowa skraca się 5h i 49 min. Dobrym punktem przesiadkowym dla regionu Trójstyku jest po czeskiej stronie Frýdek- Místek. Połączenie autobusowe z miasta do Jabłunkowa zajmie turyście 1h i 15 min i jest ich kilkanaście. Wymagają jednej przesiadki optymalnie w Třinec. Z Czeskiego Cieszyna, który jest kolejnym punktem w którym krzyżują się szlaki szynowe i kołowe dojazd do Jabłonkowa zajmuje niespełna 37 minut, z przesiadką w Třinec. Połączenie autobusowe z Bratysławy do Skalite (ok. 250 km) to minimum 5h i 39 minut i przynajmniej jedna przesiadka (Žilina, Čadca, Banská Bystrica). Podobna sytuacja występuje w przypadku dojazdu z Popradu węzła komunikacyjnego Podtatrza, posiadającego m.in. lotnisko, na którym lądują samoloty z Warszawy. Trasę ok. 200 km pokonuje się autobusem w czasie nie krótszym niż 4h i 40 min, zaliczając po drodze minimum dwie przesiadki w Žilinie i Čadcy Dostępnośd transportem samochodowym Własny samochód to obecnie najpopularniejszy sposób komunikacji, z badao cytowanych w niniejszym opracowaniu wynika, że to główny środek lokomocji turystów odwiedzających Region. Analizując dostępnośd Trójstyku tym rodzajem transportu zauważono, że zarówno Jablunkov jak i Istebna znajdują się w podobnej, liczącej 400 km odległości od stolic swoich krajów. Zaś Skalite 245 km od Bratysławy. Do analizy odległości i czasu połączeo posiłkowano się internetowym narzędziem Google Maps, biorąc pod uwagę najszybszą trasę. Czas dojazdu w przypadku Czech to 4h i 23 min., Polski 6h i 5 min., zaś Słowacji 2h i 39 min. Najlepszą dostępnośd drogami kołowymi mają Czechy i Słowacja. Trasa z Pragi prowadzi w zasadzie cały czas autostradą lub drogą szybkiego ruchu (aż po Frydek Mistek czy Czeski Cieszyn) bardzo dobrej jakości. W przypadku Słowacji autostrada D1 prowadzi z Bratysławy 33

34 aż do Żyliny. Transport z Popradu odbywa się w podobnych, bardzo dobrych warunkach Autostradą D1 aż za Liptowski Mikulasz. Trasa z Warszawy do Istebnej gwarantuje jazdę jedną z najbardziej zatłoczonych dróg, słynną jedynką, która prawie do Tych ma status drogi ekspresowej S1. Dalej, do Bielska Białej droga mimo, że z dwoma pasami po każdej stronie, posiada niższy status i w koocu z Bielska Białej do Cieszyna ponownie S1. Aby dotrzed do Istebnej należy wybrad wariant z Bielska Białej przez Żywiec lub Szczyrk (942) albo z trasy S1 na wysokości Skoczowa na Ustroo (941) i Wisłę. Niezależnie od wybranego wariantu turysta trafia na mocno zatłoczone (duży transport ciężarowy), często remontowane (jak w przypadku przejazdu przez Żywiec) kręte drogi. 2. Identyfikacja i ocena produktów turystycznych obszaru Trójstyku Analiza ma na celu identyfikacje opisanie - występujących w regionie produktów turystycznych, oceny ich potencjałów - siły, słabości, potencjałów i zagrożeo (SWOT), przyporządkowania ich do konkretnych grup odbiorców, oceny czynników, które mają wpływ na taki, a nie inny kształt i w koocu odnalezienia zależności pomiędzy czynnikami demograficzno ekonomicznymi i samymi produktami. Identyfikacja stanowi podstawę do szerszych analiz, prób pakietowania wybranych produktów lub tworzenia nowych produktów opartych o istniejące. Docelowo, niniejsza ma też na celu wskazanie kierunków rozwoju nowych produktów, pozwalających na uzupełnienie pakietów turystycznych lub stworzenie zupełnie nowych pakietów, wpisanych w nową strategię rozwoju Regionu Analiza produktu turystycznego Usługi turystyczne Pojecie usługi turystycznej nie jest ściśle zdefiniowane i samo w sobie jest obiektem studiów teoretycznych badających złożonośd zachowao rynku turystycznego. W najszerszym ujęciu przez usługi turystyczne należy rozumied wszystkie społecznie pożyteczne czynności 34

35 służące zaspokojeniu materialnych i niematerialnych (duchowych) potrzeb turystycznych człowieka 7. Odnoszą się one zarówno do obsługi osoby turysty (potrzeby materialne, np. komunikacyjne, noclegowe), jak i jego osobowości (potrzeby duchowe, np. kulturalnorozrywkowe). Usługi turystyczne obejmują więc różne czynności niezbędne dla turysty, umożliwiające mu m.in. dojazd do miejsca występowania walorów turystycznych, pobyt w tym miejscu, a następnie powrót do stałego miejsca zamieszkania. Należy również zaznaczyd, że usługi turystyczne są świadczone przede wszystkim przez dobra turystyczne, czyli przez urządzenia i instytucje infrastruktury turystycznej. Dokładną analizę czynników kształtujących produkt turystyczny, infrastruktury turystycznej oraz uwarunkowania dostępności komunikacyjnej zawarto w rozdziałach wcześniejszych. Tu natomiast rozpatrzona zostanie sfera usług turystycznych obejmująca informację turystyczną i usługi ułatwiające i organizujące pobyt turysty w regionie. Charakterystyczną cechą usług turystycznych jest ich abstrakcyjny charakter. Potencjalny turysta nie ma możliwości wypróbowania produktu, który kupuje. Nie istnieje bowiem nic takiego, jak próbka, z którą można się spotkad w przypadku towarów. Turysta, podejmując decyzję, opiera się w znacznym stopniu na materiałach reklamowych, promocyjnych i informacyjnych dostępnych na miejscu oraz w internecie. Szczególnie to ostatnie źródło ma ogromne znaczenie. Wg raportu Google.com 8 aż 57% turystów uznaje Internet jako najważniejsze źródło informacji o produktach i usługach turystycznych potrzebnych do planowania podróży. 75% wykorzystuje wyszukiwarkę internetową, 62% przez Internet poszukuje miejsce wyjazdu, dla 65% informacje znalezione w sieci stanowią inspirację do wyjazdu. Dlatego bardzo ważna jest informacja turystyczna. Można powiedzied, że usługi turystyczne najpierw się sprzedaje (kupuje), a potem świadczy i na koocu konsumuje. W regionie Trójstyku informacja turystyczna jest podstawową formą kontaktu turysty z usługodawcami, co ma poważne implikacje w poziomie obsługi przybywającego klienta. System informacji turystycznej jest bowiem newralgicznym elementem całego systemu formowania produktu turystycznego jego słabości przekładają się na niedoskonałe 7 Podstawy turystyki, T. Łobożewicz, G. Bieoczyk, WSE, Warszawa Efekt ROPO w segmencie Travel badanie OBOP i Google Polska, 2009 r. 35

36 funkcjonowanie całego regionu i kształtują opinię o nim, niezależnie od poziomu i jakości usług cząstkowych i infrastruktury. Na system informacji turystycznej o regionie składają się punkty informacji turystycznej strony internetowe promujące region wydawnictwa, przewodniki, mapy i foldery turystyczne sied oznaczeo, znaków, tablic informujących o położeniu i charakterze atrakcji, dojeździe do atrakcji Na terenie Trójstyku funkcjonują cztery punkty informacji turystycznej w Czechach w miejscowościach Jablunkov, Bystřice i Mosty u Jablunkova, w Polsce w Istebnej. Na terenie Słowacji (Kysucky Triangel) nie ma obecnie (październik 2010) żadnego ośrodka informacji turystycznej obsługuje je centrum informacji turystycznej w Czadcy (dla całego regionu Kysuc) obecnie (październik 2010) nieczynne. Czeskie punkty informacji turystycznej są dobrze zorganizowane posiadają dobre lokalizacje w centrach miejscowości i łatwo identyfikujące je, ujednolicone logo. Centrum informacji w Istebnej posiada znakomitą lokalizację, ale jego odnalezienie, zwłaszcza przez turystę zmotoryzowanego, nie jest łatwe (słabe oznakowanie). Centra są dobrze zaopatrzone w materiały promocyjne (foldery, mapy przewodniki) zarówno odpłatne, jak i darmowe. Brakuje jednak popularnych materiałów promujących cały region Trójstyku tu jedynym elementem spinającym region jest wydana w roku 2009 mapa Trójstyku. Zarówno polskie jak i czeskie punkty informacji turystycznej wyróżniają się na tle analogicznych w innych regionach. Osoby pracujące są w pełni kompetentne, kreatywne w proponowaniu atrakcji i pomysłów na zwiedzanie próbują łączyd ofertę trzech regionów, nie zwracając uwagi na niesymetrycznośd i niekomplementarnośd oferty poszczególnych krajów. Na tym etapie warto wspomnied że punkty IT nie posiadają żadnych materiałów promocyjnych które pakietowo podchodziłyby do turystyki w Regionie. Dodatkowo, o 36

37 kompetencji punktów informacji turystycznej może świadczyd chociażby fakt, że punkt w Istebnej zdobył w roku 2010 I miejsce (w swojej kategorii) w konkursie na Najlepsze Centrum Informacji Turystycznej w Polsce. Żal budzi fakt, że tak jak wspomniano, turystom, którzy są w Istebnej pierwszy raz ciężko ów punkt odnaleźd. Podobnie wygląda sytuacje w obszarze działao w Internecie. Każdy region i większośd miejscowości posiada własne strony, większośd co najmniej dwujęzyczne. Brakuje jednak spójnej, profesjonalnie zaprojektowanej i zarządzanej, wspólnej strony WWW całego regionu. Żaden z podmiotów wchodzących w skład Trójstyku nie posiada strony internetowej stricte turystycznej. Zazwyczaj są to strony miejskie lub gminne, gdzie głównym rodzajem informacji są doniesienia o charakterze lokalnym, wewnętrznym dot. bieżącej pracy samorządowców, wydarzeo administracyjnych, doniesieo związanych z gospodarką finansami. Na podstawie analizy porównawczej z stronami innych regionów, w tym austriackich i włoskich można uznad, że całośd komunikacji internetowej w zakresie oferty turystycznej jest najsłabszym punktem łaocucha informacji turystycznej Trójstyku. Największą wadą obecnych stron jest ich rozproszenie, aby dowiedzied się czegokolwiek o atrakcjach trzeba często przeanalizowad kilka różnych stron dot. tego samego miejsca. Sposób prezentacji informacji jest katalogowy, czyli są to bazy danych atrakcji, których nie da się przeszukad używając narzędzie dopasowujących atrakcje do preferencji turysty (np. nie da się w prosty sposób odnaleźd atrakcji dla dzieci albo ludowych, lub tych związanych z rękodzielnictwem czy rodzinnych ścieżek rowerowych). Odnalezienie tego typu informacji wymaga poświęcenie dużej ilości czasu na wyszukiwanie i analizowanie tekstów. Poza nielicznymi wyjątkami atrakcje turystyczne opisane na stronach internetowych nie są okraszone jakimikolwiek zdjęciami, najczęściej nie posiadają opisów, nie są zaznaczone na jakichkolwiek internetowych mapach, nie wiadomo kiedy są czynne, jak do nich dotrzed. Strony internetowe są tak skonstruowane, że popularne wyszukiwarki mają utrudnione zadanie w odpowiednim ich zindeksowaniem i katalogowanie. Najpopularniejszym źródłem informacji o polskiej części regionu jest strona Jest to typowa strona gminna o dużej ilości informacji i 37

38 aktualnością, które jednak tylko w nikłym stopniu interesowad mogą potencjalnego turystę. Głównym rodzajem informacji są doniesienia o charakterze lokalnym, dotyczącym bieżącej pracy samorządowców, wydarzeo administracyjnych, doniesieo związanych z gospodarką finansami. Informacje skupione w bloku Turystyka są dośd szczegółowe, ale mają charakter encyklopedyczny, lub katalogowy, bez uwzględnienia profilu turysty, jego zainteresowao i potrzeb. W części informacyjnej dotyczącej poszczególnych atrakcji brakuje informacji praktycznych godzin otwarcia poszczególnych obiektów, cen itp. Informacje dotyczące komunikacji, możliwości dojazdu, ewentualnych utrudnieo zawarte są w dziale Gmina, do którego potencjalny turysta raczej nie zaglądnie. Osobnym problemem jest, to, ze przedstawianie tego typu treści bez jakiejkolwiek mapy, chodby prostego apletu map Google mija się z celem. Odszukanie informacji o poszczególnych rodzajach aktywności, np. o szlakach pieszych dla rodzin z dziedmi, jest utrudnione i wymaga przeszukiwania treści zamieszczonych na stronie, a funkcjonująca tu wyszukiwarka treści w serwisie jest mało przydatna potencjalnemu turyście. Uciążliwe jest także nielogiczne rozmieszczenie niektórych treści np. mapy miejscowości są zebrane są na osobnej podstronie, w postaci linków wyprowadzających do innego serwisu, podczas, gdy powinny one ilustrowad położenie poszczególnych atrakcji. Nie ma mowy również o nieco bardziej złożonych, a pożytecznych funkcjach takich jak wyszukiwanie atrakcji z mapy, wyszukiwanie informacji w poszczególnych miejscowościach. Osobnym zagadnieniem jest grafika serwisu, nadająca się byd może do funkcji gminnego newslettera, ale w żaden sposób nie odpowiadająca roli promowania regionu brak zdjęd atrakcji i generalnie wielkie ubóstwo graficzne całego serwisu, nie jest w stanie sprostad obecnemu zapotrzebowaniu nowoczesnych metod promowania regionów turystycznych, opierających się w znacznym stopniu na wizualizacji i przestawianiu wszelkiego rodzaju atrakcji za pomocą grafiki. Innym mankamentem jest brak sekcji dla mediów, skąd zainteresowani regionem dziennikarze mogliby w łatwy sposób czerpad gotowe prasowe informacje dotyczące regionu (gotowe teksty o regionie, atrakcjach, trasach zwiedzania, pomysłach na wypoczynek etc) i aktualności, a także korzystad z gotowej bazy dobrych fotografii do publikacji. 38

39 Przykładem jeszcze gorszego przedstawienia regionu jest strona, która potencjalnie powinna byd główną wizytówką regionu (stan na listopad 2010). Wykorzystano tu domenę, która ze względu na nazwę Trójstyk powinna byd podstawową platformą informacyjną i promocyjna całego regionu. Niestety pod domeną tą znajduje się serwis zupełnie nie spełniający oczekiwao potencjalnego turysty. Z pozoru atrakcyjny graficznie interfejs nie zawiera żadnych istotnych informacji turystycznych, a jedynie informacje urzędowe dotyczące projektów i ich ewentualnych realizacji w ramach programów wspieranych przez Unię Europejską. Trudno ocenid w tym przypadku merytoryczną i funkcjonalną stronę tego serwisu, bowiem praktycznie żadnej funkcjonalności tu nie ma. Podsumowując, trzeba stwierdzid, że paradoksalnie - lepiej byłoby, gdyby serwis nie istniał, niż funkcjonował w obecnej formie, która jest przykładem antyreklamy całego regionu i w opinii autorów niniejszego opracowania prowadzi działanie na szkodę regionu Trójstyk. Główną stroną informacyjno dla czeskiej strony regionu Trójstyku jest portal regionalny Strona funkcjonuje w trzech wersjach językowych (czeski, polski, angielski) przy czym ich zawartośd nie jest równorzędna wynika to przede wszystkim z faktu, że nie jest to strona stricte turystyczna - obejmuje swym zakresem ogół informacji o regionie, również urzędowych i administracyjnych. Częśd turystyczna serwisu jest bogata w treści, jednak również w tym przypadku brakuje graficznej strony przedstawiania atrakcji turystycznych, informacji praktycznych również nie posłużono się możliwością ilustrowania i wyszukiwania obiektów z mapy. Natomiast korzystne jest zastosowanie osobnego menu prezentującego wszystkie poszczególne miejscowości regionu. Znajdziemy tu też częściowo opisy atrakcji według form aktywności (osobne menu ścieżek rowerowych, wyciągów narciarskich), przy czym nie funkcjonuje tu też bardziej złożone wyszukiwanie atrakcji i obiektów turystycznych według preferencji potencjalnych odwiedzających. Opisy atrakcji i szlaków turystycznych są bardziej rozbudowane niż na stronach gminy Istebna, ale również mankamentem jest sposób prezentacji (mało zdjęd, słabej jakości). Ogólnie serwis nie ma zbyt zachęcającej grafiki, i mimo, że ocenid by go można jako najlepszy z wszystkich w regionie, daleko mu do prawidłowej formy odpowiadającej obecnym możliwością prezentacji 39

40 regionów w Internecie. Podobnie jak w przypadku strony Gminy Istebna nie ma tu też osobnej zakładki przeznaczonej dla mediów. Podstawową stroną prezentującą region Trójstyku w języku słowackim jest serwis w domenie Potencjalnie powinien on funkcjonowad w trzech wersjach językowych, ale w rzeczywistości działa tylko słowacka wersja. Serwis ma poprawną ale ubogą strukturę i praktycznie całkowicie pozbawiony jest szaty ilustracyjnej (brak jakichkolwiek zdjęd!). Nie ma tu też informacji o atrakcjach turystycznych i bazie noclegowej całośd informacji tego typu jest prezentowana jedynie w formie linków do stron internetowych poszczególnych miejscowości lub centrów informacji turystycznej w regionie. Natomiast jest to jedyna strona, która podaje w miarę poprawne informacje całym regionie Trójstyku po czeskiej, polskiej i słowackiej stronie. Niestety, wspomniane powyżej braki praktycznie dyskwalifikuje go jako narzędzie skutecznej promocji zarówno słowackiej części regionu jaki całego Trójstyku. W związku z tym, że podróże planowane są przez większośd turystów z wykorzystaniem Internetu, to brak profesjonalnie przygotowanego serwisu internetowego Trójstyku stanowi najpoważniejszą barierę w dotarciu z praktyczną informacją do potencjalnego turysty. Zmiana tej sytuacji jest priorytetowym krokiem w strategii promocyjnej nowej oferty turystycznej Trójstyku i powinna zostad dokonana w pierwszej kolejności. Z kwestią informacji turystycznej bezpośrednio związana jest sprawa oznakowania poszczególnych obiektów i atrakcji turystycznych najlepiej system ten funkcjonuje w Czechach, w Polsce i na Słowacji oznakowanie poszczególnych obiektów albo jest mało czytelne, albo go brak. Znacznym mankamentem jest także brak dobrego oznakowania dojścia i dojazdu do samego Trójstyku, który powinien byd wizytówką regionu. Przygotowując analizę dokonano testowej próby odnalezienia podstawowych, obecnych we wszystkich materiałach promocyjnych atrakcji turystycznych regionu Trójstyku. W tym celu, próbując wczud się w sposób percepcji atrakcji przez potencjalnych turystów, którzy ze względu na charakter komunikacyjny regionu przybywają do niego głównie transportem własnym, samochodowym, dokonano przejazdu głównymi drogami dojazdowymi zarówno 40

41 ze strony Polski, Czech i Słowacji. Próba ta zakooczyła się 50% niepowodzeniem. Z łatwością udało się odnaleźd większośd atrakcji po stronie czeskiej (np. atrakcje na szlaku zabytków związanych z hutnictwem w regionie) czy po stronie słowackiej (tereny narciarskie w Serafinovie). Niestety, nie udało się odnaleźd np. Ośrodka Edukacji Ekologicznej, Izby Pamięci Jerzego Kukuczki, Warsztatu Beaty Legierskiej w Istebnej, Muzeum Koronki w Koniakowie czy Hodowli Wolierowej Głuszca. Dopiero precyzyjna analiza map i rozpytywanie pośród mieszkaoców pozwoliły na odnalezienie drogi. W przypadku hodowli głuszca musiano dokonad złamania przepisów drogowych (znak zakaz ruchu na trasie prowadzącej do hodowli) aby dotrzed na miejsce. Na samym miejscu nie udało się odnaleźd informacji o hodowli, dopiero rozmowa z pracownikami firmy rozmnażającej sadzonki pozwoliła na odnalezienie i miejsca i osoby przewodnika. Podobne utrudnienia znalazły się na drodze do odnalezienia punktu Trójstyku i to zarówno po stronie czeskiej jak i polskiej trasy prowadzące na Trójstyk są oznaczone w sposób niewystarczający. Podsumowując warto zwrócid uwagę, że polska strona Trójstyku posiada najgorsze oznaczenia atrakcji turystycznych w całym regionie. Są niespójne, często tworzone metodami chałupniczymi, dezinformujące (np. Muzeum Koronki to tak naprawdę Izba Pamięci Marii Gwarek) i co jest zasadniczym problemem jeżeli już są, to wskazują położenie atrakcji, nie ma oznaczeo pokazującej jak do atrakcji dojechad. Kolejnym problemem związanym z oznaczaniem atrakcji turystycznych jest chaos informacyjny, wywołany faktem oznaczania tych samych atrakcji, grupowania atrakcji w pakiety informacyjne, związanym z uzyskiwaniem różnych dofinansowao unijnych w ramach regionu i włączaniem poszczególnych regionów w różne większe lub mniejsze grupy, adekwatnie do realizowanych w danym momencie programów promocyjnych. Najlepszym przykładem tego jest centrum Istebnej, gdzie na placu pod kościołem można się natknąd na tablice z różnymi mapami, szlakami etc. o różnej dokładności i typie prezentowanych informacji. Wprowadza to chaos informacyjny dezorientuje turystę, który chciałby skorzystad z owych informacji. Podobna sytuacja występuje na przygraniczu polsko czeskim, gdzie szlaki rowerowe wchodzą w skład różnych programów promocyjnych i regionów, dublując te same informacje na tablicach lub przedstawiając je w rozbieżnym kontekście. Podsumowując warto podzielid się nieco smutną 41

42 refleksją zwłaszcza w kontekście gminy Istebna: turysta odnosi wrażenie, że turystyka jest tu traktowana przez usługodawców, włodarzy atrakcji turystycznych nieco przy okazji, a momentami nawet nieco na siłę. Osobnym zagadnieniem jest kwestia wydawnictw promujących i prezentujących region Trójstyku. Wydawnictwa w postaci folderów i map posiadają regiony Jablunkovska i gminy Istebna, natomiast region Kysuckiego Trójkąta nie posiada (ewentualnie nie są powszechnie dostępne) własnych wydawnictw, a informacje o regionie zawarte są jedynie w postaci nielicznych wzmianek w opracowaniach dotyczących całego regionu Kysuc. Najlepiej pod tym względem prezentuje się strona czeska w punktach informacji turystycznej dostępne są bezpłatne foldery prezentujące bazę noclegową, atrakcje poszczególnych miejscowości, ścieżki i walory przyrodnicze, tereny narciarskie i atrakcje adrenalinowe. Co ważne wiele z tych folderów prezentuje region lub poszczególne atrakcje w postaci gotowych pomysł spędzenia wolnego czasu, także w aspekcie pór roku (lato, zima). Z punktu widzenia turysty praktyczne i pożądane są także obszerniejsze foldery z zebranymi wieloma atrakcjami lub obiektami noclegowymi w jednej publikacji. Oprócz tego w punktach informacji turystycznej dostępne są także plany miejscowości i mapy szlaków turystycznych i rowerowych, wydane na wysokim poziomie kartograficznym i edytorskim. W przypadku gminy Istebna foldery i mapy turystyczne dostępne są w punkcie informacji turystycznej w centrum miejscowości. Foldery i wydawnictwa promocyjne bardziej skupiają się tu na prezentowaniu pojedynczych atrakcji lub obiektów noclegowych brakuje opracowao zbiorczych np. bazy noclegowej. Natomiast wysoki poziom prezentują opracowania kartograficzne tras MTB, które mogą byd uważane za publikację wzorcową. Nie kwestionując potrzeby istnienia wydawnictw promocyjnych poszczególnych miejscowości, gmin i regionów, podstawowym mankamentem dotychczasowych działao w tym zakresie jest brak opracowao dla całego regionu Trójstyku. Jedynym wyjątkiem jest mapa Trójstyku, opracowana na dobrym poziomie i z dużą ilością informacji praktycznych, która powinna byd wyjściową pozycją do stworzenia opracowao poszczególnych aktywności i 42

43 walorów turystycznych, infrastruktury turystycznej (map tematycznych lub jednej mapy z warstwami tematycznymi, adekwatnymi do aktualnie opracowywanej strategii promocyjnej Trójstyku). Finalnie powinien tez zostad opracowany przewodnik turystyczny opisujący z jednakową dokładnością cały region Trójstyku, zawierający pełną ofertę dostępnych produktów turystycznych. Opracowanie jednolitego systemu informacji i identyfikacji regionu, a także przewodnika turystycznego po Trójstyku, powinno byd jednym z najpilniejszych zadao aktywizacji i promocji regionu Infrastruktura turystyczna Infrastruktura turystyczna i jej ocena to istotny element w badaniu regionalnego rozwoju turystyki. W kontekście rozwoju turystyki należy ocenid elementy podstawowej bazy turystycznej (baza noclegowa i gastronomiczna) oraz szeroko rozumianą infrastrukturę uzupełniającą. Poziom rozwoju infrastruktury turystycznej wzmacnia siłę percepcji walorów przyrodniczych regionów turystycznych. Tylko wówczas gdy do podstawowych atrakcji turystycznych dostęp z wykorzystaniem infrastruktury jest ułatwiony mamy szansę na mobilizację turystyczną mniej aktywnych grup turystów. W przypadku terenów górskich na infrastrukturę uzupełniającą składad się będą takie elementy jak szlaki turystyczne (piesze, narciarstwa biegowego, spacerowe), szlaki nordic walking, szlaki i trasy rowerowe, wyciągi narciarskie i obiekty sportowe. Baza noclegowa Istniejąca w regionie baza noclegowa stanowi niezbędny element zagospodarowania turystycznego i ma kluczowe znaczenie dla rozwoju turystyki na danym obszarze. Cały region charakteryzuje się średnim poziomem ilości miejsc noclegowych, w porównaniu z sąsiednimi znanymi kurortami (Wisła, Szczyrk, Ustroo) można by go określid nawet jako niski, natomiast 43

44 na tle innych regionów beskidzkich można stwierdzid, że ilośd łóżek bazy noclegowej jest zadawalająca. W regionie można znaleźd miejsca noclegowe o bardzo zróżnicowanym standardzie, zarówno pod względem infrastrukturalnym, jak i cenowym. W regionie występują obiekty o następujących kategoriach/standardzie: Hotele (8), pensjonaty prywatne (63). Hotele, nastawione na turystykę wypoczynkową, zapewniają średni i wysoki standard usług. Nie są one skategoryzowane, co utrudnia właściwą ocenę bazy hotelowej. Ich liczba w poszczególnych podregionach Trójstyku wygląda następująco: 9 Jablunkovsko 6 obiektów hotelowych Gmina Istebna 1 obiekt hotelowy Kysucky Triangel - 1 obiekt hotelowy Tylko kilka hoteli ( Excelsior, Grůp, Bahenec, Szarotka ) posiada ofertę dodatkową, jak: sauna, solarium, baza odnowy biologicznej. W tym segmencie bazy noclegowej występuje zdecydowany niedobór obiektów o wysokim standardzie i familijnym charakterze. Rozpiętośd cenowa bazy hotelowej wygląda następująco: najtaoszy jest Hotel Pod Akaty 700 KCZ (około 112 PLN), (cena za dwójkę ze śniadaniem, najdroższy), najdroższe Hotel Bahenec 2250 KCZ (około 350 PLN) 10. Podstawową bazę noclegową stanowią pensjonaty i ośrodki wypoczynkowe, także dośd zróżnicowane pod względem standardu. Podobnie jak w przypadku hoteli nie istnieje tu żadna forma kategoryzacji, co uniemożliwia ocenę realnego stanu, standardu i poziomu usług obiektów. Liczba pensjonatów i ośrodków wypoczynkowych w ujęciu podregionów wygląda następująco: Jablunkovsko 40 obiektów Gmina Istebna 19 obiektów 9 Dane dotyczące bazy noclegowej i gastronomicznej, opracowana na podstawie analizy portali rezerwacyjnych oraz serwisów regionalnych: Tabela kursów walut NBP. Ceny zakwaterowania na dzieo 20 października 2010 r. dostępne na recepcji obiektów o aktualnym, średnim kursie sprzedaży NBP 44

45 Kysucky Triangel - 4 obiektów Powyższy segment bazy noclegowej jest wystarczająco rozbudowany pełni on rolę podstawowego miejsca noclegowego w regionie. Dobrze nadaje się do obsługi turystyki rodzinnej, wadą jego natomiast jest niewielki zakres oferty, brak pakietów, czyli oferty, w ramach której turyści w odpowiedniej cenie dostają zintegrowaną usługę (np. nocleg, wyżywienie, karnet narciarski, wypożyczenie rowerów i dowóz do najbliższych szlaków rowerowych). Odczuwalna jest też tu niska konkurencyjnośd w porównaniu do dużych ośrodków w innych częściach Beskidów. Rozpiętośd cenowa jest dośd znaczna najtaosze pensjonaty oferują nocleg od 40 PLN za osobę (Pensjonat Helena w Pisku), najdroższe sięgają 90 PLN (OSR Zagroo w Istebnej ). Uzupełniającą rolę odgrywają domy do wynajęcia, gospodarstwa agroturystyczne i prywatne kwatery, których liczba w regionie przekracza 100. Są one skoncentrowane w miejscowościach Dolni i Horni Lomna, Mosty u Jablunkova, Jablunkov i Bukovec po czeskiej stronie, oraz w Istebnej, Koniakowie i Jaworzynce - po stronie polskiej. Rażąca jest dysproporcja pomiędzy tymi terenami a obszarem Kysuckego Trójkąta, gdzie liczba obiektów tej kategorii jest minimalna (łącznie 5 obiektów). Rozpiętośd cenowa wynosi tu od 25 PLN (agroturystyka w Jaworzynce) do ok. 50 PLN (przy wynajmowaniu samodzielnego domu o wyższym standardzie). Uzupełniającą rolę w regionie odgrywają schroniska (łącznie 13 obiektów), skoncentrowane po czeskiej stronie (w Polsce 3 obiekty, na Słowacji brak obiektów tej kategorii). Tereny górskie, do jakich należałoby zaliczyd region Trójstyku charakteryzują specyficzne parametry ruchu turystycznego i wykorzystania infrastruktury. Wg badao przeprowadzonych dla obszaru Beskidzkiej 5 11 gminę Istebna odwiedzają przede wszystkim ludzie młodzi. 37% wszystkich turystów ma lat, ponadto 7% to dzieci i młodzież poniżej 20 roku życia, natomiast tylko 9% stanowią osoby w wieku powyżej 51. roku życia, przy czym w przekroju czasowym widad, że w lecie wzrasta udział turystów starszych, natomiast w sezonie zimowym odsetek ludzi starszych spada poniżej 7 %. 11 Raport z badao ruchu turystycznego na terenie Beskidzkiej 5, Cieszyn

46 Specyficzna jest również struktura czasowa odwiedzalności tego regionu. Wśród turystów największą grupę - 30% - stanowią osoby przyjeżdżające na weekend. Drugą liczną kategorię stanowią odwiedzający, czyli osoby, które spędzają tylko jeden dzieo (bez noclegu). Dośd liczna jest także grupa wczasowiczów tygodniowych 22%. Na dłużej niż tydzieo pozostaje 16% turystów. Jednocześnie 7% to turyści tranzytowi, którzy nie zatrzymują się w niej na dłużej. Rzutuje to na sposób i strukturę czasową wykorzystywanie także infrastruktury turystycznej. Porównując charakter gminy Istebna z pozostałymi regionami Trójstyku można stwierdzid, że dane te są reprezentatywne dla całego regionu Trójstyku, przy czym zalecane byłoby przeprowadzenie podobnych badao dla regionu, najlepiej cyklicznie w okresie 5. letnim. Baza gastronomiczna Baza gastronomiczna jest drugim, oprócz bazy noclegowej podstawowym elementem zagospodarowania turystycznego. Duże znaczenie mają tu usługi świadczone przez hotele i pensjonaty, świadczące usługi kompleksowe, łączące nocleg z całodziennym wyżywieniem. Oprócz tego istnieje duża liczba niewielkich lokali o charakterze restauracji i gospód, czynna w większości sezonowo. W ujęciu podregionów wygląda to następująco: Jablunkovsko 29 restauracji i gospód Gmina Istebna 19 restauracji i karczm Kysucky Triangel 5 restauracji i gospód Na szczególną uwagę zasługują regionalne karczmy góralskie w Istebnej i Koniakowie ( Ochodzita, U Ujca, Pod Ochodzitą, Leśniczówka ) serwujące m.in. tradycyjne potrawy, stojące na bardzo wysokim poziomie sztuki kulinarnej i same w sobie będące często celem wycieczek. Szlaki turystyczne Infrastrukturę turystyczną opracowano na podstawie literatury turystycznej, w szczególności przewodników: Mirosław Baraoski, Pasmo Stożka i Czantorii, Wyd. PTTK Kraj, Warszawa 1996; Mirosław Baraoski Beskid 46

47 Trójstyk jest idealnym terenem do uprawiania turystyki pieszej. Ułatwia ją znacznie gęsta sied wyznakowanych szlaków turystycznych, obejmująca swym zasięgiem większośd szczytów w regionie, a także doprowadzająca do większości ciekawych obiektów turystycznych. Przez opisywany region przebiega fragment Głównego szlaku Beskidzkiego, łączącego wszystkie najważniejsze szczyty i pasma górskie Beskidów, na odcinku Czantoria (biegnie tu z Ustronia) Beskidek Soszów Wlk. Stożek Kiczory Kubalonka Stecówka Karolówka (dalej biegnie na Baranią Górę). Oprócz tego najważniejsze szlaki grupują siew w poszczególnych masywach regionu do najważniejszych punktów węzłowych należą: W Beskidzie Morawsko-Śląskim: Ostry (1044 m n.p.m.) z Bystrice przez Palenisko (3:15 h, z powrotem 3:00 h) z Hradka (3:15 h, z powrotem 3:00 h) z Kosarisk przez Velką Kykulę (1:45 h, z powrotem 1:30 h) z Horni Lomnej przez Slavic (3.45 godz., z powrotem 2.45 godz.) z Horni Lomnej przez Kamenity (3:15 h, z powrotem 3:00 h) Kozubowa (981 m n.p.m.) z Kosarisk (1:45 h, z powrotem 1:30 h) z Milikova (1:45 h, z powrotem 1:30 h) z Navsi (3:15 h, z powrotem 3:00 h) z Bocanovic przez Velką Kykulę (2.30 godz., z powrotem 1.45 godz.) z Dolni Lomnej (1:45 h, z powrotem 1:30 h) z Horni Lomnej przez Kamenity (2.30 godz., z powrotem 1.45 godz.) Skałka (931 m n.p.m.) z Bocanovic (2.30 godz., z powrotem 1.45 godz.) z Dolni Lomnej (1:30 h, z powrotem 1:15 h) z Mostov u Jablunkova przez Kycere z (1:45 h, z powrotem 1:30 h) Śląski, Wyd. Rewasz, Pruszków 2007; Piotr Nowicki Beskid Śląsko-Morawski, Wyd. PTTK Kraj, Warszawa 1997; Beskydy, Olimpia, Praha 1982; Beskydy vychod, Soukup & David,

48 z Mostov u Jablunkova przez Szaoce (2:00 h, z powrotem 1:45 h) z Horni Lomnej przez Velky Polom (3:45 godz., z powrotem 3:00 godz.) W Beskidzie Śląskim: Czantoria (995 m n.p.m.). Prowadzą tu następujące szlaki: Goleszowa przez Tuł i Małą Czantorię (3:45 godz., z powrotem 2:45 godz.) z Ustronia Centrum przez Małą Czantorię (3 godz., z powrotem 2.30 godz.) z Ustronia Centrum (2.30 godz., z powrotem 1.45 godz.) z Ustronia Polany (1.45 godz., z powrotem 1.15 godz.) ze Stożka przez Soszów Wielki i przełęcz Beskidek (3.45 godz., z powrotem 3.30 godz.) z Wisły Centrum przez Soszów Wielki i przełęcz Beskidek (3.30 godz., z powrotem 3:00 godz.) z Nydku (1:45 h, z powrotem 1:30 h) z Vendryne (2:45 h, z powrotem 2:15 h) Filipka (761 m n.p.m.) z Pisku przez Bahanec (3:00 h, z powrotem 2:30 h) z Jablunkova przez Kyrkavicę (2:30h, z powrotem 2:00 h) z Navsi (1:45 h, z powrotem 1:30 h) z Hradka (1:45 h, z powrotem 1:30 h) z Bystrice przez Louckę (2:00 h, z powrotem 1:45 h) z Nydku (2:00 h, z powrotem 1:45 h) Stożek (978 m n.p.m.) na Czantorię Wielką przez Soszów i przełęcz Beskidek (3:15 h) na Baranią Górę (5:15 h), przez Schronisko PTTK na Przysłopie (4:15 h), Przełęcz Kubalonkę (2 h) do turystycznego przejścia granicznego "Jaworzynka Łupienie" (5h) do Jaworzynki Trzycatek (4:30 h), przez Istebną Jasnowice (3:15 h), Młodą Górę (1:15 h) z Wisły Dziechcinka przez Dolinę Dziechcinki (2:30 h, z powrotem 1:45 h) 48

49 z Wisły Głębce (1:45 h, z powrotem 1:15 h) na Baranią Górę (5 h) przez Schronisko PTTK na Przysłopie (4:45 h), Karolówkę (4:15 h), Istebną Bucznik (2:15 h) z Wisły Głębce przez przełęcz Łączecko (2:30 h, z powrotem 1:45 h) z Wisły Dziechcinka przez Kobylą (2:45 h, z powrotem 2 h) z Nydku (3:50 h, z powrotem 2:35 h) z Jabłonkowa (2:25 h, z powrotem 1:50 h) Girova (839 m n.p.m.) z Mostov u Jablonkova (2:30 h, z powrotem 2:00 h) z Jablunkova (3:00 h, z powrotem 2:30 h) z Bukowca (2:30 h, z powrotem 2:00 h) z Hrcavy (1:30 h, z powrotem 1:15 h) Trójstyk (ok. 550 m n.p.m.) Trójstyk - Jaworzynka Trzycatek - Jasnowice (1:45 h, z powrotem 1:45 h) Hrcava Trójstyk (0:30 h, z powrotem 0:45 h) Cierne Valy Trójstyk (2:00 h, z powrotem 1:45 h) Szlaki mają zróżnicowaną trudnośd można tu wyróżnid trzy główne kategorie: szlaki grzbietowe - charakteryzujące się łagodnymi podejściami, niedużymi różnicami wysokości i wybitnymi walorami krajobrazowymi (idealne dla turystyki rodzinnej i krajobrazowej) szlaki podejściowe o dużych stromiznach, dośd męczące, ale niezbędne jako korytarze doprowadzające na grzbiety szlaki łącznikowe niedługie szlaki uzupełniające, spajające wymienione wyżej kategorie w logiczną sied. 49

50 Sied szlaków jest stosunkowo gęsta i dobrze utrzymana, co umożliwia podjęcie praktycznie nieograniczonej liczby wycieczek o różnej długości i stopniu trudności. Łączna długośd wszystkich znakowanych szlaków przekracza 150 km Wydaje się jednak konieczne opracowanie gotowych schematów tras, z rozróżnieniem na trasy spacerowe, półdniowe i całodniowe, wraz z tym specjalnego przewodnika po tychże trasach i systemu oznakowania i identyfikacji ich w terenie (numery szlaków). Szlaki Nordic Walking Nową inicjatywą jest wyznakowanie 3 transgranicznych tras do uprawiania nordic walking. Ten rodzaj aktywności uprawiany może byd praktycznie bez ograniczeo wiekowych, szczególnie lubiany jest przez osoby starsze projekt więc na pewno wpływa na większą atrakcyjnośd terenów dla turystów w przedziale wiekowym +50 lat. Wyznakowano następujące trasy. Góralska trasa (15,2 km) wiodąca przez obszary gmin Istebna i Bukovec Bukovecka trasa (11,5 km) wiodąca wyłącznie przez obszar gminy Bukovec Istebniaoska trasa (9,7 km) wiodąca przez obszar gminy Istebna Szlaki rowerowe Cały region jest idealnym miejscem do uprawiania turystyki rowerowej. Podkreśla to fakt, że po tutejszych stokach i trasach jeździł sam Gary Fisher twórca roweru górskiego, i co najważniejsze, odniósł przy tym bardzo pozytywne wrażenia! W terenie poprowadzono ponad 20 tras rowerowych, o łącznej długości ponad 250 km, co jak na teren o stosunkowo niewielkiej powierzchni jest prawdziwym rekordem. Występują tu trasy praktycznie wszystkich poziomów trudności od bardzo łatwych, spacerowych tras rowerowych, po trudne śródleśne zjazdy dla bardzo zaawansowanych miłośników MTB. Warto zwrócid uwagę na fakt, że Region posiada wręcz idealną sied lokalnych dróg ogromnej większości wyasfaltowanych. Stanowi to świetny pretekst do promocji w zakresie turystyki kolarskiej szosowej, szczególnie lubianej po czeskiej i słowackiej stronie Regionu 50

51 Do wyróżniających się tras rowerowych należą: Jablunkovsko: Trasa Architektury Drewnianej (łatwa 15 km): Jabłonków - Piosek - Bukowiec - gospoda pod Lipą - Bukowiec - Piosek Jabłonków Trasa Doliną Lomnej (łatwa 32 km): Jabłonków - Bocanowice- Lomna Dolna - Lomna Górna -Lomna Dolna - Bocanowice - Jabłonków Trasa Pod Beskidzkimi Górami (łatwa 34 km): Jabłonków - Bocanowice - Milików - Gródek - Bystrzyca - Nydek - Bystrzyca - Gródek - Milików - Bocanowice - Jabłonków Trasa Na Herczawę - Trójstyk Trzech Paostw (średnio trudna 33 km): Jabłonków - Pod Zieloną - Studeniczne - Herczawa - Jaworzynka (Polsko)- Trójstyk (z polskiej strony) - Jaworzynka (przejście) - Bukowiec - Piosek - Jabłonków. Trasa Radegast Cyklotrasa (średnio trudna 54 km): abłonków - Bocanowice - Milików - Bystrzyca - Wędrynia - Trzyniec - Oldrzychowice - Jaworowy - Koszarzyska - Milików - Bocanowice Jabłonków Trasa Na Skałę (średnio trudna 33 km): Jabłonków - Bocanowice - Mosty koło Jabłonkowa - Połom - Sewerka - Skałka - Mosty koło Jabłonkowa- Bocanowice - Jabłonków Trasa Śladami Hutnictwa (trudna 62 km): Jabłonków - Nawsie -Milików - Koszarzyska - Oldrzychowice - Trzyniec - Wędrynia - Nydek - Filipka - Baginiec - Piosek Jabłonków Trasa Wokół Przesmyku Jabłonkowskiego (trudna - 52 km): Jabłonków - Bocanowice - Mosty koło Jabłonkowa - Szaoce - Herczawa - Girowa - Studzieniczne - Pod Zieloną Jabłonków Gmina Istebna/Kysucki Trójkąt: Do Źródła Olzy (łatwa 13 km): turystyczne przejście graniczne Istebna Bukovec w dolinie Olzy Istebna Tartak Istebna Zaolzie stoki Gaoczorki źródło Olzy Ku Słowackim Wiatrakom (łatwa 28 km): Jaworzynka Trzycatek Dolina Kreżelki - Sołowy Wierch - Trojaki - przejście graniczne Myto Grun - Skalite - Čierne - Valy - Trójstyk Jaworzynka Trzycatek 51

52 Tyniok Uphill (średnio trudna 4,5 km): Istebna Zaolzie Koniaków Pasieki Cisowe Tyniok Wokół Złotego Gronia (średnio trudna 9 km): Istebna centrum Dzielec Wyciąg narciarski "Marek" Dolina Olzy grzbiet Złotego Gronia Wojtosze Istebna centrum Przez Kiczorę na Girovą (trudna 44,5 km): Istebna Tartak - Kiczory - Stożek - Gruniček - Bahenec - Pisek - Girova - Jaworzynka Łupienie - Jaworzynka centrum Krzyżowa - Jasnowice Las - Szymcze - Istebna Tartak Śladami Garego Fishera (trudna 56 km): Istebna Bystre Polanka Tokarzonka Olecki Kubalonka Stecówka Tyniok Ochodzita dolina Czadeczki Wawrzaczów Groo (Słowacja) Trójstyk Bukowiec (Czechy) Jasnowice Szymcze Istebna. Szlaki są oznakowane, a węzły tras dodatkowo opisane tabliczkami z czasem przejazdu lub dystansem. Miejscami znakowanie szlaków jest nie wystarczając. Dotyczy to w szczególności szlaków prowadzonych terenami leśnymi, wchodzącymi w skład Lasów Paostwowych. Z przeprowadzonych rozmów wynika, że głównym problemem z oznakowaniem szlaków i wytyczaniem nowych jest brak porozumienia z Zarządem Lasów Paostwowych, który prowadzi stałe prace związane z wycinką i przecinką drzewostanów po polskiej stronie Regionu. Dodatkowo problem stanowi brak środków na utrzymanie oznakowao szlaków, te niszczone przez wandalów często nie mają szans na ponowne oznaczenie. Dodatkowym utrudnieniem jest chaos informacyjny, zwłaszcza po polskiej stornie w punktach węzłowych dublują się mapy z różną treścią i stopniem aktualizacji. Mimo tych mankamentów stan poziom utrzymania szlaków rowerowych należy uznad za zadawalający. Do znaczących atutów terenu należy gęsta sied wąskich dróg o asfaltowej lub szutrowej nawierzchni idealnie nadających się do dalszego rozwoju sieci szlaków rowerowych. Dają one bardzo duże możliwości kompilowania poszczególnych odcinków istniejących szlaków rowerowych, mogą też byd pomocne przy organizacji obsługi ruchu turystycznego na rowerach, zapewniając np. wygodny dowóz rowerów w wybrane miejsce szlaku rowerowego. 52

53 Wyciągi i trasy narciarskie Narciarstwo zjazdowe może pełnid uzupełniającą rolę, w zimie wręcz wiodącą, w kreowaniu wizerunku regionu jako miejsca idealnego do uprawiania różnych form turystyki aktywnej. Miejscowe tereny narciarskie nie są zbyt atrakcyjne pod względem potencjału narciarskiego, ale dzięki stosunkowo dobrej infrastrukturze i zróżnicowaniu trudności tras zjazdowych świetnie nadają się dla narciarstwa rodzinnego. Niestety, zauważalna jest próba konkurowania terenów narciarskich Trójstyku z terenami Wisły, Szczyrku czy Wielkiej Raczy na Słowacji. Odbywa się to na poziomie podobnej komunikacji marketingowej i promocyjnej, której celem w zamierzeniu włodarzy tychże terenów narciarskich jest przeciągnięcie narciarzy do siebie z ciekawszych i atrakcyjniejszych narciarsko ośrodków. Jest to działanie z góry skazane na niepowodzenia, a komunikacja marketingowa powinna skupid się na atutach trójstykowych terenów, targetowania (kierowania) przekazu do określonych grup docelowych, chociażby wspomnianych wcześniej rodzin z małymi dziedmi. Wybijają się tu pod tym względem (atrakcyjnośd dla rodzin z dziedmi) trzy miejsca Ośrodek Zagroo, dysponujący jedyną w całym regionie kolejką krzesełkową, Skiareal Mosty, z bardzo dobrą, nowoczesną infrastrukturą, wygodnym dojazdem i dodatkowymi atrakcjami (funpark, tor bobslejowy), oraz zespół wyciągów w Skalitem dysponujący bardzo dobrymi terenami dla mniej zaawansowanych narciarzy (a więc także dla rodzin z dziedmi) trasami. Na terenie Trójstyku zlokalizowane są następujące wyciągi: Jablunkovsko: Mosty u Jablonkova 4 wyciągi orczykowe Dolní Lomná 4 wyciągi orczykowe Horní Lomná 4 wyciągi orczykowe Pisek 2 wyciągi orczykowe Hradek 2 wyciągi orczykowe Bukovec 1 wyciąg orczykowy 53

54 Milikov 1 wyciąg orczykowy Gmina Istebna: Istebna 1 kolejka krzesełkowa i 4 wyciągi narciarskie Koniaków 2 wyciągi orczykowe Kysucky Traingel: Skalite 4 wyciągi orczykowe Cierne 2 wyciągi orczykowe Łącznie na terenie regionu Trójstyku znajduje się ok. 9 km tras zjazdowych, z czego 55% to trasy niebieskie, łatwe, a pozostałe 45% to trasy czerwone, dla średniozaawansowanych. Nie ma w regionie tras czarnych, dla najbardziej wymagających narciarzy. Z porównania liczby wyciągów z długością tras zjazdowych widad wyraźnie ekstensywny sposób organizacji narciarstwa zjazdowego w regionie. Trasy biegowe Szczególnym rodzajem infrastruktury narciarskiej są biegowe trasy narciarskie na Kubalnoce, zarządzane przez Centralny Ośrodek Sportu w Szczyrku. Są to profesjonalnie wyznaczone i utrzymane trasy biegowe, łącznie ze strzelnicą biathlonową posiadają homologację FIS i nadają się do organizacji zarówno profesjonalnych imprez sportowych rangi międzynarodowej, jak i do przeprowadzenia amatorskich biegów czy maratonów narciarskich. Znajdują się tu cztery trasy o długości 2,5 km, 3,0 km, 5,0 km 7,5 km. Trasy przygotowywane są specjalną maszyną śnieżną, tak do stylu klasycznego jak i dowolnego, posiadają zaplecze socjalne dla zawodników. Obiekty sportowe Jak już wcześniej wspomniano obiekty sportowe pełnid mogą w regionie Trójstyku funkcje uzupełniającą, ale nie marginalną. Obecnośd takich obiektów (głównie po czeskiej stronie) jak korty, boiska sportowe i baseny świetnie uzupełniają ofertę aktywnego wypoczynku w 54

55 regionie, stwarzając możliwośd alternatywy dla wiodących kierunków turystyki pieszej i rowerowej. Nie bez znaczenia jest także aspekt wizerunkowy, a także fakt, ze mogą one w przysłodzi stanowid zaplecze i podstawę do organizowania imprez o charakterze turystycznosportowym, takich jak np. triatlon turystyczny czy Tur-Olimiada Rodzinna (zawody familijne rodzicowi ich dzieci w różnych, niekoniecznie sportowych konkurencjach). Liczbę obiektów sportowych (21) takich jak boiska jest zadawalająca, zwłaszcza po czeskiej stronie regionu, gorzej jest w przypadku strony polskiej i słowackiej. Natomiast niewielka liczba basenów (6, niesymetrycznie - głównie po stronie czeskiej) w całym regionie jest dośd sporą wadą warto pamiętad, że są to miejsca z jednej strony bardzo lubiane i chętnie wykorzystywane przez rodziny, z drugiej natomiast strony mogłyby one służyd jako świetne miejsce regeneracji sił turystów aktywnie uprawiających turystykę pieszą czy też kolarstwo górskie. Wśród innych obiektów wymied należy: tor saneczkowy w Mostach u Jablunkova pierwszy, jaki powstał w Republice Czeskiej bike park w Mostach u Jablunkova, w zimie zamieniany na strefę freestyle ową dla narciarzy Vitality Szelsko kompleks sportowo-rekreacyjny w Vendryne Mini Aquapark w Mostach u Jablunkova park linowy Ameryka w Jablunkovie Walory turystyczne 13 Walory turystyczne to te element środowiska przyrodniczego lub kulturowego, który stanowią lub potencjalnie mogą stanowid cel ruchu turystycznego. Są to zarówno główne cele, w sposób zasadniczy przyczyniający się do ukierunkowania przyjazdu, jak i cele poboczny, uwzględniany z okazji przyjazdu bądź pobytu w danym regionie czy miejscowości. 13 Walory turystyczne opracowano na podstawie literatury turystycznej, w szczególności przewodników: Mirosław Baraoski, Pasmo Stożka i Czantorii, Wyd. PTTK Kraj, Warszawa 1996; Mirosław Baraoski Beskid Śląski, Wyd. Rewasz, Pruszków 2007; Piotr Nowicki Beskid Śląsko-Morawski, Wyd. PTTK Kraj, Warszawa 1997; Beskydy, Olimpia, Praha 1982; Beskydy vychod, Soukup & David,

56 Analizując konkretne walory turystyczne regionu Trójstyku zacząd należy od tych, które związane są z położeniem w terenie górskim, na które składają się walory krajobrazowe, których głównym elementem są punkty widokowe, a także walory przyrodnicze, w postaci terenów chronionych, parków krajobrazowych, rezerwatów i innych obiektów ciekawych przyrodniczo. Punkty widokowe Pasmo Stożka i Czantorii: Czantoria Wielka (995 m n.p.m.), gdzie znajduje się wieża widokowa grzbiet graniczny pomiędzy Stożkiem (978 m n.p.m.) a Kiczorami (990 m n.p.m.) rejon Loučki i Filipki (835 m n.p.m.) Bahenec (ok. 850 m n.p.m.) Pasmo Girovej Girova (839 m n.p.m.) Komorovsky Grun (701 m n.p.m.) Beskid Morawsko-Śląski Kostelky (953 m n.p.m.) pod Slavičem (ok. 950 m n.p.m.) Kozubova (981 m n.p.m.) Ostry (1044 m n.p.m.) Gmina Istebna Ochodzita (895 m n.p.m.) Złoty Groo (707 m n.p.m.) Wawrzaczów Groo (687 m n.p.m.) Stecówka (ok. 750 m n.p.m.) Koczy Zamek (740 m n.p.m.) 56

57 Punkty widokowe potencjalnie mogą byd znakomitą wizytówką regionu, decydującą o atrakcyjności całego regionu walory krajobrazowe są bowiem jednym z najsilniej przyciągających turystów elementów w tereny górskie. Odpowiednio przygotowane i opisane mogą też posiadad znaczny walor edukacyjny, zapoznając zarówno z formami krajobrazu, topografią regionu, a także z formami gospodarki przestrzennej w terenach górskich. Obecnie takie kryteria spełnia jedynie szczyt Czantorii Wielkiej, gdzie ustawiona jest wieża widokowa. Rezerwaty przyrody Wśród terenów chronionych na pierwsze miejsce wysuwają się rezerwaty przyrody, będące naturalnym świadectwem różnorodności biologicznej środowiska naturalnego. Ich sied jest dośd gęsta, jak na region o niewielkiej powierzchni i silnie eksploatowany przez gospodarkę leśną. W szczególnośd wymienid tu należy następujące rezerwaty: PP Kyčmol (utworzony w 1990 r., pow. 0,08 ha) chroniący naturalne stanowisko występowania zagrożonych wyginięciem gatunków storczyków, położny na terenie wsi Horní Lomná NPR Mionší (utworzony w 1954 r., pow. 160,70ha) najcenniejszy z rezerwatów w całym regionie, obejmujący naturalnie zachowany fragment prapuszczy karpackiej, ze zróżnicowanymi siedliskowo lasami regla dolnego, bujnymi okazami buków, jodeł i świerków, oraz wychodniami skalnymi; bogata flora i fauna, a także unikatowo zachowane siedliska leśne predestynują ten rezerwat do miana jednego z najcenniejszych terenów chronionych w całej Europie Środkowej PP Motyčanka (utworzony w 1990 r., pow. 0,23 ha) obejmuje fragment dobrze zachowanej łąki podgórskiej, z chronionymi gatunkami kwiatów, położony w pobliżu Mostów u Jablunkova PR Uplaz (utworzony w 2008 r., pow. 173,27 ha) chroniący naturalnie zachowany las dolnoreglowy, z dorodnymi okazami buków i jodeł, położony na terenie wsi Horní i Dolni Lomná 57

58 PR Velký Polom (utworzony w 1999 r., pow. 73,67 ha) chroniący szczytowe partie góry o tej samej nazwie, najwyższej w całym regionie, porośnięte przez naturalne lasy bukowo-jodłowe. PR Bukovec (utworzony w 1988 r., pow. 7,34 ha) chroniący naturalne wilgotne łąki górskie i fragmenty torfowisk, z bogatą florą, zajmujący najbardziej na wschód wysunięty kraniec Republiki Czeskiej NPR Čantoria (utworzony w 1988 r., pow. 39,45 ha) obejmujący naturalne lasy regla dolnego, typowe dla Beskidów Zachodnich, porastające południowe stoki Czantorii Wielkiej PP Filipka (utworzony w 1990 r., pow. 1,11 ha) obejmujący opuszczone pastwiska pod szczytem Filipki, z bujnymi okazami jałowców PR Plenisko (utworzony w 1956 r., pow. 16,25 ha) chroniący naturalne mateczniki leśne o charakterze pierwotnym, z pięknymi okazami buków i jodeł i wyjątkowo dorodnych świerków, położony na południowych stokach Kiczor PP Pod hájenkou Kyčera (utworzony w 1990 r., pow. 6,75 ha) obejmujący naturalne podmokłe łąki i źródliska potoku z bogatą florą kwiatów PP Rohovec (utworzony w 1988 r., pow. 29,48 ha) chroniący naturalne siedliska lasów jodłowych, położonych na łagodnych stokach Filipki, z bogatym stanowiskiem zagrożonych gatunków mrówek (ponad 150 mrowisk) PR Vřesová stráp (utworzony w 1990 r., pow. 7,81 ha) obejmujący naturalnie zatorfione łąki z bogatą florą, położone tuż poniżej Przesmyku Jabłonkowiskiego Do szczególnie pożądanych elementów uprzystępniania bogactwa przyrodniczego regionu należy znakowanie i utrzymywanie ścieżek edukacyjnych i przyrodniczych. W opisywanym regionie wymied należy następujące elementy tej kategorii: Návsí ścieżka edukacyjna Halama (dł. 20 km) w połączeniu z wyznakowanymi szlakami turystycznymi daje możliwośd zapoznania się z przyrodą okolicy; przy ścieżce oznakowane przystanki i zadaszenia do wypoczynku. 58

59 Vendryně ścieżka edukacyjna Za pięknem wędryoskiej przyrody (dł. 32 km) obejmuje dwie samodzielne pętle, prowadzące przez tereny leśne, podnóżami i niższymi grzbietami Beskdu Morawsko-Śląskiego i Beskidu Śląskiego Nydek ścieżka edukacyjna Rycerska (dł. 10 km) prowadzi z centrum wsi na szczyt Wielkiej Czantorii, zapoznając z przyrodą, a także tradycjami kulturowymi i historycznymi miejscowości Dolni Lomná ścieżka przyrodnicza Mionší (dł. 7 km) prowadzi do wnętrza jednego z najcenniejszych rezerwatów przyrody w tej części Europy; ze względów na wymogi ochrony przyrody otwarta jest tylko w okresie od 1 czerwca do 15 września. Jablunkov ścieżka edukacyjna Przyroda okolic Jabłonkowa (dł. 8 km) prowadzi przez teren miasta, zapoznając z okoliczną przyrodą, a także z historią i tradycją Jablunkova. System ścieżek edukacyjnych i przyrodniczych tworzy dośd zwartą i logiczną całośd i zapoznaje z większością walorów przyrodniczych, a miejscami także kulturowych i historycznych regionu. Pozostałe walory naturalne Do innych walorów naturalnych omawianego regionu należą: Jablunkovsko rzeka Olza w górnym biegu stosunkowo czysta i przydatna jako teren wędkarski kanion Olzy w korycie występują wychodnie skalne i naturalne zagłębienia w korycie rzeki tzw. kotły ; poniżej znajduje się też malowniczy kanion, wykorzystywany przez amatorów sportów wodnych takich jak kajakarstwo (odcinek ten nie posiada żadnej specjalnej infrastruktury przeznaczonej do uprawiania kajakarstwa) wychodnie skalne pod szczytem Kyrkawicy (Beskid Śląski) wychodnie skalne Czarcie Młyny pod Girową, niedaleko wsi Bukovec skałka Bełko, między Bystrzycą a Jabłonkowem 59

60 Gmina Istebna rzeka Olza w górnym biegu stosunkowo czysta i przydatna jako teren wędkarski; odcinek jej biegu pomiędzy przysiółkiem Andziołowka, a położoną po czeskiej stronie miejscowością Bukovec, tworzy naturalny przełom, o wąskim dnie i stromych, zalesionych stokach wychodnie skalne położone w rejonie przysiółka Skałka, będące klasycznymi odsłonięciami piaskowców istebniaoskich, o dużych walorach estetycznych i edukacyjnych Dorkowa Skała, położona w pobliżu przełęczy Kubalonka Ośrodek Edukacji Ekologicznej, położony w dolinie Olzy, który powstał w 1997 roku przy Nadleśnictwie Wisła w ramach działalności Leśnego Kompleksu Promocyjnego ''Lasy Beskidu Śląskiego'' Woliera Pokazowa Głuszców, od trzech lat trwają wysiłki, aby przywrócid beskidzkim lasom ten ginący gatunek pięknego ptaka Liczne źródliska rzek w tym Olzy i Wisły (ta poza obszarem Trójstyku, na granicy) Zabytki architektury Do najważniejszych obiektów tej grupy należą zabytki architektury drewnianej: Nydek - najstarszy sakralny obiekt - drewniany kościół św. Mikołaja z 1576 r. Bystřice drewniany kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego z 1587 r. Hrčava - drewniany kościół św. Cyryla i Metodego z 1936 r., z chrzcielnicą- słynnym dziełem miejscowego rzeźbiarza, głuchoniemego Ondřeje Zogaty. Bukovec zespół drewnianych zrębowych domów z XVIII w., tzw. kurloków chata Jana Kawuloka z poł. XIX w. w Istebnej (mieszcząca muzeum prezentujące także ekspozycję instrumentów ludowych) drewniana chata z I poł. XX w. w Jaworzynce (siedziba muzeum regionalnego) kościół drewniany z 1779 r. na Kubalonce kościół drewniany z początku XX w. na Stecówce 60

61 dom na Jaworzynce, w którym kręcono odcinek kultowego serialu Czterej pancerni i pies Zabytki architektury drewnianej w regionie należą do największych walorów antropogenicznych i jako takie powinny odgrywad dużą rolę w polityce promocji regionu. Po polskiej stronie są one zgrupowane na trasie śląskiego odcinka Szlaku Architektury Drewnianej. Pożądanym działaniem byłoby opracowanie zbliżonego projektu dla regionu Trójstyku i opracowanie dedykowanemu mu przewodnika oraz ekspozycji w ramach serwisu internetowego Trójstyku. folderu i specjalnej Na terenie regionu Jablunkovska znajdują się także zabytki techniki: Vendryně - zabytkowe wapienniki zrekonstruowane w 2003 r. gdzie zapoznad się można z dawnym procesem wypalania wapna, dla których podstawowym surowcem były wydobywane lokalnie wapienie cieszyoskie Mosty u Jablunkova tunele Kolei Koszycko-Bohumioskiej, wybudowane w 1871 r. pod Przełęczą Jabłonkowską, a interesujące także ze względu na ich rolę w tzw. incydencie jabłonkowskim wydarzeniach z sierpnia 1939 r., kiedy to bojówka hitlerowska napadła na stację kolejową w Mostach koło Jabłonkowa i próbowała przejąd strategicznie ważny tunel. Pierwszy z nich leży na trasie ścieżki edukacyjnej i jest prawidłowo oznakowany i opisany w terenie, drugi z obiektów powinien również w ten sposób potraktowany. Wśród pozostałych zabytków wymienid należy: Jablunkov zachowany układ urbanistyczny z rynkiem i stojącym przy nim ratuszem z XIX w., a także kościołem p.w. Bożego Ciała z roku 1671, z wieżą o wysokości 41 m Jablunkuv - parku otaczającym Sanatorium Płucne znajduje się arboretum z ponad 500 gatunkami rzadkich drzew i krzewów oraz z rzeźbami V. Makovskiego oraz J. Třísky. Milíkov - na górze Kozubowa stoi kaplica św. Anny z wieżą widokową z 1928 r. 61

62 Vendryně kościół p.w. św. Katarzyny z XIX w., w którym zachował się najstarszy na Śląsku Cieszyoskim dzwon, odlany przez ludwisarzy z Krakowa w XV w. kościół z XIX w. w Istebnej z ciekawą polichromią zaprojektowaną i wykonaną przez miejscowego malarza Jana Wałacha kościół z XIX w. w Skalite kościół z XIX w Ciernem Obiekty te, mimo swoich przeciętnych walorów, powinny zostad prawidłowo eksponowane i opisane, co zapewni wzbogacenie wrażeo turystom odwiedzającym region, a także poprawi kiepski wizerunek polityki informacyjnej regionu. Muzea i galerie Osobną grupą obiektów wzbogacającą ofertę turystyczną regionu są muzea i galerie. Wśród obiektów tej grupy do najważniejszych należą: Muzeum Ziemi Cieszyoskiej w Jabłonkowie prezentujące ekspozycje z wiązane z historią i kulturą Jablunkovska, w tym ciekawą wystawę etnograficzną Muzeum Regionalne w Bukovcu prezentuje zbiory związane z życiem codziennym Górali Jabłonkowskich Minimuzeum w Hrčavie gdzie zgromadzono i udostępniono zwiedzającym liczny zbiór przedmiotów codziennego użytku miejscowej ludności góralskiej. Chata Kawuloka w Istebnej muzeum regionalne prezentujące tradycyjną drewnianą chałupę góralską, z zachowanym oryginalnym wnętrzem i kolekcją instrumentów ludowych Izba Pamięci Marii Gwarek w Koniakowie muzeum prezentujące regionalną sztukę koronkarską Muzeum Regionalne Na Grapie w Jaworzynce prezentujące dorobek kulturowy górali istebniaoskich Chata na Szaocach w Koniakowie - galeria scena sztuki i kultury regionalnej Tadeusza Ruckiego 62

63 warsztat malarza i grafika Jana Wałacha w Istebnej Izba Pamięci Kamieniarz-Kubaszczyk - prezentująca prywatne zbiory rzeżby ludowej i koronki warsztat Beaty Legierskiej w Istebnej - prezentacja koronki koniakowskiej pracownia i galeria rodziny Konarzewskich w Istebnej - malarstwo i rzeźba Galeria "W drewutni" w Jaworzynce - prezentuje malarstwo, rękodzieło artystyczne góralska izba Jakuba Gazurka w Istebnej - malarstwo, rzeźba Ośrodek Edukacji Ekologicznej w Istebnej przybliżający florę i faunę Beskidu Śląskiego Muzeum Świerka Istebniaoskiego w Jaworzynce wraz z hodowla wolierową głuszca Izba Pamięci Jerzego Kukuczki w Istebnej przybliżające życie najsłynniejszego himalaisty polskiego, drugiego zdobywcę Korony Himalajów. Punkt informacji turystycznej Gorolski Informacni Turistickie Centrum w Mostach u Jablonkowa wraz z wystawami sezonowymi (w okresie przygotowywania analizy wystawa lokalnych ziół, roślin) Muzeum Józefa Piłsudskiego w Jabłonkowie Regionalizm Regionalizm, rozumiany jest przeważnie jako dążenie do ożywienia życia kulturowego poszczególnych regionów kraju przy zachowaniu ich odrębności kulturowych. W obrębie małych obszarów wyraża się on przede wszystkim w postaci wzornictwa architektonicznego, twórczości ludowej i profesjonalnej czerpiącej tradycje z przeszłości, w produktach regionalnych i oryginalnej kuchni. Szczególnie cennym dziedzictwem Trójstyku, jest fakt, że pomimo trwającego wiele lat podziału pomiędzy trzy różne paostwa, sąsiadujące regiony zachowały z jednej strony wyraźne podobieostwo i poczucie więzi łączącej ponad granicami, z drugiej strony natomiast zachowały poczucie odrębności od sąsiednich regionów swoich macierzystych paostw. 63

64 Najbardziej wyrazistym, godnym pochwały przejawem dbałości o tradycje i szacunku dla dziedzictwa regionalnego jest kontynuowanie tradycji budownictwa drewnianego dobrym przykładem są tu karczmy regionalne w Istebnej i Koniakowie ( Ochodzita, U Ujca ), czy też siedziba informacji turystycznej w Mostach u Jablunkova z pietyzmem zrekonstruowanego budynku dawnego wójtostwa. Niestety, piękne przykłady tradycyjnej zabudowy giną w powodzi tandetnej zabudowy centrów większości miejscowości, nie odróżniających się niczym od zabudowy pospolitych przemieści dużych aglomeracji. Innym przejawem żywego regionalizmu są organizowane w regionie imprezy folklorystyczne, nawiązujące przede wszystkim do tradycji pasterskich i - związanych z tym przejawem gospodarki w górach - muzyki pasterskiej. Na terenie Trójstyku żywa jest tradycja muzykowania na tradycyjnych instrumentach podczas festiwali folklorystycznych prezentują się tutejsi gajdosze. Działają tu także zespoły folklorystyczne: Zespół Regionalny "Istebna" Zespół Regionalny Mała Istebna Zespół Regionalny "Koniaków" Zespół Regionalny "Mały Koniaków" Zespół Regionalny Zgrapanie Zespół Regionalny Mali Zgrapianie Orchester ľudových nástrojov mesta Čadca Zespół Górale z Jabłonkowa Zespół Zaolzie z Jabłonkowa Zespół Zaolzioczek z Jabłonkowa Zespól Łączka z Bystrice 64

65 A także liczne kapele muzyczne, m.in.: "Wałasi", "Jetelinka", "Zwyrtni, Beskidek, Rajwach, Wołosi&Lasoniowie, Capki Lipka, Bukoo, Groniczek, Gorolsko Torka. Regionalizm przejawia się również w wyrobie produktów regionalnych wykonane powinny byd one z miejscowych surowców, tradycyjnymi technologiami rękodzielniczymi. Mogą to byd zarówno przedmioty użytkowe meble, naczynia, jak i artystyczne rzeźby, wyroby garncarskie, biżuteria itp. Opatrzone odpowiednim znakiem i marką mogą stad się rozpoznawalną, eksportową wizytówką regionu. Ten sposób promowanie regionu jest najsłabiej rozwinięty. Po polskiej stronie (prócz kilku wyjątków) praktycznie nie istnieje co gorsza, nie odczuwalna jest wśród mieszkaoców regionu potrzeba stworzenia promowania tego typu regionalizmu. Po czeskiej stronie (przy współpracy z polakami z Trójwski) próbą podjęcia takiego wyzwania jest stworzenie produktu regionalnego Górolsko Swoboda oznakowanego marką GÓROLSKO SWOBODA produkt regionalny, która gwarantuje, że produkt jest wykonany przez producenta z Górolskiej Swobody, wysokiej jakości oraz oszczędny i przyjazny wobec środowiska naturalnego. Istotnym rodzajem produktu regionalnego jest także oryginalna kuchnia. Specyfika gospodarki w górach powoduje, że regionalna kuchnia góralska nie należy do specjalnie wykwintnych, mimo to urzeka doskonałym smakiem i prostotą. Obiektywnie patrząc jest dośd monotonna, ale lubiana co powoduje, że może byd ona również atrakcją turystyczną. Z punktu widzenia markowego produktu regionalnego, ważne jest by była tworzona według oryginalnych tradycyjnych przepisów i z miejscowych produktów spożywczych. Takich praktyk w regionie nie ma regionalizm większości tego typu lokali polega głównie na zastosowaniu stylowej drewnianej architektury i oryginalnego nazewnictwa potraw. Nawet jeżeli dania przyrządzane są z miejscowych komponentów, do turystów nie dociera wyraźny przekaz gwarantujący autentycznośd miejscowej kuchni. Produkty regionalne rejonu Trójstyku: Koronka Koniakowska z Koniakowa Haft Krzyżykowy z Jaworzynki 65

66 serwy owcze (oscypek, bundz, redykołka) i kiełbasa wołoska z Koniakowa Ozdoby z bibuły (kwiaty ogrodowe i polne w formie bukiecików, wiązanek, wieoce, wónionczki dożynkowe, weselne) chleb mieszany (żytnio pszenny z dodatkami siemienia lnianego, słonecznika, dyni) z pieca chlebowego placki ziemniaczane na blasze świerk Istebniaoski i nasiona (produkt eksportowy) anioły beskidzkie z gliny i z drewna i szkła, rzeźby trówły (skrzynie posagowe) stroje i motywy zdobnicze Górali Istebniaoskich i Jabłonkowskich miodowe likiery St. Ambrosius z Nydka pierniczki miodowe z Milikov i tradycyjny piernik dekorowany z Bystrzycy nad Olzą wyroby z ceramiki i wikliny z Czadcy wyroby druciarskie z Kysuckiego Trójkąta biżuteria i bielizna oparta na regionalnych wzorach i tkaninach Rozwijanie markowego produktu regionalnego, w regionie Trójstyku, gidze folklor i tradycja są nadal żywe, powinno byd jednym z głównych działao zwiększających atrakcyjnośd terenu. Wymaga to jednak wzmożonego wysiłku marketingowego i promocyjnego, pry czym efekty takich działao odczuwalne będą dopiero w wieloletniej perspektywie Wydarzenia i imprezy Elementem mogącym bezpośrednio wpływad na okresowy wzrost przyjazdów turystycznych do regionu Trójstyku są różnego rodzaju imprezy sportowe kulturalne organizowane w regionie. O tym jednak, aby impreza stanowiła istotny czynnik aktywizacji turystycznej regionu, decydowad będzie odpowiedni program oraz skuteczna promocja projektów. Najbardziej popularne i najczęściej odwiedzane imprezy to wydarzenia organizowane cyklicznie. W regionie Trójstyku corocznie jest przygotowywanych kilkadziesiąt imprez, co w 66

67 znaczny sposób wpływa na atrakcyjnośd regionu w okresie ich trwania. Najważniejsze wydarzenia cykliczne przedstawione są w poniższym zestawieniu: Styczeo Bal gorolski w Mostach u Jablunkova Bal góralski w karczmie pod Ochodzitą w Koniakowie Bieg Narciarski O Istebniaoski Bruclik Trójwieś Luty Skiduatlon Mosty u Jablukova Family Cup Mosty u Jablunkova zawody rodzinne w narciarstwie I zjeździe po torze bobslejowym Zimowe Zawody Furmanów - Trójwieś Marzec Konkurs Gwarowy Nasióm Rzecióm - Trójwieś Pokaz mody z okazji Dnia Kobiet Istebna Zagroo Kwiecieo Miyszani owiec Kosariska pokaz spędu owiec na szałas, połączony z przeglądem tradycyjnych i unikatowych ludowych instrumentów muzycznych Vendrynsky kotar Vendryne szosowy wyścig kolarski dla młodzieży Memorial Karla Szotkowskeho Jablunkov bieg uliczny Maj Regionalny Konkurs Kulinarny - Trójwieś Miyszani Łowiec Koniaków Ochodzita Miyszani Łowiec Istebna Stecówka Medzinarodny Sachovy Turnaj Cierne Zawody Nordic Walking w Istebnej Stawianie ''Moja'' na Trójstyku Czerwiec Medzinarodny Svatojansky Folklorni Festival Bystrice Cyklistycky Vylet k Pramenum Olzy Jablunkov i Istebna 67

68 Bike Maraton i Zawody Rowerowe Trójwieś Rajd Samochodowy Beskidzkiej 5 Rajd Rowerowy do Źrodeł Olzy Wystawa Twórczości Ludowej Trójwieś Goralske Slavnosti Skalite Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich Lipec Jablunkovsky Jarmark Jablunkov jarmark tradycyjnego rzemiosła i kultury ludowej Bierfest Nydek święto piwa z programem kulturalnym Beh na Kozubovou Dolni Lomna Puchar Czech w biegu pod górę 5 km Z Ochodzitej przez Skalite po Kozubową Dni Istebnej Spotkania Gajdoszy na Stecówce (nie odbywa się) Sierpieo Vendrynsky letni karneval Vendryne - tradycyjny jarmark letni Zlot Vendryne koncert czeskich, słowackich i polskich kapel rokowych Gorolski Święto Jablunkov Międzynarodowy Przegląd Folklorystyczny z bogatym programem kulturalnym, pokazem rzemiosła i tradycyjnej kuchni Rajd Łunochodów Trójwieś Letnie zawody Furmanów Turniej Siatkówki Plażowej Trójwieś Festyn Istebniaoski w ramach Tygodnia Kultury Beskidzkiej Dni Koronki Koniakowskiej Koniaków Jarmark Pasterski w Koniakowie ginące zawody Wrzesieo Zwody MTB w ramach Pucharu Polski Istebnej i pograniczne PL/CZ/SK Gorolski Dym Jablunkov festiwal rockowy Den Obce Bystrice Bystrice święto wsi Slezske Dny Dolni Lomna Międzynarodowy Przegląd Folklorystyczny z prezentacją rzemiosła i degustacją kuchni regionalnej Beh na Girovou Jablunkov bieg górski 68

69 Dożynki Gminne Trójwieś Cez Tri Staty Europy a Stretnutie Turistov na Hrcavie Międzynarodowy Zlot Turystów Rozsód Łowiec Koniaków Rozsód Łowiec Istebna Październik Krmas Nydek dzieo odpustowy z licznymi atrakcjami Pout sv Hedviky największy odpust w regionie Listopad Zaduszki Istebniaoskie Grudzieo Jablunkovska Koleda Jablunkov świąteczne kolędowanie z bogatym programem kulturalnym Horsky Beh Mosty Skalka bieg górski Regionalny Przegląd Beskidzkich Grup Kolędniczych Analiza imprez organizowanych w Regionie pozwala zorientowad się ogromnej różnorodności, pomysłowości i autentyczności regionalnej niektórych wydarzeo. Niestety, w większości przypadków na imprezach się kooczy. Codziennośd Regionu nie opływa już tak bardzo w żywą prezentację kultury i tradycji, skupiając się jak już kilkakrotnie wspomniano na martwych prezentacjach muzealnych i wystawowych Infrastruktura społeczna Pod pojęciem infrastruktury turystycznej rozumie się urządzenia, które stanowią materialną podstawę przekazu usług socjalnych i kulturalnych. Jest to więc zespół urządzeo publicznych zaspokajających potrzeby socjalne, oświatowe i kulturalne ludności. Infrastruktura społeczna 69

70 ma duże znaczenie w rozwoju regionalnym, jest bowiem czynnikiem dynamizującym gospodarkę, zarówno w aspekcie lokalnym, jaki i regionalnym. Przy rozpatrywaniu zagadnieo infrastruktury społecznej pod kątem jej znaczenia dla rozwoju turystyki należy brad pod uwagę, takie kategorie obiektów, które mają znaczenie bezpośrednie dla turystów przybywających do regionu (biblioteki, domy kultury, kina, teatry, obiekty sportowe (omawiane wcześniej), a także obiekty które pośrednio wpływają na poziom usług turystycznych oraz komfort i bezpieczeostwo odwiedzających (szpitale, ośrodki zdrowia). Peryferyjne położenie regionu, oraz jego zdecydowanie wiejski charakter powodują, że infrastruktura kulturalno-oświatowa jest tu na niskim poziomie, z drugiej zaś strony nie jest ona głównym celem ruchu turystycznego w regionie, a jedynie może pełnid funkcje wspierające. Jej istnienie nie jest więc konieczne do funkcjonowania, ale pożądane, jako istotny element alternatywnego wykorzystania czasu np. w czasie niepogody, utrudniającej uprawianie turystyki w plenerze. Dodatkowo rozwój infrastruktury społecznej związanej z turystyką stanowi kapitał budowany na potrzeby stałych mieszkaoców Regionu, którym owa infrastruktura powinna służyd na co dzieo. Do obiektów tego tej kategorii należą w szczególności: kina w miejscowościach Jablunkov, Bystřice amfiteatry (wykorzystywane okresowo) w Jablunkovie, Dolni Lomnej i Istebnej Gminny Ośrodek Kultury w Istebnej biblioteki w Istebnej i Jablunkovie Ośrodki zdrowia w omawianym regionie znajdują się praktycznie we wszystkich miejscowościach, natomiast najbliższe szpitale zlokalizowane są poza granicami Trójstyku (Cieszyn, Trzyniec, Żywiec i Czadca), w odległości nie większej niż 30 km od granic regionu Analiza SWOT 70

71 Analiza SWOT to podstawowe narzędzie analityczne, pozwalające na identyfikację i hierarchizację wewnętrznych i zewnętrznych czynników, które mają wpływ na rozwój danego obszaru. Mimo, że jest wykorzystywana w wielu dziedzinach gospodarki, jest szczególnie przydatna do analizy stanu i perspektyw rozwoju gmin i regionów 14. Analiza pozwala na określenie czynników wewnętrznych warunkujących rozwój obszaru (silne i słabe strony) oraz zewnętrznych (szanse i zagrożenia), które mają wpływ na wizję obszaru w przyszłości. Celem analizy prócz samej identyfikacji silnych i słabych stron, szans i zagrożeo, jest znalezienie metod i sposobów na to by silne strony zostały utrzymane w danej perspektywie czasowej zaś słabe zostały wzmocnione na bazie konkretnych zadao. Analiza SWOT pozwala na wyłapanie czynników, które mają negatywny wpływ na postrzeganie obszaru, a pochodzą z poza niego (np. lepsza jakościowa oferta przyległych regionów) Tabela 3 Analiza SWOT Regionu Silne strony Słabe strony Oryginalna, niestereotypowa lokalizacja gmin Przypadkowa dobierana grupa docelowa ( oferta w miejscu zetknięcia granic trzech paostw. dla wszystkich ) Bardzo duże walory krajobrazowe widokowe Lokalny ruch turystyczny (najwięcej turystów z otaczających, sąsiedzkich regionów) Duża lesistośd, ze spektakularnymi ekosystemami (np. świerki istebniaoskie) Położenie w oddaleniu od centrów przemysłowych, dużych aglomeracji. Słaby poziom informacji turystycznej w terenie Słabe oznaczenie atrakcji na miejscu (w terenie) Brak wymiany wiedzy na temat posiadanych walorów turystycznych pomiędzy lokalnymi 14 Planowanie w turystyce, w: Turystyka w gminie i powiecie, A. Zaborowski,, pod red. A. Gordona, Polska Organizacja Turystyczna, Warszawa 2003, s

72 Korzystny klimat organizatorami turystyki Bogata kultura, tradycja, duże poczucie własnej wartości regionalnej (jako Trójstyk) Dużo imprez regionalnych o charakterze folklorystycznym Obecne na rynku, znane poza regionem produkty lokalne Dobra sied oznakowanych szlaków turystycznych dla różnych aktywności Dobrze przygotowana i atrakcyjna sied tras i szlaków rowerowych Dobra sied dobrze przygotowanych dróg lokalnych Łatwy dostęp do wszystkich atrakcji turystycznych Dobra dostępnośd komunikacyjna regionu (ponad przeciętna w kategorii regionów górskich) Duża baza noclegowa Niższe ceny w porównaniu do okolicznych regionów Umiejętnośd pozyskiwania środków finansowych z programów unijnych Słaba lub brak współpracy w oparciu o współdzielony produkt turystyczny (wymiana wzajemna usług) Nieestetyczna zabudowa jednorodzinna Brak parkingów w pobliżu atrakcji Brak chodników i ciągów pieszych Brak komplementarności usług ( brak pakietów usług) Brak oferty turystycznej na niepogodę Bardzo słaba oferta turystyczna dla rodzin z dziedmi Słaba integracja turystyczna regionów składowych Stosunkowo mała przedsiębiorczośd pro turystyczna większości mieszkaoców (turystyka nie jest dla mieszkaoców biznesem, raczej sposobem na dorobienie) Migracje młodych ludzi do miast Brak infrastruktury uzupełniającej (baseny, siłownie, korty tenisowe etc) Brak lub słaba promocja regionów w skali krajowej (w zasadzie wyłącznie w ramach Beskidzkiej 5) Brak współpracy z mediami turystycznymi z poza regionu 72

73 Chaotyczna informacja turystyczna w sieci Internet Intensywna gospodarka leśna w obrębie lasów regionu Trójwsi Starzenie się społeczeostwa regionu Brak lokalnych organizatorów turystyki integratorów istniejącej oferty turystycznej Niekomplementarnośd i niesymetrycznośd oferty turystycznej w Polsce, Czechach i Słowacji Brak myślenia o wykorzystaniu potencjału zagranicznych turystów (czeskich w Polsce, polskich w Czechach etc) Nieumiejętnośd efektywnego medialnie wykorzystania atutów regionu (znane osoby, znane produkty, wydarzenia typowe dla regionu) Szanse Zagrożenia Możliwośd stworzenia nowego, markowego, trans granicznego produktu nowej oferty turystycznej Możliwośd pozyskania środków finansowych z EU w ramach współpracy transgranicznej Możliwośd organizacji transgranicznych imprez i Niska aktywnośd i przedsiębiorczośd pro turystyczna mieszkaoców Dalszy odpływ młodych mieszkaoców do miast Nadmierny i dalszy rozwój gospodarki leśnej Budowa szybkich dróg tranzytowych i 73

74 wydarzeo marginalizacja regionu Zwiększenie standardu życia mieszkaoców w Brak przekonania społeczności lokalnych do związku z napływem większej fali turystów inwestowania w turystykę Obecnośd okolicznych aglomeracji i potencjalna możliwośd pozyskania turystów szczególnie w ramach wyjazdów krótkoterminowych Brak zrozumienia pośród lokalnych usługodawców potrzeb rozwijania transgranicznego produktu turystycznego Ułatwienie tranzytu na odcinku Polska Słowacja Brak zrozumienia wspólnych, trans granicznych interesów mieszkaoców Polepszenie jakości dróg dojazdowych do regionu Znalezienie sposobu na powstrzymanie migracji młodych mieszkaoców regionu do dużych miast `Wykorzystanie bliskości popularnych regionów otaczających w celu pozyskania turystów Niespójna polityka fiskalna w trzech krajach Duża konkurencja ze strony popularniejszych regionów otaczających Bardziej restrykcyjne prawo związane z inwestycjami w regionach o dużych walorach naturalnych Wykorzystanie szansy na modną obecnie ekoturystykę Wykorzystanie osoby Jerzego Kukuczki w promocji nowych aktywności regionu Brak pomysłu na finansowanie utrzymania atrakcji stworzonych w ramach dofinansowao z UE Analiza percepcji produktów turystycznych Do przeprowadzenia analizy percepcji produktów turystycznych Regionu autorzy nie byli w posiadaniu kompleksowych danych statystycznych pochodzących z realizowanych na potrzeby projektu, kompleksowych badao ruchu turystycznego, dlatego na potrzeby tego opracowania zastosowano pośrednią metodologię badania, uzyskując dane na podstawie: 74

75 rozmów z turystami odwiedzającymi region (przeprowadzono 20 rozmów w okresie wrzesieo październik 2010, na losowo wybranych grupach turystów, reprezentujących aktywności: rowerową, rodzinną, pieszą, samochodową) analizy internetowych, turystycznych forów dyskusyjnych analizy potrzeb i zapytao turystów odwiedzających Region, korzystających z pomocy lokalnych oddziałów IT (w Istebnej i w Mostach u Jablunkova) analizy sposobu komunikacji realizowaną zarówno w postaci akcji marketingowych, wydawnictw papierowych i internetowych, analizy komunikacji realizowanej w programach telewizyjnych i publikacjach w mediach drukowanych i internetowych, analizy wyników badao realizowanych dla Beskidzkiej 5 Raport z badao ruchu turystycznego na obszarze Beskidzkiej 5, Cieszyn 2007 analizy badao realizowanych przez marketing Kraju Jalblunkovskiego - Stowarzyszenie Gmin Jabłonkowskich (2008) rozmów z organizatorami turystyki w regionie - warsztatu w dniu 15 października 2010 r. przeprowadzonych w czasie Percepcja produktu turystycznego jest w rzeczywistości jedyną miarą jego jakości, ponieważ jest odzwierciedleniem oczekiwao turysty zderzonych z rzeczywistością zastaną na miejscu 15. Niekiedy jak w przypadku katalogów z ofertą biur podróży, w których katalogowa rzeczywistośd jest zazwyczaj o wiele bardziej wyidealizowana niż ta, na miejscu to zderzenie może byd skrajnie niekorzystne dla oferenta. Dlatego strategicznie ważne jest określenie luk jakości, czyli rozbieżności pomiędzy tym co daje region (zarówno w sensie potencjału jak i konkretnej oferty produktu turystycznego) a chciałby otrzymad turysta. Drugim nie mniej ważnym elementem mającym wpływ na postrzeganie produktów turystycznych danego regionu jest wizerunek regionu w mediach (telewizja, prasa, radio, Internet). W obecnych czasach, w których media stanowią największy, opiniotwórczy środek 15 Produkt turystyczny i wyznaczniki jego atrakcyjności, w: Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr. 697, Renata Seweryn, AE Kraków,

76 przekazu, masowo konsumowany przez cały przekrój społeczeostwa, nie można nie docenid wpływu pozytywnego przekazu medialnego. Z tego samego powodu nie można lekceważyd negatywnych komunikatów medialnych. Zjawiskiem dośd powszechnym jest więc wyrabiani sobie opinii o miejscach i atrakcjach na podstawie nie własnych doświadczeo, a przekazu medialnego. Z przeprowadzonych analiz wyłaniają się następujące wnioski: Analizowany obszar nie jest postrzegany jako pełnowartościowy region turystyczny, do którego swoje kroki kierują się w sposób zaplanowany, z premedytacją, a raczej przy okazji pobytu w okolicy lub w ramach przejazdu tranzytowego. Wynika to także wprost z faktu, że region nie ma identyfikowalnej z punktu widzenia marketingowego marki. Dlatego można stwierdzid, że na tym etapie Trójstyk (rozumiany jako trzy niezależne regiony) nie jest postrzegany jako miejsce szczególnie atrakcyjne i nie ma szans na organizację turystyki masowej. Dopiero połączenie regionów w jeden transgraniczny oraz marka stwarzają potencjał do efektywnego rozwoju. Ruch turystyczny realizowany w całym Regionie ma charakter lokalny. Najwięcej turystów to mieszkaocy najbliższych okolic. W przypadku Gminy Istebna 72% turystów to mieszkaocy województwa Śląskiego. Kraj Jablunkowski odwiedzają turyści, z których 2/3 mieszka w odległości nie większej niż 100 km. To zjawisko ma zasadniczy wpływ na niski poziom wydatków realizowanych w Regionie. Główne deklaratywne cele przyjazdu turystów do gminy to wypoczynek w górach (44% badanych) i aktywny wypoczynek 20% - bez określenia konkretnych celów, nazwania atrakcji. Znamiennym faktem, charakteryzującym specyfikę ruchu turystycznego w Gminie Istebna jest procent osób, które odwiedzają region z powodów rodzinnych to aż 22,7% gości. Imprezy kulturalne przyciągają 2.5% zaś sportowe 0.8% gości. Tylko 0.3% ruchu to szkolenia i spotkania biznesowe (turystyka konferencyjna). W sezonie letnim odpoczynek w górach jako główny cel pobytu w gminie Istebna wskazało 37% osób. Z kolei 30% zadeklarowało zdecydowanie 76

77 aktywne spędzanie czasu (na pieszych bądź rowerowych wycieczkach). 22% przyjechało przede wszystkim po to, aby wziąd udział w spotkaniu rodzinnym; dla 5% głównym celem pobytu był udział w imprezie kulturalnej, dla 4% - leczenie lub rehabilitacja, zaś dla 1% - udział w imprezie sportowej. W martwym sezonie turystycznym 53% turystów przyjeżdża, aby odpocząd w górach, ale tylko (!!!) 3% wybiera jako główny cel piesze i rowerowe wycieczki górskie. Jednocześnie w sezonie tym przyjeżdża do gminy Istebna stosunkowo najwięcej osób, które mają tu rodzinę lub znajomych (36%). W sezonie zimowym odpoczynek w górach jest głównym celem pobytu dla 48,1% turystów. Z kolei 17,3% przyjechało do gminy Istebna, aby uprawiad sporty zimowe. Jest to stosunkowo niski odsetek w odniesieniu do innych gmin, niemniej jak można przypuszczad odwiedzający Trójwieś oczekuję podczas swojego pobytu nie tylko wrażeo związanych z uprawianiem narciarstwa, ale również innych doznao. Odwiedziny rodzinne były celem przyjazdu dla 16,2% osób; 6,9% przybyło ze względu na leczenie i rehabilitację. Udział w różnorodnych imprezach czy spotkaniach biznesowych był celem dla bardzo niewielkiego odsetka turystów. Analizując motywację przyjazdu do Gminy Istebna (dlaczego tu przyjechałeś?) 76% wskazuje urodę wsi i malownicze położenie (kryterium bo to ładna miejscowośd jest szczególnie reprezentowane zimą, mniej latem), 67,8% uznaje, że panuje tu dobra atmosfera do wypoczynku, zaś 41.5% skłoniły do przyjazdu atrakcje Trójwsi, a 34,3% jest tu z powodu bliskości (turyści z otaczających regionów i aglomeracji) zaś dla 27,4% turystów argumentem jest po prostu dobry dojazd. Podobna grupa 27,4% - po prostu zna gminę i dlatego to przyjeżdża. Rzeczywisty sposób spędzania czasu przez turystów w gminie Istebna różni się nieco od deklarowanych celów i motywów przyjazdu. Także w tym pytaniu możliwe było podanie większej ilości odpowiedzi, dlatego nie sumują się one do 100%. Największa grupa osób 78,6% - stwierdziła, że spędzają oni czas odpoczywając w górach. Jednocześnie ponad połowa spędza czas aktywnie oraz bierze udział w spotkaniach towarzyskich czy rodzinnych. Widad zatem wyraźnie, że chod tylko 19,5% podało aktywny wypoczynek jako główny cel przyjazdu, to w praktyce znacznie większa 77

78 grupa osób spędza czas aktywnie na pieszych lub rowerowych wycieczkach bądź zimą na stoku. Podobna prawidłowośd występuje w związku z udziałem w imprezach kulturalnych: jedynie dla 2,5% był to główny cel przyjazdu, jednak aż jedna piąta turystów spędzających czas w gminie Istebna decyduje się w trakcie swojego pobytu na udział w takiej imprezie. Wniosek jaki można wyciągnąd z tych informacji to fakt, że wybór konsumowanych atrakcji turystyczny jest przypadkowy nie wynika z wiedzy, kontaktu z przekazem reklamowym, rekomendacji ale z sytuacji zastanej na miejscu (jestem tu, widzę, że coś się dzieje uczestniczę w tym). W sezonie letnim 70,3% turystów spędza czas odpoczywając i relaksując się, zaś 45,9% wybiera piesze i rowerowe wycieczki górskie. Prawie jedna trzecia wszystkich turystów bierze udział w imprezie kulturalnej. Spowodowane jest to z pewnością dużą ilością takich imprez w tym sezonie. W spotkaniach towarzyskich i rodzinnych również bierze udział prawie jedna trzecia turystów. W sezonie martwym turyści cechują się wyższą aktywnością niż w sezonie letnim: 80% kładzie nacisk na odpoczynek, jednak aż 70% bierze udział w pieszych lub rowerowych wycieczkach. Należy podkreślid, że rozdźwięk pomiędzy deklarowanymi celami pobytu a rzeczywistym sposobem spędzania czasu w przypadku sezonu martwego jest szczególnie duży zaledwie 3% turystów zadeklarowało, że wycieczki górskie są głównym celem ich pobytu, natomiast aż 70% spędza czas w ten sposób. Wydaje się, że może to byd po części spowodowane niewielką liczbą innych atrakcji, które pozostają do dyspozycji turystów w tym sezonie. Pośrednio wskazuje na to liczba turystów biorących udział w imprezie kulturalnej tylko 10% (w porównaniu do 32% w sezonie letnim). 62,7% osób uczestniczy w spotkaniach towarzyskich i rodzinnych, zaś 6% poświęca czas głównie leczeniu i rehabilitacji. W sezonie zimowym 44,8% turystów spędza czas uprawiając narciarstwo. Jednocześnie w sezonie tym relatywnie najwięcej osób bierze udział w imprezach sportowych (10,8%) oraz poświęca czas leczeniu i rehabilitacji (10,5%). Natomiast w Kraju Jablunkowskim jako powód wizyty podawana jest chęd uprawiania turystyki pieszej (62%), wizyta u krewnych i przyjaciół (24%), kolejna grupa przybywa 78

79 tu w celach poznawczych turystycznych (23%), aż 19% turystów to kolarze i uprawiający górską turystykę rowerową. 15% odwiedzających szuka atrakcji związanych z wodą (budowa Aquaparku to główna sugestia turystów, pytanych o pożądane typy atrakcji jakie chcieliby mied do dyspozycji na miejscu). Trzy czwarte osób odwiedzających gminę Istebna zorganizowało swój pobyt całkowicie prywatnie, dodatkowo dla 11% osób pobyt został zorganizowany przez znajomych czy rodzinę (a zatem także prywatnie). Również 11% przyjechało do gminy Istebna w ramach wyjazdu zorganizowanego przez biuro turystyczne, hotel czy sanatorium. Można podejrzewad, że większośd z tej grupy osób to kuracjusze z Ustronia, czy innych miejscowości, którzy odwiedzają gminę Istebna w ramach jednodniowej wycieczki organizowanej przez sanatorium. Do tej grupy zaliczyd również można obejmującą 2% turystów grupę przebywających na wyjazdach zorganizowanych przez zakłady pracy oraz 1% przebywającą służbowo, na delegacji. 30% odwiedzających gminę Istebna wpada to na weekend, 25% to tzw. odwiedzający, czyli osoby spędzające tylko jeden dzieo w gminie. Wczasowicze, którzy spędzają tydzieo to 22%, zaś dłużej niż tydzieo 16%. 7% turystów to tranzytowi. Natomiast w Kraju Jablunkowskim weekendowi stanowią 12% odwiedzających, aż 42% to odwiedzający na jeden dzieo, do tygodnia (3-6 nocy) spędza tu 31% turystów, 17% ponad tydzieo. Podsumowując czas spędzany w dwóch analizowanych regionach można powiedzied, że region jest traktowany wybitnie jako miejsce weekendowego wypoczynku dla mieszkaoców okolicznych miejscowości i miast. Posiadane walory kulturowe regionu wykorzystywane są głównie przez zorganizowane grupy turystyczne (szkoły, wycieczki objazdowe) w kontekście oferty dodatkowej, związanej z pobytem w innych rejonach lub przejazdem (zwiedzanie po drodze). Z tym, że zjawisko to jest o wiele mocniejsze po polskiej stronie. Rejon stanowi głównie zaplecze noclegowe dla atrakcyjniejszych w oczach turystów terenów otaczający (zimą) w szczególności dotyczy to gmin na północ od Istebnej i na południowych wschód od Kysuc. 79

80 Zarówno włodarze atrakcji turystycznych rejonu jak i turyści dostrzegają zjawisko braku wystarczającej informacji na temat chociażby organizowanych w rejonie imprez i wydarzeo kulturalnych (mimo, że tych jest bardzo dużo). O tym co dzieje się w regionie dowiadują się zazwyczaj będą już na miejscu. Zauważalne jest zjawisko marginalizacji aktywności turystów w tym zakresie, wynikające z mocnej konkurencji rejonów otaczających. Atrakcyjnośd turystyczna gminy Istebna została przez turystów na skali 10-punktowej oceniona na 7,31 punkta. 11,6% wystawiło gminie ocenę najwyższą, 14,7% oceniło atrakcyjnośd na 9 punktów, 21,2% - na 8 punktów, 24,2% - na 7 punktów, zaś 14,7% na 6 punktów. Oceny niskie (poniżej 5 punktów) wystawione zostały przez bardzo niewielką liczbę turystów. W sezonie letnim atrakcyjnośd gminy Istebna oceniona na 7,5 punktu, w sezonie martwym najwyżej: na 8,03 punktu, natomiast w sezonie zimowym najniżej: na 6,87 punktu. Atrakcje turystyczne Istebnej nie są znane pośród osób odpoczywających w otaczających regionach, przykładowo: ogromna większośd turystów w Wiśle, Ustroniu, Brennej i Szczyrku (50-60%), poproszonych o ocenę atrakcyjności gminy Istebna, stwierdziła, że nie są w stanie udzielid odpowiedzi na to pytanie, gdyż nie znają tej gminy. Może to świadczyd o nieefektywnej polityce promocyjnej w otaczających regionach i słabej identyfikowalności produktu turystycznego, a także o problemach z przebiciem się z komunikatem promocyjnym przez zalew podobnych komunikatów bardzo atrakcyjnych, otaczających regionów. Turyści doceniają ogromne walory krajobrazowe rejonu (główny impuls przyjazdowy), jednak reprezentacja tego typu informacji jest słaba lub niewystarczająca zarówno w mediach jak i własnych materiałach marketingowych, skupia się najczęściej do określenia piękne krajobrazy, za którym niestety nie idą żadne wartości (to frazes). Bardzo słabo są akcentowane niespotykane w innych rejonach Beskidów walory widokowe - fotograficzne i obecnośd wielu atrakcyjnych punktów widokowych. 80

81 Turyści uważają region za ładny, co niestety nie niesie ze sobą żadnego konkretnego przekazu produktowego. Głównym elementem identyfikującym obszar (produktem turystycznym) jest koronka koniakowska, zaś po stronie czeskie nalewki alkoholowe (miodowe), co w pierwszym przypadku może byd efektem zarówno skutecznej komunikacji w ramach akcji promocyjnych realizowanych przez Beskidzką 5 (Istebna siła tradycji) jak i wieloletnią promocję obszaru związaną z tym produktem (wieloletnia tradycja). Bardzo dobrze identyfikowalne są trasy rowerowe i szlaki piesze, jednak z tym zastrzeżeniem, że w rejonie zwłaszcza po polskiej stronie - można się spotkad zarówno z utrudnieniami w poruszaniu się na rowerach (zniszczone lub nieobecne oznaczenia szlaków, zniszczone same szlaki rowerowe przez ciężki transport, mandaty wręczane przez służby leśne) Bardzo słabo identyfikowalna jest turystyka rodzinna, głównie wynika to z braku odpowiedniej oferty dla rodzin. Tylko nieliczne miejsca oferują interesującą rozrywkę dla dzieci (parki zabaw, bezpieczne nawet dla najmłodszych trasy rowerowe), wiele atrakcji mimo, że wręcz dedykowane dla maluchów w swojej komunikacji marketingowej nie akcentuje tego faktu, lub fakt ten ginie przykryty informacjami nt. organizowanych imprez folklorystycznych, promocji piwa etc. Brak komunikacji w tym zakresie dotyczy w szczególności terenów narciarskich, które próbują konkurowad z terenami Wisły, Szczyrku. To swojego rodzaju paradoks, ponieważ rejon posiada ogromny potencjał dla pro rodzinnej turystyki. Nie oznacza to, że rodziny z dziedmi nie odwiedzają Trójstyku. Oznacza to decyzje przyjeździe nie są podejmowane na bazie wiedzy i skojarzenia potrzeb turystów i oferty Regionu spełniającej je. Bardzo słabo identyfikowalna jest grupa produktów turystycznych związanych z ekologią, ochroną środowiska i zrównoważonym rozwojem. Wynika to z braku bezpośrednich i zdecydowanych przekazów promocyjnych, akcentujących tę częśd atrakcji Regionu. A region posiada ogromy potencjał, idealne miejsca do budowy produktu turystycznego opartego na pro ekologicznym rozwoju. 81

82 Dzięki promocji gminy Istebna w ramach Beskidzkiej 5 polepszyła się komunikacja informacyjna realizowana w okolicznych gminach. Niestety jej zasięg kooczy się na Trójwsi. Brakuje informacji o terenach położonych za granicą Czech czy Słowacji. Informacja turystyczna na obszarze gminy Istebna została przez turystów oceniona niżej niż w pozostałych gminach Beskidzkiej 5: 45% turystów oceniło ją dobrze, 10% - bardzo dobrze a 29% - średnio. Wynika to prawdopodobnie ze znacznego obszaru gminy i braku punktów informacyjnych w miejscowościach Koniaków i Jaworzynce. Oznakowanie dróg dojazdowych ocenione zostało przez 42% jako dobre, przez 15% - jako bardzo dobre, zaś przez 32% - jako średnie. Ten ostatni wskaźnik na pewno jest już nieaktualny gmina konsekwentnie i skutecznie realizuje program poprawy jakości dostępności komunikacyjnej drogami kołowymi. Ofertę gastronomiczna na obszarze gminy ponad jedna trzecia turystów oceniła bardzo dobrze, 40% dobrze, a 18% - średnio. Ofertę noclegową bardzo dobrze oceniło 26% turystów, a dobrze 40%. Jednocześnie 10% ankietowanych osób wybrało odpowiedź nie wiem byli to prawdopodobnie jednodniowi odwiedzający Czystośd na obszarze gminy Istebna została oceniona bardzo dobrze przez ponad jedną czwartą turystów, dobrze przez 48%, zaś średnio przez 20%. Mieszkaocy gminy Istebna mają opinię osób bardzo otwartych: 35% turystów oceniło ich otwartośd bardzo dobrze, 45% - dobrze, a zaledwie 13% - średnio. Zaopatrzenie w gminie Istebna zostało ocenione bardzo dobrze przez 24% turystów, dobrze przez 42%, zaś średnio przez 22% osób odwiedzających. W przypadku Kraju Jablunkowskiego głównym źródłem informacji o atrakcjach regionu jest wiedza wynikająca z poprzednich pobytów (49%), a zaraz za nimi (39%) informacje od krewnych i znajomych. Wynik ten może wprost wskazywad na niedoskonałą politykę promocyjną regionu. Tylko 10% informacji pochodzi z materiałów promocyjnych, 14% to media. Ogromną rolę w polityce informacyjnej odgrywa interent (35%), którego poziom informacyjny jest nieporównywalnie lepszy od reprezentowanego po Polskiej stronie. 9% osób jako źródło wiedzy wskazuje punkty IT. 82

83 Czescy turyści uznają poziom informacji o atrakcjach Kraju Jablunkowskiego jako dostateczny (54%), do zaakceptowania (26%), wyczerpujący (15%) i niedostateczny (6%) Zakwaterowanie wykorzystywane po czeskiej stronie to przede wszystkim krewni i znajomi (15%), po 10% kwatery prywatne, hotele (od 1 do 3 gwiazdek) i chaty turystyczne. Niewiele mniej pensjonaty (9%) i ośrodki wczasowe (6%). Czesi bardzo dobrze (44%) i dobrze (50%) oceniają poziom obsługi personelu w miejscach turystycznych. Tylko 6% jest niezadowolona. Z punktu widzenia oceny poziomu usług turystycznych w Kraju Jabłunkowskim badani najlepiej oceniają bazę noclegową i gastronomiczną. Szwankują atrakcje związane z kulturą, sportem. 1/3 badanych źle ocenia ofertę dla dzieci. Tabela 4 Jak oceniasz poziom infrastruktury w Kraju Jablunkowskim? Bardzo dobry Raczej dobry Zły Bardzo zły Oferta noclegowa 43% 38% 17% 2% Oferta gastronomiczna 46% 50% 4% 0% Piesze trasy turystyczne 50% 40% 7% 3% Trasy rowerowe 23% 51% 23% 3% Atrakcje dla dzieci 26% 35% 34% 5% Atrakcje z adrenaliną 33% 48% 14% 5% Inne atrakcje sportowe 12% 49% 36% 3% Atrakcje kulturalne 20% 41% 30% 9% Tabela 5 - Jak oceniasz w Kraju Jablunkowskim... Bardzo dobry Raczej dobry Zły Bardzo zły Dostęp do informacji turystycznych 41% 44% 15% 0% Ochrona zabytków 26% 55% 18% 1% Oznakowanie atrakcji turystycznych 41% 51% 4% 5% Dostępnośd/sprzedaż pamiątek 26% 37% 29% 8% Gościnnośd 83% 10% 7% 0% 83

84 mieszkaoców Natomiast nie ma problemu z dostępem do informacji turystycznej i oznakowaniem atrakcji turystycznych. Pod tym względem Czesi znacznie wyprzedzają Polską stronę. Czesi narzekają nieco na dostępnośd pamiątek z regionu. Bardzo bezkompromisowe jest podejście Czechów do polityki cenowej. 8% uważa, że w regionie jest bardzo tanio, 70% uważa, że tanio, 22% że raczej drogo Kategoryzacja produktów turystycznych i funkcjonujących form turystyki Kategoryzacja produktów turystycznych i funkcjonujących form turystyki dla badanego obszaru pozwala na wyłonienie grup produktów turystycznych, występujących i najbardziej reprezentatywnych dla obszaru i tych form turystyki, które w ich obrębie są realizowane i stanowią determinantę rozwoju turystyki. Przedstawiona kategoryzacja ma charakter zastany, przedstawia aktualny (październik 2010) stan Charakterystyka produktów (segmentacja) W regionie można wyróżnid następujące formy aktywności grup celowych: Turystyka kulturowa Pod tą nazwą kryje się szeroki wachlarz oferowanych usług i produktów turystycznych. Rejon analizowanego obszaru, jak wspomniano w ramach przeprowadzonego audytu turystycznego charakteryzuje się nadprzeciętną reprezentacją interesujących z punktu widzenia turysty usług i produktów związanych z kulturą, tradycją, historią, obrzędami świeckimi i religijnymi. Wystarczy wspomnied tu ogromną ilośd imprez o charakterze ludowym czy lokalnych produktów wyrobów rękodzielniczych, produktów kulinarnych czy pamiątek. Turystyka kulturowa jest realizowana w zasadzie przez cały rok, z nasileniem w okresie późnowiosennym i jesiennym (wycieczki szkolne) oraz letnim. Żywa kultura jest obecna w Regionie w zasadzie wyłącznie podczas imprez. 84

85 Turystyka rowerowa Wziąwszy pod uwagę położenie geograficzne obszaru, ukształtowanie terenu, sied szlaków, ścieżek, dróg i ogromny popyt na turystykę dla aktywnych analizowany obszar posiada interesującą i posiadającą ogromny potencjał ofertę produktów turystycznych dla aktywnych. W szczególności rozwinięta jest tu turystyka rowerowa, która trafia zarówno na dobrze przygotowaną infrastrukturę (szlaki, ścieżki) jak i niespotykane w innych miejscach walory krajobrazowe czy przyrodnicze. Turystyka rowerowa realizowana jest głównie w okresie późno wiosenny jesienny. Turystyka piesza W analizowanym regionie przebiega m.in. główny szlak beskidzki, a sied innych szlaków górskich jest na wysokim poziomie. Turystka piesza ma tu wszystkie, niezbędne składowe do prawidłowego rozwoju w tym szeroką bazę noclegową i niespotykane w innych miejscach walory przyrodnicze i kulturowe. Wiele szlaków prowadzonych jest w taki sposób, że sprzyjają eksploracji nawet osobom o obniżonej sprawności fizycznej (drogi bite i asfaltowe). Turystyka piesza jest realizowana głównie w okresie wiosna jesieo. To główna forma turystyki aktywnej realizowanej w Regionie Turystyka narciarska Obszar posiada średniej wielkości zaplecze narciarskie, raczej niższej niż otaczające rejony jakości i skierowane dla mniej ambitnego narciarza. Produkt turystyczny musi walczyd z silną konkurencją otaczających obszarów oraz chwiejną ostatnimi czasy równowagą pogodową w okresie zimowy. Turystyka rodzinna Rejon posiada najważniejszy, zasadniczy składnik rodzinnego produktu turystycznego - idealne warunki przyrodnicze i krajobrazowe i środowiska naturalnego co powinno stanowid 85

86 kluczowy wyznacznik sukcesu tego rodzaju turystyki. Turystyka rodzinna ma największy potencjał do korzystania z wszystkich dostępnych form aktywności w Regionie. Turystyka ekologiczna i związana z ochroną przyrody Duża ale mało charakterystyczna (nie wyróżniana) grupa produktów i usług, związana przede wszystkim z licznymi obszarami przyrody chronionej, Ośrodkiem Edukacji Ekologicznej w Istebnej, hodowlą głuszca i nasion świerka istebniaoskiego. Stanowi jednak niewykorzystany potencjał regionu i wabik dla modnej obecnie turystyki opartej na atrakcjach związanych z obszarami chronionymi i edukacja proekologiczną. Produkt turystyczny oparty o turystykę związaną z ekologią ma ogromne szansę na wsparcie finansowe z UE. Turystyka sanatoryjna Aktywnośd skierowana do najstarszych turystów, w wieku powyżej 50 lat, którzy dokonują wyborów miejsc w związku z własną kondycją fizyczną i warunkami finansowymi. Turysta tego typu w motywacji wyboru miejsca wyjazdu zaznacza głównie walory przyrodnicze, renomę (rekomendacja zarówno innych osób jak i lekarzy odgrywa tu ogromną rolę) oraz łatwośd dostępu komunikacyjnego. Obecnie region nie pełni już znaczącej roli w tej dziedzinie aktywności, turysta sanatoryjny (zauważalnie statystycznie w badaniach ruchu turystycznego) to w zasadzie turysta z okolicznych regionów, który odwiedza Trójstyk (tranzyt lub wyjazdy jednodniowe), ich aktywnośd jest mała. Turystyka eventowa i biznesowa Najmniej liczna ale posiadający spory potencjał finansowy grupa, odwiedzająca region. Aktywnośd sprowadza się zazwyczaj do wynajmu sal lub restauracji do celów eventowych. Region nie oferuje szczególnie atrakcyjnych warunków do realizacji założeo tej grupy docelowej, wynika to zarówno z niewystarczającej ilości, profesjonalnie przygotowanych sal konferencyjnych, jak i ogromnej konkurencji otaczających gmin. Dla turysty biznesowego (firmy organizujące eventy dla swoich pracowników) region stanowi bardzo słabą zachętę, a wynika to przede wszystkim z faktu braku komplementarnej usługi turystycznej, gdzie w 86

87 jednym miejscu skupiała by się oferta podstawowa (nocleg, wyżywienie, sale konferencyjne) oraz uzupełniająca (np. zimowe kuligi, ogniska, parki linowe, spływy, wyścigi rowerowe, paintball etc) Identyfikacja grup celowych 16 Analizując obecne aktywności w Regionie, można wyróżnid następujące grupy celowe, odwiedzających - odbiorców dostępnych w Regionie produktów turystycznych: Turyści aktywni Osoby zainteresowane głównie turystyką pieszą, rowerową i narciarską. Ich pobyt w rejonie jest najdłuższy od weekendowego po nawet tygodniowy (zimą narty, wiosną do jesieni rowery i spacery). Szukają raczej taoszego zakwaterowania, stołują się częściowo sami (śniadania, kolacje) i w sposób zorganizowany (obiady) dotyczy to w szczególności osób przyjeżdżających na dłużej. Aktywnych turystów można podzielid na dwie grupy aktywnych wyczynowo i rekreacyjnie. Ta pierwsza subgrupa skupia się głównie na sportowym aspekcie wypoczynku w rejonie, czego efektem jest słabe korzystanie z innych produktów turystycznych (noclegi, gastronomia, atrakcje kulturowe) i najkrótszy pobyt (jeden dzieo lub z jednym noclegiem). Turyści górscy reprezentują aktywnośd głównie weekendową, rekreacyjną, letnią (późna wiosna jesieo). Są to klasyczne trasy realizowane na odcinku od schroniska do schroniska. Turyści aktywni reprezentują najmłodszą wiekowo grupę. Zauważalne jest interesujące zjawisko polegające na dużej aktywności w zakresie turystyki rowerowej na obszarze Czech, obejmującej lokalnych mieszkaoców i turystów z okolicy, co w zasadzie nie występuje w rejonie polskiej części obszaru. Turyści rodzinni 16 Analiza na podstawie Raportu z Badao Ruchu Turystycznego na obszarze Beskidzkiej Piątki, 2007, badao ankietowych, przeprowadzonych w regionie we wrześniu i październiku 2010, analiz przeprowadzonych na podstawie rozmów z Przewodnikami Beskidzkimi, pilotami wycieczek, analizy forów internetowych i wydawnictw - przewodników i magazynów turystycznych. 87

88 To potencjalnie największa i najbardziej bogata grupa turystów odwiedzających region. Do regionu przyjeżdżają całymi rodzinami lub jedno z rodziców z dzieckiem/dziedmi. Wykorzystując fakt znajomości walorów przyrodniczych w regionie dociera tu wraz z dziedmi aby spędzid jak najwięcej czasu na świeżym powietrzu, starając się jednocześnie uatrakcyjnid pobyt zwłaszcza swoim dzieciom wykorzystując pełną gamę infrastruktury turystycznej kompleksowy produkt turystyczny. Niestety, w powszechnej opinii nie traktują regionu jako miejsca na dłuższy wypoczynek, w czasie którego mogliby znaleźd wystarczająco dużo atrakcji, jeżeli decydują się na pobyt w rejonie w czasie dłuższym niż weekend (tygodniowe i dłuższe), traktują rejon jako miejsce taoszych noclegów i taoszego wyżywienia wypadowe do zwiedzania okolicznych gmin i regionów. Do tej grupy należed też będzie licząca blisko ¾ odwiedzających region grupa turystów z okolicznych regionów, którzy odwiedzają Region z przyczyn rodzinnych w ramach odwiedzin rodziny i znajomych. Grupa ta na obecnym poziomie rozwoju produktu turystycznego nie stanowi atrakcyjnego z punktu widzenia potencjalnych przychodów target turystów. Turyści zorganizowani - tranzytowi Wycieczki szkolne i wycieczki objazdowe, które odwiedzają region bez nocowania, zazwyczaj na kilka godzin lub pół dnia. Osoby te odwiedzają główne atrakcje rejonu, rzadko kiedy decydują się na konsumpcję, co prawdopodobnie wynika z faktu, że oferta gastronomiczna dla grup zorganizowanych skupia się głównie na dośd drogich, karczmach regionalnych. Główna motywacją dla tej grupy są gotowe propozycje tras i miejsc, oferowane przez organizatorów tego typu turystyki pilotów i przewodników, pobyt w rejonie nie jest świadomym wyborem stad niezauważalne mogą byd związki emocjonalne z regionem, a co za tym idzie zjawiska rekomendacji po powrocie do swojego miejsca zamieszkania. W związku z dużym potencjałem zakupowym (pamiątki), w przypadku tej grupy istotną rolę odgrywa uzyskanie efektu przeniesienia w postaci zaoferowania widowiskowych, ciekawych i chętnie pokazywanych w miejscu zamieszkania pamiątek z regionu. Głównym motywatorem wyjazdów do regionu są dla tej grupy piloci i przewodnicy dlatego istotne jest tutaj 88

89 nawiązanie relacji z w/w decydentami w celu regularnej komunikacji w zakresie oferty regionu, nowej oferty i oferty specjalnej, stworzonej dla grup zorganizowanych Potencjał turystyczny istniejących produktów turystycznych Potencjał turystyczny w obecnym wymiarze turystki opiera się na kilu wyznacznikach: Rzeczywistym potencjale turystycznym obszaru Podaży produktów turystycznych Popytu na produkty turystyczne Aktywności promocyjnej i chłonności informacyjnej mediów w zakresie promowanych atrakcji turystycznej. Wynika z tego, że potencjał turystyczny produktów Regionu można rozumied jako zjawisko zmienne w czasie i przestrzeni, na które można mied pewien wpływ przy wykorzystaniu odpowiednich narzędzi marketingowych. W oparciu o audyt turystyczny, dostępne dane dot. charakterystyki ilościowej i jakościowej ruchu turystycznego w regionie, wyłania się następująca grupa produktów turystycznych z największym potencjałem, w podziale na trzy główne obszary tworzące Region: Istebna Trójwieś: Produkt turystyczny: turystyka kulturowa (związana z historią, tradycją, produktami i wyrobami lokalnymi, lokalnymi imprezami folklorystycznymi) Produkt turystyczny: turystyka przyrodnicza i krajoznawcza (związana z krajobrazami, przyrodą ożywioną) Produkt turystyczny: turystyka aktywna (rowery, wycieczki piesze, narciarstwo, nordic walking) Mikroregion Jablunkovsko: 89

90 Produkt turystyczny: turystyka kulturowa (związana z historią, tradycją, produktami i wyrobami lokalnymi, lokalnymi imprezami folklorystycznymi, zabudową) Produkt turystyczny: turystyka aktywna (rowery, wycieczki piesze, narciarstwo) Mikroregion Kysucký Triangel: Produkt turystyczny: turystyka narciarska Produkt turystyczny: turystyka piesza Produkt turystyczny: turystyka przyrodnicza i krajoznawcza (związana z krajobrazami, przyrodą ożywioną) Potencjał turystyczny nowych produktów turystycznych (produkty Trójstyku) Przyjmując założenie, że markowy produkt turystyczny Regionu powinien swym zasięgiem obejmowad cały region, czyli innymi słowy powinien byd łatwo dostępny w każdym miejscu regionu wyłania się następująca grupa produktów nowego Regionu, o największym potencjale: Główne produkty turystyczne: Produkt turystyczny: turystyka kulturowa Produkt turystyczny: turystyka rodzinna Produkt turystyczny: turystyka aktywna Produkty turystyczne uzupełniające: Produkt turystyczny: turystyka krajoznawcza i krajobrazowa Produkt turystyczny: eko turystyka 90

91 2.3. Analiza zależności między cechami produktów turystycznych, a uwarunkowaniami demograficzno-ekonomicznymi Niestety brak jest precyzyjnych badao, określających bezpośrednie zależności pomiędzy określonymi cechami produktów turystycznych, a uwarunkowaniami demograficzno ekonomicznymi. Na potrzeby niniejszej analizy dokonano analizy ilościowej następujących uwarunkowad demograficzno ekonomicznych turystów odwiedzających region Gminy Istebnej oraz Kraju Jablunkovskiego (wybrane uwarunkowania) wiek płed miejsce zamieszkania dochód status rodzinny wydatki zawód wykształcenie Istebna Trójwieś Beskidzka Analiza została wykonana w oparciu o jedyny dokument dostępny do analiz podczas prac badawczych Raport z badao ruchu turystycznego na obszarze Beskidzkiej 5, w którym dokonano szczegółowych badao jakościowych i ilościowych dla gminy Istebna. 91

92 Struktura wiekowa turystów Gminę Istebna odwiedzają przede wszystkim ludzie młodzi. 37% wszystkich turystów ma lat, ponadto 7% to dzieci i młodzież poniżej 20 roku życia. Osoby w wieku lat stanowią 32% wszystkich turystów. Kategoria wiekowa lat reprezentowana jest przez 15% turystów, natomiast tylko 9% stanowią osoby w wieku powyżej 51. Roku życia. W sezonie letnim dominacja osób młodych wśród turystów w gminie Istebna jest jeszcze wyraźniejsza. Osoby w wieku lat stanowią prawie 40% wszystkich turystów; goście w wieku lat 35% ogółu. Łącznie osoby do 40 roku życia to 79% gości. W martwym sezonie turystycznym udział poszczególnych kategorii wiekowych w ogólnej liczbie turystów prezentuje się nieco inaczej. Wyższa jest wówczas liczba osób w wieku lat (16%) oraz lat (19%). Nadal jednak osoby w wieku lat stanowią około jednej trzeciej wszystkich turystów. W sezonie zimowym odsetek osób w wieku powyżej 51. roku życia jest najniższy ze wszystkich sezonów i wynosi 7%. Z kolei osoby w wieku do 20. roku życia stanowią 11%, w wieku lat 39%, zaś lat 30% wszystkich turystów. Podział turystów ze względu na płed Udział obu płci pośród turystów odwiedzających Gminę Istebna jest wyrównany: 49% gości stanowią kobiety, zaś 51% - mężczyźni. miejsce zamieszkania 72% turystów odwiedzających gminę Istebna zamieszkuje na terenie województwa śląskiego,25% - na terenie innego województwa, zaś 3% - na terenie innego paostwa. Odsetek turystów z województw innych niż śląskie najwyższy jest w sezonie letnim, a 92

93 najniższy zimą. Spośród turystów z bardziej odległych regionów Polski stosunkowo najliczniej reprezentowani są mieszkaocy województw małopolskiego i opolskiego (po 5,8%) oraz mazowieckiego (4,1%). W sezonie letnim mieszkaocy województwa opolskiego stanowią aż 11,6% turystów. Tabela 6 Miejsce zamieszkania turystów Gminy Istebna w podziale na sezony Kryterium ekonomiczne dochód 64% turystów odwiedzających gminę Istebna określa swoją sytuację materialną jako przeciętną, z kolei aż 34% - jako lepszą niż przeciętna. Jedynie 2% deklaruje, że ich sytuacja materialna jest gorsza niż przeciętna. 93