Spis treści MŁODA POLSKA

Transkrypt

1 Spis treści MŁODA POLSKA Wiadomości wstępne Ramy chronologiczne epoki Nazwa epoki Założenia epoki Podstawy filozoficzne epoki Fryderyk Nietzsche Arthur Schopenhauer Henri Bergson Kierunki w sztuce przełomu wieków Estetyzm Impresjonizm Symbolizm Ekspresjonizm Parnasizm Naturalizm Secesja Sytuacja na ziemiach polskich Zabór rosyjski Zabór pruski (Poznańskie) Zabór austriacki (Galicja) Programy i manifesty literackie

2 Przedstawiciele literatury europejskiej Modernizm we Francji Modernizm w Belgii Modernizm w Szwecji Modernizm w Norwegii Modernizm w Anglii Modernizm w Rosji Joseph Conrad Lord Jim Narracja w utworze Kompozycja w utworze Bohater utworu Wizja świata w utworze Etyka Conradowska Gatunek powieść Kazimierz Przerwa-Tetmajer Koniec wieku XIX Nie wierzę w nic Fałsz, zawiść Niewierny Hymn do Nirwany Ludzie miotają się, dręczą, cierpią Evviva l`arte! Na Anioł Pański Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej

3 Ja, kiedy usta Jan Kasprowicz W chałupie Z chałupy Sonet I Sonet XV Sonet XXXIX Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach Dies irae Księga ubogich Księga ubogich ( III Nie ma tu nic szczególnego...) Leopold Staff Kowal Deszcz jesienny O miłości wroga Sonet szalony Przedśpiew Bolesław Leśmian Zmory wiosenne Las Tadeusz Miciński Lucifer Gabriela Zapolska Moralność pani Dulskiej

4 Geneza utworu Czas powstania utworu Czas i miejsce akcji Bohaterowie Utwór jako tragifarsa Dulszczyzna Gatunek dramat naturalistyczny Stanisław Wyspiański Wesele Geneza utworu Czas powstania utworu Społeczeństwo w utworze Dwie płaszczyzny w utworze Wnioski Artyzm Wesela Gatunek dramat symboliczny Władysław Stanisław Reymont Chłopi Czas powstania utworu Czas i miejsce akcji Narracja w utworze Kompozycja Bohaterowie Prace wykonywane w poszczególnych porach roku Zwyczaje i obrzędy

5 Reguły życia społecznego i rodzinnego Przyroda w powieści Realizm i naturalizm w powieści Tendencja mitotwórcza w utworze Język i styl utworu Gatunek powieść Stefan Żeromski Ludzie bezdomni Czas powstania utworu Tytuł utworu Kreacja głównego bohatera Tomasza Judyma Bohaterowie Panorama społeczna w powieści Gatunek powieść Siłaczka Tytuł utworu Bohaterowie Gatunek opowiadanie Rozdziobią nas kruki, wrony Tytuł utworu Temat utworu Analiza przyczyn upadku powstania styczniowego Miejsce utworu w literaturze poświęconej powstaniu styczniowemu Symbolizm i naturalizm w utworze

6 Gatunek opowiadanie Doktor Piotr Czas powstania utworu Bohaterowie Konflikt postaw moralnych Gatunek opowiadanie Zmierzch Tytuł utworu Bohaterowie Problematyka utworu Impresjonizm i naturalizm w utworze Narracja w utworze Gatunek obrazek Echa leśne Czas i miejsce akcji Tytuł utworu Narracja w utworze Bohaterowie Motyw powstania styczniowego w utworze Gatunek opowiadanie Młoda Polska podsumowanie wiadomości DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE Wiadomości wstępne Ramy chronologiczne epoki

7 Nazwa epoki Podstawy filozoficzne i naukowe epoki Freudyzm Behawioryzm Pragmatyzm Egzystencjalizm Katastrofizm Nauka Główne kierunki w poezji dwudziestolecia międzywojennego Ekspresjonizm Futuryzm Dadaizm Nadrealizm Neoklasycyzm Awangarda poetycka (francuska) Przedstawiciele europejskiej literatury dwudziestolecia międzywojennego Francja Marcel Proust Guillaume Apollinaire Irlandia James Joyce Anglia Antoine de Saint-Exupéry Niemcy Hermann Hesse Tomasz Mann

8 Rosja Borys Pasternak Osip Mandelsztam Michaił Bułhakow Sztuka dwudziestolecia międzywojennego Plastyka Muzyka Teatr Film Franz Kafka Proces Czas i miejsce akcji Rzeczywistość w utworze Narracja w utworze Bohater utworu Wnioski Interpretacja utworu Gatunek powieść parabola (przypowieść) Michaił Bułhakow Mistrz i Małgorzata Geneza utworu Czas i miejsce akcji Wątki w powieści Obraz Moskwy Wątek fantastyczny (działania Wolanda) Motyw biblijny

9 Mistrz i Małgorzata Artyzm utworu Ugrupowania poetyckie polskiego dwudziestolecia i ich wybrani przedstawiciele Skamander Julian Tuwim Jan Lechoń Jarosław Iwaszkiewicz Kazimierz Wierzyński Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Futuryści Bruno Jasieński Stanisław Młodożeniec Awangarda Krakowska Julian Przyboś Druga Awangarda Józef Czechowicz Kwadryga Konstanty Ildefons Gałczyński Żagary Czesław Miłosz Leopold Staff Wysokie drzewa Ars poetica Bolesław Leśmian

10 Dusiołek Dziewczyna W malinowym chruśniaku Władysław Broniewski Mannlicher Poezja Zagłębie Dąbrowskie Bagnet na broń Witold Gombrowicz Ferdydurke Tytuł utworu Narracja w utworze Kompozycja utworu Fabuła utworu Bohater utworu Formy środowiskowe Pojęcie Formy Język i Styl utworu Gatunek powieść Zofia Nałkowska Granica Czas powstania utworu Czas i miejsce akcji Kompozycja utworu Tytuł utworu

11 Bohaterowie utworu Refleksje o człowieku Gatunek powieść Maria Kuncewiczowa Cudzoziemka Kompozycja utworu Kategoria czasu w utworze Narracja w utworze Tytuł utworu Bohaterka utworu Gatunek powieść psychologiczna Stefan Żeromski Przedwiośnie Geneza utworu Tytuł utworu Czas i miejsce akcji Kompozycja utworu Narracja w utworze Bohaterowie Obraz ziemiaństwa i sytuacja chłopów Problem przyszłości Polski Przyjęcie utworu Gatunek powieść polityczna Bruno Schulz Sklepy cynamonowe

12 Rzeczywistość w opowiadaniach Mitologizacja Kategoria czasu Schulzowska koncepcja człowieka i artysty Narracja w utworze Język i styl utworu Gatunek opowiadanie Jerzy Szaniawski Żeglarz Problem mitu Elementy tworzące mit kapitana Nuta Postawy wobec mitu Rola mitu Gatunek dramat (komedia) Stanisław Ignacy Witkiewicz Szewcy Podtytuł utworu i jego funkcja Przewroty społeczne Motyw rewolucji i władzy Katastroficzna wizja świata Groteskowe przedstawienie świata Teoria Czystej Formy Gatunek dramat awangardowy Podsumowanie wiadomości

13 MŁODA POLSKA Wiadomości wstępne Ramy chronologiczne epoki za początek okresu bywa przyjmowany rok 1890, ale i rok 1891, a czasem także rok 1895 (daty te wiążą się z debiutem młodych poetów: Andrzeja Niemojewskiego, Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Franciszka Nowickiego) koniec epoki to rok 1918 (odzyskanie przez Polskę niepodległości) Nazwa epoki istnieje kilka nazw epoki: Młoda Polska nazwa pochodzi od cyklu artykułów Artura Górskiego zatytułowanego Młoda Polska, który uznany został za cykl programowy określenie to obejmuje literaturę, sztukę, teatr, a także styl życia charakterystyczny dla środowiska artystów 15

14 nazwa została utworzona na wzór nazw funkcjonujących w innych krajach, np. Młoda Belgia, Młoda Francja, Młoda Skandynawia Modernizm nazwa wywodzi się z języka francuskiego, w którym moderne oznacza nowoczesny tym mianem określa się ogół zjawisk i kierunków w sztuce oraz filozofii nazwa odnosi się do pierwszej fazy okresu i nie jest synonimem Młodej Polski Neoromantyzm nazwa wskazuje na związek pomiędzy nowymi tendencjami a romantyzmem (używana w krytyce niemieckiej, także w Polsce) Fin de siècle nazwa pochodzi z języka francuskiego i oznacza schyłek wieku odnosi się do kulturowych odmienności końca wieku zarówno w dziedzinie sztuki i literatury, jak i etyki oraz obyczaju termin znaczeniowo zbliżony jest do dekadentyzmu, nie jest jednak nacechowany negatywnie, pesymistycznie 16

15 Założenia epoki uznanie kryzysu kultury pozytywistycznej zwalczanie zacofania, egoizmu, moralności oraz obyczajów mieszczaństwa odejście w literaturze od realizmu głoszenie i stosowanie zasady swobody twórczej stosowanie nowych konwencji w sztuce, literaturze, teatrze stworzenie odmiennej niż obowiązująca w poprzedniej epoce koncepcji artysty kształtowanie nowego typu człowieka dekadentyzm jako postawa wobec kultury i społeczeństwa oparta na pesymizmie, zwątpieniu, negacji; wiązał się z przekonaniem o upadku formacji kulturowej u schyłku stulecia, brakiem wiary w sens działania oraz buntem przeciw mieszczańskiemu światu 17

16 Podstawy filozoficzne epoki Fryderyk Nietzsche głosił kult indywidualizmu wyrażał przekonanie o przewartościowaniu wszystkich wartości odrzucenie zasad moralnych sprzecznych z interesem silnych jednostek był za uprzywilejowaniem jednostek silnych i wartościowych; uważał, że nie powinny one ponosić odpowiedzialności moralnej za swoje czyny i mają prawo odrzucać to, co nie sprzyja ich rozwojowi głosił ideał nadczłowieka uważał, że wojna jest zjawiskiem korzystnym, gdyż pobudza męstwo, odwagę był przekonany o zbędności religii i przeświadczony, że wartości propagowane przez chrześcijaństwo, takie jak: sprawiedliwość, altruizm, litość nie służą rozwojowi silnych jednostek walka ze słabościami oraz aktywność stanowiły opozycję wobec dekadentyzmu autor prac: Poza dobrem i złem, Z genealogii moralności, Wola mocy, Tako rzecze Zaratustra 18

17 Arthur Schopenhauer twórca żyjący w epoce romantyzmu, którego filozofia miała wpływ na światopogląd modernizmu filozofia pesymistyczna człowiek pragnie szczęścia, które jest nieosiągalne życie ludzkie jest bezcelowe, jego istotę stanowi bezmiar cierpienia przekonanie, że istotą egzystencji człowieka jest bezrozumny popęd, który nigdy nie zostanie w pełni zaspokojony; to prowadzi do bólu istnienia ból może być złagodzony poprzez: wyzbycie się potrzeb i pożądania współczucie dla innych cierpiących uprawianie sztuki i jej kontemplację filozofia Schopenhauera miała wpływ na dekadentyzm autor prac: O wolności woli ludzkiej, O podstawie moralności 19

18 Henri Bergson świat jest dynamiczny, znajduje się w nieustannym ruchu natura wszelkiego istnienia nie podlega żadnym normom i prawom istnienie to unoszenie przez prąd życia (élan vital pęd życiowy) świadomość człowieka jest wolna i niezależna, zaś prawa i normy są wytworem intelektu poczucie wolności mają ci, którzy w życiu kierują się uczuciami i myślami istnieją dwa aspekty poznania: intelektualny, który powoduje uproszczenia i deformacje, oraz intuicyjny pozwalający dotrzeć do prawdy, a także umożliwiający poznanie oraz zrozumienie istoty świata autor prac: Materia i pamięć, Wstęp do metafizyki, Ewolucja twórcza 20

19 Kierunki w sztuce przełomu wieków Estetyzm literatura ma cele artystyczne odzwierciedleniem tego założenia było hasło Sztuka dla sztuki, które głosili parnasiści, symboliści, w Polsce Zenon Przesmycki i Stanisław Przybyszewski Impresjonizm kierunek powstały w latach 70. XIX wieku w malarstwie francuskim nazwa wywodzi się z języka francuskiego i oznacza wrażenie podstawę impresjonizmu stanowi przeświadczenie, że każdy akt poznania ma charakter indywidualny, subiektywny i przypadkowy zapoczątkowany został w 1874 roku w Paryżu wystawą, na której prezentowane były dzieła nowej grupy artystów do grupy tej należeli między innymi: Claude Monet Auguste Renoir 21

20 Edward Manet Paul Cézanne ich obrazy przedstawiały rzeczywistość jako serię wrażeń, grę różnokolorowych plam, podkreślały rolę światła jako źródła barw jednym z wystawionych wówczas obrazów był Wschód słońca. Impresja Claude a Moneta; od tytułu tego dzieła powstała nazwa kierunku polscy malarze impresjoniści to: Jan Pankiewicz Władysław Podkowiński Olga Boznańska kierunek ten znalazł odzwierciedlenie również w literaturze, a w szczególności w liryce, gdzie wyraża się poprzez uchwycenie ulotnych wrażeń, obserwacji i spostrzeżeń ważną rolę pełni światło oraz nastrój, którego budowanie staje się prawdziwą sztuką impresjonizm występuje w liryce: Paula Verlaine a Kazimierza Przerwy-Tetmajera częściowo w liryce Jana Kasprowicza, a także w prozie Stefana Żeromskiego 22

21 Symbolizm początek kierunku wyznacza rok 1886; wówczas ukazuje się manifest symbolizmu autorstwa francuskiego poety Jeana Moréasa za prekursora kierunku został uznany Charles Baudelaire, za teoretyka Paul Verlaine docieranie w rejony niedostępne rozumowi miało się odbywać za pomocą symbolu, czyli znaku (lub zespołu znaków) sugerującego ukryte treści i niemającego jednoznacznej interpretacji symbolizm przeciwstawiał się literaturze naśladującej rzeczywistość, cenił zaś kreacyjną postawę pisarzy oraz tworzenie przez nich poetyckiej wizji świata kierunek ten był nie tylko techniką twórczą, ale także zasadą ideową celem poezji miało być poznanie idei, tajemnicy bytu świat zmysłowy stanowił odzwierciedlenie rzeczywistości idealnej symbolizm występuje w twórczości takich pisarzy, jak: Artur Rimbaud Charles Baudelaire 23

22 Paul Verlaine Stéphane Mallarmé Henryk Ibsen Aleksander Błok w Polsce obecny jest w twórczości: Jana Kasprowicza Leopolda Staffa Bolesława Leśmiana Stanisława Wyspiańskiego Ekspresjonizm narodził się w Niemczech, a jego rozkwit miał miejsce w latach nazwa pochodzi z języka francuskiego i oznacza wyrażanie odejście od naśladowania rzeczywistości na rzecz przekazywania przeżyć psychicznych człowieka stanowił wyraz postawy buntowniczej cechy charakterystyczne kierunku to: deformacja, kontrast, karykatura zakładał moralne obowiązki sztuki, głosił kult czynu i aktywności 24

23 miał charakter antyestetyczny, posługiwał się wyrazistymi środkami językowymi, wulgarnością, groteską, kontrastem, hiperbolizacją w malarstwie kierunek ten reprezentuje Edward Munch, Vincent von Gogh występuje w poezji: Artura Rimbauda Jana Kasprowicza Bolesława Leśmiana obecny jest w prozie Wacława Berenta Parnasizm kierunek zapoczątkowany, wydanym w Paryżu, zbiorem poezji czterdziestu autorów, zatytułowanym Parnas współczesny parnasiści dążyli do opisowości, unikali bezpośrednich wyznań zwracali się ku egzotyce i starożytności, postulowali dbałość o formę i hasło sztuka dla sztuki kierunek ten nie rozwinął się w pełni w Polsce, niektóre jego założenia występują w twórczości Zenona Przesmyckiego i Stanisława Przybyszewskiego 25

24 Naturalizm kierunek istniejący już w pozytywizmie, a w Młodej Polsce cieszący się dużą popularnością powstał na skutek zainteresowania naukami przyrodniczymi był prądem w sztuce i literaturze, a także metodą twórczą stworzoną przez Emila Zolę, który w Powieści eksperymentalnej sformułował następujące jej założenia: pisarz ma obowiązek przedstawiać świat dokładnie, ze szczegółami, nie unikając brzydkich obrazów czy drastycznych scen pisarz powinien przyjąć postawę uczonego badającego społeczeństwo autor powinien zachować obiektywizm, nie wolno mu oceniać bohaterów nie ma tematów, których nie można by poruszyć należy eliminować fikcję i wyobraźnię brutalność i wulgarność, będące częścią rzeczywistości, muszą zostać uwzględnione w dziele utwory naturalistyczne, ukazując człowieka jako jednostkę całkowicie zdeterminowaną prawami 26

25 natury i środowiska, często napiętnowane były pesymizmem Secesja kierunek w sztukach plastycznych kładący nacisk na motywy zdobnicze, elastyczną, falistą linię, jasne kolory odejście od klasycznej kompozycji na rzecz asymetryczności, dysproporcji w Polsce, wykorzystując elementy secesji, próbowano wypracować rodzimy styl, np. w architekturze pojawiły się elementy ludowe Sytuacja na ziemiach polskich Zabór rosyjski trwa akcja rusyfikacyjna walka z rusyfikacją szkolnictwa prowadzona była poprzez utworzenie Uniwersytetu Latającego, zakładanie prywatnych gimnazjów, a po roku 1905 poprzez powołanie Polskiej Macierzy Szkolnej zajmującej się zakładaniem szkół, bibliotek i uczelni 27