SCHEMATY ZASTĘPCZE WYKORZYSTYWANE W DIAGNOSTYCE IZOLACJI TRANSFORMATORÓW ENERGETYCZNYCH

Transkrypt

1 Zeszyty Problemowe Maszyny Elektryczne Nr 3/4 (3 53 Tadeusz Glinka *, Artur Polak *, Adam Decner *, Andrzej Sikora **, Stefan Sieradzki *** * KOMEL, Katowice ** Politechnika Śląska, Gliwice *** EMITA S.C. Lubliniec SCHEMATY ZASTĘPCZE WYKOZYSTYWANE W DIAGNOSTYCE IZOLACJI TANSFOMATOÓW ENEGETYCZNYCH EQIVALENT SCHEMAS SED IN DIAGNOSTIC OF POWE TANSFOMES INSLATION Streszczenie: Schemat zastępczy układu izolacyjnego transformatorów energetycznych ma wiele postaci. W badaniach stratności tgδ izolacji głównej schemat zastępczy upraszcza się zwykle do dwójników C, połączonych równolegle bądź szeregowo. W badaniach izolacji głównej napięciem stałym odwzorowywanie układu izolacyjnego wymaga już dwóch dwójników: jeden dla ładowania i zwarcia, a drugi dla napięcia powrotnego po krótkotrwałym zwarciu. Izolację międzyzwojową można także odwzorowywać dwójnikiem. Parametry tego dwójnika można wyznaczać prądem stałym. zwojenie badane zasila się prądem stałym, a następnie wyłącza się prąd i rejestruje przebieg napięcia na uzwojeniu. Z przebiegu napięcia oblicza się parametry izolacji międzyzwojowej (parametry schematu zastępczego, które można wykorzystać dla celów diagnostycznych. Abstract: Equivalent circuit of power transformer insulation system may be presented differently. Equivalent circuit of groundwall insulation assigned to the test of dielectric loss tangent (tgδ, has been simplified to two-terminal C circuit connected in series or in parallel. epresentation of groundwall insolation as an equivalent circuit already requires two two-terminals circuits: one for charging and shorting, and the other for voltage recovering after shorting. Turn-to-turn insulation may be presented by two-terminal, also. The parameters of the two-terminal circuit can be determined by direct current. Tested winding is energized by DC voltage, the current is interrupted and the voltage waveform on the terminals of winding is recorded. The parameters of turn-to-turn insulation (equivalent circuit parameters are calculated from the voltage waveform and they can be used for diagnostic purposes. Słowa kluczowe: transformator energetyczny, izolacja główna, izolacja międzyzwojowa, schemat zastępczy. Keywords: power transformer, main insolation, turn-to-turn insolation, equivalent circuit.. Wstęp kłady izolacyjne: kabli, transformatorów, maszyn elektrycznych i innych urządzeń elektrycznych, są wielowarstwowe. Zjawiska elektryczne zachodzące w układach izolacyjnych w literaturze przyjęto odwzorowywać na schematach zastępczych. Nie ma jednego prostego schematu zastępczego dla układu izolacyjnego. Na przykład Вайда Г. [6] podaje kilkanaście różnych wersji schematów zastępczych. Jednym z najprostszych przykładów układu izolacyjnego jest izolacja kabla jednożyłowego w ekranie metalowym. Nawet ten prosty układ izolacyjny cechuje się rozłożeniem przestrzennym i z tego powodu jego schemat zastępczy ma parametry rozłożone, który można przedstawić dwójnikiem o wewnętrznej strukturze drabinkowej złożonej z pojemności i rezystancji, jak to pokazano na rysunku. kład izolacyjny transformatora jest bardziej złożony, można w nim wyróżnić: izolację międzyzwojową, izolację między uzwojeniami górnego i dolnego napięcia oraz izolację do rdzenia i obudowy. Na rysunku przedstawiono przykładowy schemat zastępczy transformatora. Nie ma jednak jednego uniwersalnego schematu zastępczego który odtwarzałby wszystkie zjawiska zachodzące w układzie izolacyjnym, w szczególności przy szybkich stanach nieustalonych. W literaturze [6] autor podaje wiele schematów zastępczych, tworzonych na potrzeby odwzorowania określonych zjawisk elektrycznych w układzie izolacyjnym np. rozchodzenia się fali napięciowej generowanej przez zjawiska burzowe. Schemat zastępczy z rysunku dobrze odwzorowuje zjawiska elektryczne w układzie izolacyjnym w stanach eksploatacyjnych transformatora. Schemat ten, w

2 54 Zeszyty Problemowe Maszyny Elektryczne Nr 3/4 (3 zależności od potrzeb, można upraszczać bądź zwijać do prostych dwójników C. Schemat zastępczy układu izolacyjnego przedstawiony na rysunku zawiera dwa ortogonalne schematy: dla izolacji głównej i izolacji międzyzwojowej. Schematy te można wykorzystać zarówno w badaniach odbiorczych transformatora jak i w diagnostyce. ys.. Jeden z przykładów drabinkowego schematu zastępczego układu izolacyjnego Badania układu izolacyjnego napięciem przemiennym przeprowadza się przy badaniach odbiorczych transformatora nowego bądź po remoncie i w diagnostyce. Program badań odbiorczych transformatora, zgodnie z Normą [4] i amową Instrukcją Eksploatacji [5] obejmuje pomiar impedancji układu izolacyjnego X x i współczynnika stratności tgδ oraz próbę napięciową. Wartość impedancji X x układu izolacyjnego wykorzystuje się między innymi do określenia mocy znamionowej transformatora probierczego stosowanego w próbie napięciowej. W diagnostyce transformatora napięciem przemiennym zwykle bada się współczynnik stratności tgδ. W pomiarach napięciem przemiennym schemat zastępczy układu izolacyjnego upraszcza się do dwójnika o parametrach skupionych C x x, połączonych równolegle bądź szeregowo, jak to pokazano na rysunkach 3 i 4. Wymienione badania przeprowadza się zwykle na jednym uzwojeniu, przy drugim uzwojeniu i obudowie uziemionych, stąd pojemność C x jest pojemnością zastępczą wyliczoną ze schematu (rys.. Podobnie rezystancja x jest rezystancją zastępczą wyliczoną także ze schematu (rys.. C X X F( F( Z Z Z Z C C C C C C Z Z Z Z Ze schematu przedstawionego na rysunku widać, że w zależnościach na pojemność C x i rezystancję x nie wchodzą parametry izolacji zwojowej iz iz, układy izolacyjne są więc ortogonalne. ( I X I Cx Cxr I x xr ys.. Przykładowy schemat zastępczy układu izolacyjnego transformatora obejmujący izolację główna i izolację międzyzwojową W badaniach odbiorczych transformatora i w diagnostyce układu izolacyjnego przyjęto posługiwać się schematem uproszczonym (zwiniętym, przy czym struktura tego schematu jest dostosowana do stosowanej metody pomiarowej.. Badanie izolacji głównej transformatora.. Badanie układu izolacyjnego napięciem przemiennym ys. 3. ównoległy schemat zastępczy układu izolacyjnego i definicja kąta stratności δ W układzie równoległym współczynnik stratności tgδ : IX tgδ ( C xs I X xs C I CX I X ω I Cx xr C I X xr δ C I x ys. 4. Szeregowy schemat zastępczy układu izolacyjnego i definicja kąta stratności δ δ δ

3 Zeszyty Problemowe Maszyny Elektryczne Nr 3/4 (3 55 W układzie szeregowym współczynnik stratności tgδ wyraża się wzorem: tgδ ωc (3 C W tabeli zestawiono przykładowe wyniki badań diagnostycznych współczynnika stratności tgδ transformatora o parametrach znamionowych 6 MVA, GN- kv, DN-5,75 kv, nowego i w kolejnych latach eksploatacji []. Tabela. Zestawienie współczynnika stratności tgδ transformatora [] Czas eksploatacji tgδ x - Pojemność lata GN (DN+Z DN (GN+Z pf,58,4 C GN-DN,8, ,5,4,76 C GN- (DN+Z6,,99,46 C DN- 6,6,94,5 4,89 3,85 (GN+Z389 Wyniki zamieszczone w tabeli są dobrą ilustracją postępującej degradacji izolacji papierowo olejowej transformatora. Prowadzone równolegle pomiary gazów rozpuszczonych w oleju wykazały, że wskaźniki te, po 6 latach eksploatacji, osiągnęły już wartości uznawane w diagnostyce za graniczne... Badanie układu izolacyjnego napięciem stałym W diagnostyce układu izolacyjnego napięciem stałym schemat zastępczy musi zawierać co najmniej trzy elementy: dwie rezystancje i pojemność, jak to pokazano na rysunku 5. xs xs na nienaładowany układ izolacyjny i rejestracji przebiegu prądu t i napięcia u iz (t w układzie pomiarowym jak na rysunku 5. Stan nieustalony trwa od 6 do 6 s. Czas ten zależy od napięcia znamionowego uzwojenia i objętości układu izolacyjnego. Po ustaleniu się prądu, w chwili t, wyłącza się napięcie (wyłącznikiem W i zwiera się układ izolacyjny (wyłącznikiem W. Czas zwarcia układu izolacyjnego trwa do chwili t i wynosi: t z t - t. Czas t z może wynosić od kilku do kilkudziesięciu sekund, jest to zależne od napięcia znamionowego uzwojenia, objętości i stanu technicznego układu izolacyjnego. Napięcie na pojemnościach wewnętrznych układu izolacyjnego, w czasie zwarcia, zmniejsza się do wartości C. Po rozwarciu układu izolacyjnego w czasie t (wyłącznikiem W, napięcie na układzie izolacyjnym u iz (t odbudowuje się do wartości maksymalnej, którą to wartość osiąga w czasie t 3. W literaturze napięcie to nazywane jest także napięciem powrotnym. Następnie napięcie powrotne zmniejsza się powoli do zera, układ izolacyjny samoistnie rozładowuje się. Na rysunku 6 przedstawiono poglądowo przebiegi czasowe: napięcia na układzie izolacyjnym u iz (t i prądu t, które są mierzalne, oraz napięcie na pojemności u C (t, które jest niemierzalne. Nie mierzalny jest także prąd i c. ys. 6. Przebiegi: napięcia na układzie izolacyjnym u iz (t, prądu ładowania t i napięcia na pojemności układu izolacyjnego u C (t ys. 5. Interpretacja ładowania i rozładowania układu izolacyjnego napięciem stałym Badanie napięciem stałym polega na skokowym załączeniu (w chwili t napięcia stałego, Przebiegi napięcia u iz (t i prądu t, w przedziale czasowym t < t, w sposób poprawny symuluje schemat zastępczy przedstawiony na rysunku 5. W oparciu o ten schemat można zapisać

4 56 Zeszyty Problemowe Maszyny Elektryczne Nr 3/4 (3 u u iz t I C ( t + ( I I ( t ( e e T CX C X Z wartości ustalonej prądu I wyznacza się rezystancję w stanie ustalonym, jest to tzw. 6 x. Z pomiaru prądu po 5 i 6 sekundach, licząc od chwili załączenia napięcia, to jest I 5 i (t5, I 6 i (t6 oblicza się współczynnik absorpcji izolacji 6 / 5. t 5 I5 6 i I ( t 6 5 I (4 (5 6 I6 Z punktu widzenia elektrotechniki rezystancja 5, obliczana ze schematu (rys. 5, ma postać złożoną, jednak w praktyce diagnostycznej izolacji 5 jest obliczana z wartości zmierzonych - równanie (5. Przebiegi napięcia u iz (t i prądu t, w przedziale czasowym t t < t, także w sposób poprawny symuluje schemat zastępczy jak na (rys. 5. W oparciu o ten schemat można zapisać równania rozładowania układu izolacyjnego: u ( t iz t ( I u ( t e C I e T CX CX Do chwili czasowej t pojemność układu izolacyjnego C x nie rozładowała się całkowicie. Na pojemności układu izolacyjnego C x (rys. 5 pozostał ładunek elektryczny Q C. W chwili czasowej t układ izolacyjny zostaje rozwarty. Po rozwarciu układu izolacyjnego napięcia na układzie izolacyjnym u iz (t odbudowuje się, napięcie to nazywane jest także napięciem powrotnym. Przebieg odbudowy napięcia jest płynny, od zera do wartości. Wartość na układzie izolacyjnym wystąpi w chwili czasowej t 3. Schemat zastępczy układu izolacyjnego z rysunku 5 nie odtwarza przebiegu narastania napięcia w przedziale czasowym t t < t 3. W tym przypadku przebieg zjawiska można opisać innym prostym schematem zastępczym, np. schematem przedstawionym na rysunku 7. (6 ys. 7. Schemat zastępczy układu izolacyjnego do interpretacji zjawiska odbudowy napięcia Zgodnie ze schematem zastępczym jak na rysunku 7, przebieg odbudowy napięcia na układzie izolacyjnym, w przedziale czasowym t t < t 3, można aproksymować równaniami: u ( t T iz CX C p ic ( t T ( C ( e X e + C p (7 W przedziale czasowym t 3 t < występuje samorozładowanie się układu izolacyjnego, napięcie u iz (t zmniejsza się od wartości do zera. Przebieg tego napięcia u iz (t, można zasymulować zarówno schematem zastępczym jak na rysunku 7 jak i schematem zastępczym jak na rysunku 5. Przy schemacie zastępczym z rysunku 5 przebieg napięcia odtwarza funkcja: 3 uiz ( t e (8 T3 ( X + CX C X Wszystkie oznaczenia w równaniach od (4 do (7 są podane na rysunkach 5, 6 i 7. Przykład Transformator olejowy: 4 kva; GN - 63 V (D, 36,7 A; DN - 4 V (y, I 577 A. Pomiar współczynnika 6/5 Pomiary wykonano przy napięciu N zwojenie GN: I 5 6,7 µa, I 6 5, µa, stąd: 6/5,3 zwojenie DN: I 5,7 µa, I 6,3 µa, stąd: 6/5,9 Pomiar odbudowy napięcia kład izolacyjny uzwojenia GN naładowano do napięcia 6 V, a uzwojenia DN do napięcia V, a następnie zwarto go na czas: tz (t t 6 s GN i tz (t t 5 s DN.

5 Zeszyty Problemowe Maszyny Elektryczne Nr 3/4 (3 57 ys. 8. Odbudowa napięcia na układzie izolacyjnym uzwojenia GN: tz (t t 6 s; 387 V; (t 3 t 5 s. ys. 9. Odbudowa napięcia na układzie izolacyjnym uzwojenia DN: tz (t t 5 s; 389 V; (t 3 t 3 s. W chwili czasowej t rozwarto układ izolacyjny i zarejestrowano przebieg odbudowy napięcia. Wyniki przedstawiono na rysunku 8 dla uzwojenia GN i na rysunku 9 dla uzwojenia DN. Maksymalna wartość napięcia powrotnego na uzwojeniu GN wynosiła 387 V, a czas odbudowy napięcia wynosił (t 3 t 5 s. Maksymalna wartość napięcia powrotnego na uzwojeniu DN wynosiła 38 V, a czas odbudowy napięcia wynosił (t 3 t 3 s. 3. Badanie izolacji międzyzwojowej transformatora Badanie izolacji międzyzwojowej w transformatorach jest problemem nierozwiązanym, a większość, znanych autorom, awarii swój początek ma w uszkodzeniu izolacji międzyzwojowej, skutkujących zwarciem zwojowym. Narażenia na przepięcia w izolacji międzyzwojowej mogą pochodzić zarówno od strony zasilania jak i od strony odbiorów energii elektrycznej. Źródeł generujących przepięcia jest wiele. Dla transformatorów blokowych, bezpośrednio połączonych z generatorem, awaryjne wyłączenie bloku powoduje skokowy wzrost napięcia generatora. Sieć elektroenergetyczna oddziałuje na transformator przepięciami łączeniowymi i burzowymi. Jeśli generator pracuje przy wzbudzeniu znamionowym i zostanie odłączony od sieci, to napięcie biegu jałowego generatora wzrośnie. Jego wartość maksymalną można ocenić w oparciu o normalną charakterystykę biegu jałowego generatorów synchronicznych [3]. Wartość maksymalna napięcia generatora na biegu jałowym, przy wzbudzeniu znamionowym, może wynosić: G,4 N (9 Napięcie to, przy lokalnie zmniejszonej wytrzymałości dielektrycznej izolacji zwojowej, może doprowadzić do zwarcia zwojowego. Dla wszystkich transformatorów energetycznych źródłami przepięć są wyładowania atmosferyczne i wyłączanie odbiorników energii pobierających moc o charakterze indukcyjnym, w szczególności gdy wyłączenie odbywa się wyłącznikiem szybkim. Każde przepięcie generuje, w linii elektroenergetycznej, falę napięciową o dużej stromości. Przepięcia trwające mikrosekundy nie są rejestrowane przez wysokonapięciową aparaturę pomiarową, gdyż są tłumione przez przekładniki pomiarowe. Z teorii transformatorów [7] wiadomo, że zewnętrzna fala napięciowa X (t przychodząca na uzwojenie transformatora rozkłada się nierównomiernie na poszczególnych zwojach. ozkład napięcia na zwojach zależy od stosunku C zastępczej pojemność doziemnej uzwojenia do C Z zastępczej pojemności międzyzwojowej. Jej maksymalna wartość przypada na pierwsze zwoje licząc od przewodu liniowego. X ( t ( X α Z ( C α CZ gdzie: Z oznacza liczbę zwojów uzwojenia. Na przykład dla transformatora z tabeli, mierzona pojemność izolacji głównej GN-(DN+Z wynosi C 6, µf. Niestety producenci transformatorów nie podają pojemności izolacji międzyzwojowej C Z, gdyż nie umieją jej zmie-

6 58 Zeszyty Problemowe Maszyny Elektryczne Nr 3/4 (3 rzyć. Nie znając pojemności izolacji międzyzwojowej nie można obliczyć współczynnika α. W literaturze [7] podaje się, że α może przyjmować wartość od do 5. Jednak uzwojenia współczesnych transformatorów wykonuje się o powiększonej pojemności zwojowej, tak aby α miało możliwie małą wartość (α 5. Taka wartość napięcia na pierwszych zwojach występuje tylko w pierwszej chwili wejścia fali napięciowej. zwojenie transformatora dla fali napięciowej ma parametry rozłożone: pojemności, indukcyjności i rezystancje. Fala napięciowa wzbudza drgania elektromagnetyczne tłumione, stąd zarówno jej rozkład jak i wartość maksymalna zmienia się w czasie i szybko zanika. Jednak przepięcia najbardziej narażają izolacje między zwojami przy wyprowadzeniach, zatem nawet przy niewielkiej fali napięciowej, często powtarzanej, może zostać obniżona wytrzymałość dielektryczna izolacji międzyzwojowej pierwszych zwojów uzwojenia i w tych miejscach najczęściej dochodzi do zwarcia zwojowego. Zarówno pomiar pojemności izolacji międzyzwjowej jak i diagnostykę izolacji międzyzwojowej można przeprowadzić prądem stałym. Badania takie przeprowadzono na transformatorze T3PSf 63/6, o parametrach znamionowych: 63 kva; 6 +/-5% V; 6,6 A; 55 V; 69,8 A; Yyn; u z 6,5%. Na rysunku przedstawiono schemat układu pomiarowego. zwojenie GN - fazę B, zasilono prądem stałym o wartości I 5 ma. Po ustaleniu się prądu wyłączono go i rejestrowano na oscyloskopie przebieg napięcia (t na uzwojeniu fazy B. Przebieg napięcia (t jest przedstawiony na rysunkach - 3. ys.. Przebieg napięcia (t na uzwojeniu fazy B po wyłączeniu prądu stałego o wartości 5 ma, zarejestrowana w układzie jak na rys. Wartość maksymalna napięcia, zarejestrowanego na rys., 34V uzyskana po czasie od chwili wyłączenia t,6 ms. Stała czasowa pierwszej części wykresu T,77 ms, stała czasowa drugiej części wykresu T, ms. ys.. Przebieg napięcia (t na uzwojeniu fazy B po wyłączeniu prądu stałego o wartości 5 ma, zarejestrowana w układzie jak na rys., przy dodatkowym zwoju zwartym na kolumnie B Wartość maksymalna napięcia, zarejestrowanego na rys., 464 V uzyskana po czasie od chwili wyłączenia t,6 ms. Stała czasowa pierwszej części wykresu T,43 ms, stała czasowa drugiej części wykresu T 4,5 ms. ys.. Schemat poglądowy układu badania izolacji podczas zasilania fazy B

7 Zeszyty Problemowe Maszyny Elektryczne Nr 3/4 (3 59 w którym płynął prąd o wartości I, jak to pokazano na rysunku 5. t Ie TL I L T /L L t dt (3 ys. 3. Przebieg napięcia (t na uzwojeniu fazy B po wyłączeniu prądu stałego o wartości 5 ma, przy dodatkowym zwoju zwartym na kolumnie A Wartość maksymalna napięcia 8 V uzyskana po czasie od chwili wyłączenia t,33 ms. Stała czasowa pierwszej części wykresu T,46 ms, stała czasowa drugiej części wykresu T,6 ms. Jak widać z oscylogramów przebiegi napięcia narastają od zera do wartości, a następnie maleją do zera. Przebiegi te są determinowane przez parametry uzwojenia: rezystancję i indukcyjność L oraz parametry izolacji międzyzwojowej: pojemność C iz i rezystancję izolacji iz (rys.. Narastanie napięcia od zera do wartości, odbywa się w czasie < t t. Dla tego przedziału czasu można przyporządkować schemat zastępczy jak na rysunku 4. ys. 4. Schemat zastępczy odpowiadający przebiegowi napięcia na uzwojeniu w przedziale czasu < t t Przebieg narastania napięcia można aproksymować funkcją wykładniczą ( t ( e / ( T [ ( t] dt Z wartości energii zawartej w indukcyjności L i przekazywanej do kondensatora C iz można określić pojemność międzyzwojową transformatora,5li,5c iz ( Przy czym indukcyjność L oblicza się z oscylogramu zanikania prądu t, po zwarciu uzwojenia ys. 5. kład pomiarowy do wyznaczania indukcyjności L Obliczona pojemność C iz jest nieco zawyżona, gdyż w bilansie energii ( założono, że cała energia z indukcyjności L zastanie przekazana pojemności C iz, nie uwzględniono rozproszenia energii na rezystancji w czasie t. Dla przedziału czasu t < t < schemat zastępczy, odpowiadający przebiegowi zmniejszania się napięcia do zera, jest przedstawiony na rysunku 6. ys. 6. Schemat zastępczy odpowiadający przebiegu napięcia na uzwojeniu w przedziale czasu t < t < Przebieg zmniejszania się napięcia do zera, to jest dla t > t, można aproksymować funkcją wykładniczą. Stałą czasową T funkcji wykładniczej oblicza się z powierzchni pod przebiegiem napięcia (t, a następnie oblicza się rezystancję iz izolacji międzyzwojowej: T / ( t e t ( t dt (4 T iz Ciz Przy zwarciu zwojowym na badanym uzwojeniu, a temu odpowiada zwarcie na kolumnie B (rys., schematy podane na rysunkach 5 i 6 nie obowiązują, gdyż większą część energi uzwojenia ( przejmuje zwój zwarty. kład izolacyjny przejmuje tylko małą część tej energii. Dlatego obliczanie rezystancji iz ze stałej czasowej T nie

8 6 Zeszyty Problemowe Maszyny Elektryczne Nr 3/4 (3 ma sensu, gdyż jest ona determinowana przez rozładowane energii w rezystancji zwoju zwartego, a nie w rezystancji układu izolacyjnego. Parametry układu izolacji międzyzwojowej: pojemność C iz i rezystancję iz, wyliczone z oscylogramów napięcia (t podanych na rysunkach 3 zestawiono w tabeli. Jak widać z danych liczbowych zamieszczonych w tabeli dla celów diagnostycznych można wykorzystać: napięcie bądź ( /I, stałe czasowe T, T, pojemność C iz. Tabela. Zestawienie parametrów izolacji międzyzwojowej Oscylogram L I /I T T C iz iz H ma V kv/a ms ms nf kω ys. 8, ,8,77, 5, 49 ys., ,8,43 4,5,3 ys. 3 4, 5 8 3,6,46,6 5, 4 4. Wnioski kład izolacyjny transformatorów energetycznych obejmuje izolację główną i izolację międzyzwojową. Parametry elektryczne układu izolacyjnego mają strukturę rozłożoną. Elektryczne schematy zastępcze tego typu układów można z dobrym przybliżeniem aproksymować dwójnikami o strukturze wewnętrznej drabinkowej (rys.. W praktyce diagnostycznej układu izolacyjnego, zarówno napięciem przemiennym jak i napięciem stałym, wykorzystuje się schematy uproszczone do dwójnika o parametrach skupionych typu C, przy czym struktura tego schematu jest dobierana tak aby można było w sposób poprawny symulować przebiegi rzeczywiste prądu i napięcia układu izolacyjnego. Badania diagnostyczne izolacji głównej transformatorów energetycznych są dobrze opracowane []. W tym artykule przedstawiono tylko współczynnik stratności tgδ i odbudowę napięcia, gdyż one mają bezpośredni związek ze schematem zastępczym układu izolacyjnego. Nie omawiano problematyki wyładowań niezupełnych i badania oleju. Nową propozycją, w stosunku do znanej literatury, jest diagnostyka izolacji międzyzwojowej. Proponuje się aby dla celów diagnostycznych wykorzystać przebieg napięcia na uzwojeniu po skokowym wyłączeniu prądu stałego. W czasie przerywania prądu stałego w każdym zwoju indukuje się identyczna wartość napięcia. Próba taka może być zalecana w badaniach odbiorczych transformatora, jako próba izolacji zwojowej udarem napięciowym. Pojawiające się zwarcia zwojowe wpływają na wartość indukcyjności uzwojenia, a także na pojemność i rezystancję izolacji międzyzwojowej. Przedstawione oscylogramy napięcia (t i wyniki badań zestawione w tabeli wskazują, że można badania takie wykonywać jako próby odbiorcze transformatorów nowych bądź po remoncie. Wyniki te [napięcie bądź ( /I, stałe czasowe T, T, pojemność C iz ], można wykorzystywać jako dane odniesienia w badaniach diagnostycznych izolacji międzyzwojowej, prowadzonej w kolejnych latach eksploatacji transformatora. 5. Literatura []. Jezierski E: Transformatory. WNT 975 []. Kazimierski M., Olech W.: Diagnostyka techniczna i monitoring transformatorów. Wydawnictwo: Energopomiar-Elektryka Sp. z o. o., Gliwice 3 [3]. Koter T., Pełczewski W.: Maszyny elektryczne w zadaniach (str. 38. PWT. Warszawa 96 [4]. Polska norma PN-IEC 76-/Ak:998. Transformatory. Wymagania ogólne. [5]. amowa Instrukcja Eksploatacji Transformatorów. ZPBE Energopomiar-Elektryka, Gliwice, [6]. Вайда Г.: Исследoвания изоляции. Энергя. Москва. 968 [7]. Васютинсқий С. Б.: Вопросы теории и расчета трнсформаторов. Издательство Энергия 97