Grupa I Grupa II Grupa III przyczyna opis przyczyna opis przyczyna opis Uraz, np. rozwód rodziców, Styl wychowania

Transkrypt

1 Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo Terminem nadpobudliwość określa się potocznie zachowanie dziecka sprawiającego trudności zarówno wychowawcze, jak i edukacyjne. Dzieci nadpobudliwe często są odbierane przez otoczenie jako niegrzeczne. W warunkach szkolnych są to uczniowie, którzy swoim zachowaniem mówiąc najogólniej zakłócają proces dydaktyczny. Źródła takiego zachowania mogą być różne, co pozwala na wyodrębnienie kilku grup uczniów nadpobudliwych. Grupa I Grupa II Grupa III przyczyna opis przyczyna opis przyczyna opis Uraz, np. rozwód rodziców, zmiana miejsca zamieszkania, śmierć bliskiej osoby Nadruchliwość utrzymuje się przez jakiś czas i ustaje po odzyskaniu przez dziecko poczucia bezpieczeństwa Styl wychowania dziecka (brak jasno określonych granic) Nadmierna pobudliwość przejawia się jako trudności w opanowaniu emocji, frustracja w sytuacjach, gdy życzenia dziecka nie są spełniane. (Prekop, Schweitzer 1997) Temperament sprawiający trudności w zakresie kontroli własnego zachowania Dziecko nie ma problemu z koncentracją uwagi, dobrze się uczy i właściwie współpracuje z rówieśnikami. Wyróżnia się nadmiarem energii, impulsywnością, łatwo wpada w gniew lub trwa w uporze Zespół nadpobudliwości psychoruchowej Odrębną grupę stanowią dzieci, których zachowanie znacznie bardziej odbiega od normy. Oprócz takich objawów, jak trudności z koncentracją uwagi, nadaktywność ruchowa i impulsywność, występują u nich klinicznie stwierdzone objawy w postaci zespołu ADHD. Zespół ADHD (ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder) jest najprawdopodobniej skutkiem zaburzeń funkcjonowania i budowy mózgu. Jego diagnostyka jest bardzo trudna. Wymaga stwierdzenia pierwszych objawów przed 7. rokiem życia dziecka, wykluczenia głębszych, całościowych zaburzeń rozwoju (autyzm, zespół genetyczny, upośledzenie umysłowe) oraz utrzymywania się objawów w znacznym stopniu zakłócających funkcjonowanie dziecka co 1

2 najmniej przez 6 miesięcy (Wolańczyk, Kołakowski, Skotnicka 1999). Rozpoznanie stawia neurolog lub psychiatra dziecięcy we współpracy z rodzicami, nauczycielem, psychologiem klinicznym i pediatrą. Funkcjonowanie dzieci z ADHD Dzieci z zespołem ADHD wykazują co najmniej średnią normę intelektualną, często są ponadprzeciętnie inteligentne. Nierzadko mają bogate słownictwo oraz interesują się wybraną dziedziną wiedzy, w której zakresie dysponują wiedzą znacznie przekraczającą poziom pozostałych uczniów w klasie. Słaba zdolność koncentracji wpływa na gorsze zapamiętywanie, utrudnia gromadzenie wiedzy szkolnej i dalszy proces nauki. Brak wyczucia czasu uniemożliwia sprawną organizację własnych zajęć. Szczególnie powtarzanie zadań sekwencyjnych (w których ważne jest zachowanie określonej kolejności) przysparza nadpobudliwemu dziecku znacznych trudności. Skutkiem tego zarówno wiedza i umiejętności mają charakter fragmentaryczny i nieuporządkowany (Borkowska, Domańska 2006). ADHD ujawnia się wyraziście w sferze kontaktów z otoczeniem. Relacje dziecka nadpobudliwego z rówieśnikami charakteryzują się licznymi konfliktami. Niedostatki samokontroli prowadzą do nieporozumień, sprzeczek, często nawet bójek. Dzieci nadpobudliwe reagują agresywnie, nierzadko przekraczając ogólnie przyjęte normy. Takie zachowania są powodem ich negatywnego etykietowania i prowadzą do odrzucenia społecznego. Nadpobudliwość dzieci z zespołem ADHD polega także na tym, że łatwo przechodzą od jednej emocji do drugiej, często całkiem przeciwstawnej. Natężenie wyrażania tych emocji jest często nieproporcjonalne do sytuacji. Rzadziej występuje obniżenie nastroju, ujawniane jako smutek, przygnębienie lub lęk. Z powodu częstych negatywnych ocen społecznych niektóre nadpobudliwe dzieci mają znacznie zaniżoną samoocenę. Prowadzi to do lęku przed podejmowaniem zadań i wykonywaniem poleceń nauczyciela, które według ucznia i tak skończą się porażką (Sikorska, Grygier 2008). Trudności dziecka z ADHD w funkcjonowaniu szkolnym Zapominanie lub mylenie poleceń nauczyciela odnoszących się do wykonywania konkretnych działań na lekcji i w czasie innych zajęć, w tym instrukcji dotyczących prowadzenia obserwacji i doświadczeń przyrodniczych. Zbyt szybkie i niedokładne rozwiązywanie zadań. Trudności w porządkowaniu i logicznym przedstawianiu dłuższych wypowiedzi ustnych lub pisemnych. 2

3 Trudności z zapamiętywaniem treści podawanych na lekcji. Trudności z wykonaniem zadań wymagających większego wysiłku. Trudności z estetycznym i systematycznym prowadzeniem notatek w zeszycie. Zapominanie, gubienie pomocy szkolnych. Impulsywne zachowania, duża ruchliwość w czasie zajęć, w tym zachowania niebezpieczne wobec rówieśników i samego siebie. Przeszkadzanie innym (zagadywanie kolegów, inicjowanie zabawy na lekcji). (Sikorska, Grygier 2008) Biorąc pod uwagę kłopoty szkolne uczniów nadpobudliwych nauczycielom może się wydawać, że są skazani na niepowodzenie w pracy z nimi. Tak jednak nie jest. Jasne dla ucznia zasady pracy i konsekwencja w ich realizowaniu, a także włączanie zarówno dziecka, jak i jego rodziców w zaplanowane działania, to klucz do sukcesu. Zrozumienie sytuacji emocjonalnej ucznia oraz wspieranie go w podejmowaniu starań, aby się w czasie zajęć zachowywać w sposób społecznie akceptowany, pozwoli zmniejszyć ilość i nasilenie zakłóceń procesu dydaktycznego. Jak postępować z uczniem z ADHD wskazówki ogólne Posadź ucznia nadpobudliwego blisko nauczyciela, najlepiej ze spokojnym kolegą, z dala od bodźców rozpraszających (ciekawa gazetka ścienna, okno). Projektuj zajęcia wykorzystujące ruchliwość ucznia (różnorodne działania manipulacyjne). Zaproponuj dziecku prowadzenie zeszytu do zapisywania ważnych informacji i terminów odnoszących się do zajęć szkolnych. Zwracaj uwagę na utrzymywanie przez dziecko porządku wokół siebie. Zgódź się, żeby dziecko pisało drukowanymi literami lub używało edytora tekstu. Wydłuż czas na wykonywane w klasie zadania pisemne. Wydawaj krótkie, proste polecenia w formie zdań twierdzących. Dziel trudniejsze zadania na etapy i wydawaj kolejne polecenie po wykonaniu poprzedniego zadania cząstkowego. Stosuj stałe, jednoznaczne, dokładnie sprecyzowane zasady pracy na lekcji. Komunikuj się z dzieckiem bezpośrednio, z nawiązaniem kontaktu wzrokowego. Zauważaj i nagradzaj nawet małe postępy oraz promuj wywiązywanie się z umów i obietnic. Okazuj zainteresowanie sprawami dziecka, omawiaj z nim trudności i osiągnięcia. 3

4 Wszelkie reguły dotyczące postępowania z dzieckiem nadpobudliwym przynoszą efekty, gdy są w sposób spójny i konsekwentny stosowane przez całe jego otoczenie. Wymaga to stałej współpracy między wychowawcą, wszystkimi nauczycielami oraz rodzicami. Szczegółowe wskazówki metodyczne w zakresie edukacji i wychowania W przypadku zespołu ADHD ważniejsze jest staranne zaplanowanie działań wychowawczych niż edukacyjnych, dostosowanych do konkretnego dziecka, z tego względu, że dzieci nadpobudliwe są bardzo często ponadprzeciętnie inteligentne. Wprowadzenie kilku stosunkowo prostych innowacji ułatwi płynne przeprowadzenie lekcji, a zarazem stworzy nadpobudliwemu dziecku warunki właściwego wywiązywania się z roli ucznia. 1. Stworzenie sytuacji, kiedy uczeń może się przejść po klasie. Takie zwyczajne czynności, jak na przykład wytarcie tablicy, podlanie kwiatów, nakarmienie rybek, podanie nauczycielowi potrzebnych pomocy dydaktycznych (plansza, foliogram, cyrkiel, linijka, okazy biologiczne, mapa), sprawdzenie, czy pracujące zespoły zakończyły pracę, dają dziecku możliwość rozładowania nadruchliwości w sposób akceptowany społecznie. 2. Zaplanowanie dłuższych działań na lekcji w taki sposób, żeby uczeń nadpobudliwy mógł pracować etapami, a nauczyciel mógł go rozliczać z poszczególnych etapów. Po poprawnym wykonaniu części przydzielonego zadania uczeń musi otrzymać sygnał, że nauczyciel pozytywnie ocenia jego pracę (pochwała, uśmiech, kontakt wzrokowy z odpowiednią miną). Jeżeli uczniowie pracują według instrukcji, która zawiera kilka poleceń, uczeń nadpobudliwy powinien stopniowo otrzymywać kolejne polecenia z instrukcji, zawsze po wykonaniu poprzednich poleceń. Instrukcję można pociąć na kawałki i dawać dziecku fragmentami. Wykonanie kolejnych etapów pracy warto nagradzać. Bardzo dobrym pomysłem w przypadku młodszych dzieci jest posługiwanie się puzzlami. Po każdym poprawnie wykonanym zadaniu uczeń otrzymuje jeden fragment. Gdy całe zadanie wykona prawidłowo, ma już wszystkie kawałki układanki i może je połączyć. Starsze dzieci można nagradzać punktami, wpisem do zeszytu wyrażającym zadowolenie z jego pracy, który zarazem poinformuje rodziców o postępach dziecka. Należy również pamiętać, aby pytania, zarówno w formie ustnej, jak i pisemnej, nie były zbyt długie. Trzeba je dzielić na pojedyncze czynności lub informacje, których wykonanie lub sprawdzenie jest naszym celem. 4

5 3. Dzielenie na części sprawdzianów, które uczniowie piszą po przerobieniu większej partii materiału. Gotowy arkusz z zadaniami należy pociąć na fragmenty, których wielkość będzie dostosowana do indywidualnych możliwości dziecka z ADHD. Taki zabieg nie wymaga zmiany treści zadań. Uczeń otrzymuje pustą kartkę A4, na której nakleja otrzymywane kolejno kawałki testu po każdorazowym zgłoszeniu nauczycielowi, że ukończył pracę nad otrzymanym wcześniej fragmentem sprawdzianu. Czas, kiedy dziecko smaruje klejem kolejne paski papieru i przykleja je na kartkę, staje się w ten sposób akceptowalną przez nauczyciela przerwą na odpoczynek i rozładowanie emocji spotęgowanych sytuacją egzaminacyjną. 4. Zapewnienie dziecku, kiedy to tylko możliwe, poczucia wolności. Umożliwienie wyboru grupy, w której dziecko będzie pracować, pozwolenie na samodzielne ustalenie kolejności zadań, które trzeba wykonać, to dobry sposób na pozytywne rozładowanie nagromadzonych negatywnych emocji oraz budowanie pozytywnego kontaktu emocjonalnego z dzieckiem. 5. Wypracowanie i stosowanie systemu wzmocnień. Bardzo ważne jest częste przekazywanie dziecku sygnałów, że dostrzegamy jego wysiłek zarówno w zakresie prawidłowego zachowania, jak i zdobywania wiedzy i umiejętności. W przypadku młodszych dzieci system takich oddziaływań powinien obejmować wszystkich uczniów, ponieważ w tym wieku bardzo dużą wagę przykłada się do zainteresowania nauczyciela swoją osobą i trudno zrozumieć, że kolega potrzebuje szczególnej troski ze strony nauczyciela. Można więc powiesić w klasie rysunek przedstawiający łąkę, na której dzieci będą mogły umieszczać zwierzątka otrzymywane od nauczyciela w nagrodę za dobre zachowanie i zaangażowanie w zajęcia. Można dla każdego dziecka przygotować zestaw dużych puzzli, które po ułożeniu przedstawią ilustrację związaną tematycznie z aktualnymi zajęciami. Jeżeli klasa jest w stanie zrozumieć problemy kolegi, nauczyciel może wprowadzić takie działania motywacyjne tylko w stosunku do ucznia nadpobudliwego. W systemie wzmocnień dla starszych dzieci można wprowadzić punkty, plusy lub krótkie zapisy w specjalnym zeszycie, w którym nauczyciel, omawiając z uczniem jego problemy, proponuje nad czym jeszcze trzeba popracować, i podkreśla to, co zasługuje na pochwałę. 6. Wspieranie w logicznym porządkowaniu ustnych i pisemnych wypowiedzi za pomocą pytań pomocniczych. Dobrym pomysłem jest podanie dziecku krótkiego planu oczekiwanej odpowiedzi. W następnych latach edukacji uczeń będzie mógł samodzielnie pisać plany do swoich dłuższych wypowiedzi ustnych i pisemnych. Elementem kształtowania i doskonalenia tej umiejętności 5

6 może być wprowadzanie nawyku robienia notatek z lekcji. Pomoc nauczyciela podczas sporządzania notatek, kontrola ich poprawności, a w przypadku młodszych dzieci przygotowywanie przez niego fragmentów dłuższych notatek zachęcą dziecko do estetycznego sporządzania zapisów z lekcji. Przykłady dostosowania wymagań edukacyjnych dla ucznia nadpobudliwego na lekcjach przyrody Zamieszczony poniżej fragment szczegółowych dostosowań wymagań na lekcjach przyrody został opracowany do programu serii Tajemnice przyrody wydawnictwa Nowa Era. W kolumnie Dostosowanie wymagań podane są tylko te zapisy, które zostały zmodyfikowane w stosunku do wymagań dla całej klasy. Pozostałe wymagania nie ulegają zmianie i obowiązują wszystkich uczniów. 6

7 KONIECZNY (ocena: dopuszczający) KONIECZNY (ocena: dopuszczający) Poziom wymagań Wymagania edukacyjne Dostosowanie wymagań Dział 1. Polska moja ojczyzna wymienia państwa graniczące z Polską; podaje nazwy: województwa, powiatu i gminy, w których mieszka; rozpoznaje pospolite drzewa iglaste i liściaste, a 2 spośród nich podpisuje nazwami gatunkowymi; rozpoznaje i podpisuje na mapie konturowej lub na rysunku schematycznym rzekę główną, dopływy i jeziora; wymienia 2 różnice między komórką roślinną a komórką zwierzęcą; omawia sposób zachowania się na obszarach chronionych. na podstawie mapy wymienia państwa graniczące z Polską ; rozpoznaje na ilustracji lub w terenie pospolite drzewa liściaste i iglaste; omawia sposób zachowania się na obszarach chronionych, wspierany pytaniami dodatkowymi nauczyciela lub opisami zachowań, które powinien uznać za właściwe lub niewłaściwe. Dział 2. Morze Bałtyckie słonowodne środowisko życia na podstawie rysunków schematycznych nazywa glony wielokomórkowe; na mapie konturowej Polski zaznacza: mierzeję, zatokę, jezioro przybrzeżne; podaje 2 cechy pogody nadmorskiej; wskazuje na mapie Polski parki narodowe: Woliński i Słowiński; wymienia główne miasta pobrzeży. rysunki powinny być czytelne i odpowiedniej wielkości; glony przedstawione schematycznie nie mogą być umieszczone zbyt blisko siebie; na podstawie mapy wymienia główne miasta pobrzeży. 7

8 PODSTAWOWY (ocena: dostateczny) KONIECZNY (ocena: dopuszczający) Dział 3. Jeziora słodkowodne środowisko życia wymienia czynniki niezbędne do życia roślinom wodnym; rozpoznaje na rysunku glony jednokomórkowe, kolonijne i wielokomórkowe; wymienia nazwy 3 roślin strefy przybrzeżnej; odczytuje z mapy po 2 nazwy jezior na Pojezierzu Mazurskim i Pojezierzu Suwalskim. rysunki powinny być czytelne i odpowiedniej wielkości; przedstawione schematycznie glony nie mogą być umieszczone zbyt blisko siebie; wybiera spośród proponowanych rośliny występujące w strefie przybrzeżnej. Dział 1. Polska moja ojczyzna wymienia stolice państw graniczących z Polską; odczytuje informacje z mapy administracyjnej Polski; przyporządkowuje poznanym rodzajom skał podane nazwy skał; wyjaśnia, od czego zależy żyzność gleby; przyporządkowuje poznanym typom lasów po 2 charakterystyczne dla nich rośliny; podaje nazwy królestw, na które podzielono organizmy; wyjaśnia znaczenie pojęć: rzeka główna, dopływ ; wymienia czynniki niezbędne do procesu fotosyntezy; wymienia formy ochrony przyrody w Polsce. wskazuje na mapie stolice państw graniczących z Polską; wyjaśnia znaczenie pojęć: rzeka główna, dopływ, wspierając się mapą. Dział 2. Morze Bałtyckie słonowodne środowisko życia 8

9 PODSTAWOWY (ocena: dostateczny) PODSTAWOWY (ocena: dostateczny) wyjaśnia, dlaczego w strefie przybrzeżnej morza występuje najwięcej organizmów; nazywa części ciała glonów wielokomórkowych; wymienia cechy charakterystyczne wybrzeża niskiego i wybrzeża wysokiego; wymienia główne zajęcia mieszkańców pobrzeży. wymienia cechy charakterystyczne wybrzeża niskiego i wybrzeża wysokiego, wspierany ilustracją. Dział 3. Jeziora słodkowodne środowisko życia tworzy schematyczny rysunek glonów: jednokomórkowego i kolonijnego; omawia znaczenie glonów; wymienia cechy przystosowujące rośliny do życia w wodzie; wymienia strefy życia w jeziorze; podaje po 2 przykłady roślin występujących w strefie przybrzeżnej i w strefie otwartej toni wodnej; omawia zależność temperatury wody w jeziorze od pory roku. nie oceniamy estetyki wykonania, tylko poprawność merytoryczną; porządkuje podane przez nauczyciela nazwy stref życia w jeziorze według wyznaczonego kryterium. Dział 1. Polska moja ojczyzna 9

10 ROZSZERZAJĄCY (ocena: dobry) ROZSZERZAJĄCY (ocena: dobry) podaje nazwy województw sąsiadujących z województwem, w którym mieszka; wymienia elementy krajobrazu polodowcowego; na mapie konturowej Polski zaznacza pasy rzeźby terenu; wymienia typy gleb występujących w Polsce; podaje przyczyny zmniejszania się powierzchni lasów w Polsce; podaje po 1 przykładzie: jeziora górskiego, jeziora przybrzeżnego, sztucznego zbiornika wodnego; omawia rolę, jaką pełnią poznane struktury komórkowe; wyjaśnia, na czym polega ochrona całkowita, a na czym ochrona częściowa. podaje nazwy województw sąsiadujących z województwem, w którym mieszka, wykorzystując mapę; wybiera spośród podanych elementów te, które są charakterystyczne dla krajobrazu polodowcowego; mapa konturowa powinna być odpowiedniej wielkości, aby była czytelna dla ucznia; dobiera funkcję do odpowiedniej struktury komórkowej. Dział 2. Morze Bałtyckie słonowodne środowisko życia wymienia przystosowania glonów do życia w morzu; charakteryzuje działalność fal na wybrzeżu wysokim i wybrzeżu niskim; wymienia główne cechy krajobrazu pobrzeży. charakteryzuje działalność fal na wybrzeżu wysokim i wybrzeżu niskim z pomocą nauczyciela. Dział 3. Jeziora słodkowodne środowisko życia 10

11 DOPEŁNIAJĄCY (ocena: bardzo dobry) DOPEŁNIAJĄCY (ocena: bardzo dobry) ROZSZERZAJĄCY (ocena: dobry) wskazuje na przykładach przystosowania roślin do życia w strefie przybrzeżnej jeziora i w strefie otwartej toni wodnej; wymienia rośliny strefy przybrzeżnej i strefy otwartej toni wodnej; wymienia osobliwości Puszczy Augustowskiej. porządkuje rośliny, umieszczając je w odpowiedniej dla nich strefie środowiska wodnego. Dział 1. Polska moja ojczyzna podaje nazwy władz wojewódzkich, powiatowych i gminnych; porównuje budowę skał litych, zwięzłych i luźnych; przyporządkowuje typ lasu rodzajowi gleby; wyjaśnia zależność ilości jezior od czasu zlodowacenia; przyporządkowuje wymienione przez nauczyciela organizmy poszczególnym królestwom; wymienia formy ochrony przyrody w Polsce. porównuje budowę skał litych, zwięzłych i luźnych, wspierany okazami naturalnymi. Dział 2. Morze Bałtyckie słonowodne środowisko życia wyjaśnia, dlaczego Morze Bałtyckie jest bardzo słabo zasolone; wyjaśnia przyczyny piętrowego rozmieszczenia glonów w morzu; podaje przykłady niszczącej i budującej działalności morza; rysuje kierunek bryzy w dzień i w nocy. rysuje kierunek bryzy w dzień i w nocy estetyka rysunku nie jest brana pod uwagę. 11

12 DOPEŁNIAJĄCY (ocena: bardzo dobry) Dział 3. Jeziora słodkowodne środowisko życia wyjaśnia związek występowania organizmów wodnych z przenikaniem światła i temperaturą wody; wskazuje dowody działania lądolodu na Pojezierzu Suwalskim. wskazuje dowody działania lądolodu na Pojezierzu Suwalskim wspierany dodatkowymi pytaniami nauczyciela. 12