Barometr Rynku Energii RWE Jak przyjazne dla klienta są rynki energii w Europie?

Transkrypt

1 Jak przyjazne dla klienta są rynki energii w Europie?

2 Zebranie i opracowanie danych: Międzynarodowa Grupa Badawcza IPSOS Recenzenci: Magdalena Bonk Wojciech Graczyk Piotr Grzejszczak Iwona Jarzębska dr Elżbieta Kuba-Władzińska Andrzej Malec Przemysław Mężyński dr Krzysztof Miśkiewicz Andrzej Modzelewski Łukasz Musiałkiewicz Witold Obniski Karolina Tyniec-Margańska Opracowanie graficzne: Art2B Ilustracje: Dawid Ryski Warszawa, wrzesień 2011 Analiza przygotowana przez Międzynarodową Grupę Badawczą IPSOS dla RWE Polska

3 RWE należy do pięciu największych firm energetycznych w Europie. Jest notowana na giełdach w Niemczech i Szwajcarii. Specjalizuje się w wytwarzaniu, przesyle, dystrybucji oraz sprzedaży energii elektrycznej i gazu. RWE zatrudnia osób, zaopatruje 16 milionów klientów w energię elektryczną i 8 milionów klientów w gaz. Głównym rynkiem działalności Grupy RWE jest Europa. Firma jest największym producentem energii w Niemczech, drugim w Holandii i trzecim w Wielkiej Brytanii. Intensywnie wzmacnia również swoją pozycję w Europie Środkowej i Południowo- Wschodniej w ramach spółki RWE East, wykorzystującej w swojej działalności doświadczenia dojrzałych rynków Europy Zachodniej. Jednocześnie wieloletnia obecność RWE na lokalnych rynkach, pozwala na stworzenie efektywnych, regionalnych strategii rozwoju.

4

5 BAROMETR RYNKU ENERGII RWE Słowo wstępne Opis metodologii 6 10 Barometry krajowe : opis kluczowych wniosków Polska: coraz bliżej pełnej liberalizacji Czechy: lider w Europie Środkowo-Wschodniej Słowacja: w pogoni za liderem Węgry: na drodze do liberalizacji Niemcy: wysoki poziom infrastruktury gwarantem bezpieczeństwa Wielka Brytania: zmiana sprzedawcy możliwa od zaraz Barometry TEMATYCZNE Model rynku: najbardziej zliberalizowani wygrywają Oferta: nie tylko ceny Świadomość: im więcej ofert, tym większa świadomość ANEKS Infrastruktura: bezpieczeństwo energetyczne na rozwiniętych rynkach Indeksy 50 54

6 6 Szanowni Państwo Kraje Europy Środkowo-Wschodniej stoją dzisiaj przed wielkimi wyzwaniami związanymi z liberalizacją rynków energii dla odbiorców indywidualnych i dla małych firm oraz potrzebą realizacji znacznych inwestycji w celu zapewnienia bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej. Polska, Węgry i Słowacja, które jeszcze nie uwolniły całkowicie cen energii elektrycznej, powinny już dzisiaj czerpać z doświadczeń rynków bardziej dojrzałych, aby efektywnie przygotować się do pełnego otwarcia rynków i opracować strategie rozwoju odpowiadające rosnącym oczekiwaniom klientów. RWE, wykorzystując swoje doświadczenia w Europie, chce przyjrzeć się procesom, które przez wiele lat zachodziły na rynkach europejskich, i na ich podstawie określić czynniki warunkujące powstanie funkcjonalnych i przyjaznych dla klientów rynków energii elektrycznej. Niniejsze zestawienie jest próbą oceny stopnia przyjazności dla klientów wybranych rynków energii. Chcemy, aby Barometr zapoczątkował dyskusję na temat bodźców, które stymulują rynek do rozwoju, a firmy do niezbędnych inwestycji. Analiza danych zawartych w Barometrze, pozwala wysnuć tezę, że stopień konkurencyjności rynków jest uzależniony od modelu rynku oraz poziomu deregulacji działalności obrotu. Kraje, takie jak Wielka Brytania i Niemcy, które już kilkanaście lat temu dokonały pełnej liberalizacji swoich rynków, znajdują się dzisiaj na zupełnie innym etapie rozwoju, aniżeli kraje Europy Środkowo-Wschodniej, które (poza Czechami) proces uwolnienia cen mają częściowo jeszcze przed sobą. Głównym motorem zmian jest przy tym aktywna konkurencja, której podstawą są wolnorynkowe ceny, płynne i przejrzyste rynki hurtowe oraz zróżnicowana struktura podmiotów. To konkurencja otwiera przestrzeń do samoregulacji i ciągłego rozwoju rynku z myślą o kluczowym jego uczestniku kliencie. Konkurencja kreuje bowiem bodźce dla przedsiębiorstw energetycznych do budowania ofert przyjaznych dla klientów, którzy dzięki temu stają się bardziej świadomi i wymagający, motywując firmy do dalszych wysiłków - do kolejnych inwestycji zarówno w usługi i ofertę, jak i w infrastrukturę. Mam nadzieję, że niniejszy raport, zawierający główne wnioski z analizy wyników Barometru, będzie dla Państwa ciekawą lekturą. Warszawa, wrzesień 2011 dr Filip Thon prezes RWE Polska, członek zarządu RWE East

7 7 Szanowni Państwo to narzędzie ważne dla wszystkich interesariuszy rynku energetycznego. Działające w tym sektorze przedsiębiorstwa powinny patrzeć na rynek nie tylko w perspektywie krótkoterminowych zysków, lecz także długofalowo, przez pryzmat interesów swoich klientów. Rozwój konkurencyjnych rynków energii leży przede wszystkim w interesie konsumentów indywidualnych odbiorców energii. Rynek powinien uwzględniać w jak najwyższym stopniu takie wskaźniki jak wysoka jakość obsługi, czytelność umowy, czy też szybkie, uczciwe rozpatrywanie reklamacji. Dla poprawy stopnia przyjazności rynku dla klienta ważne jest nie tyko szybkie wdrażanie do polskiego prawa przepisów Unii Europejskiej, wynikających m.in. z postanowień III Pakietu Energetycznego, lecz przede wszystkim zwiększenie poziomu świadomości konsumentów. Jak wynika z Barometru Rynku Energii RWE poziom ten jest w Polsce zbyt niski i przynosi to negatywne skutki nie tylko dla klientów, lecz także dla rozwoju rynku energii. Często jedynym kryterium branym pod uwagę w związku z dostawą energii jest jej cena. Przeciętny klient postrzega ją jako zbyt wysoką, a podwyżki za zbyt częste. Czasami też nie do końca rozumie za co płaci nie zawsze potrafi prawidłowo odczytać faktury czy też postanowienia umowy, niezależnie od którego sprzedawcy ona pochodzi. Jednocześnie z powodu regulacji cen, konkurencja na rynku dostaw energii dla gospodarstw domowych jest iluzoryczna zmiana sprzedawcy kojarzy się jedynie z koniecznością załatwiania wielu formalności, a nie z obniżką kosztów czy też wyższym poziomem obsługi. Mam nadzieję, że publikacja Barometru Rynku Energii RWE przyczyni się do przyspieszenia działań mających na celu zwiększenie stopnia przyjazności rynku dla konsumentów. Nawet Wielka Brytania lider wg Barometru nie jest rynkiem idealnym dla odbiorców energii wiele do życzenia pozostawia tam m.in. czytelność faktur. Przed Polską jeszcze długa droga do pełnego zaspokojenia oczekiwań odbiorców energii, ale bez podjęcia tego wyzwania dalszy rozwój rynku energii będzie zdecydowanie utrudniony. Warszawa, wrzesień 2011 Grażyna Rokicka prezes Stowarzyszenia Konsumentów Polskich

8

9 BAROMETR RYNKU ENERGII RWE

10 10 Jak powstawał Barometr? Metodologia Barometru Rynku Energii RWE w kompleksowy sposób przedstawia wyniki analiz dokonanych przez RWE we współpracy z Międzynarodową Grupą Badawczą IPSOS. Jest próbą opisania stopnia przyjazności dla klienta sześciu europejskich rynków. Analizie poddane zostały rynki, na których działa RWE East (Polska, Czechy, Węgry, Słowacja) oraz te, które uchodzą za najbardziej liberalne w Europie Zachodniej, czyli rynki Wielkiej Brytanii i Niemiec. Wybrane kraje poddane zostały badaniu w czterech obszarach: model rynku dostępność ofert świadomość i zachowania klientów poziom rozwoju infrastruktury Celem badania i niniejszej publikacji jest zainicjowanie dyskusji na temat kluczowych czynników, które wpływają na stopień przyjazności rynku, a tym samym jego konkurencyjny charakter. Zaproponowany przez Grupę Badawczą IPSOS model oparty jest o publicznie dostępne dane. Model został poddany analizom wrażliwości, które wykazały, iż nawet przy zmianie wag poszczególnych indeksów bądź dodawaniu lub odejmowaniu wskaźników, narzędzie pozostaje stabilne, a pozycje poszczególnych państw w Barometrze nie ulegają znacznej zmianie. Przedmiot badania Jako przedmiot analiz pod uwagę wzięte zostały czynniki, które w opinii ekspertów RWE definiują przyjazny rynek w czterech wyżej wymienionych obszarach, między innymi: liczbę dostępnych ofert, sposób kontaktu z klientami, poziom świadomości klientów. Dodatkowo w badaniu ujęto również kwestie, które przez klientów mogą nie zostać uznane za priorytetowe, ale mają kluczowe znaczenie z punktu widzenia kształtowania się konkurencyjnych rynków, takie jak: płynność hurtowych rynków energii, struktura podmiotowa, poziom rozwoju infrastruktury, skala wykorzystania poszczególnych paliw i źródeł energii, czy poziom wymiany międzysystemowej. Łącznie Barometr uwzględnia około 70 indeksów, opracowanych na bazie publicznie dostępnych danych z lat , pochodzących głównie ze źródeł zbliżonych do Unii Europejskiej.

11 11 Powstawanie indeksów W zależności od specyfiki każdego z analizowanych indeksów przypisane im wartości były analizowane w sposób obiektywny, a więc w odniesieniu do rzeczywistych wartości, względnie oparte na założeniu, że rynek najwyżej oceniany powinien uzyskać maksymalną założoną wartość tj. 200 punktów, a pozostałe rynki wartości proporcjonalnie obliczane w odniesieniu do tego maksymalnego pułapu. Wszystkie wskaźniki zostały przypisane do jednego z czterech przedstawionych powyżej obszarów podlegających analizie. Przypisywanie wag indeksom i kategoriom Na podstawie doświadczeń RWE na rynkach europejskich i wizji przyjaznego rynku, każdemu indeksowi i każdej kategorii przypisano wagę w zależności od stopnia wpływu na przyjazność rynku. Wagi indeksów zdefiniowano na skali 1-3, natomiast wagi kategorii do łącznego poziomu 1. I tak, na przykład najważniejszym indeksem w kategorii model rynku jest ocena płynności i transparentności hurtowych rynków energii elektrycznej, który uzyskał w ramach tej kategorii najwyższą wagę na poziomie 3. Sama kategoria model rynku waży natomiast 0,2 punktu. Wagi przyznane poszczególnym indeksom i kategoriom mają charakter modelowy i opierają się na doświadczeniach i obserwacjach rynków energii elektrycznej, na których działa RWE.

12 12 Jak przyjazne dla klienta są rynki energii w Europie? WIELKA BRYTANIA NIEMCY CZECHY SŁOWACJA POLSKA WĘGRY 66 Rynek nieprzyjazny (0) Rynek przyjazny (200) POLSKA CZECHY SŁOWACJA WĘGRY NIEMCY WIELKA BRYTANIA INDEKS OGÓLNY Skala korzyści uzyskiwanych przez klientów na rynkach energii, a więc stopień przyjazności rynku, jest ściśle powiązany ze stopniem jego liberalizacji i deregulacji. W krajach, w których liberalizacja i deregulacja nastąpiły najwcześniej, procesy wolnorynkowe stały się bodźcem dla rozwoju konkurencji, motywującej firmy energetyczne do poszerzania oferty oraz podnoszenia poziomu obsługi klientów, a w efekcie do wzrostu poziomu ich świadomości. Większa płynność i transparentność dojrzałych rynków energii stworzyła jednocześnie odpowiednie warunki do podejmowania decyzji inwestycyjnych, gwarantując tym samym szybszy rozwój inwestycji w infrastrukturę, zwiększających poziom bezpieczeństwa zaopatrzenia w energię elektryczną.

13 13 Zmiana sprzedawcy w grupie gospodarstw domowych (dane roczne, 2009) ~0 WĘGRY 157 POLSKA SŁOWACJA CZECHY NIEMCY W. BRYTANIA źródło: Opracowanie IPSOS na podstawie danych urzędów właściwych ds. energetyki, publikowanych w dorocznych raportach dla Komisji Europejskiej Analiza Barometru Rynku Energii RWE wskazuje na istotną dysproporcję w rozwoju rynków w krajach Europy Zachodniej w porównaniu do państw w Europie Środkowej i Wschodniej. Rynki energii elektrycznej państw starej Unii Europejskiej zostały zliberalizowane znacznie wcześniej niż w państwach Europy Środkowej i Wschodniej. Pełna liberalizacja rynku w Wielkiej Brytanii nastąpiła już w 1990 roku, a w Niemczech w 1998 roku. Efektem tych działań było pojawienie się nowych podmiotów na rynku i rozwój konkurencji, uproszczenie, a także przyspieszenie procesu zmiany sprzedawcy energii. Co to znaczy rynek przyjazny? Przyjazny rynek energetyczny to rynek doskonale rozwinięty zarówno pod kątem dostępności oferty, świadomości i zachowań klientów, jak i infrastruktury, o niskim poziomie regulacji i wysokiej płynności i przejrzystości rynku hurtowego. To rynek, na którym świadomy swoich praw klient ma swobodny dostęp do ofert, jest zadowolony z jakości obsługi i ma poczucie wysokiego bezpieczeństwa swoich dostaw. Mniej konkurencyjne i ukierunkowane na zaspokajanie oczekiwań klientów są, zgodnie z analizą, rynki Europy Środkowej i Wschodniej. Na tle państw nowej Europy pozytywnie wyróżnia się jednak rynek czeski, który dzięki pełnej deregulacji cen, uzyskuje w Barometrze lepszy wynik. Przeprowadzona na rynkach energii w Europie Zachodniej liberalizacja miała wpływ zarówno na ceny energii, jak i zakres dostępnych usług. Koszt zakupu energii elektrycznej przeciętnego gospodarstwa domowego 1 lub firmy 2 w odniesieniu do siły nabywczej odbiorców jest najniższy w Wielkiej Brytanii. Drugie miejsce pod względem atrakcyjności cen energii zajmują w segmencie gospodarstw domowych Czechy, natomiast w segmencie odbiorców instytucjonalnych Niemcy. Rynki starej i nowej Unii Europejskiej różnią się także wyraźnie pod względem liczby cenników i taryf. Bardziej dojrzałe rynki oferują więcej usług dodatkowych, takich jak zniżki dla klientów przy zmianie sprzedawcy, czy na przykład audyty energetyczne. 1 Przeciętne gospodarstwo domowe wg metodologii Eurostat: Grupa DC o zużyciu rocznym energii elektrycznej w przedziale kwh 2 Przeciętny odbiorca instytucjonalny wg metodologii Eurostat: Grupa IC o zużyciu rocznym energii elektrycznej w przedziale MWh

14 14 Kolejnym znaczącym źródłem dysproporcji są czynniki składające się na ogólny poziom świadomości klientów, takie jak: znajomość firm sprzedających energię i ich ofert, ocena łatwości zmiany sprzedawcy energii, liczba klientów zmieniających sprzedawcę. Poziom koncentracji na poszczególnych rynkach Koncentracja na rynkach jest obliczana przy pomocy wskaźnika Herfindahla-Hirschmana (HHI Herfindahl-Hirschman Index). Im niższy wskaźnik koncentracji, tym większa zdolność danego sektora do konkurencji. W przypadku analizowanych krajów najniższy wskaźnik HHI uzyskują Niemcy, co oznacza, że tamtejszy rynek charakteryzuje niski poziom koncentracji, a tym samym najbardziej konkurencyjna struktura podmiotowa. Umiarkowanie skoncentrowanymi rynkami są Wielka Brytania i Słowacja. W stosunku do innych krajów Europy Środkowo- Wschodniej rynek polski i węgierski wykazują wyższy stopień koncentracji. Najbardziej skoncentrowanym rynkiem jest rynek czeski. Wyraźne różnice pomiędzy analizowanymi krajami występują także przy badaniu czynników wpływających na ocenę poziomu rozwoju infrastruktury, który jest kluczowy dla trwałego zapewnienia bezpieczeństwa dostaw energii. Stare kraje UE pozostają państwami o najniższym wskaźniku energochłonności gospodarki, a więc najwyższej efektywności energetycznej. Wyróżnia je także większe zrównoważenie miksu energetycznego, a w efekcie niższy poziom emisji CO 2 oraz poprzez dywersyfikację paliw i źródeł ich pozyskania wyższy poziom bezpieczeństwa energetycznego. Liberalizacja i deregulacja rynków energii elektrycznej LIBERALIZACJA RYNKU GOSPODARSTWA DOMOWE MAŁE FIRMY DEREGULACJA CEN ENERGII ŚREDNIE I DUŻE FIRMY PRZEMYSŁ POLSKA 2007 CZECHY 2006 SŁOWACJA 2007 WĘGRY 2007 NIEMCY 1998 W. BRYTANIA 1990 źródło: European Regulators Group for Electricity and Gas, Status Review of End-User Price Regulation,

15

16

17 Barometry krajowe

18 18 Coraz bliżej pełnej liberalizacji BAROMETR POLSKA MODEL RYNKU OFERTA ŚWIADOMOŚĆ 35 Rynek nieprzyjazny (0) 48 INFRASTRUKTURA Rynek przyjazny (200) MODEL RYNKU 108 OFERTA 94 ŚWIADOMOŚĆ 35 INFRASTRUKTURA 48 INDEKSY OGÓLNE WSKAŹNIKÓW Model Rynku: umiarkowanie skoncentrowany rynek, rosnąca konkurencja na rynku Oferta: rozbudowana sieć obsługi klienta Model Rynku: znaczna część rynku skupiona w ręku jednego właściciela, długi proces zmiany sprzedawcy Oferta: mała liczba usług dodatkowych, niska ocena usług telefonicznych obsługi klienta Świadomość: bardzo niska świadomość odbiorców, niski odsetek zmian sprzedawców energii Infrastruktura: bardzo niski wskaźnik zrównoważenia miksu energetycznego, wysoki poziom emisji CO 2 na MWh produkowanej energii, mała przepustowość połączeń transgranicznych, negatywne prognozy marginesu mocy wytwórczych

19 19 Polska uzyskała w Barometrze wynik 70 punktów, co plasuje ją na przedostatnim miejscu zestawienia analizowanych rynków, o kilka punktów wyżej niż Węgry, lecz zdecydowanie za Wielką Brytanią i Niemcami, ale także Czechami i Słowacją. Bardzo słabo przedstawia się w Polsce stan infrastruktury, wyjątkowo niski jest także poziom świadomości klientów. Model rynku Pełna liberalizacja rynku nastąpiła w Polsce w 2007 roku. Niemal dokładnie w tym samym czasie, a więc w rok po Czechach i równo ze Słowacją i Węgrami, na rynku polskim uwolnione zostały ceny dla odbiorców biznesowych. Umiarkowany poziom koncentracji na rynku polskim jest pozorny, jako że dominują tu spółki, w których pakiety większościowe są własnością jednego właściciela, Skarbu Państwa, co negatywnie wpływa na rozwój konkurencji. W ocenie płynności i przejrzystości rynku hurtowego, kluczowego dla procesów wolnorynkowych, w 2010 roku Polska przegrywała z Czechami. Jednak po wprowadzeniu w II połowie 2010 roku tzw. Obliga Giełdowego ten obraz stopniowo zmienia się na korzyść Polski. Wysoki udział państwa i umiarkowany poziom koncentracji? Biorąc pod uwagę sprzedawców energii elektrycznej posiadających udziały w rynku na poziomie co najmniej 5%, Polska odnotowuje umiarkowany poziom koncentracji, czyli struktura rynku jest oceniana jako stosunkowo konkurencyjna. Jednak zważywszy na fakt, że większość rynku należy do przedsiębiorstw, których pakiety większościowe znajdują się w rekach jednego właściciela, Skarbu Państwa, struktura rynku jest de facto tylko pozornie umiarkowanie skoncentrowana, co nie sprzyja rozwojowi konkurencji. Relacja między klientem, sprzedawcą a operatorem (dotyczy zmiany sprzedawcy energii) LICZBA UMÓW LICZBA FAKTUR UMOWA Z OSD UMOWA ZE SPRZEDAWCĄ FAKTURA OD OSD FAKTURA OD SPRZEDAWCY POLSKA Osobna umowa Osobna umowa Osobna faktura Osobna faktura CZECHY Osobna umowa Osobna umowa Osobna faktura Osobna faktura SŁOWACJA Jedna umowa Jedna umowa WĘGRY Osobna umowa Osobna umowa Jedna umowa NIEMCY Jedna umowa Jedna umowa W. BRYTANIA Jedna umowa Jedna umowa źródło: analiza IPSOS

20 20 Odsetek klientów, którzy nie zmienili sprzedawcy, bo to było zbyt trudne [%] POLSKA CZECHY SŁOWACJA WĘGRY NIEMCY W. BRYTANIA Odsetek klientów, którzy na pytanie Która z poniższych odpowiedzi najlepiej odzwierciedla Pana/Pani doświadczenie ze zmianą sprzedawcy wybrali odpowiedź: Próbowałem/łam zmienić sprzedawcę, ale było to zbyt trudne. Baza: Klienci, którzy próbowali zmienić sprzedawcę energii. źródło: ECME Consortium The Functioning of Retail Electricity Markets for Consumers In the European Union, Dostępność oferty Ceny energii elektrycznej, liczone w stosunku do kosztów życia, kształtują się, w porównaniu do analizowanych państw, na średnim poziomie. Polska, posiadając jedną z najbardziej rozbudowanych sieci biur obsługi klienta, jest w czołówce analizowanych państw pod względem ilości dostępnych ofert. Jej słabym punktem jest jednak obsługa telefoniczna. Wskaźniki związane z oceną jej jakości przez klientów osiągają wartości niższe, niż w pozostałych analizowanych krajach. Uzyskanie tą drogą odpowiedzi na pytania dotyczące zmiany sprzedawcy energii elektrycznej wymaga średnio dwóch prób kontaktu i prawie pół godziny oczekiwania. Świadomość i zachowania klientów Regulowane ceny energii dla gospodarstw domowych, a także jedynie pozornie umiarkowana koncentracja rynku, nie sprzyjają rozwojowi konkurencji, co negatywnie wpływa na poziom świadomości klientów. Znaczenie pełnej deregulacji cen dla poprawy świadomości klientów i zwiększenia ich aktywności na rynku potwierdzają doświadczenia rynków dojrzałych, Wielkiej Brytanii i Niemiec, ale także Czech, które od niedawna również uwolniły ceny w obrocie dla wszystkich grup odbiorców: więcej dostępnych ofert spowodowało wzrost zainteresowania ofertą i wzrost świadomości klientów. Infrastruktura Czynnikiem w największym stopniu wpływającym na niską pozycję Polski w zestawieniu ogólnym jest poziom infrastruktury, której ocena jest na zdecydowanie niższym poziomie niż na Węgrzech, w Czechach, czy Słowacji. Polski sektor wytwarzania charakteryzuje się wysokim poziomem emisji CO 2 wynikającym z dużego udziału wysoce emisyjnego źródła energii jakim jest węgiel (55% energii elektrycznej pochodzi z węgla kamiennego, a dalsze 33% z brunatnego), a także nadal stosunkowo niewielkiego wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Stanowią one 6,1% w krajowej produkcji energii, mniej niż w Czechach (6,3%), w Wielkiej Brytanii (7,3%), na Węgrzech (7,7%), w Niemczech (16,2%) i na Słowacji (19,6%). Niska ocena poziomu infrastruktury wynika również z niewielkiego marginesu mocy dyspozycyjnych, co

21 21 Prognoza marginesu mocy do 2025 roku 3 [%] Polska Czechy Słowacja Węgry Niemcy Wielka Brytania Scenariusz Conservative Tylko inwestycje już zaplanowane, których realizacja uważana jest za pewną, brak nowych decyzji inwestycyjnych, postępująca dekapitalizacja infrastruktury. Scenariusz Best Estimate Inwestycje pewne oraz wysoce prawdopodobne, estymacja potencjalnych kierunków rozwoju na podstawie sygnałów rynkowych. źródło: European Network of Transmission System Regulators for Electricity (ENTSO-e), System Adequacy Forecast Report w zestawieniu z ograniczoną przepustowością połączeń transgranicznych, a tym samym z ograniczonymi możliwościami importu energii elektrycznej, negatywnie wpływa na ocenę poziomu bezpieczeństwa energetycznego. Według prognozy opracowanej przez Europejską Sieć Operatorów Systemów Przesyłowych ENTSO-e, od 2015 roku margines mocy dyspozycyjnej może być ujemny i z czasem niedobór ten będzie się zwiększał. Według scenariusza Best Estimate, uwzględniającego ewentualne plany budowy nowych elektrowni, w okresie letnim roku 2025 moc zainstalowana netto będzie wynosić ok. 41 GW, z czego - jak wynika z prognozy ENTSO-e - tylko 23 GW będzie przypadać na moce dyspozycyjne, czyli o ok. 2 GW, wzgl. o 7% mniej niż będzie wymagane do pokrycia zapotrzebowania na moc. Scenariusz Conservative, zakładający realizację tylko bardzo prawdopodobnych projektów wytwórczych, przewiduje niedobór mocy w lecie 2025 na poziomie nawet 14 GW, tj. ponad 100% wówczas dostępnych mocy. Scenariusz ten jednak zakłada, że moc zainstalowana netto wszystkich elektrowni spadnie z dzisiejszego poziomu 33 GW do 22,5 GW w roku 2025, przy jednoczesnym wzroście zapotrzebowania (z 21,5 GW obecnie do 25 GW w 2025 r.). Niezależnie od scenariusza, metodologii, czy też wyników, prognoza ENTSO-e pokazuje, że hipotetycznie może wystąpić systuacja, w której braki dyspozycyjnych mocy wytwórczych w kraju będą musiały zostać wyrównane importem energii spoza Polski. Dla zagwarantowania odbiorcom bezpieczeństwa energetycznego ważne jest zatem, aby poziom niedoboru mocy nie przekroczył zdolności importowych, co oznacza inwes-tycje zarówno po stronie wytwarzania jak i połączeń transgranicznych. Komentarz eksperta Uwolnienie cen energii może przynieść kilka nieoczekiwanych konsekwencji dr Bohdan Wyżnikiewicz, wiceprezes zarządu, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową Doświadczenia wielu rynków i wielu krajów, w tym Polski, pokazują, że uwolnienie cen doprowadza do ich obniżenia w średnim i w długim okresie. Podstawowym czynnikiem 3 Różnica mocy dyspozycyjnej i średniego zapotrzebowania odniesiona do mocy dyspozycyjnej (dane dla okresu letniego).

22 22 prowadzącym do spadku cen jest zjawisko konkurencji. Dostawcy najchętniej konkurują ceną przy założeniu porównywalnej jakości dostarczanych dóbr i usług. Powyższy ogólny wzorzec konsekwencji uwolnienia cen na konsumenckim rynku energii elektrycznej będzie prawdopodobnie przebiegał według innego wzorca. Decydujące znaczenie będzie tu miała specyfika energii jako usługi. Rynek energii nie jest bowiem typowym rynkiem towarowym i działa według nieco odmiennych reguł, zwłaszcza na polu bezpośredniej konkurencji między dostawcami energii. Po pierwsze, energia elektryczna jest towarem o jednakowej jakości, niezależnie od jej dostawcy. Dostawcom pozostaje zatem tylko jeden sposób konkurowania, czyli konkurowanie ceną, co napotyka na pewne ograniczenia. Efekty konkurencji na typowym rynku jakimi jest poprawa jakości i wprowadzanie innowacji w sektorze energetycznym nie pojawiają się. Po drugie, energia jest dla konsumentów dobrem pierwszej potrzeby o niskiej elastyczności cenowej, co oznacza, że wzrost ceny nie wpływa na zmniejszenie popytu i tym samym nie wpływa znacząco na wydatki konsumenckie, mimo propagandy prasowej na ten temat. W 2009 roku wydatki na energię elektryczną stanowiły zaledwie 1,39 % wydatków gospodarstw domowych, czyli stosunkowo niewiele. Po trzecie, zmiana dostawcy energii na tańszego stanowi pewien kłopot dla odbiorcy: musi on ponieść dodatkowe opłaty i mogą pojawić się uciążliwości biurokratyczne. W Polsce nie ma też tradycji zmian dostawców energii. Po czwarte, energia elektryczna jest dostarczana do konsumenta przez określonego wytwórcę /dostawcę o charakterze monopolisty naturalnego, do którego konsument jest na ogół przywiązany od lat. Zmiana dostawcy energii musiałaby istotnie zmienić poziom wydatków konsumenta, co przy dość niewielkich różnicach cen między dostawcami energii jest mało prawdopodobne. W takiej sytuacji prawdopodobny scenariusz zmian cen energii po ich uwolnieniu, ceteris paribus, czyli przy założeniu brak zmian w otoczeniu rynkowym, byłby następujący: w początkowym okresie następuje powolny wzrost cen energii, po upływie roku lub dwóch lat ceny płacone przez konsumentów przestaną wzrastać i zaczną powoli spadać, w długim horyzoncie czasowym pojawi się tendencja do obniżania cen w wyniku efektów konkurencji między dostawcami. Ponadto, osłabnie siła oddziaływania wymienionych wyżej czterech czynników specyficznych dla rynku indywidualnych konsumentów energii. W przypadku drastycznego wzrostu cen energii (np. z powodu wzrostu opłat za emisję CO 2 ) w powyższym scenariuszu należałoby przewidzieć większą presję konsumentów na obniżkę cen. Na rynku odbiorców energii z sektora małych i średnich przedsiębiorstw sytuacja jest zupełnie inna. Odpada zdecydowana większość czynników osłabiających konkurencję cenową obserwowanych na rynku konsumentów z gospodarstw domowych. W tym przypadku elastyczność cenowa popytu jest wysoka, co wymusza poszukiwanie najtańszych dostawców, indywidualne negocjowanie cen i warunków dostaw energii. Na tym rynku spadek cen będzie zdecydowanie szybszy niż na rynku konsumenckim.

23 23 lider w Europie Środkowo-Wschodniej BAROMETR CZECHY MODEL RYNKU OFERTA ŚWIADOMOŚĆ INFRASTRUKTURA Rynek nieprzyjazny (0) Rynek przyjazny (200) MODEL RYNKU 114 OFERTA 120 ŚWIADOMOŚĆ 67 INFRASTRUKTURA 93 INDEKSY OGÓLNE WSKAŹNIKÓW Model Rynku: całkowicie zliberalizowany rynek, wysoka płynność rynku hurtowego Oferta: najniższe ceny energii zarówno odniesione do kosztów życia jak i do dochodów w grupie analizowanych krajów Europy Środkowo-Wschodniej, wysoka ocena obsługi klienta i dostępności ofert Świadomość: wysoka ocena procesu zmiany sprzedawcy, największy spośród krajów Europy Środkowo-Wschodniej odsetek gospodarstw domowych zmieniających sprzedawcę Infrastruktura: wysoki margines mocy, wysoki wskaźnik produkcji do zużycia energii elektrycznej Model Rynku: bardzo wysoki poziom koncentracji rynku, wyraźna dominacja jednego podmiotu na rynku Infrastruktura: wysoka energochłonność gospodarki, niski udział odnawialnych źródeł energii w wytwarzaniu energii, wysoki poziom emisji CO 2 na MWh produkowanej energii

24 24 Odsetek odbiorców zmieniających sprzedawcę (dane deklaratywne) [%] 35% 32,7 30% 25% 20% 19,7 15% 10% 5% 0% 2,7 0,9 1,8 0,3 POLSKA CZECHY SŁOWACJA WĘGRY NIEMCY W. BRYTANIA Odsetek klientów, którzy na pytanie Która z poniższych odpowiedzi najlepiej odzwierciedla Pana/Pani doświadczenie ze zmianą sprzedawcy wybrali odpowiedź: Próbowałem/łam zmienić sprzedawcę, ale było to zbyt trudne. Baza: Klienci, którzy próbowali zmienić sprzedawcę energii. źródło: Attitudes Towards Cross-border Sales and Consumer Protection, Analytical Report - Flash Eurobarometer Czechy w ciągu kilku ostatnich lat stały się prawdziwym regionalnym liderem liberalizacji rynku energetycznego w Europie Środkowo-Wschodniej. Rynek ten charakteryzuje się najwyższym w regionie poziomem rozwoju oferty i świadomości klientów, a także dobrze rozwiniętą infrastrukturą. Model rynku Najwyższy wskaźnik rozwoju w obszarze model rynku wynika przede wszystkim z faktu, że Czechy jako jedyny kraj regionu w pełni zniósł regulacje cen energii dla wszystkich grup odbiorców (gospodarstwa domowe, małe, średnie i duże przedsiębiorstwa). Stosunkowo wysoko oceniana jest także płynność rynku hurtowego. Jest to jednak rynek silnie skoncentrowany. Czechy: węgiel i atom Czynnikiem, który w najbliższych latach może wpłynąć niekorzystnie na dalszy rozwój sektora energetycznego jest jego zależność od węgla brunatnego, wysokoemisyjnego paliwa, z którego pochodzi 49% energii wyprodukowanej w Czechach. Jest to częściowo równoważone energią pochodzącą z niskoemisyjnych źródeł, przede wszystkim elektrowni atomowych (33%), wodnych (4%) i wykorzystujących biomasę (2%). Dodatkowo Czechy postawiły na intensywny rozwój energetyki słonecznej, który już wkrótce powinien przełożyć się na zwiększenie udziału energii odnawialnej, ale może także skutkować wzrostem cen. Dostępność oferty Pełna liberalizacja sprawiła, że pomimo wysokiej koncentracji rynku, jest on konkurencyjny, co przejawia się zarówno w atrakcyjności ofert, dostępności usług dodatkowych, jakości obsługi klienta, jak i poziomie cen. Koszty zakupu energii elektrycznej dla typowego gospodarstwa domowego czy firmy, zarówno według siły nabywczej, jak i w odniesieniu do dochodów, są najniższe w całym regionie.

25 25 Świadomość i zachowania klientów Następstwem wysokiej konkurencyjności jest stosunkowo wysoki wskaźnik zmiany sprzedawcy energii i najwyższa ocena poziomu łatwości prowadzenia samego procesu. Infrastruktura Wysoka ocena poziomu infrastruktury czeskiego rynku wynika przede wszystkim z dużego marginesu dyspozycyjnych mocy wytwórczych. Czechy mają najwyższy wskaźnik produkcji do zużycia energii elektrycznej wśród wszystkich analizowanych krajów i są największym jej eksporterem w regionie. W 2009 roku wyeksportowały ponad 22 TWh energii, głównie do Niemiec, Austrii i na Słowację, przy imporcie szacowanym zaledwie na 8,5 TWh. Równocześnie jednak czeski rynek charakteryzuje się stosunkowo niskim poziomem zrównoważenia źródeł energii, dość wysoką emisją CO 2 na MWh produkowanej energii i niskim udziałem źródeł odnawialnych w ogólnym miksie energetycznym. Udział odnawialnych źródeł energii w miksie energetycznym [%] 20% 19,59% 15% 16,18% 10% 5% 6,12% 6,32% 7,75% 7,29% 0% POLSKA CZECHY SŁOWACJA WĘGRY NIEMCY W. BRYTANIA źródło: Eurostat nrg_113a

26 26 W pogoni za liderem BAROMETR SŁOWACJA MODEL RYNKU OFERTA ŚWIADOMOŚĆ Rynek nieprzyjazny (0) INFRASTRUKTURA 109 Rynek przyjazny (200) MODEL RYNKU 101 OFERTA 87 ŚWIADOMOŚĆ 61 INFRASTRUKTURA 109 INDEKSY OGÓLNE WSKAŹNIKÓW Model Rynku: niska koncentracja rynku, najkrótszy w krajach Europy Środkowo-Wschodniej proces zmiany sprzedawcy w praktyce Oferta: wysoka ocena telefonicznej obsługi klienta Infrastruktura: niskie straty sieciowe w odniesieniu do produkcji, wysoki odsetek energii ze źródeł odnawialnych, niski wskaźnik emisji CO 2 Model Rynku: regulowane ceny dla gospodarstw domowych i małych firm Oferta: stosunkowo wysokie ceny energii elektrycznej według siły nabywczej i w odniesieniu do dochodów Świadomość: niewielki odsetek odbiorców zmieniających sprzedawcę

27 27 Słowacja jest jednym z państw, które mimo częściowej regulacji, pozycjonuje się stosunkowo wysoko wśród krajów Europy Środkowo-Wschodniej na skali Barometru. Do grudnia 2011 roku kraj ten planuje znieść regulacje cen dla małych firm, a w rok później także dla gospodarstw domowych. Stosunkowo wysoka ocena ogólna wynika przede wszystkim z dobrego, zwłaszcza na tle innych państw regionu, poziomu oceny infrastruktury i wysokich wskaźników świadomości odbiorców energii elektrycznej. Podobnie jak w Czechach, na Słowacji bardzo dynamicznie rozwinęła się energetyka słoneczna, powodująca jednakże istotny wzrost ceny energii dla klienta końcowego. Straty sieciowe w odniesieniu do produkcji [%] 12% 10% 8% 8,26 10,04 7,11 6% 4% 5,46 2,99 4,22 2% 0% POLSKA CZECHY SŁOWACJA WĘGRY NIEMCY W. BRYTANIA Odsetek strat sieciowych w odniesieniu do ilości wyprodukowanej energii elektrycznej (brutto). źródło: Obliczenia IPSOS na podstawie Eurostat nrg_113a Model rynku Słowacja wprowadziła zasadę TPA na rynku energii elektrycznej w 2007 roku. Nadal jednak utrzymuje regulacje cenowe dla małych przedsiębiorstw i odbiorców indywidualnych. Rynek ten jest w wysokim stopniu zdominowany przez podmioty, w których głównym udziałowcem jest Skarb Państwa, ale równocześnie wykazuje najniższy poziom koncentracji (mierzony wskaźnikiem HHI) w stosunku do wszystkich państw regionu. Skarb Państwa utrzymuje 51% udziałów w każdej z 3 największych spółek obrotu ZSE, SSE i VSE, sprzedających łącznie ponad 2 / 3 energii elektrycznej, zużywanej na Słowacji. Dostępność oferty Ograniczona liberalizacja rynku poprzez utrzymywanie regulowanych cen energii dla mniejszych odbiorców sprawia, że słowaccy odbiorcy ponoszą stosunkowo wysokie koszty zakupu energii (dla gospodarstw domowych: 23,78 PPS/100 kwh na Słowacji w stosunku do na przykład 14,20 PPS/100 kwh w Wielkiej Brytanii). Mają również do dyspozycji stosunkowo niewielką liczbę dostępnych ofert. Zaskakująco wysoko w tej sytuacji, wypada ocena standardów obsługi klienta.

28 28 Emisja CO 2 na MWh wyprodukowanej energii elektrycznej (energetyka zawodowa) [tco 2 /MWh] 0,77 0,60 0,22 0,34 0,45 0,48 POLSKA CZECHY SŁOWACJA WĘGRY NIEMCY W. BRYTANIA źródło: European Enviroment Agency Data set: CO 2 per electricity in 2008, publikacja Świadomość i zachowania klientów Rynek słowacki charakteryzuje wyższy w porównaniu do pozostałych państw regionu poziom wiedzy klienta na temat zasad funkcjonowania rynku. Odbiorcy najwyżej oceniają także jasność i zrozumiałość informacji przekazywanych przez sprzedawcę na rachunkach za energię elektryczną. Jednak odsetek odbiorców indywidualnych zmieniających sprzedawcę pozostaje wciąż na niskim poziomie. Infrastruktura Wobec ograniczonych zasobów paliw kopalnych, ponad połowa produkowanej na Słowacji energii pochodzi z elektrowni jądrowych. Atutem słowackiej infrastruktury jest duża ilość elektrowni wodnych, których udział w krajowej produkcji energii elektrycznej wyniósł w 2009 roku 18%. Dzięki temu kraj ten generuje największy odsetek swojej energii ze źródeł odnawialnych, co w połączeniu z energetyką jądrową decyduje o bardzo niskim poziomie emisji CO 2, ponad trzykrotnie niższym na jednostkę wyprodukowanej energii niż w przypadku na przykład Polski. 60% 50% 40% Zrozumienie sposobu naliczania opłat [%] % 20% 21 10% 0% POLSKA CZECHY SŁOWACJA WĘGRY NIEMCY W. BRYTANIA Procent klientów, którzy określili swoją zgodność z twierdzeniem Wiem dokładnie, jak obliczana jest suma, którą płacę za energię elektryczną na 7-10 na 10- stopniowej skali (TOP 3 BOX) źródło: ECME Consor t ium - The Funct ioning of Retail Electricity Markets for Consumers In the European Union, Mystery Shopping Exercise

29 29 Na drodze do liberalizacji BAROMETR WĘGRY MODEL RYNKU OFERTA 26 ŚWIADOMOŚĆ Rynek nieprzyjazny (0) INFRASTRUKTURA 88 Rynek przyjazny (200) MODEL RYNKU 103 OFERTA 68 ŚWIADOMOŚĆ 26 INFRASTRUKTURA 88 INDEKSY OGÓLNE WSKAŹNIKÓW Model Rynku: duży udział przedsiębiorstw prywatnych Infrastruktura: zrównoważony miks energetyczny Model Rynku: stosunkowo wysoki poziom koncentracji rynku, regulowane ceny dla gospodarstw domowych i małych przedsiębiorstw Oferta: najwyższe ceny energii w odniesieniu do kosztów życia i dochodów Świadomość: najniższa świadomość konsumentów, liczba zmian sprzedawcy w grupie gospodarstw domowych bliska zeru Infrastruktura: wysokie straty sieciowe

30 30 Rynek węgierski osiąga w analizach Barometru Rynku Energii wartość zbliżoną do Polski. Głównymi czynnikami determinującymi poziom oceny są analogicznie jak w Polsce: brak pełnej deregulacji cen, niska świadomość klientów, słaba oferta, a także średnia ocena stanu infrastruktury. MODEL RYNKU Pełne otwarcie rynku energii elektrycznej na Węgrzech nastąpiło w tym samym czasie, co w Polsce i na Słowacji, tj. w 2007 roku. Nadal jednak odbiorcy końcowi w segmencie niskiego zużycia (tj. gospodarstwa domowe i małe przedsiębiorstwa) kupują energię elektryczną po cenach regulowanych, w ramach tzw. usługi uniwersalnej. W 2010 roku ta forma sprzedaży obejmowała 98% odbiorców, wykorzystujących 39% dostarczanej energii. Przyjęta formuła regulacji sprawia, że odbiorcy indywidualni nie są zainteresowani zmianą sprzedawcy, oferującego prąd po cenach rynkowych. W efekcie ponad ¾ udziałów w rynku należy do trzech firm zintegrowanych pionowo z operatorami systemu dystrybucji, posiadających wyłączną licencję na sprzedaż energii w ramach usługi uniwersalnej. Pomimo teoretycznie niskiej koncentracji Węgry pozostają najmniej konkurencyjnym rynkiem regionu, szczególnie w segmencie gospodarstw domowych. Praktycznie nie pojawiają się na nim mali sprzedawcy energii z ofertą skierowaną do klientów indywidualnych. Ceny energii elektrycznej dla gospodarstw domowych i przemysłu według siły nabywczej [PPS/100 kwh] Ceny w PPS gospodarstw domowych* Ceny w PPS przedsiębiorstw** , ,14 19,49 19,83 18,37 23,78 21,26 21,20 22, ,59 14,20 11, POLSKA CZECHY SŁOWACJA WĘGRY NIEMCY W. BRYTANIA *Ceny energii elektrycznej odniesione do kosztów życia gospodarstwa domowe Band DC: 2500 kwh < Consumption < 5000 kwh **Ceny energii elektrycznej odniesione do kosztów życia przedsiębiorstwa Band IC: 500 MWh < Consumption < 2000 MWh źródło: Eurostat, baza danych nrg_pc_204/nrg_pc_205 Dostępność oferty Rynek węgierski charakteryzuje wysoki poziom cen energii i niska ocena obsługi klienta.

31 31 Znajomość rynku energii [%] 100% 90% 80% % 60% 50% 40% 30% 20% 10% % POLSKA CZECHY SŁOWACJA WĘGRY NIEMCY W. BRYTANIA Jestem ogólnie dobrze poinformowany o rynku Znam inne taryfy mojego sprzedawcy oraz innych sprzedawców Mogę wymienić przynajmniej jednego sprzedawcę, na którego mógłbym zmienić źródło: ECME Consortium, The Functioning of Retail Electricity Markets for Consumers In the European Union, Świadomość i zachowania klientów Praktyczny brak konkurencji w sektorze gospodarstw domowych sprawia, że rynek węgierski charakteryzuje się najniższym poziomem świadomości klientów ze wszystkich analizowanych państw. Za ogólnie dobrze poinformowanych o rynku uznaje się tylko 15% odbiorców, w porównaniu na przykład z 33% w Czechach. Zaledwie 21% klientów na Węgrzech wie, jak obliczana jest cena dostarczanej im energii. To prawie dwukrotnie mniej niż w Czechach czy w Polsce i ponad dwukrotnie mniej niż na Słowacji. Ponadto aż 49% odbiorców z Węgier twierdzi, że zmiana sprzedawcy energii elektrycznej jest bardzo trudna lub trudna. Aż 33% odbiorców, którzy nieskutecznie podjęli próbę zmiany sprzedawcy stwierdziło, że było to zbyt trudne. W efekcie liczba zmian w grupie gospodarstw domowych jest bliska zeru. Infrastruktura Poziom rozwoju infrastruktury rynku węgierskiego można ocenić jako średni. Węgrzy mają najbardziej zrównoważony miks energetyczny w regionie, stosunkowo niskie emisje CO 2 na jednostkę produkowanej energii elektrycznej. Margines mocy i jego prognozy na przyszłość są również raczej pozytywne. Słabym punktem rynku węgierskiego jest najwyższy spośród analizowanych krajów stosunek strat sieciowych do produkcji energii.

32 32 WYSOKI poziom infrastruktury gwarantem bezpieczeństwa BAROMETR NIEMCY 117 MODEL RYNKU OFERTA ŚWIADOMOŚĆ Rynek nieprzyjazny (0) INFRASTRUKTURA Rynek przyjazny (200) 182 MODEL RYNKU 182 OFERTA 166 ŚWIADOMOŚĆ 117 INFRASTRUKTURA 148 INDEKSY OGÓLNE WSKAŹNIKÓW Model Rynku: brak regulacji cenowych, niska koncentracja rynku, konkurencyjna struktura rynku, rynek hurtowy o wysokiej płynności Oferta: niskie ceny w stosunku do siły nabywczej i w odniesieniu do dochodów, największa liczba dostępnych ofert i usług Świadomość: wysoka ocena procesu zmiany sprzedawcy, dobra znajomość spółek/podmiotów sprzedających energię do odbiorców i ich ofert, wysoki odsetek zmian sprzedawcy Infrastruktura: wysoka efektywność energetyczna, najlepiej zrównoważony miks energetyczny, pozytywne prognozy marginesu mocy wytwórczych, niskie straty sieciowe

33 33 Niemcy, zgodnie z przyjętymi w badaniu kryteriami, są najbardziej zrównoważonym rynkiem ze wszystkich analizowanych państw. Swoją pozycję zawdzięczają przede wszystkim ugruntowanym mechanizmom rynkowym, wysokiej płynności rynku, dobrze rozwiniętej ofercie, a także wysokiemu poziomowi rozwoju infrastruktury. Potencjał rynku jest dodatkowo wzmacniany dzięki kilku silnym i aktywnie działającym na rynku spółkom obrotu. Udział podatków w cenie energii elektrycznej [%] 45% 40% 41 35% 30% 25% 20% 15% % 5% 0% POLSKA CZECHY SŁOWACJA WĘGRY NIEMCY W. BRYTANIA Udział podatków w cenie energii elektrycznej gospodarstwa domowe (DC) Udział podatków w cenie energii elektrycznej przemysł (IC) Opis: udział podatków (VAT i innych) w cenie energii dla gospodarstw domowych o rocznym zużyciu pomiędzy 2500 a 5000 kwh; udział podatków (niepodlegających zwrotowi) w cenie energii dla przedsiębiorstw i przemysłu o rocznym zużyciu pomiędzy 500 MWh a 2 GWh źródło: Opracowanie IPSOS na podstawie Eurostat : Data in Focus 22/ Electricity prices for second semester 2009 MODEL RYNKU Niemiecki rynek energii został zliberalizowany już w 1998 roku. Obecnie należy do najlepiej rozwiniętych rynków w Europie. O poziomie jego liberalizacji może świadczyć, że obok czterech największych podmiotów (RWE, EnBW, E.ON i Vattenfall Europe), dostarczających około połowy energii sprzedawanej na terenie kraju, funkcjonuje na nim także około 1 tys. mniejszych przedsiębiorstw. W efekcie jest to rynek o najniższym poziomie koncentracji, większościowe udziały w spółkach należą do akcjonariuszy prywatnych. W Niemczech funkcjonuje dobrze rozwinięty hurtowy rynek energii elektrycznej. Wolumen obrotów rocznych w kontraktach spot (day ahead/intraday) i terminowych na niemieckiej giełdzie EEX już od 5 lat przekracza 1000 TWh; ponadto energia obracana jest na rynku hurtowym również za pośrednictwem brokerów wolumen ok TWh rocznie, co łącznie odpowiada ok. dziesięciokrotności produkcji wzgl. zużycia energii elektrycznej w Niemczech (produkcja netto w Niemczech ok. 550 TWh rocznie, zużycie ok. 500 TWh). Wysoka płynność i przejrzystość rynku hurtowego pozwala na wyznaczanie indeksów cenowych, odzwierciedlających w sposób wiarygodny sytuację na rynku, które zarówno dla sprzedawców jak i odbiorców hurtowych mogą być podstawą do podejmowania decyzji biznesowych i inwestycyjnych.

34 34 Dostępność oferty Łączne ceny energii elektrycznej dla gospodarstw domowych w Niemczech są po uwzględnieniu siły nabywczej porównywalne z cenami na Słowacji lub w Polsce, mimo iż zawierają 41% podatków (udział podatków w cenie na Słowacji to 16%, w Polsce 22%). Równocześnie ceny energii elektrycznej w odniesieniu do dochodów gospodarstw domowych są zdecydowanie niższe niż w analizowanych krajach Europy Środkowej. Niemcy uzyskują także najwyższą ze wszystkich badanych krajów ocenę obsługi klienta i oferty usług dodatkowych. Liczba dostępnych dla klientów ofert, zielonych taryf, a także usług dodatkowych jest w Niemczech nieporównywalnie większa niż w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, a obsługa klienta jest oceniana nawet jako bardziej dostępna niż w Wielkiej Brytanii, która jest liderem w Barometrze. Niemieccy odbiorcy mają do dyspozycji między innymi bonusy i zniżki za zmianę sprzedawcy, doradztwo energetyczne, kalkulator oszczędności i zużycia energii, sprzedaż lub wypożyczanie urządzeń wspomagających oszczędzanie energii karty stałego klienta uprawniające do zniżek w sklepach, możliwość otrzymywania faktur drogą elektroniczną, serwis urządzeń elektrycznych. Znajomość sprzedawców energii na rynkach [%] 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% % 20% 10% % POLSKA CZECHY SŁOWACJA WĘGRY NIEMCY W. BRYTANIA Procent klientów, którzy określili swoją zgodność z twierdzeniem Mogę wymienić przynajmniej jednego sprzedawcę, na którego mógłbym zmienić na 7-10 na 10- stopniowej skali (TOP 3 BOX). źródło: ECMEConsortium - The Functioning of Retail Electricity Markets for Consumers In the European Union, Mystery Shopping Exercise Świadomość i zachowania klientów Rocznie ok. 5% gospodarstw domowych w Niemczech zmienia sprzedawcę, to mniej niż w Wielkiej Brytanii, ale wystarczająco dużo, aby świadczyć o otwartości rynku i poziomie wiedzy jego uczestników.

35 35 Różnorodność dostępnych ofert [%] POLSKA CZECHY SŁOWACJA WĘGRY NIEMCY W. BRYTANIA Taryfy szare* Taryfy zielone Taryfy zmienne Taryfy stałe Taryfy dwustrefowe Taryfy jednostrefowe Liczba analizowanych ofert: PL- 28; CZ 6; SK 6; HU 15; GE 100; UK * dotyczą sprzedawanej energii, w której udział energii odnawialnej jest mniejszy niż 50 %. źródło: ECME Consortium, The Functioning of Retail Electricity Markets for Consumers In the European Union, Infrastruktura Niemcy są największym producentem energii elektrycznej ze wszystkich analizowanych w niniejszym opracowaniu państw (produkują ponad 550 TWh rocznie). Posiadają też znaczny margines mocy dyspozycyjnej i dobrze rozwiniętą infrastrukturę połączeń transgranicznych. Dodatkowo rynek niemiecki charakteryzuje niski poziom strat sieciowych, których stosunek do produkcji energii elektrycznej nie przekracza 4,2% wobec na przykład 10% na Węgrzech. Niemcy posiadają również najlepszy wskaźnik zrównoważenia miksu energetycznego, w którym dużą rolę odgrywa energia jądrowa (23%) i źródła odnawialne (16,2%). Polityka energetyczna Niemiec przewiduje jednakże całkowite wyjście do 2022 roku z energetyki jądrowej, podtrzymując jednocześnie cel dalszego ograniczania emisji CO 2. Biorąc pod uwagę obecnie dostępne technologie, będzie to możliwe tylko pod warunkiem znacznego zwiększenia produkcji energii ze źródeł odnawialnych. Komentarz eksperta Niemiecki rynek energii: w poszukiwaniu równowagi pomiędzy liberalizacją i regulacją dr Jan Haizmann, przewodniczący rady nadzorczej niemieckiego oddziału EFET (European Federation of Energy Traders), Florian König, specjalista z niemieckiego oddziału EFET (European Federation of Energy Traders) Podstawowym celem niemieckiej polityki w zakresie rynku energii jest zapewnienie efektywnych ekonomicznie i przyjaznych środowisku źródeł energii na najbliższe lata. W rozumieniu rządu i regulatora oznacza to promowanie nowoczesnych technologii pozwalających na produkcję czystej energii i zapewnienie efektywnych możliwości jej przesyłu. W praktyce zmienia to strategię producentów energii działających na niemieckim rynku. Podstawowym obszarem ich działalności (core business) stanie się optymalizacja metod produkcji energii ze źródeł odnawialnych (OZE), a w ograniczonym zakresie także dalej: gazu ziemnego, węgla i uranu.

36 36 Podstawowym narzędziem służącym do realizacji tego celu jest nowelizacja prawa o odnawialnych źródłach energii (Erneuerbare Energien Gesetz), wchodząca w życie w 2012 roku. Stworzone w 2000 roku i aktualizowane kilkakrotnie prawo silnie wpłynęło na strategie niemieckich dostawców. Dynamiczny rozwój rynku, a także rosnące dysproporcje pomiędzy podażą a popytem wymusił jednak na ustawodawcy kolejną kompleksową modyfikację przepisów. Nowelizacja formułuje nowe wymogi dotyczące wykorzystania odnawialnych źródeł w procesie produkcji energii. Zgodnie z jej zapisami w najbliższych dekadach sukcesywnie powinno wzrastać wykorzystanie OZE w miksie energetycznym. W roku 2020 z odnawialnych źródeł energii powinno pochodzić 35%, w %, w 2040 już 65%, a w 2050 aż 80% energii sprzedawanej na rynku niemieckim. Wejście w życie nowych przepisów stwarza podstawy do integracji rynku źródeł odnawialnych, a także stwarza możliwości dalszego rozwoju oferty dla odbiorców końcowych. Szersze niż dotychczas wykorzystanie źródeł odnawialnych nie tylko doprowadzi do ograniczenia poziomu gazów cieplarnianych emitowanych do atmosfery przez producentów energii, ale ułatwi także krótkoterminowe zbilansowanie cen energii elektrycznej na giełdach, lepiej równoważąc w ten sposób podaż i popyt na rynku. Dobre dopasowanie nowej regulacji do specyfiki rynku i umożliwienie operatorom systemów przesyłowych udziału w przygotowaniu oferty (premium), pozwala na ich szersze zaangażowanie w proces obrotu energią. W dłuższej perspektywie może stać się to jednym z bodźców dla jeszcze szerszego otwarcia rynku energii na nowe podmioty sprzedające do odbiorców końcowych, a także dalszego zróżnicowania taryf i wdrożenia innych mechanizmów w efekcie obniżających koszty funkcjonowania całego systemu energetycznego. Nowelizacja prawa o OZE choć może oznaczać szereg korzyści to równocześnie wiąże się z silnym rozproszeniem instalacji produkujących energię, a więc także z koniecznością dalszych inwestycji w sieć przesyłową. W ciągu najbliższych lat ma ona zostać rozbudowana o kolejne 3,6 tys. km linii o napięciu 400 kv. Równolegle z wejściem nowych regulacji dotyczących odnawialnych źródeł energii, niemiecki rynek staje przed poważnym wyzwaniem związanym z decyzją rządu federalnego o zamknięciu do 2022 roku wszystkich ośmiu reaktorów jądrowych działających na terenie kraju. Zdania na temat wpływu tej decyzji na kształt rynku pozostają podzielone. Efektem tej decyzji będzie konieczność rozbudowy do 2020 roku mocy wytwórczych o co najmniej 17 GW. Niestety, przy obecnym poziomie cen energii decyzja o inwestycji w nową elektrownię jest zupełnie nieopłacalna (jako próg rentowności eksperci uznają sytuację, w której przynajmniej raz w skali miesiąca cena energii przekracza 80 euro/mwh). Co zrobić by to zmienić? Zdaniem części autorytetów bodźcem dla rozbudowy nowych mocy wytwórczych jest stworzenie z nich rezerwy bilansującej wykorzystywanej dla utrzymania stabilności systemu w momentach, kiedy inne źródła (np. elektrownie wiatrowe) pozostają mniej wydajne. Tego typu rozwiązania napotykają jednak na silny opór części rynku. Przeciwni im eksperci podkreślają, że stworzenie takiej rezerwy zaburza konkurencję rynkową, a w obliczu ogromnej przepustowości łączy międzynarodowych, a także wciąż niesłabnącego zainteresowania firm energetycznych rynkiem niemieckim, jest zupełnie niepotrzebne.