Szanowni Państwo, Pracownicy, Absolwenci i Studenci Wyższych Szkół Medycznych

Transkrypt

1 dr n. med. Donata Kurpas Redaktor Naczelny dr n. med. Andrzej Szpakow Z-ca Redaktora Naczelnego mgr Bożena Ratajczak-Olszewska Z-ca Redaktora Naczelnego Szanowni Państwo, Pracownicy, Absolwenci i Studenci Wyższych Szkół Medycznych W tym roku mija dziesięć lat od momentu powołania do działalności 1 maja 2003 r. Państwowej Medycznej Wyższej Szkoły Zawodowej w Opolu, jedynej wyższej uczelni zawodowej o profilu wyłącznie medycznym i jedynej uczelni medycznej na Opolszczyźnie. Znakomite osiągnięcia Szkoły w dziedzinie edukacji wyższej wyróżniają PMWSZ w Opolu zarówno w kształceniu studentów w jednych z najbardziej społecznie użytecznych zawodów, jak i w twórczych dokonaniach dydaktycznych, naukowych i organizacyjnych służących całemu środowisku akademickiemu województwa opolskiego. Jednym z osiągnięć podkreślających jubileusz Uczelni jest oczywiście nasz kwartalnik Puls Uczelni Higher School s Pulse, którego trzeci zeszyt przekazujemy Państwu wraz z rozpoczęciem nowego roku akademickiego 2013/2014. Przypominamy, że streszczenia prac opublikowanych na łamach Pulsu Uczelni są dostępne 'online' w międzynarodowej bazie danych The Central European Journal of Social Sciences and Humanities ( współtworzonej przez Polską Akademię Nauk. Dziękujemy za ten sukces Państwu naszym Autorom i Czytelnikom, Recenzentom, Członkom Rady Naukowej, Redaktorom i Zespołowi Redakcyjnemu! W ramach niniejszego zeszytu zapraszamy do zapoznania się z szerszą niż zwykle propozycją artykułów oryginalnych. Aktualny zeszyt otwierają prace opisujące: badanie regulacji rytmu serca u zdrowych ludzi przy pomocy stochastycznych metod testowych, dane epidemiologiczne występowania mikroraka brodawkowego tarczycy na podstawie przypadkowych rozpoznań w preparatach pooperacyjnych, wiedzę studentów Instytutu Pielęgniarstwa PMWSZ w Opolu dotyczącą zapobiegania próchnicy zębów u dzieci, analizę podstawowej wiedzy z zakresu fizjoterapii wśród studentów rozpoczynających studia na kierunku Fizjoterapia (praca przygotowana na podstawie wystąpienia, które uzyskało I miejsce podczas I Międzyuczelnianej Konferencji Studenckich Kół Naukowych w Opolu, 6 maja 2013r.) oraz stan wiedzy i podejmowane działania profilaktyczne studentów kierunków medycznych w dziedzinie szczepień ochronnych. Kolejne artykuły to opisy przypadków, w tym dotyczący współwystępowania osteoporozy i niewydolności nerek oraz potwierdzający efektywność zastosowania masażu w dolegliwościach bólowych głowy. Zeszyt zamykają artykuły poglądowe na temat toksyny botulinowej typu A oraz historii kiły. Gorąco zapraszamy Państwa do przesyłania wyników projektów badawczych realizowanych w ramach SKN Wyższych Szkół Medycznych oraz podczas przygotowywania prac dyplomowych! Dzięki Państwa Autorów zaangażowaniu mamy ogromne szanse na uzyskanie punktacji Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego za artykuły publikowane w naszym Kwartalniku w 2013 roku, co potwierdza także wysoka ocena Index Copernicus za rok 2012 (5.10 pkt)! Zapraszamy do dalszej współpracy! Naszą misją jest stworzenie platformy wymiany informacji, myśli i doświadczeń z zakresu pielęgniarstwa, położnictwa, fizjoterapii, kosmetologii i zdrowia publicznego!

2 KOMITET REDAKCYJNY / EDITORIAL STAFF RADA NAUKOWA / EDITORIAL BOARD CZŁONKOWIE ZAGRANICZNI / INTERNATIONAL EDITORIAL BOARD REDAKTORZY JĘZYKOWI / LANGUAGE EDITORS REDAKTOR STATYSTYCZNY / STATISTICAL EDITOR REDAKTORZY TEMATYCZNI / THEMATICALLY EDITORS Redaktor Naczelny / Editor-in-Chief: dr n. med. Donata Kurpas Z-ca Redaktora Naczelnego / Deputy Editor: Andrzej Szpakow, MD, PhD (Grodno, Belarus) Z-ca Redaktora Naczelnego / Deputy Editor: mgr Bożena Ratajczak-Olszewska Sekretarz Redakcji / Co-editor: mgr Ewa Gaida Członkowie / Members: mgr Natalia Ptak Dr hab. n. med. Jerzy Błaszczuk (Wrocław, Opole) Dr n. med. Wojciech Guzikowski (Opole) Dr n. o k.f. Tomasz Halski (Opole) Dr n. med. Andrzej Kucharski (Opole) Dr hab. n. med Roman Kurzbauer (Opole) Dr n. med. Zbigniew Kuzyszyn (Opole) Prof. Zbigniew Rudkowski (Wrocław) Dr n. med. Lucyna Sochocka (Opole) Dr n. med. Izabela Wróblewska (Opole) Dr Jose Manuel Lopez-Abuin (Galicia, Spain) Doc. Jean Bauwens (Brussel, Belgium) Prof. Dzmitry Chworik MD, PhD (Grodno, Belarus) Prof. Hans-Joachim Hannich MD, PhD (Greifswald, Germany) Assoc. Prof. Wolfgang Hannöver (Greifswald, Germany) Prof. Christos Lionis MD, PhD (Crete, Greece) Prof. Marc Nyssen, MD, PhD (Brussel, Belgium) Patricia Owens MD, PhD (Liverpool, Great Britain) Hogne Sandvik MD, PhD (Bergen, Norway) Prof. Aleksander Siwakow MD, PhD (Minsk, Belarus) Jaime Correia de Sousa MD, PhD (Matosinhos, Portugal) Loreta Strumylaite MD, PhD (Kaunas, Lithuania) Andrzej Szpakow MD, PhD (Grodno, Belarus) Assoc. Prof. Ulrich Wiesmann, MD, PhD (Greifswald, Germany) Joseph Church, Roanoke County, VA, USA Mgr Mirosława Grabowska Mgr Małgorzata Kochanowska Dr Dominik M. Marciniak (Wrocław) Pielęgniarstwo / Nursing - dr n. med. Lucyna Sochocka Położnictwo / Obstetrics - dr n. med. Wojciech Guzikowski Fizjoterapia / Physiotherapy - dr n. o k.f. Tomasz Halski Zdrowie Publiczne / Public Health - dr n. med. Zbigniew Kuzyszyn Kosmetologia / Cosmetology - dr n. med. Izabela Wróblewska Historia medycyny / History of Medicine - dr hab. n. med. Janusz Kubicki PULS UCZELNI Higher School's Pulse PULS UCZELNI Czasopismo naukowo-informacyjne dla pracowników i studentów wyższych szkół medycznych. Kwartalnik, Lipiec-wrzesień 2013, Vol. 7, No 3 ISSN Wydawca: Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu Źródła finansowania: działalność statutowa PMWSZ w Opolu REDAKCJA / EDITORIAL OFFICE ul. Katowicka 68, Opole tel , fax redakcja@wsm.opole.pl Nakład: 200 egz. Osoba kontaktowa Sekretarz Redakcji Ewa Gaida, Tel , gaidae@wsm.opole.pl Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania i opracowywania redakcyjnego nadesłanych tekstów. Numer zamknięto: Wszelkie prawa zastrzeżone. Żaden fragment tego wydania, ani w całości, ani w części, nie może być powielany lub zapisywany w formie odtwarzalnej bez uzyskania wcześniejszej pisemnej zgody Wydawcy. Wydawca nie odpowiada za treść zamieszczanych reklam i ogłoszeń. Cena 1 egzemplarza: 12 PLN (informacje na temat sprzedaży u Sekretarza Redakcji). Wydawca nie prowadzi subskrypcji. Czasopismo ukazuje się w wersji pierwotnej drukowanej oraz w wersji elektronicznej na stronie: Skład i druk: Drukarnia LITAR, Opole, ul. Popiełuszki 26, Autor zdjęć na okładkach s. 1-4: Wieńczysław Adamski.

3 WSTĘP 1 CZĘŚĆ NAUKOWA Aksana Kotava Badanie regulacji rytmu serca u zdrowych ludzi przy pomocy stochastycznych metod testowych 4 Zbysław W. Grajek, Grażyna Ejsmont Pietrow, Jolanta Jaworska Dane epidemiologiczne występowania mikroraka brodawkowego tarczycy na podstawie przypadkowych rozpoznań w preparatach pooperacyjnych 8 Anna Klimczyk, Joanna Tarkowska Wiedza studentów Instytutu Pielęgniarstwa Państwowej Medycznej Wyższej Szkoły Zawodowej w Opolu dotycząca zapobiegania próchnicy zębów u dzieci 12 Ewelina Woźniak, Piotr Federowicz, Szymon Wyszyński, Joanna Piotrkowicz, Tomasz Halski, Anna Brzęk Zawód Fizjoterapeuty Zawodem XXI wieku. ANALIZA PODSTAWOWEJ WIEDZY Z ZAKRESU FIZJOTERAPII WŚRÓD STUDENTÓW ROZPOCZYNAJĄCYCH STUDIA NA KIERUNKU FIZJOTERAPIA 17 Aneta Wojczyk Stan wiedzy i podejmowane działania profilaktyczne studentów kierunków medycznych w dziedzinie szczepień ochronnych 22 Izabela Wróblewska, Andrzej Steciwko, Jerzy Błaszczuk Osteoporoza a niewydolność nerek 26 Iwona Wilk Zastosowanie masażu w dolegliwościach bólowych głowy 31 Karolina Chilicka-Jasionowska, Izabela Wróblewska Toksyna botulinowa typu A zastosowanie w medycynie estetycznej 34 Janusz Kubicki Historia kiły 37 CZĘŚĆ INFORMACYJNA I Zjazd Absolwentów PMWSZ w Opolu 42

4 Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu Prace oryginalne - Original papers Copyright by PHMPS in Opole ISSN BADANIE REGULACJI RYTMU SERCA U ZDROWYCH LUDZI PRZY POMOCY STOCHASTYCZNYCH METOD TESTOWYCH The examination of the heart rate regulation in healthy people with the stochastic tests methods AKSANA KOTAVA A-F The Yanka Кupala State University of Grodno, Grodno, Belarus A- przygotowanie projektu badania (study design), B- zbieranie danych (data collection), C- analiza statystyczna (statistical analysis), D- interpretacja danych (data interpretation), E- przygotowanie maszynopisu (manuscript preparation), F- opracowanie piśmiennictwa (literature search), G- pozyskanie funduszy (funds collection) Streszczenie Wstęp: Problem relacji pomiędzy złożonością regulacji układu sercowo-naczyniowego i wpływem na niego sygnału testowego od standardowego obciążenia fizycznego nie jest całkowicie rozwiązany. Można spróbować rozwiązać ten problem za pomocą stochastycznych (przypadkowych) metod testowych, a nie tradycyjnego (deterministycznego) obciążenia fizycznego. Cel pracy: Porównać reakcję układu sercowo-naczyniowego zdrowego człowieka przy obciążeniu fizycznym (deterministycznym i stochastycznym). Materiał i metody: W badaniach przy użyciu ergometru rowerowego wykorzystano dwa rodzaje obciążenia fizycznego: tradycyjne (test ze stopniowym wzrostem mocy 50, 100 i 150 W przy czasie trwania każdego etapu 3 minuty) i stochastyczne (przy mocy w przedziale od 40 do 160 W i przy czasie trwania każdego etapu około 30 sekund). Wyniki: średnie obciążenie wymagane do osiągnięcia submaksymalnego tętna było odpowiednio 509 W dla testów tradycyjnych i 445 W dla stochastycznych metod testowych. Osiągnięcie submaksymalnego tętna przy metodzie tradycyjnej odbyło się na siódmej minucie, a przy obciążeniu stochastycznym - znacznie wcześniej (na 5 minucie). Uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić, że granica wydajności układu sercowo-naczyniowego przy wykorzystaniu metod stochastycznych obciążenia fizycznego jest osiągalna szybciej niż przy wykorzystaniu tradycyjnego (deterministycznego) obciążenia fizycznego. Wnioski: Stochastyczne (przypadkowe) obciążenie fizyczne może być przydatne dla diagnostyki efektu treningowego w fazie przygotowań sportowców. Zastosowanie stochastycznych metod może być skuteczne w diagnostyce chorób układu krążenia i rehabilitacji pacjentów z chorobami sercowo-naczyniowymi. Ze względu na nieprzewidywalność i adekwatność odpowiedzi częstotliwościowej układu sercowo-naczyniowego, stochastyczne obciążenia pozwalają ok. 1,5 razy szybciej diagnozować rezerwy fizjologiczne organizmu. Słowa kluczowe: deterministyczne i stochastyczne obciążenia, tętno, sportowcy. Summary Background: The determination of relations between the complexity of the cardiovascular system regulation and the complexity of the test signal is not a fully solved problem. The elimination of this uncertainty can be done using stochastic test signals and power value which changes are random. Aim of research: To compare the reaction of cardio - vascular system during the deterministic and random loads. Material and methods: In the research,h two types of physical loads were used: the traditional bicycle ergometer test with stepwise increasing load and 3 minutes steps duration and test with a stochastic pseudonormal load values distribution and 30 seconds steps duration. Results: It is established that the average load required to achieve a submaximal heart rate was 509 W for the traditional and 445 W for the stochastic test, respectively. The time of obtained submaximal heart rate during stepwise-increasing load was 7 min., whereas during the stochastic load significantly less - 5min. The results show that the limit of efficiency of the cardiovascular system during stochastic load test is achieved faster than during deterministic load test. Conclusions: Stress tests using random loads can be useful for the athletes training. Supposedly, the use of stochastic loads must be effective during rehabilitation of patients with cardiovascular diseases, for instance the increasing of the physical load time in each stage can be used in order to reach steady state. Also, the proposed study confirms the perspectives of non-linear and stochastic methods in the diagnosis of the cardiovascular system diseases. Keywords: deterministic and stochastic loads, heart rate, sportsmen. : 4-7

5 Aksana Kotava - Badanie regulacji rytmu serca u zdrowych ludzi przy pomocy stochastycznych metod testowych 5 Background The determinations of physical performance occupies an important place, both in sports and in assessing the status of people of different age and sex witch are engaged in physical culture. The diagnostic systems for different body elements are the basic problem of modern sports medicine which methods are improving consistently. Obviously, the objective assessment of physical health is important for achieving high results in the modern sports. At the present time the determination the professional competence, readiness for sporting activities and other forms of physical activity, as well as the improved performance using dosage loads methods lead out of the organism to normal functioning. The equipment for dosage loads methods includes bicycle ergometer, treadmill, step ergometer, hand ergometer [1-4]. The most popular are the uniform, step and stepincreasing workloads which can be specified as deterministic [1, 5]. However, there is inadequacy of relation determination between the complexity of regulation of the cardiovascular system and the complexity of the test signal. The possible method of this uncertainty elimination is stochastic test signals which random changing power value used in test [6-8]. Usually, the stochastity is defined as follows: 1) the disturbance must correspond the level of complexity of the object, harming, do not display the object in the zone of significant non-linearity; 2) the time and frequency characteristics of the test signal must be consistent with the amplitude-frequency properties of the system under study. The randomness corresponds to the conditions of everyday life more than determinism. Ideally, the load test for cardiovascular system is signal of white noise with estimated weight function of the objects [9-11], but in clinical practice is not applicable because of the technical capabilities of ergometers. Thus, for research and practical diagnostic purposes is interesting to compare the reaction of the cardiovascular system during deterministic and random loads and this comparison was the subject of the presented research. Material and methods In the present study two types of load stress: the traditional test with stepwise increasing load (50,100,150 W) and 3 minutes stage duration and test with a stochastic pseudonormal distribution in the range W and 30 seconds stage duration (Fig. 1.) were used. Both samples were comparable in terms of work done, 54 kj, the average power of 100 W and the duration of the study 9 minutes. The study participated 55 students involved in sports (playing sports), including 27 males and 28 females (mean age 20.3 years) who were asked to perform two types of loads with a break to rest between test hours. In reality, the load was carried out to obtain the submaximal heart rate. Submaximal heart rate corresponds to the following (200-age of the subject). The heart state of the subjects using electrocardiogram (ECG) recording with heart rate (HR) every 10 seconds was monitored. Also the blood pressure (BP) every 3 minutes as measured during physical load. The programmable cycle ergometer M32-B1 in investigation was used. The protocols of the changes of power load are presented in Figure 1. Figure 1. Stepwise increasing and stochastic load power change protocols (W)

6 6 Aksana Kotava - Badanie regulacji rytmu serca u zdrowych ludzi przy pomocy stochastycznych metod testowych Analysis of the results using the statistical component of the program Microsoft Excel was performed. The difference was considered as statistically reliable, when p was 0.05 (95 CI). Results The Figure 2 shows the average statistical reaction of athletes to step-increasing and random workloads. The heart rate during test increased exponentially for both men and women. There average values are presented by solid lines and error of the mean by dotted lines. From these data it is possible to see that both men and women reached submaximal heart rate during determined and random load. However, the significant difference between two load types was found. The average power load required to achieve a submaximal heart rate was 509 W for the step-increasing and 445 W for the stochastic test, respectively. Also, submaximal heart rate achieving time of during stepwise-increasing load was 7 min., whereas this time was significantly less during stochastic load 5 minute 3 second (p <0.05). women men Figure 2. Heart rate dependence on the test time Discussion The obtained results allow conclude that the load limit of efficiency of the cardiovascular system is achieved faster using stochastic load test than deterministic. This may depend on several reasons. At first, the random loads are adequate frequency properties for the system of regulation of cardiac rhythm, which in this turn is composed from many complex hierarchical systems, combined from the autonomous and central mechanisms of regulation. When a stochastic load was used in investigation more active were mechanisms of vagal and sympathetic regulation. Secondly, the element of chance and inadvertently additionally activates the central nervous system. At the same time as a reaction to physical load is the need to activation centralization of the attention the central nervous system. Third, the different levels of power swings were in use and the information utility during the stochastic test is 62% higher than during deterministic test [10]. Comparing algorithms for the implementation of deterministic and stochastic loads, it can be assumed that the increased information load requires more intensive work of all control loops. The difference between them shows the reserves of the blood circulation regulation. In our case it is discussing about the regulation of heart rate and coronary circulation. Conclusions The random sequence of load power due to the unpredictability and adequacy frequency response of the organism makes it possible to roughly 1.5 times faster and more accurately establish the physiological reserves of the organism. Concluding, let s consider the outlook of this investigation. The physical load test using random loads can be useful for the athletes training. Supposedly, the use of stochastic loads must be effective during rehabilitation of patients with cardiovascular diseases, for instance the increasing of the physical load time in

7 Aksana Kotava - Badanie regulacji rytmu serca u zdrowych ludzi przy pomocy stochastycznych metod testowych 7 each stage can be used in order to reach steady state. Also, the proposed study confirms the perspectives of non-linear and stochastic methods in the diagnosis of the cardiovascular system diseases. References 1. Aronov DM. Functional tests with physical activity guide for cardiology. Moscow; Aulik KV. Determination of physical performance in the clinic and sports. 2nd edition. Moscow: Medicine; Balady GJ, Weiner DA. Exercise testing for sports and the exercise prescription. Cardiol Clin 1987; 5(2): Vorobev AP, Kalach VN, Melnikov OB, et al. Functional load electrocardiography. Minsk; Sidorenko GI. Instrumental Methods in Cardiology (Guidelines). Minsk; Kuzin LT. Mathematical Foundations of cybernetics. Moscow: Energy; Parin VV, Baevskii RM. Introduction to medical cybernetics. Moscow: Medicine; Tidt N. Using the optimal sequence of test signals for linear and nonlinear models to identify the parameters of the cardiovascular regulation. Theory and practice of automation electrocardiological and clinical studies. Kaunas; Sidorenko GI, Shirokov AM, Vopnyarsky VI, et al. The amplitudefrequency characteristics of the major control systems of the heart by man. Reports of the Byelorussian Academy of Sciences: 1982; 26: Sidorenko GI, Frolov AV, Kotova OV. Justification of stochastic load tests in electrocardiographic diagnosis. Non-invasive monitoring of the cardiovascular system in clinical practice. Moscow; 2001: Sidorenko GI, Frolov AV, Kotova OV, et al. The new functional load (stochastic) trial and its potential use. Cardiology; 2004; 44: Correspondence address: Aksana Kotava The Yanka Кupala State University of Grodno, Ozeshko 22 str., Grodno, Belarus, Tel kottova@mail.ru Received: Reviewed: Accepted:

8 Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu Prace oryginalne - Original papers Copyright by PHMPS in Opole ISSN DANE EPIDEMIOLOGICZNE WYSTĘPOWANIA MIKRORAKA BRODAWKOWEGO TARCZYCY NA PODSTAWIE PRZYPADKOWYCH ROZPOZNAŃ W PREPARATACH POOPERACYJNYCH Epidemiological data of thyroid papillary microcarcinoma on the basis of incidental diagnosis in postoperative specimens 1,2 A,B,C,D,E,F ZBYSŁAW W. GRAJEK GRAŻYNA EJSMONT-PIETROW 3 A,B JOLANTA JAWORSKA 4 A,B 1 Oddział Chirurgii Ogólnej Samodzielnego Publicznego Szpitala Wojewódzkiego w Suwałkach 2 Instytut Ochrony Zdrowia Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Suwałkach 3 Gabinet Histologii i Cytologii w Suwałkach 4 Poradnia Endokrynologiczna w Suwałkach A- przygotowanie projektu badania (study design), B- zbieranie danych (data collection), C- analiza statystyczna (statistical analysis), D- interpretacja danych (data interpretation), E- przygotowanie maszynopisu (manuscript preparation), F- opracowanie piśmiennictwa (literature search), G- pozyskanie funduszy (funds collection) Streszczenie Wstęp: Pojęciem incydentaloma tarczycy określamy wszystkie przypadkowo zdiagnozowane guzki tarczycy. Na etapie diagnostycznym jest to problem endokrynologa i współpracującego z nim histopatologa cytologa. Raki tarczycy o średnicy 10 mm powinny zostać rozpoznane przedoperacyjnie. Innym problemem jest przypadkowo zdiagnozowane ognisko raka tarczycy w preparacie pooperacyjnym u chorych, którzy byli operowani z powodu zmian łagodnych. Leczenie uzupełniające jest uzależnione, między innymi od wielkości zmiany złośliwej. W tej grupie raki brodawkowate 10 mm, określane jako mikroraki wymagają innego podejścia terapeutycznego niż incydentaloma o większym wymiarze. Postępowanie zależy także od zakresu pierwotnie wykonanego zabiegu. Celem badania była ocena występowania przypadkowo rozpoznanego mikroraka tarczycy u chorych po tyroidektomii. Materiał i metody: Badaniem o charakterze retrospektywnym objęto 726 pacjentów operowanych w Oddziale Chirurgii Ogólnej Szpitala Wojewódzkiego w Suwałkach w latach Operowano tylko chorych bez przedoperacyjnego rozpoznania raka tarczycy. Wyniki: W preparatach pooperacyjnych, u 1,79 % (13) chorych stwierdzono mikroraka brodawkowego. Wszystkie miały wymiar 3 mm. Tę diagnozę postawiono zarówno chorym, którzy mieli wykonaną tyroidektomię totalną (11), totalną lobektomię jednostronną (1), jak i obustronną lobektomię subtotalną (1). Skierowano ich do ośrodków onkologicznych zajmujących się leczeniem nowotworów tarczycy, w których dokonano pooperacyjnej oceny obecności niezdiagnozowanych ognisk nowotworowych. Znaleźli się oni także pod opieką miejscowej poradni endokrynologicznej. Ani jednego z tych chorych nie zakwalifikowano do leczenia uzupełniającego. Wnioski: Rozpoznanie w preparacie pooperacyjnym tylko incydentalomy o średnicy 3 mm świadczy o prawidłowej, przedoperacyjnej diagnostyce ultrasonograficznej i cytologicznej. Występowanie mikroraka brodawkowatego w 1,79 % badanej populacji chorych po tyreoidektomii, rozpoznawanego w preparatach pooperacyjnych jest mniejsze niż dane przytaczane w literaturze przedmiotu. Ustalenie przyczyny wymaga dalszych badań. Jest to istotne z punktu widzenia epidemiologicznego w rejonie oddziaływania skutków awarii elektrowni atomowej w Czernobylu. W celu uzyskania wiarygodnych danych należy podjąć współpracę z ośrodkami naukowymi sąsiadujących krajów. Słowa kluczowe: tarczyca, rak brodawkowaty, mikrorak, przypadkowiak, epidemiologia. : 8-11

9 Zbysław W. Grajek, Grażyna Ejsmont Pietrow, Jolanta Jaworska - Dane epidemiologiczne występowania mikroraka brodawkowego tarczycy na podstawie przypadkowych rozpoznań w preparatach pooperacyjnych 9 Summary Background: The term thyroid incidentaloma refers to all incidentally diagnosed thyroid nodules. At the diagnostic stage it is a problem of an endocrinologist and a cooperating histopathologist- cytologist. Thyroid cancers of a diameter 10 mm should be diagnosed preoperatively. Another problem is an accidental diagnosis of a thyroid tumor foci in postoperative specimens in patients who were operated for benign lesions. Complimentary treatment depends, among other things, on the size of the malign change. In this group, papillary cancer of a diameter 10 mm is defined as microcarcinoma. The purpose of the research was to assess the incidence of thyroid microcarcinoma diagnosed accidentally in patients after thyroidectomy. Material and methods: The retrospective analysis included 726 patients who underwent thyroid operations in the Department of General Surgery at the Independent Public Provincial Hospital in Suwałki in the period of Only patients with no preoperative diagnosis of thyroid cancer were operated on. Results: In 1.79 % (13) of postoperative specimens of the patients, papillary microcarcinoma was diagnosed. The size of all of them was 3 mm. This diagnosis was made for patients after a total thyroidectomy (11), unilateral total lobectomy (1) and bilateral subtotal lobectomy (1). These patients were referred to oncology centers specializing in thyroid tumor treatment where they were examined for the presence of undiagnosed tumor foci. They are also treated at a local endocrinology outpatient clinic. None of the patients were qualified for a complimentary treatment. Conclusions: A diagnosis of only incidentaloma of a diameter 3 mm in the postoperative specimen indicates a correct preoperative ultrasound and cytological diagnostics. The incidence of papillary microcarcinoma in 1.79 % in the analyzed population of patients after thyroidectomy found in postoperative specimens is lower than indicated by the literature data. The determination of the underlying cause of this situation requires further research. This is important from the point of view of the epidemiological impact, in the nuclear power plant disaster in Chernobyl. In order to obtain reliable data cooperation with scientific centers of neighboring countries could be taken. Keywords: thyroid, papillary carcinoma, microcarcinoma, incidentaloma, epidemiology. Wstęp Guzki tarczycy stanowią powszechną patologię tego gruczołu. Stwierdza się je w 4-15 % populacji [1]. W materiale autopsyjnym stwierdza się % nierozpoznanych przyżyciowo guzków tarczycy [2]. Diagnostyką zajmuje się endokrynolog i współpracujący z nim histopatolog cytolog. Ważnym zagadnieniem jest wskazanie wśród zmian guzowatych te o charakterze złośliwym lub potencjalnie złośliwe. Dziesięć procent wszystkich guzków tarczycy stanowią zmiany złośliwe. W tej grupie mamy raki dobrze zróżnicowane; 70 % nowotworów złośliwych stanowi rak brodawkowy a 15% pęcherzykowy [3]. Rokowania co do wyleczenia w tym typie nowotworów są pomyślne. Złe rokowanie daje rozpoznanie raków niezróżnicowanych: 5 % to rak rdzeniasty a 10 % anaplastyczny [4]. Prawidłowa diagnostyka decyduje o podjęciu właściwych decyzji terapeutycznych. Obejmuje badanie kliniczne oraz wiele badań dodatkowych. Istotne znaczenie mają badania stężenia w surowicy hormonów tarczycy i podwzgórza, a w przypadku podejrzenia raka rdzeniastego stężenie kalcytoniny. Ważną rolę odgrywają badania obrazowe i cytologiczne. Badanie ultrasonograficzne z opcją dopplerowską pozwala na wskazanie zmian podejrzanych o proces nowotworowy. Guzki o zatartych granicach oraz ze wzmożonym przepływem krwi mogą wskazywać na zmianę o charakterze złośliwym. Coraz większe znaczenie przypisuje się elastografii. Guzki elastyczne stanowią mniejsze prawdopodobieństwo złośliwości niż zmiany twarde. Takiej oceny dokonuje się w trakcie badania ultrasonograficznego [5]. Pod kontrolą ultrasonografu wykonuje się biopsję cienkoigłową. Metoda ma jednak pewne ograniczenia. W przypadku guzków 10mm może w % być niediagnostyczna. Odsetek ten wzrasta do ponad 30 % w przypadku zmian 10 mm [6]. Badanie to pozwala jedynie na ocenę cytologiczną bez możliwości oszacowania rozległości i inwazyjności procesu nowotworowego. Oprócz jednoznacznych obrazów mikroskopowych o charakterze złośliwym jest grupa zmian, w których nie uzyskujemy jednoznacznej odpowiedzi. Są to guzki potencjalnie złośliwe, zbudowane z komórek pęcherzykowych lub Hürthla. W tym przypadku ostateczne rozpoznanie jest możliwe dopiero po zbadaniu preparatu pooperacyjnego. Ocenia się naciekanie torebki guzka i inwazję naczyń krwionośnych. Postępowanie z rozpoznanymi przedoperacyjnie nowotworami tarczycy, z wyjątkiem raka brodawkowego, jest jednoznacznie ustalone [7]. Ten typ nowotworu, zwłaszcza małych rozmiarów, wywołuje dyskusję co do niezbędnego zakresu wycięcia gruczołu tarczowego [8]. Inny problem stanowią guzki małych rozmiarów. Czułość diagnostyki przedoperacyjnej znacznie spada w zmianach 10 mm co powoduje, że w wielu przypadkach rozpoznanie raka tarczycy dokonuje się dopiero na podstawie badania preparatu pooperacyjnego. Z drugiej strony raki brodawkowe 10 mm wymagają mniej radykalnego postępowania chirurgicznego i zachowawczego. Rozpoznanie procesu złośliwego w takich warunkach niesie ze sobą konieczność odmiennego postępowania niż z nowotworami rozpoznanymi przedoperacyjnie. Pojęciem przypadkowiak (incydentaloma) tarczycy określamy każdy niemacalny guzek gruczołu tarczowego wykryty badaniem USG lub w badaniu cytologicznym [9]. Wstępne rozpoznanie ultrasonograficzne wymaga przeprowadzenia całego procesu diagnostycznego. Wśród przypadkowych zmian szczególne znaczenie ma rak brodawkowy (Papillary Thyroid Carcinoma - IPTC) rozpoznany dopiero w preparacie pooperacyjnym. Raki tarczycy o średnicy 10 mm [10] powinny zostać rozpoznane przedoperacyjnie. Ustalenie rozpoznania na podstawie badania mikroskopowego preparatów decyduje o konieczności radykalizacji leczenia [11]. Leczenie uzupełniające jest uzależnione od wielkości zmiany złośliwej i od zakresu pierwotnie wykonanego zabiegu.

10 10 Zbysław W. Grajek, Grażyna Ejsmont Pietrow, Jolanta Jaworska - Dane epidemiologiczne występowania mikroraka brodawkowego tarczycy na podstawie przypadkowych rozpoznań w preparatach pooperacyjnych W grupie przypadkowiaków pod postacią raka brodawkowatego wydziela się chorych ze zmianą 10 mm, określaną jako mikrorak (thyroid papillary microcarcinoma - mptc). Postawienie tej granicy jest dyskusyjne, zwłaszcza wraz ze wzrostem czułości aparatów ultrasonograficznych [12]. To wyróżnienie ma duże znaczenie praktyczne. W większości przypadków mikrorak brodawkowy tarczycy jest rozpoznawany dopiero w preparacie pooperacyjnym (incidental papillary thyroid carcinoma IPTC). Rozpoznanie małej zmiany wiąże się z koniecznością weryfikacji postępowania pooperacyjnego przyjętego dla przypadkowiaków o większych rozmiarach. Cel pracy Celem badania była ocena występowania przypadkowo zdiagnozowanego mikroraka tarczycy (mptc), rozpoznanego u chorych po tyreoidektomii wykonanej w Oddziale Chirurgii Ogólnej Szpitala Wojewódzkiego w Suwałkach. Materiał i metody Chorzy przed zakwalifikowaniem do operacji byli diagnozowani przez endokrynologa. Wszyscy mieli wykonane badanie ultrasonograficzne z biopsją cienkoigłową i ocenę cytologiczną bioptatu. W naszym ośrodku operowano tylko chorych bez przedoperacyjnego rozpoznania raka tarczycy. Chorzy z takim rozpoznaniem byli kierowani do ośrodków referencyjnych. W latach wykonano 726 tyeroidektomii. Badanie miało charakter retrospektywny. Wyniki Wśród operowanych było 12,86 % (89) osób, u których rozpoznano guzka potencjalnie złośliwego (guzek pęcherzykowy, guzek Hürtla). W tej grupie chorych pooperacyjna weryfikacja mikroskopowa pozwoliła w 2,28 % (2) przypadków potwierdzić obecność procesu złośliwego. Chorzy ci zostali skierowani do leczenia w ośrodku onkologicznym. W preparatach pooperacyjnych u 0,9 % (6) chorych stwierdzono nierozpoznany przedoperacyjnie gruczolak pęcherzykowy. Ta grupa chorych nie wymagała dalszego leczenia. U 1,79 % (13) stwierdzono mikroraka brodawkowego. Tę diagnozę postawiono zarówno chorym, którzy mieli wykonaną tyreoidektomię totalną (11), totalną lobektomię jednostronną (1), jak i obustronną lobektomię subtotalną (1). Wszystkie mikroraki miały rozmiar 3 mm. Chorych z tym rozpoznaniem skierowano do ośrodków onkologicznych zajmujących się leczeniem nowotworów tarczycy, gdzie dokonano pooperacyjnej oceny w kierunku obecności niezdiagnozowanych ognisk nowotworowych. Znaleźli się oni także pod opieką miejscowej poradni endokrynologicznej. Żadnego z tych chorych nie zakwalifikowano do radykalizacji chirurgicznej. Dyskusja Badana grupa chorych operowanych z powodu chorób tarczycy miała jednolity charakter. Wyłączono z niej osoby z przedoperacyjnym rozpoznaniem raka. Można więc przyjąć, że uzyskane wyniki odpowiadają częstości występowania mikroraka brodawkowego w populacji osób z guzkami tarczycy. Metaanalizy dotyczące mptc wskazują na duży odsetek nierozpoznanych zmian sięgających 70 % całej populacji [13]. Z oczywistych względów brak badań pozwalających ocenić, u jakiej części chorych mikrorak powiększy się do większych rozmiarów, a w jakiej części pozostanie postacią utajoną. Wątpliwości co do postępowania z mikrorakiem brodawkowym tarczycy mnożą się, jeśli mamy do czynienia z nim pod postacią przypadkowiaka [14]. Częstość występowania IPTC jest różnie oceniana. W rejonach endemicznych dla występowania wola guzowatego może wynosić nawet 12 % [15]. Takim regionem jest Suwalszczyzna. Ważne dane dotyczą obecności przerzutów w węzłach chłonnych. Niektórzy badacze wskazują na obecność niemych kliniczne przerzutów do węzłów chłonnych w 37 % przypadków mikroraka brodawkowego tarczycy [16]. Zróżnicowane dane przekładają się na zalecenia dotyczące rozległości operacji. Od bardziej radykalnych zaleceń całkowitego wycięcia tarczycy z wycięciem bocznego i środkowego przedziału węzłów chłonnych [17] do postępowania bardziej oszczędnego [18]. Kolejny problem ma naturę epidemiologiczną. W literaturze brak jest danych co do prawdopodobieństwa rozwoju procesu nowotworowego w mikrorakach brodawkowych tarczycy. Ponieważ jest ustalony sposób postępowania z rakiem brodawkowym, wydaje się być zasadne poszukiwanie metod diagnostycznych umożliwiających rozpoznanie na etapie mikroraka [19]. Ma to szczególne znaczenie na terenach o potencjalnie zwiększonej zachorowalności na raka tarczycy [20]. Suwalszczyzna jest jednym z regionów Polski, które były narażone na działanie opadów radioaktywnych powstałych w wyniku awarii elektrowni atomowej w Czeronobylu. Polskie dane są rozproszone w różnych ośrodkach badających ten problem. Należy podjąć próbę zebrania wszystkich informacji epidemiologicznych i podjąć współpracę naukową z krajami sąsiednimi, których także dotyczy problem skażenia promieniotwórczego [21]. Wnioski Rozpoznanie w preparacie pooperacyjnym incydentaloma tylko o średnicy 3 mm świadczy o prawidłowej, przedoperacyjnej diagnostyce ultrasonograficznej i cytologicznej. Występowanie mikroraka brodawkowatego w badanej populacji chorych po tyreoidektomii wykonanej w naszym ośrodku, rozpoznawanego w preparatach pooperacyjnych jest mniejsze w porównaniu z danymi dotyczącymi dużych populacji. Ustalenie przyczyny takiego stanu rzeczy wymaga przeprowadzenia dalszych analiz. Z punktu widzenia epidemiologicznego w rejonie oddziaływania

11 Zbysław W. Grajek, Grażyna Ejsmont Pietrow, Jolanta Jaworska - Dane epidemiologiczne występowania mikroraka brodawkowego tarczycy na podstawie przypadkowych rozpoznań w preparatach pooperacyjnych 11 skutków awarii elektrowni atomowej w Czernobylu występowanie mikroraka brodawkowego tarczycy może mieć kluczową rolę w konieczności ustalenia programów badań przesiewowych. W celu uzyskania wiarygodnych danych należy podjąć współpracę z ośrodkami naukowymi sąsiadujących krajów. Piśmiennictwo 1. Pinchera A. Thyroid Incidentalomas. Horm Res 2007; 68: Tan GH, Gharib H. Thyroid Incidentalomas: Management Approaches to Nonpalpable Nodules Discovered Incidentally on Thyroid Imaging. An Intern Med 1997;126 (3) 3: Silver JS, Parangi S. Postępowanie z przypadkowo rozpoznanymi guzkami gruczołu tarczowego, Chir Dypl 2006; 1: Zonenberg A Zarzycki W, Leoniak M. Wpływ awarii w Czarnobylu na występowanie nowotworów tarczycy stan po 20 latach. Endokrynol Pol 2006; 3 (57): Bojunga J, Herrmann E, Meyer G, Weber S, Zeuzem S, Friedrich- Rust M. Real-time elastography for the differentiation of benign and malignant thyroid nodules: a meta-analysis. Thyroid 2010; 20: Jin J, McHenry C. Thyroid incidentaloma, Best Pract Res Clin Endocrin Metab 2012; 26 (1): Silver JS, Parangi S. Postępowanie z przypadkowo rozpoznanymi guzkami gruczołu tarczowego, Chir Dypl 2006; 1: Kuzdak K, Białas M. Postępy w chirurgii endokrynologicznej. Post Nauk Med 2012; 1: Ghervan C, Silaghi A, Nemeş C. Parathyroid incidentaloma detected during thyroid sonography prevalence and significance beyond images Med Ultrason 2012; 14 (3): Sakorafas GH, Giotakis J, Stafyla V. Papillary thyroid microcarcinoma: A surgical perspective. Cancer Treat Rev 2005; 31 (6): Łopatyński T. Wskazania do chirurgicznego leczenia schorzeń gruczołu tarczowego Terapia 2006;183: Yeung MJ, Serpell JW. Management of the Solitary Thyroid Nodule. Oncologist 2008;13: Roti E, degli Uberti CE, Bondanelli M, Braverman LE. Thyroid papillary microcarcinoma: a descriptive and metaanalysis study. Eur J Endocrinol 2008;159 (6): Ertorer ME, Tutuncu NB, Ozyilkan O. Incidental papillary microcarcinoma of the thyroid. Asian Pac J Cancer Prev 2007; 8 (4): Vasileiadis I, Karatzas T, Vasileiadis D, Kapetanakis S, Charitoudis G, Karakostas E, Kouraklis G. Clinical and pathological characteristics of incidental and nonincidental papillary thyroid microcarcinoma in 339 patients. Head Neck 2013; 18. [cyt ]. Dostępny na: doi/ /hed.23333/full 16. So YK, Son YI, Hong SD, Seo MY, Baek CH, Jeong HS, Chung MK.. Subclinical lymph node metastasis in papillary thyroid microcarcinoma: a study of 551 resections Surgery 2010;148 (3): Shi L, Chen J, Wang S, Xiong Y, Huang T. Treatment for papillary thyroid microcarcinoma. Wspolcz Onkol 2013;17 (1): Wang SF, Zhao WH, Wang WB, Teng XD, Teng LS, Ma ZM. Clinical features and prognosis of patients with benign thyroid disease accompanied by an incidental papillary carcinoma. Asian Pacific J Cancer Prev 2013;14 (2): Grajek ZW, Kleszczewska E, Dadan J, Kotava A, Klimovich J, Transregional project Thyroid Cancer Morbidity Monitoring Center in Belorussian, Lithuanian, Russian (Kaliningrad Region), Ukrainian and Polish border regions 7th International Forum Science & Technology Days Poland-East,Suwałki April 17-19, [cyt ]. Dostępny na: mwci.eu/files/documents/dnt2013/prezentacje/ 20. Kotava A, Sasnouskaya A. Incidence malignant tumor Belarus Chernobyl atomic power station. Prog Heath Sci 2011; 1: Kotava A, Sasnouskaya A. Creation and development of the State Registry of persons exposed to radiation as a result of the Chernobyl accident and other radiological emergencies in the Republic of Belarus. Prog Health Sci 2012; 2: Adres do korespondencji: Zbysław W. Grajek ul. Falka Suwałki Tel zwgrajek@su.onet.pl Praca wpłynęła do redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowana do druku: r.

12 Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu Prace oryginalne - Original papers Copyright by PHMPS in Opole ISSN WIEDZA STUDENTÓW INSTYTUTU PIELĘGNIARSTWA PAŃSTWOWEJ MEDYCZNEJ WYŻSZEJ SZKOŁY ZAWODOWEJ W OPOLU DOTYCZĄCA ZAPOBIEGANIA PRÓCHNICY ZĘBÓW U DZIECI The knowledge of the nursing students of Public Higher Medical Professional School in Opole towards the prevention of dental caries in children ANNA KLIMCZYK A-F JOANNA TARKOWSKA A-F Instytut Pielęgniarstwa, Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu A- przygotowanie projektu badania (study design), B- zbieranie danych (data collection), C- analiza statystyczna (statistical analysis), D- interpretacja danych (data interpretation), E- przygotowanie maszynopisu (manuscript preparation), F- opracowanie piśmiennictwa (literature search), G- pozyskanie funduszy (funds collection) Streszczenie Wstęp: Próchnica zębów jest chorobą społeczną o szerokim zasięgu. Chorują na nią zarówno dzieci, jak i osoby dorosłe. Wysoka zapadalność na próchnicę jest efektem niewłaściwej higieny i braku podejmowania leczenia stomatologicznego u małych dzieci. W związku z tym bardzo ważna okazuje się wiedza studentów pielęgniarstwa na temat zapobiegania próchnicy zębów, zwłaszcza u dzieci. Cel pracy: Zbadanie wiedzy studentów PMWSZ w Opolu, potencjalnych rodziców, dotyczącej próchnicy zębów u dzieci i metod jej zapobiegania. Materiał i metody: Badanie przeprowadzono metodą sondażu diagnostycznego wśród 100 studentów pielęgniarstwa PMWSZ w Opolu. Wyniki: Większość grupy badawczej miała lat (89 %). Zdecydowana większość ankietowanych posiada odpowiednią wiedzę na temat zapobiegania próchnicy, profilaktycznych wizyt u stomatologa i właściwej pielęgnacji jamy ustnej. Wnioski: Wiedza studentów pielęgniarstwa dotycząca zapobiegania próchnicy zębów u dzieci jest zadowalająca. Wszyscy badani studenci mają świadomość, że próchnicy można zapobiec. Profilaktyka polega głównie na edukacji zdrowotnej i należy ją rozpocząć już u kobiet w ciąży. Ponieważ prawie połowa badanych nie wie, że dziecko po ukończeniu 5 roku może używać także innych produktów do higieny jamy ustnej poza szczoteczką i pastą do zębów. Należy poszerzyć wiedzę w tym zakresie. Uzupełnienia wymaga także wiedza osób ankietowanych dotycząca lakowania i lakierowania zębów w ramach profilaktyki fluorkowej. Słowa kluczowe: próchnica zębów, dzieci, profilaktyka, studenci. Summary Background: Dental caries is a disease in society. Both children and adults, suffer from this disease. The reason is the lack of dental caries and dental health in children. Therefore, lead education on caries prevention especially in children. Aim of the study: To check the potential parents - the students knowledge level of prevention methods in the children dental caries. Material and methods: The survey was conducted among 100 nursing students of the Public Higher Medical Professional School in Opole. Results: The majority of respondents were years old (89 %). The vast majority of respondents had adequate knowledge on how to prevent from the tooth decay, how to provide the appropriate oral care and do preventive dental visit. Conclusions: Knowledge nursing students on the prevention of dental caries in children is satisfactory. All subjects the students are aware that tooth decay can be prevented. Prevention is health education and must start in pregnant women. Almost half of the respondents did not know that the child after completing five years of age can also use other products for oral hygiene beyond the brush and toothpaste. Complement requires knowledge of the respondents regarding sealing and coating the teeth against caries prevention. Keywords: dental caries, children, prevention, students. : 12-16

13 Anna Klimczyk, Joanna Tarkowska - Wiedza studentów Instytutu Pielęgniarstwa Państwowej Medycznej Wyższej Szkoły Zawodowej w Opolu dotycząca zapobiegania próchnicy zębów u dzieci 13 Wstęp Próchnica zębów jest znaczącym problemem społecznym. Występuje we wszystkich krajach i jest ściśle związana z warunkami cywilizacyjnymi. W Polsce dotyczy ponad 50 % trzylatków i około 90 % sześciolatków [1]. Na powstanie jej i rozwój mają wpływ niewłaściwe zachowania zdrowotne i złe nawyki żywieniowe. Próchnica może rozpocząć się już w pierwszym wyrzynającym się zębie mlecznym, w pierwszym roku życia dziecka i zaatakować kolejne wyrzynające się zęby, co w konsekwencji prowadzi do przedwczesnej ich utraty. Zniszczone próchniczo zęby mleczne powodują infekowanie próchnicze zębów stałych. Podatność zębów na próchnicę kształtuje się już w okresie płodowym i związana jest z odżywianiem się matki w czasie ciąży [2]. Częstość występowania próchnicy może ulec redukcji wskutek poszerzenia wiedzy na temat zachowań prozdrowotnych i równoczesnego prowadzenia działań profilaktycznych. Do powstania prawidłowych zachowań zdrowotnych konieczna jest wiedza, dlatego w działaniach tych oczekuje się udziału studentów kierunków medycznych [3]. Ważnym elementem profilaktyki stomatologicznej jest prawidłowa dieta, na którą składają się: odpowiedni poziom składników mineralnych, odżywczych i witamin oraz racjonalne dawkowanie cukrów i odpowiednia konsystencja pożywienia. Edukację prozdrowotną matki należy rozpocząć już w okresie ciąży [4]. Oprócz świadomości zdrowotnej rodziców ważna jest praktyczna realizacja właściwych nawyków higienicznych i żywieniowych, na co zwracają uwagę Kaczmarek i wsp. [5]. Cel pracy Celem pracy było zbadanie wiedzy studentów Państwowej Medycznej Wyższej Szkoły Zawodowej (PMWSZ) w Opolu, potencjalnych rodziców, dotyczącej próchnicy zębów u dzieci i metod jej zapobiegania. Materiał i metody Badania zostały przeprowadzone na przełomie listopada i grudnia 2012 roku. Grupę badawczą liczącą 100 osób stanowili studenci Instytutu Pielęgniarstwa PMWSZ w Opolu. Większość grupy badawczej mieściła się w przedziale wiekowym lat (89 %), osoby w przedziale wiekowym lat stanowiły 11 %. 56 % osób badanych pochodziło z miast, a 44 % z terenów wiejskich. W pracy posłużono się metodą sondażu diagnostycznego. Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety opracowany na potrzeby pracy przez jej autorów. Kwestionariusz zawierał 10 zamkniętych pytań, które pozwoliły określić poziom wiedzy studentów dotyczący profilaktyki próchnicy zębów u dzieci. Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej. Do oceny różnic bądź zależności między analizowanymi parametrami niemierzalnymi użyto testu χ 2. Istotność statystyczną badanych zmiennych przyjęto przy p<0,05. Wyniki badań Wszyscy badani studenci (100 %) wiedzą, że próchnica jest zagrożeniem dla słabo zmineralizowanych zębów mlecznych dziecka i, że zęby należy czyścić od momentu pojawienia się pierwszych ząbków mlecznych. Ankietowani w zdecydowanej większości (89 %) wiedzą także, że zabiegi higieniczne w bezzębnej jamie ustnej dziecka należy wykonywać po każdym karmieniu. Również zdecydowana większość (82 %) respondentów zdaje sobie sprawę z tego, że ilość i rodzaj pokarmów spożywanych przez matkę w czasie ciąży ma wpływ na stan zdrowia zębów dziecka. Niedobory białka, witamin i składników mineralnych, przy nadmiarze węglowodanów powodują bowiem gorszą mineralizację zębów dziecka. 18% badanych uważa jednak, że ma to znaczenie tylko dla stanu zębów matki (wykres 1). 18% tak nie 82% Wykres 1. Wpływ pokarmów spożywanych przez matkę w czasie ciąży na stan zdrowia zębów dziecka

14 14 Anna Klimczyk, Joanna Tarkowska - Wiedza studentów Instytutu Pielęgniarstwa Państwowej Medycznej Wyższej Szkoły Zawodowej w Opolu dotycząca zapobiegania próchnicy zębów u dzieci Według 92 % ankietowanych zęby mleczne warto leczyć ze względu na przyszły stan zębów stałych. 8 % respondentów uważa, że stan zębów mlecznych nie ma wpływu na zęby stałe i nie warto podejmować leczenia. W badanej grupie studentów 56 % jest zdania, że dziecko należy przyzwyczajać do regularnych wizyt u stomatologa od momentu pojawienia się pierwszych ząbków mlecznych. 18 % uważa, że do dentysty powinno się zaprowadzić dziecko dopiero po pojawieniu się pierwszych zębów stałych, a 26% ankietowanych, że z usług stomatologa dziecko powinno skorzystać dopiero po pojawieniu się pierwszych problemów z ząbkami (wykres 2). 18% Po pojawieniu się pierwszych zębów stałych 56% 26% Gdy pojawią się pierwsze problemy z ząbkami Po pojawieniu się pierwszych zębów mlecznych Wykres 2. Terminy pierwszej wizyty dziecka u stomatologa według ankietowanych Istotną statystycznie zależność zaobserwowano między miejscem zamieszkania studentów, a deklarowaną wiedzą dotyczącą pierwszej wizyty dziecka u stomatologa (p = 0,02960). Ponad połowa badanych (60 %) wie, że dziecko po ukończeniu piątego roku życia, oprócz szczoteczki i pasty może używać także innych produktów do czyszczenia zębów, np. nici dentystycznej czy płukanki. Duża grupa ankietowanych (40 %), uważa jednak, że dziecko w tym wieku może używać jedynie szczoteczki i pasty (wykres 3). 40% 60% Tak Nie Wykres 3. Możliwość używania przez dzieci produktów do czyszczenia zębów, innych niż szczoteczka i pasta

15 Anna Klimczyk, Joanna Tarkowska - Wiedza studentów Instytutu Pielęgniarstwa Państwowej Medycznej Wyższej Szkoły Zawodowej w Opolu dotycząca zapobiegania próchnicy zębów u dzieci 15 Według 72 % badanych dziecko powinno szczotkować zęby 2 razy dziennie przez 2-3 minuty, a 28 % ankietowanych twierdzi, że jedna minuta szczotkowania zębów po każdym posiłku jest wystarczająca, aby zęby były zdrowe. Istotną statystycznie zależność zaobserwowano między wskazaną możliwością stosowania przez dziecko innych produktów do higieny jamy ustnej a ilością szczotkowania zębów (p = 0,04257). W zapobieganiu próchnicy stomatologia oferuje także praktykę fluorkową. Spośród badanych osób 20 % uważa że, aby zapobiec próchnicy, zęby mleczne należy lakierować, natomiast 80 % badanych twierdzi, że powinno się je lakować. Dyskusja W polskiej literaturze przedmiotu brak jest przykładu podobnych badań prowadzonych wśród studentów szkół medycznych. Wcześniej badano już wiedzę i zachowania zdrowotne studentów stomatologii i medycyny, ale w odniesieniu do swoich własnych działań. Badania podobne do naszych były przeprowadzane jedynie w grupach matek i opiekunów dzieci do lat 3 i w wieku przedszkolnym. W pracy nie analizowano artykułów anglojęzycznych, opierano się na piśmiennictwie polskojęzycznym. Przeprowadzone przez nas badania wskazują, że poziom wiedzy studentów pielęgniarstwa dotyczący zapobiegania próchnicy zębów u dzieci jest zadawalający. Badani mają świadomość, że próchnicy można zapobiec, a istotną rolę w tym względzie odgrywa indywidual na edukacja każdej osoby. Prawie wszyscy badani studenci wiedzą, że zęby mleczne warto leczyć, z uwagi na przyszły stan zębów stałych. Natomiast niepokojące jest, że znaczny odsetek badanych był przekonany, że nie warto troszczyć się o zęby mleczne, ponieważ są szybko zastępowane zębami stałymi [6]. Działania zapobiegające tworzeniu się próchnicy u dzieci w szczególności należą do rodziców dziecka i powinni oni posiadać szeroką wiedzę na ten temat. Higieniczne zachowania należy wdrażać już zanim wyrżną się pierwsze zęby. Prowadzone przez nas badania wykazały, że znaczny odsetek studentów wie, że po każdym karmieniu należy wykonywać w bezzębnej jamie ustnej dziecka zabiegi higieniczne. Celem ich jest usunięcie resztek pokarmu z zachyłków jamy ustnej, co zapobiega także kolonizacji drożdżaków i powstawaniu pleśniawek. Z badań Grzesiak i wsp. wynika, że zabiegi takie wykonywała mniej, niż połowa badanych matek [4]. Wszyscy ankietowani studenci mają świadomość, że zęby dziecku należy czyścić od momentu pojawienia się pierwszych ząbków mlecznych. Podobne wyniki uzyskały z wcześniej przeprowadzonych badań matek Wierzbicka i wsp. oraz Grzesiak i wsp. [4,7]. Rodzice jako pierwsi edukatorzy, powinni kształtować u dzieci nawyk systematycznego oczyszczania zębów z użyciem szczoteczki i pasty. Szczotkowanie zębów jest najskuteczniejszą metodą usuwania bakteryjnej płytki nazębnej. Badania nasze wykazały, że mycie zębów dwa razy dziennie przez 2-3 minuty zdecydowana większość studentów uznaje za wystarczające działania profilaktyczne. W badaniach Wędrychowicz-Welman taką samą częstotliwość mycia zębów za prawidłową uznaje podobny odsetek badanych (81 %) [8]. Dane te zbliżone są do obserwacji również innych autorów [9]. Istotnym elementem profilaktyki są regularne wizyty u stomatologa, od momentu pojawienia się pierwszych ząbków mlecznych. Z naszych badań wynika, że połowa ankietowanych studentów posiada taką wiedzę. Pokrywa się to z badaniami Wierzbickiej i wsp. [7]. Oprócz rodziny najbardziej odpowiednim miejscem do realizacji programów promocji zdrowia jamy ustnej u dzieci są przedszkole i szkoła. W każdym z tych miejsc dziecko i rodzice spotkają pielęgniarki i dlatego powinny one posiadać odpowiednią wiedze, aby móc uczestniczyć w programach profilaktycznych. Wnioski Wiedza studentów pielęgniarstwa dotycząca zapobiegania próchnicy zębów u dzieci jest zadowalająca. Wszyscy badani studenci wiedzą, że próchnicy można zapobiec. Profilaktyka polega głównie na edukacji zdrowotnej i należy ją rozpocząć już u kobiet w ciąży. Ponieważ prawie połowa badanych nie wie, że dziecko po ukończeniu 5 roku może używać także innych produktów do higieny jamy ustnej poza szczoteczką i pastą do zębów należy poszerzyć wiedzę w tym zakresie. Uzupełnienia wymaga także wiedza osób ankietowanych dotycząca lakowania i lakierowania zębów w ramach profilaktyki fluorkowej. Piśmiennictwo 1. Raport Ministra Zdrowia. Monitorowanie stanu zdrowia jamy ustnej populacji polskiej w latach [cyt ]. Dostępny na URL: 2. Opydo-Szymiczek J, Borysewicz Lewicka M. Opieka stomatologiczna nad kobietą w ciąży w aspekcie profilaktyki próchnicy. Czas Stomatol 2005; 58 (3): Kaczmarek U, Mysiak-Dębska M, Dębska-Łasut K. Wiedza i zachowania prozdrowotne dotyczące jamy ustnej studentów pierwszych lat studiów stomatologii i medycyny. Dental and Medical Problems 2011; 48: Grzesiak I, Kaczmarek U. Wiedza prozdrowotna matek i świadomość stanu uzębienia ich dzieci w wieku do 3 lat. Dent Med Probl 2004; 41: Kaczmarek U, Grzesiak I. Częstość i intensywność próchnicy u dzieci do 3 r.ż ze żłobków wrocławskich. Porad Stomatol 2005; 9 : Zanio-Kulaszewska A, Zduniak A, Zawadziński M, Jodkowska E. Ocena świadomości stomatologicznej matek dzieci sześcioletnich w województwie mazowieckim. Nowa Pediatr 2012; 2 : Wierzbicka M, Szatko F, Pierzynowska E, Zawadziński M, Dybiżbańska E, Małkiewicz E, Ganowicz M, Strużycka I, Iwanicka Frankowska E. Świadomość i zachowania zdrowotne matek małych dzieci w Polsce z początkiem nowego tysiąclecia. Stomatol Współcz 2003; 10, 4: Wędrychowicz Welman A, Prymas A, Lewandowski P, Uram K. Stan jamy ustnej i stomatologiczne zachowania prozdrowotne studentów stomatologii. Dent Medl Probl 2006; 43:

16 16 Anna Klimczyk, Joanna Tarkowska - Wiedza studentów Instytutu Pielęgniarstwa Państwowej Medycznej Wyższej Szkoły Zawodowej w Opolu dotycząca zapobiegania próchnicy zębów u dzieci 9. Iwanicka-Grzegorek E, Kępa-Prokopienko J, Pierzynowska E. Świadomość zdrowotna rodziców dzieci w wieku przedszkolnym badanie ankietowe. Nowa Stomatol 2007; 1: Adres do korespondencji: mgr Anna Klimczyk Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu ul. Katowicka 68, Opole Tel annazaleszczuk-klimczyk@wp.pl Praca wpłynęła do redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowana do druku: r.

17 Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu Prace oryginalne - Original papers Copyright by PHMPS in Opole ISSN ZAWÓD FIZJOTERAPEUTY - ZAWODEM XXI WIEKU. ANALIZA PODSTAWOWEJ WIEDZY Z ZAKRESU FIZJOTERAPII WŚRÓD STUDENTÓW ROZPOCZYNAJĄCYCH STUDIA NA KIERUNKU FIZJOTERAPIA The profession of Physiotherapist profession of the 21st century. Analysis of basic knowledge of physiotherapy students starting a degree in Physiotherapy EWELINA WOŹNIAK 1 A-F PIOTR FEDEROWICZ 1 A-F SZYMON WYSZYŃSKI 1 A-F JOANNA PIOTRKOWICZ 1 A-F TOMASZ HALSKI 2 A,C,D ANNA BRZĘK 3 E,F 1 Studenckie Koło Naukowe przy Zakładzie Kinezjologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach 2 Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu, Opiekun SKN Biomechaniki Klinicznej 3 Kierownik Zakładu Kinezjologii Katedry Fizjoterapii Wydziału Nauk o Zdrowiu Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, Opiekun SKN A- przygotowanie projektu badania (study design), B- zbieranie danych (data collection), C- analiza statystyczna (statistical analysis), D- interpretacja danych (data interpretation), E- przygotowanie maszynopisu (manuscript preparation), F- opracowanie piśmiennictwa (literature search), G- pozyskanie funduszy (funds collection) Streszczenie Wstęp: Fizjoterapia stała się coraz częściej wybieranym kierunkiem studiów. Motywy i determinanty tego wyboru są bardzo zróżnicowane i indywidualne, jednak często wiążą się z zainteresowaniami tematyką medyczną, rzadziej z tradycją rodzinną i prestiżem przyszłego zawodu. Cel: Ocena wiedzy z zakresu podstaw fizjoterapii dotyczącej rozpoczętego kierunku studiów kandydatów przyjętych na studia I roku fizjoterapii PMWSZ w Opolu. Materiał i metody: Badaniami objęto 100 studentów I roku fizjoterapii w wieku od 18 do 23 lat (19,65 ± 3,5). Badania przeprowadzono w październiku 2012 r. przy użyciu autorskiego kwestionariusza ankiety. Ankieta składała się z 15 pytań. Udział w badaniu był dobrowolny i anonimowy. Wyniki: Na pytanie dotyczące przyczyn wyboru kierunku fizjoterapia 61% respondentów odpowiedziało, iż wiedzą na czym polega fizjoterapia i interesuje ich ta tematyka. Pomimo to 72% nie potrafiło prawidłowo określić czym jest kinezyterapia a 52% nie rozumiało terminu fizykoterapia. Wnioski: Wiedza studentów dotycząca podstaw fizjoterapii rozpoczynających studia na kierunku fizjoterapia jest niska. Słowa kluczowe: fizjoterapia, studia I stopnia, motywacja. Summary Introduction: Physiotherapy has recently become a frequently chosen field of study. The motivation of such choices is differentiated and individual, however, it is mainly related to the interests in medical themes and less frequently to family traditions and prestige of future profession. Purpose: The assessment of knowledge concerning the field of study in candidates enrolled for the first year of physiotherapy in PMWSZ in Opole. Material and Methods: The study included 100 of first year students of Physiotherapy Department aged (19.65 ± 3.5). The research was conducted in October 2012 using the author s questionnaire. It consisted of 15 questions. The participation in the examination was voluntary and anonymous. Results: When asked about the reasons for the selection of physiotherapy 61% of respondents said that they knew what the physiotherapy is concerned with and they are interested in this subject. However the result of the questionnaire revealed that 72% of them could not correctly determine what kinesytherapy is and 52% of them did not understand the term physical therapy. Conclusions: The knowledge concerning the background of physiotherapy in students beginning studies at The Department of Physiotherapy, in spite of the declared replies is proportionally low. Keywords: physiotherapy, studies of the first degree, motivation. : 17-21

18 18 Ewelina Woźniak, Piotr Federowicz, Szymon Wyszyński, Joanna Piotrkowicz, Tomasz Halski, Anna Brzęk - Zawód fizjoterapeuty zawodem XXI wieku. Wstęp Fizjoterapia jako kierunek studiów cieszy się wśród studentów coraz to większym powodzeniem i zainteresowaniem. Z każdym rokiem coraz więcej uczelni oferuje studentom podjęcie nauki na tym kierunku, nie tylko uczelnie medyczne czy akademie wychowania fizycznego, ale również uczelnie techniczne oraz prywatne. Wybór kierunku studiów jest ważną decyzją życiową, gdyż kształtuje przyszłą drogę zawodową młodych ludzi [1]. Teoria ograniczania i kompromisu Lindy Gottfredson mówi o tym, że w wyborze kierunku studiów kandydaci kierują się tożsamością płciową, zainteresowaniami oraz postrzeganiem prestiżu danego zawodu [2, 3]. Szanse na rozwój kariery zawodowej i status społeczny zawodu są podstawowymi aspektami analizowanymi przez przyszłych studentów przy dokonywaniu wyboru kierunku studiów [1]. Ważnym determinantem jest tradycja rodzinna, możliwości podnoszenia wiedzy oraz awansu [4, 5]. Cel Celem badań była ocena wiedzy na temat podstaw fizjoterapii oraz zawodu fizjoterapeuty wśród studentów rozpoczynających I rok studiów na kierunku fizjoterapia w PMWSZ w Opolu. Materiał i metody Badania przeprowadzono wśród 100 studentów I roku studiów stacjonarnych kierunku fizjoterapia w Państwowej Medycznej Wyższej Szkole Zawodowej w Opolu. W ankiecie wzięło udział 78 kobiet oraz 22 mężczyzn w wieku od 18 do 23 (19,65±3,5). Wśród ankietowanych 58% zamieszkiwało miasta a 42% wieś. 59% badanych pochodziło z województwa opolskiego, 21% ze śląskiego, 9% z dolnośląskiego, 7% z łódzkiego, 2% z wielkopolskiego oraz 2% z małopolskiego. Narzędzie badawcze stanowił autorski kwestionariusz ankiety składający się z 15 pytań, w tym 7 otwartych oraz 8 zamkniętych. Pytania dotyczyły determinantów wyboru kierunku studiów oraz podstawowych pojęć z zakresu fizjoterapii. Badania przeprowadzone zostały w październiku 2012 roku, na początku pierwszego semestru kształcenia. Udział w badaniu był anonimowy i dobrowolny. Wyniki badań zostały opracowane przy użyciu pakietu Microsoft Excel. Wyniki W pytaniu pierwszym poproszono respondentów o określenie motywu wyboru kierunku studiów. 61% ankietowanych zdeklarowało, iż wybrało taki kierunek studiów ponieważ wie na czym polega praca fizjoterapeuty i interesuje ich ta tematyka. 13% badanych korzystało kiedyś z zabiegów fizjoterapeutycznych i zainteresowała ich praca fizjoterapeuty. W 9% o wyborze kierunków zadecydował przypadek. U 7% ankietowanych rodzice są fizjoterapeutami lub pracują w ochronie zdrowie i fakt ten przyczynił się to do wyboru kierunku studiów. Co 20 ankietowany student podjął studia za namową kolegi lub koleżanki (wykres 1). Wykres 1. Procentowe zestawienie wyników dotyczące przyczyn wyboru kierunku fizjoterapia

19 Ewelina Woźniak, Piotr Federowicz, Szymon Wyszyński, Joanna Piotrkowicz, Tomasz Halski, Anna Brzęk - Zawód fizjoterapeuty zawodem XXI wieku. 19 W pytaniu dotyczącym znajomości terminu fizjoterapia 78% badanych zdeklarowało, że wie co on oznacza. Termin ten określali jako: leczenie ruchem, rehabilitacja, masaż, zabiegi, pomoc innym osobom (wykres 2). Wykres 2. Procentowe zestawienie odpowiedzi na pytanie: Co Twoim zdaniem oznacza termin fizjoterapia? Pojęcie kinezyterapia w pełni znane jest tylko 28% ankietowanych, którzy prawidłowo odpowiadają, że jest to leczenie ruchem. Jedynie 8% respondentów przyznało, iż nie zna tego terminu. 42% uznało, iż są to zabiegi masażu, natomiast 22% - zabiegi typu światłolecznictwo, elektroterapia itd. Powszechniej znanym wśród badanych jest termin fizykoterapii, o czym świadczy fakt iż 48% z nich prawidłowo odpowiedziało, że jest to dział medycyny zajmujący się zastosowaniem w lecznictwie czynników fizycznych, takich jak: ciepło, światło, prąd. Pozostali respondenci udzielali błędnych odpowiedzi. Następnie poproszono respondentów o wymienienie 3 miejsc, w których może pracować fizjoterapeuta. Ponad 30% respondentów wymieniło szpitale, 12% przychodnie, 11% sanatoria, 9% ośrodki i gabinety SPA, 8% specjalistyczne ośrodki rehabilitacyjne. W pytaniu o cechy charakteru, jakimi powinien być obdarzony fizjoterapeuta respondenci uważają, że najważniejsze to: komunikatywność 25%, cierpliwość 21%, sumienność 11%, empatia 9% (wykres 3). Wykres 3. Procentowe zestawienie odpowiedzi na pytanie: Jakimi cechami osobowości powinien charakteryzować się fizjoterapeuta?

20 20 Ewelina Woźniak, Piotr Federowicz, Szymon Wyszyński, Joanna Piotrkowicz, Tomasz Halski, Anna Brzęk - Zawód fizjoterapeuty zawodem XXI wieku. 55% ankietowanych uważa, że zawód fizjoterapeuty jest zawodem medycznym ściśle określonym ustawą. Za zawód o charakterze rzemieślniczym, gdyż fizjoterapeuta posiada umiejętności praktyczne w wykonywaniu ściśle określonych zabiegów uznało go 36% respondentów (wykres 4). Wykres 4. Procentowe zestawienie wyników pod względem określenia zawodu fizjoterapeuty 78% ankietowanych uznało, iż w pracy fizjoterapeuty przydatny jest szeroki zakres wiedzy z anatomii i fizjologii człowieka. Swoją odpowiedź uzasadniają tym, iż jest to podstawa pracy fizjoterapeuty lub, że wiedza ta jest potrzebna, aby pomóc innym, a nie szkodzić. Umożliwia ona prawidłową metodykę wykonywania zabiegów bądź diagnostykę schorzenia (wykres 5). Wykres 5. Procentowe zestawienie pod względem zasadności znajomości wiedzy z zakresu anatomii i fizjologii w pracy fizjoterapeuty