WSKAŹNIK MASY CIAŁA A PARAMETRY GOSPODARKI LIPIDOWEJ KOBIET W OKRESIE OKOŁOMENOPAUZALNYM Z WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO

Transkrypt

1 Nowiny Lekarskie 2008, 77, 4, KATARZYNA PRZYBYŁOWICZ, LIDIA WĄDOŁOWSKA 1, MARIUSZ PRZYBYŁOWICZ 2, LENA RAMS 2 WSKAŹNIK MASY CIAŁA A PARAMETRY GOSPODARKI LIPIDOWEJ KOBIET W OKRESIE OKOŁOMENOPAUZALNYM Z WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO THE BODY MASS INDEX AND THE PARAMETERS OF LIPID METABOLISM IN PERIMENOPAUSAL WOMEN FROM THE PROVINCE OF WARMIA AND MAZURY Katedra Żywienia Człowieka 1 Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Kierownik: prof. dr hab. Jerzy Borowski 2 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Olsztynie Dyrektor: lek. med. Irena Kierzkowska Streszczenie Wstęp. Prawidłowe żywienie jest jedną z najważniejszych metod profilaktyki miażdżycy i jej powikłań. Właściwie dobrana dieta umożliwia obniżenie stężenia lipidów, ciśnienia tętniczego i fibrynogenu. Zachowanie proporcji między zgodną z zapotrzebowaniem podażą energii a jej wydatkowaniem zapobiega nadwadze i otyłości, istotnym czynnikom ryzyka nie tylko miażdżycy, ale i cukrzycy typu 2. Wczesne poszukiwania cech rozpoczynających się nieprawidłowości w profilu lipidowym, zapobieganie otyłości, w tym ocena zagrożeń wynikających z nieprzestrzegania zasad dietetycznych, stanowią istotny element programów hamujących progresję chorób dietozależnych. Cel pracy. Celem przeprowadzonych badań była ocena występowania nadwagi i otyłości na podstawie BMI wśród kobiet w okresie okołomenopauzalnym w odniesieniu do wybranych parametrów gospodarki lipidowej krwi. Materiał i metodyka. Badania przeprowadzono w roku wśród 33 kobiet w wieku lat z województwa warmińskomazurskiego. Skład ciała badanych kobiet w okresie okołomenopauzalnym scharakteryzowano na podstawie przeprowadzonych pomiarów antropometrycznych, tj. masy ciała (kg), wysokości ciała (cm), grubości czterech fałdów skórno-tłuszczowych (mm), obwodu pasa (cm) i obwodu bioder (cm) oraz wyliczonych na ich podstawie wskaźników: BMI (kg/m 2 ), zawartości tłuszczu w organizmie %FM (%), WHR. Badania biochemiczne obejmowały podstawowe badania morfologiczne krwi, ocenę stężenia cholesterolu całkowitego (Tchol), frakcji HDL i LDL, trójglicerydów (TG). Wyznaczono przeciętne wartości parametrów antropometrycznych i biochemicznych (x+sd) oraz rozkłady w klasach charakteryzujących stan odżywienia. Analizę statystyczną przeprowadzono programem komputerowym Statistica v.6.0, za pomocą testu Kruskala-Wallisa oraz testu chi 2. Wyniki. Przeprowadzona ocena masy ciała na podstawie BMI wykazała znaczny odsetek kobiet z nadwagą oraz otyłością, szczególnie typu wisceralnego, u których obserwowano niekorzystny profil parametrów gospodarki lipidowej, wskazujący na ryzyko rozwoju wielu chorób metabolicznych. Wnioski. Odsetek osób z nieprawidłowym profilem lipidowym i wartościami wskaźników prognostycznych chorób naczyniowosercowych oraz z nadmierną masą ciała potwierdza obserwowane tendencje światowe dotyczące wzrostu zachorowalności kobiet na choroby naczyniowo-sercowe oraz konieczność podjęcia bardziej agresywnej terapii hipercholesterolemii, uwzględniającej leczenie dietetyczne, zwiększenie aktywności fizycznej, optymalizację masy ciała. SŁOWA KLUCZOWE: kobiety w okresie okołomenopauzalnym, BMI, stan odżywienia, profil lipidowy, choroby naczyniowosercowe. Summary Introduction. Adequate nutrition is one of the most important prevention methods against atherosclerosis and its complications. An appropriate diet can decrease lipid concentration, arterial blood pressure and fibrinogen. Maintaining the proportion between the supply of energy demands and its expenditure prevents overweight and obesity, which are significant risk factors both in atherosclerosis and type 2 diabetes. An early search for symptoms of initial irregularities in lipid profile, obesity prevention and evaluation of threats resulting from noncompliance with dietetic principals are the basis of programs preventing the progression of cardiovascular diseases. Aim. The aim of the study was to determine the occurrence of overweight and obesity based on the BMI among perimenopausal women in relation to some parameters of lipid metabolism in blood. Material and methods. The study was completed in and involved 33 women between the ages of years living in the Province of Warmia and Mazury. The body composition of the studied perimenopausal women was characterised based on the completed anthropometric measurements of body weight (kg), body height (cm), thickness of four skin-fat folds (mm), waist circumference (cm) and hip circumference (cm) as well as on the derived indices: BMI (kg/m 2 ), body fat content %FM, (%) and WHR. The biochemical tests included basic blood morphology, assessment of total cholesterol concentration (Tchol), concentration of fractions of HDL and LDL and triglycerides (TG). The average anthropometric and biochemical parameters (x+sd) as well as their distributions in the classes defining the nutriture were calculated. The statistical analysis was carried out with the use of the Statistica v.6.0 computer software, the Kruskal-Wallis test and the chi 2 test. Results. The completed evaluation of the body weight based on the BMI showed a significant percentage of overweight and obese women. Overweight and obesity were most frequently of the visceral type and were observed in women with an undesirable profile of lipid management, indicating the risk of the development of many metabolic diseases.

2 306 Katarzyna Przybyłowicz i inni Conclusions. The percentage of people with an irregular lipid profile and improper values of prognostic indices in persons with cardiovascular diseases and overweight confirms the observed world-wide tendencies related to an increase in cardiovascular disease incidence in women and the necessity for more aggressive hypercholesterolaemia therapy, including dietetic treatment, an increase in physical activity and body weight optimisation. KEY WORDS: perimenopausal women, BMI, nutrition status, lipid profile, heart disease. Wstęp Choroby serca rozwijają się u kobiet w późniejszym wieku niż u mężczyzn, a ich objawy częściej są niecharakterystyczne [1, 2, 3]. Pomimo korzystnej tendencji obserwowanej w latach 80. i wczesnych 90. choroby serca wciąż są głównym powodem umieralności kobiet [3, 4]. Według wyników badania przeprowadzonego przez American Heart Association ponad 2/3 kobiet pomiędzy 25. a 44. rokiem życia nie zdaje sobie sprawy, że główną przyczyną zgonów są choroby serca. Ich obawy dotyczą raka piersi [5]. Jeszcze nie tak dawno panowało powszechne przekonanie, że kobiety w znacznie mniejszym stopniu są zagrożone chorobami serca niż mężczyźni [1, 2, 5]. Dlatego mniej intensywnie poszukiwano u nich czynników ryzyka, rzadziej prowadzono również diagnostykę i leczenie inwazyjne. Poza tym choroba niedokrwienna serca u kobiet rozpoznawana jest średnio o dziesięć lat później niż u mężczyzn a różnica przy zawale wynosi średnio 20 lat [5, 6, 7]. Nie wiadomo, czy przyczyną gorszych efektów leczenia jest nieodpowiednie podejście profilaktyczne, starszy wiek i większy stopień zaawansowania choroby w chwili zgłoszenia czy wszystkie te czynniki łącznie. U mężczyzn podwyższone stężenie trójglicerydów nie jest niezależnym czynnikiem ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego, natomiast u kobiet prawdopodobnie tak, zwłaszcza w odniesieniu do współwystępowania wysokiego stężenia trójglicerydów i niskiego stężenia HDL. Duże zainteresowanie wśród specjalistów budzą odkryte ostatnio niezależne czynniki ryzyka choroby wieńcowej takie, jak: lipoproteina (a), homocysteina, białko C-reaktywne gdzie ocena prognostyczna stężenia ma większą wartość u kobiet niż u mężczyzn [3, 4, 5, 6]. Także podwyższone stężenie cholesterolu LDL oraz inne czynniki ryzyka choroby wieńcowej jak nadciśnienie tętnicze, zwiększone stężenie cholesterolu całkowitego oraz oporność insulinowa, bezpośrednio związane z przyrostem masy ciała i dystrybucją tkanki tłuszczowej, stanowią zagrożenie utraty zdrowia [8, 9, 10]. Według zaleceń American Heart Association pierwszym etapem leczenia dyslipidemii u kobiet powinno być wprowadzenie zmian stylu życia i zwalczanie czynników zaburzających profil lipidowy [5]. Wyniki najnowszych badań sugerują, że rezultaty leczenia zależą od skuteczności zastosowanych metod profilaktycznych. Nie ma możliwości poprawy stanu zdrowia za pomocą farmakoterapii, jeśli nie będzie zastosowana prawidłowa modyfikacja żywienia [3, 4]. Rutynowe wczesne poszukiwanie cech rozpoczynających się nieprawidłowości w profilu lipidowym, zapobieganie otyłości, w tym ocena zagrożeń wynikających z nieprzestrzegania zasad dietetycznych, ograniczona aktywność fizyczna, zapobieganie otyłości stanowią istotny element programów poprawy stanu zdrowia kobiet [4, 10, 11, 12]. Cel pracy Celem przeprowadzonych badań była ocena masy ciała w oparciu o BMI wśród kobiet w okresie okołomenopauzalnym w odniesieniu do wybranych parametrów gospodarki lipidowej krwi. Materiał i metodyka Badania przeprowadzono w roku wśród 33 kobiet, w wieku lat z województwa warmińskomazurskiego. Skład ciała badanych kobiet w okresie okołomenopauzalnym scharakteryzowano na podstawie przeprowadzonych pomiarów antropometrycznych, tj. masy ciała (kg), wysokości ciała (cm), grubości czterech fałdów skórno-tłuszczowych (mm), obwodu pasa (cm) i obwodu bioder (cm) oraz wyliczonych na ich podstawie wskaźników: BMI (kg/m 2 ), zawartości tłuszczu w organizmie (%FM,%), WHR. Badania biochemiczne obejmowały podstawowe badania morfologiczne krwi, ocenę stężenia cholesterolu całkowitego (Tchol), frakcji HDL i LDL, trójglicerydów (TG). Wyznaczono przeciętne wartości parametrów antropometrycznych i biochemicznych (x + SD) oraz rozkłady w klasach charakteryzujących stan odżywienia [13]. Analizę statystyczną przeprowadzono programem komputerowym Statistica v.6.0, za pomocą testu Kruskala-Wallisa oraz testu chi 2. Wyniki Średnie wartości analizowanych parametrów antropometrycznych przedstawiono w tabeli 1. Tab. 1. Średnie wartości parametrów antropometrycznych badanej populacji kobiet (N = 33) Table 1. Mean values of anthropometric parameters in the experimental population of women (N = 33) X SD Wysokość ciała (cm) 160,8 4,4 Masa ciała (kg) 73,4 14,4 Suma fałdów skórnotłuszczowych 78,9 24,7 (mm) Obwód bioder (cm) 107,2 11,6 Obwód talii (cm) 90,0 14,6 Wskaźnik BMI (kg/m 2 ) 28,4 5,5 Zawartość tłuszczu w ciele (%) 27,4 4,9 WHR 0,84 0,06 X wartość średnia, SD odchylenie standardowe, N liczebność Średnia wartość wskaźnika BMI dla badanych kobiet wynosiła 28,4 kg/m 2. Przeprowadzona analiza wyników

3 Wskaźnik masy ciała a parametry gospodarki lipidowej kobiet w okresie okołomenopauzalnym 307 rozmieszczenia osób w kolejnych klasach wskaźnika BMI wykazała, że jedynie 10 kobiet (30%) charakteryzowało się prawidłową masą ciała, u 11 kobiet (33%) stwierdzono nadwagę I stopnia i u takiej samej liczby kobiet nadwagę II stopnia (tab. 2.). Wartości wskaźnika BMI powyżej 40 kg/m 2 odnotowano u jednej osoby. Tab. 2. Rozmieszczenie badanej populacji kobiet w klasyfikacji wskaźnika BMI wg WHO Table 2. Distribution of the experimental women population among the BMI classes according to WHO Klasa BMI Charakterystyka klasy 1 Niedobór masy ciała 2 Brak otyłości 3 Nadwaga I stopnia 4 Nadwaga II stopnia 5 Nadwaga III stopnia Zakres klasy Liczebność N = 33 Odsetek badanych N = 33% < , , ,33 29, ,33 > ,03 Niepokojących danych dostarczyła również ocena typu otyłości (tab. 3.). Otyłość androidalną stwierdzono u 11 kobiet (91,7%) z BMI powyżej 30 kg/m 2 i u 19 kobiet (82,6 %) z BMI powyżej 25 kg/m 2. Tab. 3. Rozmieszczenie badanej populacji kobiet w klasach BMI w wyznaczonych typach otyłości Table 3. Distribution of the women among BMI classes in the determined overweight types Wartość BMI Typy otyłości BMI > 25 kg/m 2 BMI > 30 kg/m 2 N % n % Androidalna 19 82, ,7 Gynoidalna 4 17,4 1 8,3 Tab. 4. Średnie poziomy wybranych wskaźników lipidowych krwi badanej populacji kobiet w okresie okołomenopauzalnym Table 4. Mean values of some blood lipid indices in the experimental population of peri-menopausal women Analizowany parametr biochemiczny Cholesterol całkowity (mg/dl) Cholesterol HDL mg/dl) Cholesterol LDL mg/dl) Triglicerydy mg/dl) HDL-chol/ T-chol LDL-chol/ HDL-chol Stężenie w surowicy Wartości prawidłowe x SD 212,48 36,48 < ,33 13, ,72 25, ,29 145,53 < 200 0,28 0,07 < 0,22 2,46 0,85 < 3,00 Analiza poziomu lipidów we krwi wykazała, że średnie stężenie cholesterolu całkowitego w badanej populacji kobiet przekraczało dopuszczalną normę i wynosiło 212,5 mg/dl, natomiast średnie poziomy triglicerydów, cholesterolu frakcji LDL i HDL mieściły się w zakresie wartości prawidłowych (tab. 4.). Zaobserwowano, że średni stosunek cholesterolu LDL do cholesterolu HDL był prawidłowy, natomiast niekorzystnie z punktu widzenia zmniejszenia ryzyka wystąpienia niedokrwiennej choroby serca kształtował się średni stosunek cholesterolu HDL do cholesterolu całkowitego (tab. 4.). Tab. 5. Rozkłady badanej populacji kobiet w wieku okołomenopauzalnym w wyróżnionych kategoriach wskaźników lipidowych krwi Table 5. Distribution of the women in relation to the level of blood lipid parameters Analizowany parametr biochemiczny Odsetek populacji % Poniżej Norma Powyżej T-chol - 37,0 63,0 HDL-chol - 77,8 22,2 LDL-chol - 61,1 38,9 TG - 92,6 7,4 HDL-chol/T-chol 22,2-77,8 LDL-chol/HDL-chol 77,8-22,2 W tabeli 5. przedstawiono odsetek kobiet z wartościami prawidłowymi oraz poniżej i powyżej przyjętych norm biochemicznych. Przeprowadzone badania wykazały u 63,0% badanych kobiet poziom T-chol powyżej normy, natomiast wartości prawidłowe stwierdzono u 37,0% badanych. Zaobserwowano, że poziom HDL-chol był zgodny z normą u 77,8% badanej grupy, a przekraczający normę u 22,2% populacji. Poziom LDL-chol był zbyt wysoki u 38,9% badanych, natomiast prawidłowy u 61,1%. Zaobserwowane w badaniu nieprawidłowe wartości parametrów biochemicznych i znaczny odsetek kobiet z otyłością typu wisceralnego stanowiły punkt wyjścia do kolejnej analizy badawczej. Tab. 6. Ocena poziomu lipidów we krwi w odniesieniu do średniej wartości BMI Table 6. Mean values of blood lipid indices in women in relation to BMI Analizowany parametr biochemiczny Liczebność Średnia wartość BMI kg/m 2 Poziom istotności testu chi 2 TCHOL wysokie 27 28,9 0, ,6 LDL wysokie 18 29,9 0, ,2

4 308 Katarzyna Przybyłowicz i inni cd. tab. 6. HDL 18 29,9 0,13 podwyższone 9 26,2 TCHOL/HDL 11 27,9 5 33,8 0,21 podwyższone wysokie 2 30,8 TG wysokie 27 28,9 0, ,6 Analizując ocenę ryzyka niedokrwiennej choroby serca na podstawie wyznaczonych poziomów lipidów we krwi w odniesieniu do średniej wartości BMI, stwierdzono, że wyższe wartości BMI były związane z większym ryzykiem utraty zdrowia. Dyskusja Wzrost masy ciała oraz wpływ nadwagi i otyłości na zdrowie stały się ważnymi problemami zdrowia publicznego. Średnia wartość wskaźnika BMI w badanej populacji kobiet wynosiła 28,4 kg/m 2, co znacznie odbiegało od wartości prawidłowych, które są zdecydowanie niższe (tab. 1.). Budzi to więc niepokój, gdyż u kobiet kwestia otyłości jest szczególnie ważna ze względu na zdrowotne konsekwencje przyrostu masy ciała w miarę starzenia [14, 15]. Według badań Pol-Monica z 1993 roku w Warszawie 64,1% kobiet w wieku lat cechowało się wskaźnikiem masy ciała (BMI) równym lub większym niż 25 kg/m 2. W badaniu tym wykazano także, iż średnia wartość BMI dla kobiet wynosiła 27,59 kg/m 2, co było zbliżone do uzyskanych w badaniach własnych [16, 17, 18, 19]. Większy odsetek otyłych wśród kobiet po menopauzie w porównaniu do młodych spowodowany jest m.in. zmianami w poziomach hormonów płciowych, siedzącym trybem życia, nieprzestrzeganiem elementarnych zasad prawidłowego odżywiania się, a także ciągle zmniejszającą się podstawową przemianą materii [8, 9, 19, 20]. Jest to zjawisko, które nie sprzyja utrzymaniu dobrego stanu zdrowia [3, 11, 22, 23]. Przeprowadzona analiza rozmieszczenia osób w kolejnych klasach wskaźnika BMI kształtowała się podobnie do danych uzyskanych przez Pertyńskiego i Płać [20] tj. 60% kobiet w okresie około- i pomenopauzalnym charakteryzowało się otyłością lub nadwagą (tab. 2.). Obserwowana w badanej grupie duża liczba kobiet z nadmierną masą ciała o niekorzystnym rozmieszczeniu tkanki tłuszczowej jest niepokojąca, gdyż w świetle aktualnych danych otyłość typu wisceralnego jest niezależnym i istotnym czynnikiem zagrożenia m.in. miażdżycą i jej powikłaniami, nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą typu II (tab. 3.). Jednym z bezpośrednich nas- tępstw otyłości trzewnej jest insulinooporność, a w jej następstwie hiperinsulinemia i zaburzenia gospodarki lipidowej. Otyłość brzuszna kojarzy się z podwyższonym poziomem triglicerydów i cholesterolu całkowitego, niskim poziomem cholesterolu frakcji HDL, obecnością lipoprotein LDL w surowicy oraz nadciśnieniem tętniczym [2, 5, 9, 24]. Analizując rozmieszczenie tkanki tłuszczowej należy mieć na uwadze, że oprócz menopauzy sam wiek odgrywa rolę w redystrybucji tkanki tłuszczowej w organizmie. Rozpatrując więc strategię terapeutyczną należy mieć na uwadze to, że powinna ona zależeć od czynników ryzyka występujących u pacjentki oraz stwierdzanych w wywiadach rodzinnych, długowieczności członków rodziny, rozkładu tkanki tłuszczowej, a także jej stylu życia, zwłaszcza pod względem diety, palenia tytoniu i aktywności fizycznej, co będzie podjęte w dalszych badaniach. Zatem bardziej zagrożona jest kobieta z BMI wynoszącym 26 kg/m 2 i otyłością centralną, która pali, prowadzi siedzący tryb życia i u której rodziców występuje cukrzyca i choroba wieńcowa, niż kobieta z BMI powyżej 30 kg/m 2, która jest niepaląca, aktywna fizycznie, jej rodzice dożyli powyżej 80 lat i dominuje u niej tkanka tłuszczowa zlokalizowana w dolnej części ciała [14, 21, 24]. Analiza poziomu lipidów we krwi wykazała, że średnie stężenie cholesterolu całkowitego w badanej populacji kobiet przekraczało dopuszczalną normę i wynosiło 212,5 mg/dl, natomiast średnie poziomy triglicerydów, cholesterolu frakcji LDL i HDL mieściły się w zakresie wartości prawidłowych (tab. 4.). W dalszym programie badawczym będzie prowadzona charakterystyka kliniczna badanych kobiet w celu określenia grup kobiet z różnym ryzykiem chorób naczyniowo-sercowych, co pozwoli na dokładną ocenę parametrów biochemicznych i stopnia zagrożenia utraty zdrowia, ponieważ wartość LDL wynosząca 129,7 mg/dl u osób z grupy podwyższonego ryzyka choroby wieńcowej w świetle aktualnych zmodyfikowanych zaleceń AHA jest wartością wskazującą na zastosowanie agresywnej profilaktyki, w tym odpowiedniego żywienia [3, 4, 5]. Zaobserwowano, że średni stosunek cholesterolu LDL do cholesterolu HDL był prawidłowy, natomiast niekorzystnie z punktu widzenia zmniejszenia ryzyka wystąpienia niedokrwiennej choroby serca kształtował się średni stosunek cholesterolu HDL do cholesterolu całkowitego (tab. 4.). Interpretując uzyskane wyniki badania biochemicznego należy mieć na uwadze, że ochronne działanie w stosunku do chorób układu sercowo-naczyniowego wykazują wyższe niż przyjmowano wcześniej, stężenia HDL oraz to, że stężenie frakcji HDL odgrywa znacznie większą rolę w przewidywaniu ryzyka u kobiet niż u mężczyzn. Także wartość predykcyjna całkowitego stężenia cholesterolu oraz frakcji LDL dla oceny zagrożenia chorobami układu krążenia jest ograniczona [3, 4, 5, 6]. Niepokojących informacji dostarcza analiza wyników zawartych w tabeli 5, w której przedstawiono odsetek kobiet z wartościami prawidłowymi oraz poniżej i powyżej przyjętych norm biochemicznych. Przeprowa-

5 Wskaźnik masy ciała a parametry gospodarki lipidowej kobiet w okresie okołomenopauzalnym 309 dzone badania wykazały u 63,0% badanych kobiet poziom T-chol powyżej normy, natomiast wartości prawidłowe stwierdzono u 37,0% badanych. Zaobserwowano, że poziom HDL-chol był zgodny z normą u 77,8% badanej grupy, a przekraczający normę u 22,2% populacji. Poziom LDL-chol był zbyt wysoki u 38,9% badanych, natomiast prawidłowy u 61,1%. Należy także mieć na uwadze, że cząsteczki LDL u osób otyłych należą w większości do frakcji małych gęstych LDL, które są prawdopodobnie bardziej aterogenne niż puszyste, lżejsze, bogate w triglicerydy cząsteczki LDL występujące u szczuplejszych osób [14, 15, 24]. Tak znaczny odsetek osób z nieprawidłowym profilem lipidowym potwierdza obserwowane tendencje światowe dotyczące wzrostu zachorowalności kobiet na choroby naczyniowo-sercowe, gdyż obserwowane zaburzenia biochemiczne mogą prowadzić do stanu o właściwościach prozapalnych i prozakrzepowych, określanych mianem zespołu metabolicznego [15, 21, 24]. Hiperlipidemie pierwotne i wtórne w świetle wytycznych NCEP są traktowane jako jeden z głównych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych [24]. Istnieje więc konieczność zastosowania odpowiedniego działania terapeutycznego, w którym leczenie niefarmakologiczne, jak: dieta, wzrost aktywności fizycznej, zaprzestanie palenia tytoniu muszą być prowadzone jako pierwszy krok postępowania i jeden ze sposobów diagnostyki różnicowej hiperlipidemii [4, 25]. Dopiero gdy wdrożona prawidłowa dieta nie przynosi pożądanych efektów w zakresie obniżenia stężenia LDL lub podwyższenia HDL, należy rozpatrzyć farmakoterapię. Działania niefarmakologiczne muszą być prowadzone równolegle przejście do kolejnego kroku w wytycznych NCEP jest spowodowane nieskutecznością dietoterapii [4, 5, 25]. Analizując ocenę ryzyka niedokrwiennej choroby serca na podstawie wyznaczonych poziomów lipidów we krwi w odniesieniu do średniej wartości BMI stwierdzono, że wyższe wartości BMI były związane z większym ryzykiem utraty zdrowia, co jest zgodne z doniesieniami innych autorów [4, 11, 12, 21, 24], jednakże nie zostało to potwierdzone statystycznie ze względu na zbyt małą liczebność próby (tab. 6.). Należy także dodać, że przeprowadzone badania Nurses Health Study (lata ) wykazały, iż otyłość wśród kobiet w znacznym stopniu ograniczyła spodziewane korzystne zmiany występowania i przebiegu chorób serca [4, 14, 15, 21, 25]. Informacje te uzasadniają propagowanie zachowań prozdrowotnych i walkę z czynnikami ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego, gdzie strategia zmian stylu życia, w tym diety, służy osiągnięciu tego celu. Podsumowanie 1. W analizowanej populacji stwierdzono znaczny odsetek kobiet z otyłością (60%) w większości z niekorzystnym centralnym rozmieszczeniem tkanki tłuszczowej oraz równie częste występowanie nieprawidłowego profilu lipidowego we krwi. 2. Odnosząc otrzymane wartości parametrów lipidowych i BMI do zmodyfikowanych zaleceń dotyczących profilaktyki chorób serca opracowanych przez National Cholesterol Education Program Expert Panel on Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Cholesterol in Adults należy stwierdzić niekorzystne wartości analizowanych parametrów. W związku z tym, należałoby podjąć bardziej agresywną terapię hipercholesterolemii, uwzględniającą leczenie dietetyczne, zwiększenie aktywności fizycznej, optymalizację masy ciała, celem ograniczenia niekorzystnych zmian w stanie zdrowia. 3. Odsetek osób z nieprawidłowym profilem lipidowym i wartościami wskaźników prognostycznych chorób naczyniowo-sercowych oraz z nadmierną masą ciała potwierdza obserwowane tendencje światowe dotyczące wzrostu zachorowalności kobiet na choroby naczyniowo-sercowe oraz konieczność podjęcia bardziej agresywnej terapii hipercholesterolemii, uwzględniającej leczenie dietetyczne, zwiększenie aktywności fizycznej, optymalizację masy ciała. Piśmiennictwo 1. Kornacewicz-Jach Z.: Jak zapobiegać chorobie niedokrwiennej serca u kobiet po menopauzie. Terapia, 2001, 112(10), Krzemińska-Pakuła M.: Odrębności chorób układu krążenia u kobiet. Menopauza. Instytut Matki Polki. Bibl. Naukowa, 2000, Tom III, Łódź, Wing RR., Hill JO.: Successful weight loss maintenance. Annu. Rev. Nutr., 2001, 20, Executive Summary of the Third Report of the National Cholesterol Education Program (NCEP) Expert Panel on Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Cholesterol in Adults (Adult Treatment Panel III), JAMA, 2001, 285, Mosca L., Manson J.E., Sutherland S.E. i wsp.: A statement for Helthcare. Professionals from the American Hearth Association. Circulation, 1997, 96, Wing R.R.., Matthews K.A., Kupler L.H. et al.: Weight gain at the time of menopause. Arch. Intern. Med., 1991, 151, Superko R., Chronos A.: Hipercholesterolemia i dyslipidemia: zagadnienia praktyczne. Med. Dyp., 2004, 13/4, Pertyński T., Łukaszek M.: Secyfika otyłości w wieku menopauzalnym. Med. Dyp., 2000, wydanie specjalne/ marzec-kwiecień, Pertyński T.: Kobieta w wieku okołomenopauzalnym i pomenopauzalnym. Med. Dyp., 1997, 6/1, Szostak W. B., Białkowska M.: Leczenie otyłości u ludzi dorosłych. Med. Dyp., 2000, wydanie specjalne/grudzień, Friedrich M.: Efficiency of health-promoting education in treating obesity in menopauzal women. Pol. J. Food Nutr. Sci, 1999, 8/49, (4), Friedrich M.: Prozdrowotna edukacja żywieniowa jako czynnik wpływający na zmiany nawyków żywieniowych. Część II. Ocena wpływu edukacji żywieniowej na zmianę sposobu odżywiania się zawodowo pracujących otyłych kobiet w wieku lata. Żyw. Człow. Met., 1998, 25(3), Physical Status: The use and interpretation of anthropometry. Report of a WHO Expert Committee Genewa, 1995,

6 310 Katarzyna Przybyłowicz i inni 14. Stevens J.: Impact of age on associations between weight and mortality. Nutr. Rev., 2000, 58, Hamilton M., Lovejoy J.: Helping middle-aged patients lose weight. Ginekologia po dyplomie, 2004, Vol. 6/2(30), Slimkin-Silverman L., Wing R.: Wzrost masy ciała w okresie menopauzy. Med. Dyp., 2001, Vol. 10/5, Szostak W.B.: Zaburzenia metaboliczne w nadwadze i otyłości. Med. Dyp., 2000, Wydanie specjalne/marzec-kwiecień, Szponar L., Respondek W., Rychlik E.: Żywienie a zdrowie w okresie menopauzy i andropauzy. Med. Dyp. Wydanie specjalne wrzesień, 1997, Warenik-Szymankiewicz A.: Otyłość jako problem okresu menopauzy. Klin. Perinatol. Ginek., 1997, 20, Pertyński T., Płać I.: Otyłość u kobiet w okresie pomenopauzalnym. Menopauza. Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki. Bibl. Naukowa, 2000, Tom III, Łódź, Brown W.J., Dobson A.J., Mishra G.: What is a healthy weight for middle aged women? Int. J. Obes. Relat. Meta. Disord., 1998, 22, Lyu l., Yech C., Lichtenstein A.H. et al.: Association of sex, adiposity, and diet with HDL subclasses middleaged Chinese. Am. J. Clin. Nutr., 2001, 74/1, Strączkowski M., Kowalska I.: Metaboliczne powikłania otyłości. Terapia, 2000, 6, 7, Tchernof A., Poehlman E.T.: Effects of the menopause transition on body fatness and fat distribution. Obes. Res., 1998, 6, Flegal K., Carrol M.D., Kuczmarski R.J. et al.: Overweight and obesity in the United States: prevalence and trends, Int. J. Obes. Relat. Metab. Disord., 1998, 22, Projekt badawczy finansowany KBN nr 3PO6T05725 Adres do korespondencji: dr inż. Katarzyna Przybyłowicz Katedra Żywienia Człowieka Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie ul. Słoneczna 44a Olsztyn kprzybylowicz@interia.pl