KONIEC TANIEJ PRACY W POLSCE? Prof. UJ dr hab.tadeusz Oleksyn Kraków, maj 2007

Transkrypt

1 KONIEC TANIEJ PRACY W POLSCE? Prof. UJ dr hab.tadeusz Oleksyn Kraków, maj

2 POLITYKA NISKICH PŁAC JAK NAS DO TEGO PRZEKONYWANO W OSTATNICH 60 LATACH: Odbudowa kraju ze zniszczeń wojennych trzeba zaciskać pasa II połowa lat 40. XX wieku Budowanie socjalizmu. Przekształcanie Polski z kraju rolniczoprzemysłowego w przemysłowo rolniczy. Budowanie szczęścia przyszłych pokoleń. Lata 50. XX wieku. Szczęście budowano przez pół wieku Konieczność bilansowania (autarkicznej) gospodarki era Gomułki Ekspansja eksportowa dzięki licencjom i taniej robociźnie dekada Gierka Zwalczanie inflacji przez zduszenie płac dekada Jaruzelskiego, początek transformacji Budowanie gospodarki rynkowej lata 90. XX wieku Ściąganie zagranicznych inwestycji i konkurencyjność dzięki niskim kosztom pracy ostatnich 17 lat Za wysokie koszty pracy w Polsce przełom XX i XXI wieku Jakie będą nowe argumenty? 2

3 PEŁNE GODZINOWE KOSZTY PRACY W 15 KRAJACH UE I W POLSCE (W EURO) Austria 27,1 Hiszpania 15,3 Dania 27,0 Grecja 11,8 Niemcy 26,8 Portugalia 7,0 Belgia 26,2 Razem 15 UE 21,5 Francja, Szwecja 23,8 Polska 4,3 Luksemburg 22,7 Holandia 21,7 Finlandia 20,8 Wlk. Brytania 19,3 Włochy 18,8 Irlandia 16,2 Źródło: Z. Jacukowicz Kompleksowe zarządzanie pracą. ODDK, Gdańsk 2004, s

4 NEGATYWY POLITYKI NISKICH PŁAC Relatywnie niska stopa życiowa większości Polaków, pauperyzacja i frustracja wielu środowisk. Dziura budżetowa, niewydolność służby zdrowia i ZUS jako m.in. efekt niskiej masy podatków liczonych od niskich płac. Bariera wewnętrznego popytu, kreująca ogólnie tandetny rynek, zorientowany na taniochę Masowa emigracja zarobkowa Polaków do krajów UE Lekceważący stosunek bogatych krewnych. 4

5 GWAŁTOWNA ZMIANA SYTUACJI NA RYNKU PRACY PO INTEGRACJI POLSKI Z UE Wyjazd z Polski i praca zarobkowa w bogatych krajach UE 1,2 1,5 mln. Polaków z nowej emigracji ( po 300 tys. osób w Wielkiej Brytanii i Niemczech, 150 tys.w Irlandii, 70 tys. osób we Włoszech, 40 tys. W Hiszpanii + pracujący na czarno ). Odchodzenie na emerytury ludzi z dawnego wyżu demograficznego i wejście ludzi z niżu. Wysokie tempo wzrostu gospodarczego, absorbujące siłę roboczą. Efekt brak ludzi do pracy w wielu zawodach i specjalnościach. 5

6 WZROST PŁAC, WZROST ASPIRACJI Dynamika wynagrodzeń nominalnych w ostatnich 5 latach wynosiła 3 4 % rocznie, w I kwartale %. Dotychczas wzrost wydajności pracy wyprzedzał wzrost wynagrodzeń, ostatnio nie; na razie nie jest to powód do niepokoju. Przeciętne wynagrodzenie zbliża się do kwoty złotych (średnio w roku 2006 niespełna złotych) Występuje bardzo silna presja płacowa na razie bardziej pośrednia (odejścia z pracy, wyjazdy z kraju), niż bezpośrednia ( twarde żądania podwyżek, strajki). Presja wzrośnie w związku z narastającym zadłużeniem społeczeństwa (pożyczki mieszkaniowe, na samochody). 6

7 MINIMALNE WYNAGRODZENIE Zgodnie z teorią płac i zaleceniami UE minimalne wynagrodzenie nie powinno być niższe, niż 50 % przeciętnego wynagrodzenia. W Polsce wynosi aktualnie 33 % (936 złotych brutto wobec zł.). Z badań IPiSS (2005, Z. Jacukowicz) wynika, że już wówczas 2/3 pracodawców uważało, że minimalne wynagrodzenie powinno wynosić co najmniej tysiąc złotych netto (aktualnie złotych netto). Pod względem wysokości minimalnego wynagrodzenia znajdujemy się na 21 miejscu w UE. 7

8 MINIMALNE WYNAGRODZENIE w 2005 r. w euro Kraje o najwyższych minimalnych wynagrodzeniach: Luksemburg Holandia Belgia Wielka Brytania Francja Irlandia Źródło: Statistic in focus, t. 7 / 2005, Eurostat 8

9 MINIMALNE WYNAGRODZENIE w 2005 r. w euro Kraje o najniższym minimalnym wynagrodzeniu: 25. Litwa Łotwa Słowacja Estonia Polska Węgry Czechy Źródło: Statistic in focus, t. 7 / 2005, Eurostat 9

10 JAK REAGUJĄ FIRMY? Szybkie podwyżki płac w przypadkach wynagrodzeń najbardziej zaniżonych. Ochrona twardego rdzenia kadrowego. Szybkie rozszerzanie skali podwyżek (już połowa pracowników je otrzymała w ostatnich 12 miesiącach) Przygotowywanie programów etapowych zmian w płacach i rozmowy na ten temat z pracownikami. Przejmowanie wartościowych pracowników od konkurencji (oferując wyższe wynagrodzenia). Poszukiwanie tańszych pracowników za wschodnią granicą. Analiza możliwości podniesienia cen produktów; takie decyzje nie są jednak na razie powszechne. 10

11 DZIAŁANIA OCZEKIWANE ALE RZADKIE Głębsze zmiany systemów motywacyjnych i systemów wynagradzania pod kątem zwiększenia siły skuteczności ich oddziaływania. Można jednak spodziewać się większego nimi zainteresowania w bliskiej przyszłości. Poprawa jakości zarządzania (większy profesjonalizm, lepsze wykorzystywanie czasu i innych zasobów). Odchodzenie od praktyki, że głównym źródłem konkurencyjności są niskie wynagrodzenia. Negocjowanie wyższych cen w eksporcie, skorelowane z lepszą jakością produktów. Zwalczanie nieuczciwej konkurencji. Zarzucenie polityki niskich płac (nie można jej kontynuować w dotychczasowej skali i formach). 11

12 PRACA NA CZARNO Polska należy, obok Włoch, do krajów UE o najwyższym odsetku ludzi pracujących na czarno (około %). Kary dla pracodawców z tego tytułu są obecnie śmiesznie niskie ( 5 tysięcy złotych grzywny). W UE kary są nieporównanie wyższe. Np. w Holandii grzywna 4 tys. euro od każdego zatrudnionego + dodatkowa grzywna 67 tys. euro + możliwa kara więzienia do 3 lat. W UE przygotowuje się projekt zaostrzenia kar za pracę na czarno. Będzie to dotyczyć także Polski. 12

13 IMIGRACJA ZAROBKOWA Jest raczej nieuchronna.a skoro tak, należy ją legalizować i cywilizować (w Polsce liczbę nielegalnych imigrantów szacuje się na ok. 150 tysięcy osób). Energicznego zwalczania wymaga handel ludźmi, niestety już obecny w Polsce. Nasi wschodni sąsiedzi bronią się, podwyższając płace u siebie dla grup zawodowych najbardziej w Polsce poszukiwanych. Towarzyszyć jej będą problemy, jakie znamy z bogatych krajów UE (konflikt kultur, patologie, bariery językowe). 13

14 KORZYŚCI ZE ZDYNAMIZOWANIA WZROSTU PŁAC W POLSCE Wzrost PKB w związku ze wzrostem krajowego popytu. Lepsza praca lepiej umotywowanych pracowników. Wyższa jakość życia Polaków. Wzrost dochodów budżetu państwa (wyższe wpływy z podatków liczonych od wyższych podstaw nawet przy pewnym obniżeniu skal podatkowych). Wyższe kwoty, jakie będą mogły być przeznaczane na ochronę zdrowia, emerytury i renty z tych samych powodów. Wymuszanie bardziej profesjonalnego i efektywnego zarządzania w Polsce. Czasy, kiedy można było nieudolne zarządzanie rekompensować niskimi kosztami pracy odejdą do lamusa historii. 14

15 ZAGROŻENIA Z TYT. ZDYNAMIZOWANIA WZROSTU PŁAC W POLSCE Wzrost inflacji; groźba jest tym większa, im bardziej wzrost wynagrodzeń będzie oderwany od wzrostu efektywności pracy. Upadłość źle zarządzanych przedsiębiorstw, które dotychczas bazowały głównie na niskich kosztach pracy (może nie ma czego żałować?). Patologie i konflikty społeczne, związane ze zwiększającą się imigracją zarobkową ze Wschodu. Moim zdaniem przeważają wyraźnie aspekty pozytywne. 15