Streszczenie Abstract Wykaz skrótów Wprowadzenie...19

Transkrypt

1

2 Spis treści Streszczenie... 8 Abstract...13 Wykaz skrótów Wprowadzenie Opis zastosowanej metodologii oraz źródła informacji wykorzystywane w badaniu Koncepcja badania Uzasadnienie realizacji badania Cel badania Kryteria ewaluacyjne i pytania badawcze Opis zastosowanej metodologii oraz źródła informacji wykorzystywane w badaniu Opis wyników badania, ich analiza i interpretacja Współpraca placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami z terenu województwa lubuskiego Częstotliwość współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego Zakres współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami Ocena współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami Przyczyny braku współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami Wspieranie współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego z przedsiębiorcami przez inne instytucje Bariery i trudności w zakresie nawiązywania i kontynuowania współpracy pomiędzy przedsiębiorcami a szkołami i placówkami kształcenia zawodowego Bariery i trudności w zakresie nawiązywania i kontynuowania współpracy wskazywane przez poszczególnych interesariuszy szkolnictwa zawodowego Mechanizmy prowadzące do zwiększenia zainteresowania wzajemną współpracą szkół i placówek kształcenia zawodowego w zakresie praktycznej nauki zawodu i przygotowania zawodowego Dobre praktyki współpracy pomiędzy pracodawcami a placówkami prowadzącymi kształcenie zawodowe w innych regionach i państwach Jakość procesu kształcenia zawodowego oferowanego w województwie lubuskim oraz jego dopasowanie do potrzeb regionalnego rynku pracy Przygotowanie instytucjonalne i merytoryczne szkół i placówek kształcenia zawodowego do realizowania działań w zakresie budowania kwalifikacji zawodowych uczniów dostosowanych do wymagań regionalnego rynku pracy Analiza potrzeb regionalnego rynku pracy przez szkoły i placówki kształcenia zawodowego Dostosowanie oferty kształcenia zawodowego do potrzeb regionalnego rynku pracy

3 Efekty współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami w zakresie praktyk zawodowych Zapotrzebowanie na profile zawodu i wykształcenia u lubuskich pracodawców Zainteresowanie uczniów ostatnich klas i absolwentów lubuskich placówek kształcenia zawodowego wsparciem w zakresie przedsiębiorczości Chęć prowadzenia własnej działalności gospodarczej wśród uczniów i absolwentów placówek kształcenia zawodowego w województwie lubuskim Umiejętności w zakresie zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej u uczniów ostatnich klas i absolwentów placówek kształcenia zawodowego Źródła wiedzy na temat zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej, z których czerpią uczniowie i absolwenci placówek kształcenia zawodowego Zainteresowanie uczniów ostatnich klas i absolwentów placówek kształcenia zawodowego potencjalnym wsparciem w zakresie pozyskiwania informacji na temat przedsiębiorczości Wsparcie w zakresie wzmacniania i nawiązywania współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami oraz w zakresie promocji przedsiębiorczości wśród uczniów ostatnich klas i absolwentów placówek kształcenia zawodowego z terenu województwa lubuskiego w ramach komponentu regionalnego PO KL Charakterystyka projektów realizowanych w ramach Działania 9.2 PO KL Upowszechnianie współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego w ramach komponentu regionalnego PO KL Promowanie działań w zakresie rozpoczęcia własnej działalności gospodarczej wśród uczniów ostatnich klas i absolwentów placówek kształcenia zawodowego z terenu województwa lubuskiego w ramach komponentu regionalnego PO KL Modyfikacja kierunków kształcenia w szkolnictwie zawodowym zmierzająca do jego dostosowania do potrzeb rynku pracy w ramach komponentu regionalnego PO KL Trwałość działań realizowanych w ramach komponentu regionalnego PO KL Dostosowanie działań realizowanych w ramach komponentu regionalnego PO KL do potrzeb rynku pracy Wykorzystanie poszczególnych instrumentów dostępnych w ramach komponentu regionalnego PO KL przyczyniających się do rozwoju współpracy między przedsiębiorcami a szkołami i placówkami kształcenia zawodowego Rozwiązania wzmacniające oddziaływanie środków EFS na inicjowanie współpracy placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami na terenie województwa lubuskiego i podnoszenie jakości kształcenia zawodowego Inne instrumenty wspierania rozwoju współpracy między pracodawcami a placówkami kształcenia zawodowego Dobre praktyki w zakresie realizacji projektów z Działania 9.2 PO KL Wnioski i rekomendacje ANEKSY Pytania badawcze

4 5.2. Źródła wykorzystane w analizie Desk Research Wskaźniki osiągnięte w ramach każdego z kryteriów ewaluacyjnych Analiza SWOT Drzewa celów i problemów Narzędzia badawcze Dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych z przedstawicielami placówek prowadzących kształcenie zawodowe Dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych z przedsiębiorcami Dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych z przedstawicielami Instytucji Pośredniczącej PO KL oraz ROEFS Kwestionariusz ankiet CAWI Kwestionariusz ankiety CATI Kwestionariusz ankiety audytoryjnej Dyspozycje do telefonicznych wywiadów pogłębionych Dyspozycje do wywiadów eksperckich Dyspozycje do zogniskowanego wywiadu grupowego

5 Spis wykresów Wykres 1. Struktura placówek kształcenia zawodowego, które wzięły udział w badaniu CAWI (N=92) Wykres 2. Opinie przedstawicieli powiatów na temat skali zjawiska współpracy między pracodawcami i szkołami (N=9)...27 Wykres 3. Przyczyny zakończenia współpracy przedsiębiorstw z placówkami oświatowymi (N=9)...28 Wykres 4. Zakres współpracy przedsiębiorstw z placówkami oświatowymi deklaracje przedsiębiorstw (N=40)...29 Wykres 5. Zakres współpracy pracodawców z placówkami oświatowymi deklaracje szkół (N=43)...30 Wykres 6. Aktywność placówek oświatowych współpracujących z pracodawcami (N=40)...31 Wykres 7. Korzyści ze współpracy z placówkami oświatowymi identyfikowane przez przedsiębiorstwa (N=40)...32 Wykres 8. Przyczyny braku współpracy placówek oświatowych z pracodawcami w opinii przedstawicieli placówek (N=6)...33 Wykres 9. Przyczyny braku współpracy pracodawców z placówkami oświatowymi w opinii przedsiębiorców (N=160)...34 Wykres 10. Zakres współpracy z placówkami kształcenia, którym zainteresowani są pracodawcy (N=13)...35 Wykres 11. Zachęty, które mogą wzbudzić zainteresowanie pracodawców współpracą z placówkami oświatowymi (N=13)...36 Wykres 12. Współpraca placówek oświatowych z instytucjami rynku pracy (N=46)...37 Wykres 13. Zakres współpracy placówek oświatowych z instytucjami rynku pracy w opinii placówek (N=42)...37 Wykres 14. Zakres współpracy placówek oświatowych z instytucjami rynku pracy w opinii instytucji rynku pracy (N=14*)...38 Wykres 15. Bariery określane przez przedstawicieli placówek kształcenia zawodowego jako ważne lub bardzo ważne (N=42*)...40 Wykres 16. Bariery określane jako ważne lub bardzo ważne przez przedsiębiorców (N=62*)...41 Wykres 17. Najważniejsze problemy we współpracy pracodawców z placówkami kształcenia zawodowego według instytucji otoczenia biznesu (N=10*)...42 Wykres 18. Przeszkody we współpracy placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami w opinii przedstawicieli starostw powiatowych (N=10*)...42 Wykres 19. Sposób realizacji praktycznej nauki zawodu według deklaracji placówek prowadzących kształcenie zawodowe (N=46*)...44 Wykres 20. Czynniki wpływające na ofertę edukacyjną placówek kształcenia zawodowego (N=46*)..58 Wykres 21. Szkolenie w zawodach poszukiwanych przez pracodawców (N=62)...59 Wykres 22. Dopasowanie oferty edukacyjnej placówek kształcenia w opinii pracodawców (N=62)...60 Wykres 23. Podejmowanie przez powiaty działań dopasowujących ofertę edukacyjną do potrzeb rynku pracy (N=9*)

6 Wykres 24. Problemy w prowadzeniu kształcenia dostosowanego do potrzeb regionalnego rynku pracy diagnozowane przez powiaty (N=9*)...61 Wykres 25. Prowadzenie działań dostosowujących ofertę edukacyjną do potrzeb rynku pracy w opinii placówek kształcenia zawodowego (N=46)...62 Wykres 26. Podejmowanie przez placówki oświatowe działań mających na celu ubranżowienie/ profilowanie oferowanego kształcenia (N=46)...63 Wykres 27. Dostosowanie oferty edukacyjnej placówek oświatowych do potrzeb rynku pracy w opinii pracodawców (N=62)...63 Wykres 28. Wpływ odbytych w przedsiębiorstwie praktyk zawodowych na późniejsze zatrudnienie uczniów u tego pracodawcy wg deklaracji szkół i przedsiębiorstw (N=44 i N=39)...64 Wykres 29. Zainteresowanie pracodawców poszczególnymi profilami zawodu i wykształcenia (N=160*)...65 Wykres 30. Struktura respondentów według wyuczonego zawodu/ profilu kształcenia...67 Wykres 31. Przyczyny nieprowadzenia własnej działalności gospodarczej przez absolwentów szkół (N=195*)...68 Wykres 32. Planowanie otwarcia własnej firmy po zakończeniu nauki (N=195)...69 Wykres 33. Przyczyny niechęci do podjęcia własnej działalności gospodarczej przez uczniów (N=92*)...70 Wykres 34. Powody, dla których badani uczniowie chcą założyć firmę (N=80*)...70 Wykres 35. Powód braku chęci założenia firmy w branży zgodnej z wyuczonym zawodem (N=28*)..71 Wykres 36. Profil branży, w której respondenci chcieliby otworzyć własną firmę (N=80)...71 Wykres 37. Samoocena znajomości formalności wymaganych do założenia własnej firmy przez absolwentów placówek kształcenia zawodowego (N=200)...72 Wykres 38. Stopień znajomości procedur wymaganych do założenia własnej firmy w ocenie badanych uczniów (N=201)...72 Wykres 39. Poziom poprawności odpowiedzi uczniów na pytania z zakresu zakładania działalności gospodarczej (N=201)...73 Wykres 40. Wiedza uczniów o podstawowych obowiązkach formalnych osób prowadzących działalność gospodarczą (N=201)...73 Wykres 41. Źródła wiedzy na temat zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej (N=201 i N=200)...74 Wykres 42. Chęć poszerzania wiedzy w obszarach związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej przez absolwentów (N=200*)...75 Wykres 43. Chęć poszerzenia wiedzy w wybranych obszarach przez uczniów (N=201*)...76 Wykres 44. Preferowane przez absolwentów sposoby pozyskania wiedzy na temat zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej (N=200*)...76 Wykres 45. Preferowane przez uczniów sposoby pozyskania wiedzy na temat zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej (N=201*)

7 Wykres 46. Deklaracje placówek prowadzących kształcenie zawodowe oraz przedstawicieli starostw powiatowych na temat udziału w projektach realizowanych z PO KL, które obejmowały współpracę z pracodawcami...81 Wykres 47. Zakres współpracy placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami w ramach projektów z Działania 9.2 PO KL (N=29*)...82 Wykres 48. Deklaracje placówek prowadzących kształcenie zawodowe oraz przedstawicieli starostw powiatowych na temat udziału w projektach realizowanych z PO KL, które obejmowały wspieranie przedsiębiorczości u uczniów i absolwentów placówek kształcenia zawodowego...83 Wykres 49. Typy działań realizowanych w ramach projektów z Działania 9.2 PO KL w zakresie wspierania przedsiębiorczości uczniów placówek kształcenia zawodowego (N=29*)...84 Wykres 50. Deklaracje przedstawicieli placówek kształcenia zawodowego na temat efektów realizowanych przez nich projektów z PO KL obejmujących współpracę z pracodawcami (N=20*)...85 Spis tabel Tabela 1. Zbiorcze zestawienie prób badawczych...25 Tabela 2. Dobór uczniów do ankiety audytoryjnej...26 Tabela 3. Struktura respondentów według miejsca zamieszkania i płci...67 Tabela 4. Wartość projektów realizowanych w ramach Działania 9.2 PO KL Tabela 5. Wsparcie w ramach projektów realizowanych w ramach Działania 9.2 w poszczególnych powiatach województwa lubuskiego Tabela 6. Obszar realizacji projektów z Działania 9.2 PO KL, w ramach których występowała współpraca placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami...81 Tabela 7. Obszar realizacji projektów z Działania 9.2 PO KL, w ramach których występowały działania nakierowane na wspieranie przedsiębiorczości uczniów placówek szkolnictwa zawodowego...83 Spis rysunków Rysunek 1. Konieczność zinstytucjonalizowania współpracy pomiędzy interesantami szkolnictwa zawodowego

8 Streszczenie Niniejszy raport zawiera wyniki badania ewaluacyjnego pn. Ocena efektów współpracy przedsiębiorstw ze szkołami i placówkami kształcenia zawodowego oraz promocji przedsiębiorczości dzięki realizacji projektów w ramach komponentu regionalnego PO KL w województwie lubuskim zrealizowanego przez Europejskie Centrum Doradztwa Finansowego Badania i Szkolenia Ewa Joachimczak na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego. Cel badania Celem głównym badania była analiza efektywności wsparcia unijnego udzielonego w ramach komponentu regionalnego PO KL w zakresie działań na rzecz współpracy przedsiębiorstw ze szkołami i placówkami kształcenia zawodowego oraz ocena efektów promocji przedsiębiorczości wśród uczniów ostatnich klas i absolwentów szkół zawodowych z terenu województwa lubuskiego. Badaniem zostały objęte placówki oświatowe realizujące kształcenie zawodowe (z wyłączeniem kształcenia dorosłych) z terenu województwa lubuskiego i ich uczniowie oraz absolwenci, pracodawcy, przedstawiciele partnerów społeczno-gospodarczych, instytucje otoczenia i wspierania biznesu (organizacje pracodawców, przedsiębiorców, itp.), a także publiczne służby zatrudnienia (WUP, PUP, OHP). Metodologia badania Podstawą analiz były wyniki badania ewaluacyjnego przeprowadzonego z zastosowaniem różnorodnych technik badawczych w ramach całego procesu badawczego, tj. analizy danych zastanych (desk research), analizy porównawczej, indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI), telefonicznych wywiadów pogłębionych (TDI), wywiadu eksperckiego, badań ilościowych (CAWI, CATI, ankieta audytoryjna), panelu eksperckiego oraz case study. WYNIKI BADANIA: Współpraca placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami z terenu województwa lubuskiego Badanie wykazało, że zdecydowana większość uczestniczących w badaniu placówek kształcenia zawodowego (87,8%) deklaruje, że współpracuje z przedsiębiorstwami. Taką deklarację złożyło tylko 20% badanych pracodawców. Pracodawcy współpracowali przede wszystkim z zasadniczymi szkołami zawodowymi (50%) oraz technikami (40%). Współpraca między szkołami a przedsiębiorstwami w przeważającej liczbie przypadków dotyczy odbywania przez uczniów praktyk zawodowych w przedsiębiorstwie. Z perspektywy placówek kształcenia zawodowego przyczyny braku współpracy leżą przede wszystkim w braku zainteresowania współpracą ze strony pracodawców. Istotny jest również brak odpowiednich zachęt dla pracodawców, złe doświadczenia z pracodawcami z przeszłości. Najistotniejszą przyczyną braku współpracy po stronie przedsiębiorstw jest brak zainteresowania (61,4%). Za umiarkowanie istotne uznać można: profil działalności, który nie pozwala na takie działania (25,3%), brak wiedzy o takich możliwościach (20,9%), brak zachęt dla przedsiębiorców (17,1%). Blisko 60% przedsiębiorstw nie współpracujących z placówkami kształcenia deklaruje, że w przeciągu 2 lat chcieliby taką współpracę nawiązać. Najlepszą zachętą dla pracodawców do podjęcia współpracy z placówkami byłoby: zmniejszenie formalności biurokratycznych (92,3%), uregulowania prawne dotyczące tej współpracy (69,3%) i ulgi podatkowe (77%),a także działania finansowe, np. refundacja wynagrodzenia za opiekuna, refundacja amortyzacji sprzętu, środki za materiały, które zużywa uczeń w trakcie nauki. 8

9 Bariery i trudności w zakresie nawiązywania i kontynuowania współpracy pomiędzy przedsiębiorcami a szkołami i placówkami kształcenia zawodowego Najważniejszą barierą we współpracy z pracodawcami w opinii przedstawicieli placówek kształcenia zawodowego jest przede wszystkim brak prawnych i finansowych zachęt dla pracodawców, pracodawcy zwracają przede wszystkim uwagę na problem ponoszenia przez nich kosztów oraz trudności z utrzymaniem dyscypliny wśród uczniów. Najważniejszymi barierami są bariera świadomościowa (sposób myślenia o kształceniu zawodowym i kontakcie z rynkiem pracy wśród dyrekcji niektórych placówek oświatowych, brak świadomości roli pracodawców w kształceniu zawodowym) oraz systemowa (brak uregulowań zachęcających pracodawców do nawiązywania współpracy). Najważniejszymi zachętami do zwiększania poziomu współpracy placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami byłyby: wprowadzenie ulg podatkowych i zwrotu kosztów dla przedsiębiorców wraz z systemem nagradzającym efektywne prowadzenie przygotowania do zawodu oraz umacnianie kontaktów i współpracy pomiędzy wszystkimi grupami zainteresowanymi jakością szkolnictwa zawodowego (placówki oświatowe, starostwa powiatowe, przedstawiciele pracodawców i instytucji rynku pracy). Przeprowadzona analiza porównawcza skłania do wniosku, że zasadne byłoby wprowadzenie systemowego trybu realizacji projektów mających na celu wzmocnienie działań w zakresie wsparcia szkolnictwa zawodowego. Jakość procesu kształcenia zawodowego oferowanego w województwie lubuskim oraz jego dopasowanie do potrzeb regionalnego rynku pracy Przygotowanie merytoryczne i instytucjonalne lubuskich placówek kształcenia zawodowego do realizowania działań w zakresie budowania kwalifikacji zawodowych uczniów, dostosowanych do potrzeb rynku pracy w opinii ekspertów ocenione zostało jako niewystarczające. Najistotniejszymi czynnikami wpływającymi na ofertę edukacyjną szkół jest dysponowanie zapleczem i wyposażeniem wymaganym do realizacji praktycznej nauki oferowanych zawodów, dostępność wykwalifikowanej kadry dydaktycznej w danym zawodzie dopiero na 3. miejscu wskazywane jest zapotrzebowanie rynku pracy. Prawie 80% badanych placówek kształcenia zawodowego korzysta z dostępnych aktualnych danych statystycznych, raportów, analiz w celu prognozowania zapotrzebowania na określony profil kształcenia. Najczęściej są to opracowania i analizy udostępniane przez powiatowe urzędy pracy oraz WUP. Poza tym są to opracowania urzędów miast i starostw powiatowych, raporty CKE i OKE, oferty pracy dostępne w Internecie. Większość przedstawicieli JST jest zdania, że placówki kształcenia w ich powiecie oferują profile kształcenie dostosowane do potrzeb lokalnego rynku pracy (87,5%). Mimo to niemal 40% przedstawicieli instytucji rynku pracy uważa, że placówki kształcenia zawodowego w ich powiecie i powiatach ościennych nie prowadzą kształcenia zgodnego z zapotrzebowaniem na zawody zgłaszanym przez pracodawców. Podobną opinię wyrażają pracodawcy - blisko 28% z nich oceniają, że placówki kształcące w ich powiecie i powiatach ościennych nie szkolą w zawodach, których oni poszukują. Z kolei zdaniem 50% z nich profile kształcenia są dostosowane do ich potrzeb (ale tylko zdaniem połowy kształcenie odbywa się w większości poszukiwanych zawodów). Zdaniem 50% przedsiębiorców oferta edukacyjna placówek kształcenia nie jest dopasowana do zapotrzebowania lokalnego rynku pracy. Placówki oświatowe w blisko 75% prowadzą działania mające na celu dostosowanie kierunków kształcenia /oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy, zaś prawie 50% z nich deklaruje, że dąży do ubranżowienia i profilowania oferowanego kształcenia, w tym 15% zdecydowanie podejmuje takie działania. 9

10 Największe zapotrzebowanie na pracowników zadeklarowane przez pracodawców biorących udział w badaniu zdiagnozowano przede wszystkim w branży mechanicznej, budowlanej oraz elektrycznoelektronicznej i teleinformatycznej. Zainteresowanie uczniów ostatnich klas i absolwentów lubuskich placówek kształcenia zawodowego wsparciem w zakresie przedsiębiorczości Wyniki badań ankietowych wykazały, że jedynie 2,5% absolwentów szkół zawodowych prowadzi obecnie własną działalność gospodarczą. Wśród przyczyn takiego stanu rzeczy wskazywano: brak środków (ok. 80% wskazań), czasochłonność w porównaniu z pracą na etacie (ok. 60%), obawy związane z ryzykiem (ok. 53%), formalności związane z prowadzeniem biznesu (ok. 50%), brak wiedzy, jak pozyskać środki na działalność (ok. 48%), przyczyny rodzinne/ prywatne (ok. 45%), brak wiedzy, jakie formalności należy spełnić (ok. 38%), brak pomysłu na biznes (ok. 37%), mała opłacalność własnego biznesu w porównaniu z pracą na etacie (ok. 23%). Blisko 38% uczniów ostatnich klas planuje po zakończeniu nauki założyć własną działalność gospodarczą (w tym ok. 14% osób zdecydowanie ma taki zamiar). Wśród uczniów, którzy takiego planu nie mają, wynika to najczęściej z: obaw co do ryzyka związanego z takim przedsięwzięciem, czasochłonności prowadzenia firmy, obaw co do braku zamówień/ klientów. Chęć założenia własnej firmy wynika najczęściej z: pragnienia bycia niezależnym (blisko 50% wskazań), posiadania pomysłu na biznes i chęci jego realizacji (ok. 43%), przekonania o wyższych zarobkach (ok. 31%). Niecałe 65% uczniów deklaruje chęć założenia firmy w branży zgodnej z wyuczonym zawodem. Najczęściej uczniowie deklarowali chęć założenia firmy w branży fryzjersko-kosmetycznej oraz elektryczno-elektroniczno-teleinformatycznej. Jedynie nieco ponad 25% absolwentów nieprowadzących własnej działalności gospodarczej pracuje obecnie zawodowo. Blisko 15% osób pracujących po zakończeniu szkoły szukało zatrudnienia dłużej niż 6 miesięcy, w tym 6% - dłużej niż rok. Swoją wiedzę nt. zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej zarówno absolwenci jak i uczniowie oceniają różnie średnio na 3,4 pkt. w skali 6-punktowej. Blisko 50% absolwentów deklaruje, że wie, jakie formalności należy spełnić, by założyć biznes, 66% z nich posiada doświadczenie w pisaniu biznesplanu, podczas gdy w przypadku uczniów ostatnich klas odsetek ten wyniósł niecałe 23,5%. Nieco ponad 30% absolwentów oceniło, że gdyby chciało założyć własną działalność gospodarczą, to posiadają wystarczającą wiedzę, by tego dokonać. Ogólnie wiedzę uczniów ostatnich klas w zakresie zakładania działalności gospodarczej (na podstawie stopnia poprawności wykonania zadań w toku ankiety audytoryjnej) ocenić można umiarkowanie dobrze. Obszarami, w których absolwenci chcieliby poszerzyć swoją wiedzę są przede wszystkim: pozyskiwanie dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej (ponad 70% wskazań), a także w zakresie zakładania działalności (formalności związane z rejestracją, tworzenie biznesplanu) oraz jej prowadzenia (m.in. zarządzanie firmą, obowiązki podatkowe przedsiębiorcy, księgowość). Uczniowie ostatnich klas zainteresowani są zwiększeniem swojej wiedzy we wszystkich obszarach związanych z zakładaniem i prowadzeniem działalności gospodarczej, w tym przede wszystkim w obszarze zarządzania firmą (blisko 88%), pozyskiwania dotacji na rozpoczęcie działalności gosp. (ok. 85%) i tworzenia biznesplanu (ok. 77%). Blisko 75% absolwentów deklarowało chęć uzyskania bezzwrotnej dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej informacja ta koresponduje ze wskazaniem najistotniejszej przyczyny nieprowadzenia działalności gospodarczej, jaką jest brak środków. Z tego względu należałoby na szeroką skalę informować uczniów jeszcze na etapie kształcenia o możliwościach finansowania działalności gospodarczej, w tym szczególnie w zakresie bezzwrotnych źródeł oferowanych w ramach komponentu regionalnego PO KL. 10

11 Wsparcie w zakresie wzmacniania i nawiązywania współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami oraz w zakresie promocji przedsiębiorczości wśród uczniów ostatnich klas i absolwentów placówek kształcenia zawodowego z terenu województwa lubuskiego w ramach komponentu regionalnego PO KL Spośród projektów realizowanych w ramach Działania 9.2 PO KL 53,7% z nich obejmowało współpracę z pracodawcami, zaś 63,4% uwzględniało działania nakierowane na wspieranie przedsiębiorczości uczniów placówek kształcenia zawodowego. Najważniejszymi wymiarami trwałej modyfikacji kształcenia zawodowego dostosowanego do rynku pracy jest doposażenie szkoły w materiały dydaktyczne, zdobycie nowych uprawnień i umiejętności przez nauczycieli, wdrożenie wybranych elementów szkoleń z przedsiębiorczości, zmiana nastawienia nauczycieli do prowadzenia nauczania, wprowadzenie nowych form nauczania, stworzenie skryptów/materiałów dydaktycznych oraz wzrost prestiżu szkoły w oczach pracodawców i uczniów. Współpraca nawiązywana w ramach projektu w większości przypadków okazywała się trwała, w przeciwieństwie do działań wspierających postawy przedsiębiorcze, które okazały się dużo mniej trwałe. Na etapie planowania założeń projektów jedynie około połowa beneficjentów korzystała z informacji na temat zapotrzebowania rynku pracy na określone umiejętności i zawody (publikowane przez instytucji rynku pracy oraz przekazywane przez pracodawców). Instrumenty wsparcia najczęściej wykorzystywane w projektach realizowanych w ramach Działania 9.2 to: współpraca z pracodawcami, dodatkowe zajęcia dydaktyczno wyrównawcze i specjalistyczne, dodatkowe zajęcia nakierowane na rozwój kompetencji kluczowych, wyposażenie szkół w materiały dydaktyczne, doradztwo zawodowe. W celu wzmocnienia oddziaływania środków EFS na rozwój współpracy z pracodawcami zalecane byłoby nawiązywanie kontaktu z pracodawcami już na etapie diagnozy i określania celów projektu, nawiązywanie partnerstw w projektach pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego, placówkami oświatowymi a pracodawcami. Aby podnieść jakość kształcenia zawodowego poprzez środki EFS należałoby wesprzeć potencjalnych wnioskodawców w przygotowywaniu dokumentów aplikacyjnych, promować wykorzystanie najbardziej trwałych instrumentów wsparcia i niestandardowych form zajęć dydaktycznych nastawionych na praktykę i kontakt z pracodawcami w danym zawodzie. Podniesienie jakości kształcenia zawodowego i rozwój współpracy z pracodawcami wymaga przede wszystkim zmiany uregulowań prawnych i stworzenia realnych zachęt finansowych dla przedsiębiorców współpracujących ze szkołami oraz zintensyfikowania komunikacji pomiędzy poszczególnymi interesariuszami kształcenia zawodowego. Rekomendacje W wyniku badania wypracowano następujące rekomendacje istotne z punktu widzenia wdrażania komponentu regionalnego Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w kolejnych latach: Wskazane jest skierowanie wsparcia do tych szkół, które do tej pory nie brały udziału w projektach realizowanych w ramach Działania 9.2. PO KL Należy podjąć działania mające na celu upowszechnienie wiedzy na temat możliwości uzyskania dofinansowania przez szkoły i placówki kształcenia zawodowego oraz na temat formalności koniecznych do wypełnienia w celu złożenia wniosku o dofinansowanie. Należy zachęcać beneficjentów do badania potrzeb rynku pacy (poprzez analizę danych z instytucji rynku pracy bądź badań potrzeb pracodawców) przed zaplanowaniem założeń działań w ramach projektu oraz premiować na etapie oceny wniosków te projekty, które bazują na danych uzyskanych od pracodawców lub instytucji rynku pracy. 11

12 Zalecane jest promowanie tych projektów, które obejmują zajęcia dodatkowe w formach niestandardowych, innowacyjnych. Dzięki wdrażaniu nowych form nauczania z jednej strony wzrasta motywacja uczniów do nauki, a z drugiej przyczynia się to do podwyższenia kompetencji nauczycieli w zakresie pracy dydaktycznej. Wskazane jest zwiększenie udziału uczestników projektu w praktykach lub stażach u pracodawcy w ramach projektów realizowanych z Działania 9.2. Należy premiować partnerstwa z przedsiębiorcami lub instytucjami rynku pracy w ramach realizacji projektów z Działania 9.2 PO KL. Wskazane byłoby wspieranie w ramach środków EFS działań nastawionych na trwałą i skoordynowaną modyfikację oferty nauczania w celu dostosowania jej do potrzeb rynku pracy. Zasadne byłoby wdrożenie systemowego wsparcia dla placówek kształcenia zawodowego, które umożliwiłoby bardziej kompleksowe działanie dostosowane do potrzeb rynku pracy. Należy kierować zintensyfikowane wsparcie na doskonalenie nauczycieli szkolnictwa zawodowego, szczególnie w zakresie doskonalenia kompetencji pedagogicznych dopasowanych do wymogów nowego systemu szkolnictwa zawodowego (kształcenie modułowe) i aktualizację ich wiedzy na temat potrzeb rynku. Istotne jest, aby wsparcie kierowane do nauczycieli było skoordynowane ze wsparciem samych placówek kształcenia zawodowego. Istotna jest intensyfikacja działań koordynacyjnych wszystkich interesariuszy zainteresowanych szkolnictwem zawodowym przy wykorzystaniu istniejących już inicjatyw (przede wszystkim Partnerstwa na rzecz kształcenia ustawicznego przy Wojewódzkim Urzędzie Pracy w Zielonej Górze). Wskazane byłoby wdrożenie bardziej systemowych działań animujących współpracę pomiędzy szkołami a pracodawcami w celu zwiększenia świadomości pracodawców o roli, jaką odgrywają w szkolnictwie zawodowym. Należy zwiększyć oddziaływanie zajęć z przedsiębiorczości prowadzonych w szkole na umiejętności i świadomość uczniów placówek kształcenia zawodowego, np. poprzez zwiększenie udziału elementów praktycznej nauki oraz poprawę jakości kształcenia w tym zakresie. W związku z tym, że zajęcia szkolne stanowią jedno z głównych źródeł wiedzy uczniów i absolwentów na temat przedsiębiorczości, zwiększenie jakości nauczania w tym zakresie może przynieść wymierne skutki w umocnieniu postaw przedsiębiorczych absolwentów placówek kształcenia zawodowego. 12

13 Abstract The present report contains the results of the evaluation study "Assessing the effects of enterprises cooperation with schools and vocational training institutions, as well as the promotion of entrepreneurship through the implementation of projects within the regional component of the Human Capital Operational Program (HC OP) in Lubuskie Voivodship" realized by ECDF Badania i Szkolenia Ewa Joachimczak on request of Marshall s Office of Lubuskie Voivodship. Objective of the study The main objective of this study was to analyze the effectiveness of EU support granted within the regional component of the Human Capital Operational Program for a development of activities for cooperation between enterprises and schools and vocational training institutions, as well as to assess the effects of promoting entrepreneurship among final year students and graduates of vocational schools in the area of Lubuskie voivodship. The evaluation covered educational institutions carrying out vocational training (excluding education of adults) from the area of Lubuskie voivodship, as well as their students and graduates; also employers, representatives of socio-economic partners, institutions supporting business (organizations of employers, entrepreneurs, etc.), as well as public employment services (Regional Labor Office WUP, Local Labor Office PUP, Volunteer Work Organizations OHP). Methodology of research The basis of the analysis were the results of the evaluation study carried out with a variety of research techniques in the entire research process, namely: the analysis of data already existing (desk research), benchmarking, individual in-depth interviews (IDI), telephone in-depth interviews (TDI), interviews with experts, as well as quantitative techniques (CAWI, CATI, group survey), case studies and panel of experts. STUDY RESULTS: The cooperation of vocational training institutions and employers from the area of Lubuskie voivodship The study showed that the vast majority of vocational training centers participating in the study (87.8%), declare that they work with enterprises. Such a declaration made only 20% of employers. Employers worked primarily with the vocational schools (50%) and technicians (40%). Cooperation between schools and businesses in most cases relates to students' internships in an enterprise. From the perspective of vocational training centers a reason for a lack of cooperation is primarily in the lack of interest on part of employers. Also lack of appropriate incentives for employers and bad experiences of employers from the past are relevant,. The most important reason for the lack of cooperation on part of enterprises is the lack of interest (61.4%). As moderately important can be considered: business profile which does not allow such activities (25.3%), lack of knowledge about the possibilities (20.9%), lack of incentives for entrepreneurs (17.1%). Nearly 60% of companies that do not cooperate with educational institutions declares that within two years would like to start such cooperation. The best incentive for employers to cooperate with the institutions would be: reduction of formalities (92.3%), regulations on this cooperation (69.3%) and tax allowances (77%) and financial activities, such as refund of internship tutor s salary, refund of used equipment, funds for materials that a student uses during the study. 13

14 Obstacles and difficulties in establishing and continuing cooperation between enterpreneurs and vocational education institutions The most important barrier in cooperation with employers in the opinion of the representatives of vocational training centers is the lack of legal and financial incentives for employers. Employers pay particular attention to the problems of costs that they incur while cooperating and difficulty of maintaining discipline among students. The main barriers are related to awareness (thinking on vocational training and contact with the labor market among the decisive persons of some educational facilities, lack of awareness of the role of employers in vocational training) and systemic (lack of regulations to encourage employers to cooperate). The most important incentives to increase the level of cooperation between vocational training institutions and employers would be: introduction of tax allowances and refunds for enterprises along with a rewarding system for a successful conduct of preparation to carrying out a profession, as well as enhancement contacts and cooperation between all groups interested in the quality of vocational education (educational institutions, district offices, representatives of employers and labor market institutions). Comparative analysis carried out within the study leads to the conclusion that it would be appropriate to introduce a systemic mode of realizing projects aiming at the enhancement of support of vocational education. The quality of vocational training offered in Lubuskie voivodship and its adjustment to the needs of the regional labor market Substantive and institutional preparation of Lubuskie vocational training centers to carry out the activities aiming at creating the professional qualifications of students, tailored to the needs of the labor market have been assessed by experts as inadequate. The most important factors influencing the educational offer of schools are: possession of certain equipment required to carry out a practical training within the offered professions, availability of qualified teaching staff only in the third place is indicated labor market demand. Nearly 80% of the educational institutions makes use of the available current statistics, reports, analyzes to estimate a demand for a particular profile of education. Usually these documents are analyses provided by the district labor offices and WUP. Besides, these are the documents of other local authorities and local government districts, reports prepared by Central and Local Exam Commissions, as well as job offers available on the Internet. Most of the representatives of the local government believes that education institutions in their district provide profiles of education adapted to the needs of the local labor market (87.5%). Despite this, nearly 40% of representatives of labor market institutions believes that the vocational training institutions in their county and neighboring counties do not conduct training complying with the demand for occupations reported by employers. Similar opinion was expressed by employers approximately 28% of them believe that the training institutions in the county and neighboring counties do not train in occupations they search for. In turn, according to 50% of employers training profiles are tailored to their needs (but only half think that education is offered in most professions they search for). According to 50% of entrepreneurs, offer of educational training institutions is not adjusted to the needs of local labor market. Educational institutions in nearly 75% carry out activities to adjust profiles of education / educational offer to the labor market needs, while almost 50% of them declare that they seek to sectorize and profilize an education offer, where 15% of them strongly take such action. The greatest demand for workers declared by employers involved in the study were diagnosed primarily in the mechanical industry, construction sector, electrical-electronic sector and telecommunication sector. 14

15 The interest of final year students and graduates of Lubuskie vocational training institutions in entrepreneurship support Survey results showed that only 2.5% of the graduates of vocational schools is currently conducting their own business. Among the reasons for this were pointed out: lack of financial resources (approximately 80% of responses), time-consuming compared to a full-time job (60%), concerns about the risk (53%), formalities related to the conduct of one s own business (about 50%), lack of knowledge of how to raise funds for the activity (ca. 48%), family / private reasons (45%), lack of knowledge, which formalities must be met (38%), lack of idea for business (about 37%), low profitability of one s own business in comparison with the full-time job (approx. 23%). Nearly 38% of final year students after graduation plans to start their own business (where approximately 14% of people definitely has such an intention). Among students who do not have such a plan, this is mostly caused by concerns about the risks associated with this idea, time-consuming of running one s own business, concerns about the lack of orders / customers. The desire to start one s own business is often a result of a desire to be independent (almost 50% of responses), a fact of having an idea for a business with a desire of its implementation (43%), belief in higher earnings (approximately 31%). Less than 65% of final year students declared willingness of setting up a company in accordance with an industry they were trained in. Most students declared their willingness to set up a business in the hairdressing and cosmetic industry, as well as electrical-electronic and telecommunication ones. Only slightly over 25% of graduates not conducting a business activity is currently working professionally. Nearly 15% of those working students searched for a job for longer than 6 months, 6% - more than a year after graduation. Their knowledge about starting and running a business, both graduates and students assess differently an average of 3.4 points in a 6-point scale. Nearly 50% of graduates declares that they know what formalities must be fulfilled to establish a business; 66% of them have experience in writing business plans, while in case of final year students the figure was less than 23.5%. Slightly over 30% of graduates estimated that if they wanted to start their own business, they would have sufficient knowledge to do so. In general, final year students' knowledge relating to establishment of one s own company can be evaluated as moderately well (based on a degree of accuracy of taskdoing during the group survey). The areas which graduates would particularly like to broaden their knowledge in are: gaining a grant to start a business (over 70% of responses); and in the context of establishment of a business (i.e. registration formalities, creating a business plan) and its conduct (including company management, tax obligations of an entrepreneurs, accounting). Final year students are interested in increasing their knowledge in all areas related to the establishment and conducting of business, including in particular business management (nearly 88%), obtaining a grant for a start-up (approx. 85%) and creating a business plan (approx. 77%). Nearly 75% of graduates declared a will to obtain a non-repayable grant to start a business this information corresponds with an indication of the most significant reasons for economic inactivity, which is a lack of financial resources. Therefore, students while still in school should be informed on a large scale about the possibilities of business financing, especially in the field of non-repayable sources offered within the regional component of the HC OP. Support in the area of strengthening and promoting cooperation between schools, vocational training centers and employers and in the area of promoting entrepreneurship among final year students and graduates of vocational training institutions from Lubuskie voivodship within the regional component of the HC OP

16 Among the projects implemented within Measure 9.2 of the HC OP 53.7% involved the cooperation with employers, whereas 63.4% included activities that aimed at promoting entrepreneurship among the students of vocational training institutions. The main dimensions of sustainable modifications of vocational training adjusted to the labor market is: providing schools with modern teaching materials, gaining new authorities and skills by teachers, implementation of some of the business elements, changing the attitudes of teachers to education process, introducing new forms of teaching, creation of scripts / teaching materials and increase of the prestige of schools in the eyes of employers and students. The cooperation established within the project in most cases proved to be durable, in contrast to actions supporting entrepreneurial attitudes, which were much less durable. During the planning outlines of projects only about half of the beneficiaries used the information on labor market demands for specific skills and occupations (published by labor market institutions and reported by employers). Instruments of support most often used in projects within Measure 9.2 are: cooperation with employers, educational and extracurricular activities - the countervailing and special ones, additional activities directed at the development of key competencies, equipping schools with educational materials, job counseling. In order to enhance the impact of funds granted by European Social Fund to develop partnerships with employers it would be advised to make contact with employers at the stage of diagnosis and determination of project objectives, establishing partnerships within the projects between local authorities, educational institutions and employers. To improve the quality of vocational training through ESF funds potential applicants should be assisted in preparing documentation for a call of proposals. Also use of the most durable form of support and non-standard forms of teaching oriented on practices and a contact with employers of certain profession should be promoted. Improving the quality of training and development of cooperation with employers requires first of all regulatory changes and creating real financial incentives for companies cooperating with schools, as well as enhancement of communication among various groups of interest in vocational education. Recommendations The study developed the following recommendations that are relevant to the implementation of the regional component of the Human Capital Operational Program in the next years: It is recommended to direct support to those schools that have not yet taken part in projects realized within Measure 9.2. It is necessary to take steps to disseminate knowledge about funds gaining opportunities for schools and vocational training institutions, as well as on the formalities necessary to fulfill in order to apply for funding. The beneficiaries should be encouraged to study the labor market needs (through data analysis of labor market institutions or research of employers needs) before planning objectives of a project, and while evaluating applications such projects which outlines are based on data collected from employers or labor market institutions, should be rewarded. It is recommended to promote these projects, which include additional activities in the nonstandard and innovative forms. With the implementation of new forms of teaching on one hand a motivation of students to learn increases, on the other hand it contributes to increase the competences of teachers within their education activity. It is advisable to increase a number of people participating in a project within Measure 9.2 that take part in internships at employer s. 16

17 Partnerships with entrepreneurs or labor market institutions in the implementation of projects within Measure 9.2 of the HC OP should be rewarded. It would be advisable to support within ESF the activities aiming at sustainable and coordinated modification of an educational offer to adjust it to the labor market needs. It would be appropriate to implement a systemic support for vocational training institutions that would ensure a more comprehensive approach tailored to the needs of the labor market and coordinated with each other. Intensified support for the improvement of vocational education teachers should be granted, particularly in the improvement of educational competencies tailored to the requirements of the new system of vocational education (module training) and update of their knowledge of labor market needs. It is important that teachers support is coordinated with a support granted to vocational training institutions themselves. It is important to intensify coordination of all stakeholders interested in vocational education with the use of already existing initiatives (mainly the Partnership for Lifelong Learning at the Regional Labor Office in Zielona Góra). It would be advisable to implement more systemic actions animating collaboration between schools and employers to increase employer awareness of the role they play in vocational education. It is recommended to increase the impact of entrepreneurial support given in schools on students' awareness and skills, for example, by increasing the share of practical elements in the lessons and improving the quality of education in this field. In view of the fact that school is one of the main sources of knowledge of students and graduates on entrepreneurship, increase of the quality of teaching in this field can bring measurable impact on the strengthening of entrepreneurship graduates of vocational training institutions. 17

18 Wykaz skrótów CATI CAWI CKE CKP DR EFS FGI GUS IDI IOB IPI/IPII JST OHP OKE PEFS PE PO KL PUP ROEFS SIWZ SOPZ TDI WE WUP Wspomagana komputerowo ankieta telefoniczna (ang. Computer Assissted Telephone Interview) Wspomagana komputerowo ankieta internetowa (ang. Computer Assissted Web Interview) Centralna Komisja Egzaminacyjna Centrum Kształcenia Praktycznego Desk research Europejski Fundusz Społeczny Zogniskowany wywiad grupowy (ang. Focus Group Interview) Główny Urząd Statystyczny Indywidualny wywiad pogłębiony (ang. Individual In-depth Interview) Instytucja Otoczenia Biznesu Instytucja Pośrednicząca pierwszego stopnia/instytucja Pośrednicząca drugiego stopnia Jednostka Samorządu Terytorialnego Ochotniczy Hufiec Pracy Okręgowa Komisja Egzaminacyjna Podsystem monitorowania Europejskiego Funduszu Społecznego Panel ekspercki Program Operacyjny Kapitał Ludzki Powiatowy Urząd Pracy Regionalny Ośrodek Europejskiego Funduszu Społecznego Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia Szczegółowy Opis Przedmiotu Zamówienia Telefoniczny wywiad pogłębiony (ang. Telephone In-depth Interview) Wywiady eksperckie Wojewódzki Urząd Pracy 18

19 1. Wprowadzenie Niniejszy raport zawiera wyniki badania ewaluacyjnego pn. Ocena efektów współpracy przedsiębiorstw ze szkołami i placówkami kształcenia zawodowego oraz promocji przedsiębiorczości dzięki realizacji projektów w ramach komponentu regionalnego PO KL w województwie lubuskim zrealizowanego przez Europejskie Centrum Doradztwa Finansowego Badania i Szkolenia Ewa Joachimczak na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego. 2. Opis zastosowanej metodologii oraz źródła informacji wykorzystywane w badaniu 2.1. Koncepcja badania Uzasadnienie realizacji badania Zgodnie z zapisami Lubuskiej Strategii Zatrudnienia na lata procesy demograficzne mają coraz większy wpływ na kształtowanie sytuacji na regionalnym rynku pracy. Prognozy demograficzne wskazują na wchodzenie do szkół niżu demograficznego i wchodzenie kolejnych roczników wyżu z lat 50-tych w wiek emerytalny. Populacja osób w wieku produkcyjnym będzie się zmniejszać. Wzrośnie populacja osób w wieku poprodukcyjnym. Z jednej strony stwarzać to będzie problemy z zaspokojeniem wzrastających potrzeb kadrowych przedsiębiorstw. Z drugiej strony spowoduje konieczność tworzenia dodatkowych miejsc pracy w działach, związanych m.in. ze służbą zdrowia, czy też z usługami pielęgnacyjnymi. Będzie istniała konieczność zwiększenia poziomu aktywności zawodowej ludności. Z analiz lubuskiego rynku pracy wynika, że istnieją istotne niedostosowania kwalifikacji kadr do potrzeb. Pomimo stosunkowo znacznej grupy osób poszukujących pracy nadal niektórzy pracodawcy mają trudności z pozyskaniem odpowiednich pracowników. Wraz z rozwojem gospodarki opartej na wiedzy oraz wprowadzanie innowacji potrzeby rynku i pracodawców będą ulegać dalszym zmianom. Tym samym zasadne jest kontynuowanie dostosowywania kwalifikacji kadr do zmieniających się potrzeb. Konieczne jest kontynuowanie procesu dostosowywania kierunków kształcenia zawodowego w szkołach. Z analiz sytuacji osób młodych na rynku pracy wynika, że główną barierą w ich aktywizacji jest brak doświadczenia zawodowego. Stąd zasadne i konieczne jest podejmowanie różnego rodzaju inicjatyw zmierzających do łączenia edukacji z pracą na możliwie najwcześniejszym etapie kształcenia zawodowego oraz wsparcie działania polegającego na nabywaniu praktyki zawodowej u pracodawców. Istotną rolę odgrywa również skuteczne wspomaganie pracodawców w procesie tworzenia miejsc pracy. Dobre ukierunkowanie środków jest kluczowe dla poprawy sytuacji w tym zakresie. Konieczne jest zatem przeprowadzenie analizy na poziomie województwa, która pozwoli usprawnić proces wdrażania komponentu regionalnego PO KL w województwie lubuskim, jak również przyczyni się do pozyskania wiedzy, która zostanie wykorzystana w ramach projektowania kolejnej perspektywy finansowej

20 Cel badania Celem głównym badania była analiza efektywności wsparcia unijnego udzielonego w ramach komponentu regionalnego PO KL w zakresie działań na rzecz współpracy przedsiębiorstw ze szkołami i placówkami kształcenia zawodowego oraz ocena efektów promocji przedsiębiorczości wśród uczniów ostatnich klas i absolwentów szkół zawodowych z terenu województwa lubuskiego. Badaniem zostały objęte placówki oświatowe realizujące kształcenie zawodowe (z wyłączeniem kształcenia dorosłych) z terenu województwa lubuskiego, pracodawcy, przedstawiciele partnerów społeczno-gospodarczych, instytucje otoczenia i wspierania biznesu (organizacje pracodawców, przedsiębiorców, itp.), a także publiczne służby zatrudnienia (WUP, PUP, OHP). W ramach badania Wykonawca dokonał: 1. Oceny współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami z terenu województwa lubuskiego; 2. Oceny jakości procesu kształcenia zawodowego oferowanego w województwie lubuskim oraz jego dopasowania do potrzeb rynku pracy; 3. Oceny zainteresowania pracodawców współpracą ze szkołami i placówkami kształcenia zawodowego w zakresie dopasowania oferowanego kształcenia do potrzeb przedsiębiorstw; 4. Identyfikacji barier i trudności w zakresie nawiązywania współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a szkołami i placówkami kształcenia zawodowego oraz wypracowania mechanizmów służących nawiązywaniu takiej współpracy, w tym również w zakresie organizacji staży i praktycznej nauki zawodu; 5. Oceny zainteresowania wśród uczniów ostatnich klas i absolwentów szkół zawodowych z terenu województwa lubuskiego wsparciem w zakresie przedsiębiorczości, tzn. podjęciem działalności gospodarczej, otrzymaniem bezzwrotnej dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej; 6. Oceny oferowanego w ramach komponentu regionalnego PO KL wsparcia w zakresie wzmacniania i nawiązywania współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami oraz w zakresie promocji przedsiębiorczości wśród uczniów ostatnich klas i absolwentów szkół zawodowych z terenu województwa lubuskiego Kryteria ewaluacyjne i pytania badawcze W badaniu uwzględnione zostały następujące kryteria ewaluacyjne: 1. Skuteczność Rozumiana jako ocena stopnia, w jakim wsparcie udzielone w zakresie współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego z przedsiębiorstwami oraz promocji przedsiębiorczości przyczyniło się do osiągania celów PO KL. 2. Efektywność Rozumiana jako ocena czy dofinansowanie z EFS w ramach komponentu regionalnego PO KL ma rzeczywisty wpływ na rozwój oferty edukacyjnej i upowszechnienie przedsiębiorczości w województwie lubuskim. 3. Użyteczność Rozumiana jako ocena, w jakim stopniu realizowane projekty dotyczące: współpracy przedsiębiorstw ze szkołami i placówkami kształcenia zawodowego i promocji przedsiębiorczości, odpowiadają rzeczywistym potrzebom placówek oświatowych realizujących kształcenie zawodowe (z wyłączeniem 20

21 kształcenia dorosłych) z terenu województwa lubuskiego oraz pracodawcom, a pośrednio także potrzebom uczniów i absolwentów. Pytania badawcze odnoszą się do poszczególnych celów szczegółowych badania odpowiadających poszczególnym obszarom: Pytania odnoszące się do celu szczegółowego nr 1 dotyczące obszaru współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami z terenu województwa lubuskiego; Pytania odnoszące się do celu szczegółowego nr 2 dotyczące obszaru jakości procesu kształcenia zawodowego oferowanego w województwie lubuskim oraz jego dopasowania do potrzeb rynku pracy; Pytania odnoszące się do celu szczegółowego nr 3 dotyczące obszaru zainteresowania pracodawców współpracą ze szkołami i placówkami kształcenia zawodowego w zakresie dopasowania oferowanego kształcenia do potrzeb przedsiębiorstw Pytania odnoszące się do celu szczegółowego nr 4 dotyczące obszaru identyfikacji barier i trudności w zakresie nawiązywania współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a szkołami i placówkami kształcenia zawodowego oraz wypracowania mechanizmów służących nawiązywaniu takiej współpracy, w tym również w zakresie organizacji staży i praktycznej nauki zawodu Pytania odnoszące się do celu szczegółowego nr 5 dotyczące obszaru zainteresowania wśród uczniów ostatnich klas i absolwentów szkół zawodowych z terenu województwa lubuskiego wsparciem w zakresie przedsiębiorczości, tzn. podjęciem działalności gospodarczej, otrzymaniem bezzwrotnej dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej Pytania odnoszące się do celu szczegółowego nr 6 dotyczące obszaru oferowanego w ramach komponentu regionalnego PO KL wsparcia w zakresie wzmacniania i nawiązywania współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami oraz w zakresie promocji przedsiębiorczości wśród uczniów ostatnich klas i absolwentów szkół zawodowych z terenu województwa lubuskiego Lista pytań badawczych odnoszących się do poszczególnych celów szczegółowych umieszczona została w Aneksie Opis zastosowanej metodologii oraz źródła informacji wykorzystywane w badaniu W badaniu zastosowane zostały następujące metody, techniki i narzędzia badawcze: Desk research Na potrzeby przedmiotowego badania, w pierwszym etapie prac badawczych, została przeprowadzona analiza danych zastanych. Analizie zostały poddane dokumenty z następujących grup: Dokumenty strategiczne i operacyjne dotyczące kształcenia zawodowego oraz odpowiednie akty prawne; Publikacje internetowe z zakresu szkolnictwa zawodowego instytucji krajowych i regionalnych oraz dotyczące zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie lubuskim i prognoz odnośnie sytuacji na lubuskim rynku pracy; Wyniki badań, analiz dotyczących oceny kształcenia zawodowego; Dane statystyczne: publikacje GUS, dane z Bazy Danych Lokalnych GUS oraz Systemu Informacji Oświatowej; Wnioski o dofinansowanie projektów realizowanych w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w województwie lubuskim, które przyczyniają się do upowszechnienia współpracy szkół 21

22 i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami oraz promujące zachowania przedsiębiorcze wśród uczniów i absolwentów placówek realizujących kształcenie zawodowe. Analiza porównawcza Wyniki analizy porównawczej (przeprowadzonej w ramach analizy desk research) pozwoliły zdiagnozować przykłady dobrych praktyk w zakresie współpracy pomiędzy pracodawcami a placówkami prowadzącymi kształcenie zawodowe w wybranych państwach i regionach oraz określić, które z wypracowanych tam rozwiązań można by zastosować na terenie województwa lubuskiego. Analizie poddane zostały rozwiązania stosowane w dwóch krajach- w Kanadzie i Wielkiej Brytanii oraz w dwóch województwach- dolnośląskim i wielkopolskim. Indywidualne wywiady pogłębione W ramach przedmiotowego badania indywidualne wywiady pogłębione pełniły dwie funkcje: zwiad badawczy przed realizacją badań ilościowych, indywidualne wywiady pogłębione z przedstawicielami instytucji odpowiedzialnych za przyznawanie dofinansowania i realizację projektów w ramach komponentu regionalnego PO KL. Zastosowany został celowy dobór próby. Zrealizowano 8 wywiadów pogłębionych: 4 wywiady w ramach zwiadu badawczego o o o o 1 IDI z Dyrektorem/osobą kompetentną z placówki kształcenia zawodowego, która brała udział w projekcie realizowanym w ramach komponentu regionalnego PO KL w obszarze inicjowania i wzmacniania współpracy z pracodawcami, 1 IDI z Dyrektorem/osobą kompetentną z placówki kształcenia zawodowego, która nie brała udziału w projekcie realizowanym w ramach komponentu regionalnego PO KL w obszarze inicjowania i wzmacniania współpracy z pracodawcami, 1 IDI z przedsiębiorcą, który współpracuje z placówką kształcenia zawodowego, 1 IDI z przedsiębiorcą, który nie współpracuje z placówką kształcenia zawodowego. 4 wywiady z przedstawicielami urzędów i ROEFS o o 2 wywiady z przedstawicielami Instytucji Pośredniczącej PO KL, 2 wywiady z przedstawicielami ROEFS. Badania ankietowe Ankietowe badania ilościowe zostały zrealizowane przy pomocy trzech technik badań sondażowych badania CAWI (ankiety internetowej), badania CATI (ankiety telefonicznej wspomaganej komputerowo) oraz ankiety audytoryjnej. Zróżnicowanie technik badania ilościowego pozwoliło na dostosowanie charakteru realizowanego badania do specyfiki próby badawczej, podwyższając tym samym skuteczność i efektywność zrealizowanych prac badawczych. CATI (Computer-Assisted Telephone Interviewing) Za pomocą ankiety telefonicznej (CATI) zrealizowane zostały badania ilościowe dwóch grup: pracodawców przedsiębiorstw z województwa lubuskiego. Badanie CATI przeprowadzone zostało na próbie 200 pracodawców (struktura próby: 89 pracodawców z mikroprzedsiębiorstw, 102 pracodawców z małych i średnich przedsiębiorstw, 9 pracodawców z przedsiębiorstw zatrudniających ponad 250 pracowników); 22

23 absolwentów placówek prowadzących kształcenie zawodowe, którzy uczestniczyli w projektach realizowanych w ramach Działania 9.2 PO KL. Badanie CATI przeprowadzone zostało na próbie 200 absolwentów. CAWI (Computer-Assisted Web Interviewing) Ankieta internetowa CAWI została przeprowadzona z kilkoma grupami respondentów: Placówki zajmujące się kształceniem zawodowym. Ankieta internetowa została rozesłana do wszystkich placówek zajmujących się kształceniem zawodowym, czyli do 164 placówek oświatowych. Na ankietę odpowiedziało 46 przedstawicieli placówek, do których wysłane zostało zaproszenie do udziału w badaniu, przy czym większość respondentów to zespoły szkół, w ramach których znajduje się więcej niż jedna placówka kształcenia zawodowego. Wśród respondentów znaleźli się przedstawiciele zasadniczych szkół zawodowych, techników, techników uzupełniających, szkół policealnych, zawodowych szkół specjalnych, Centrum Kształcenia Praktycznego. Łącznie uzyskaliśmy odpowiedzi na temat 92 szkół i placówek kształcenia zawodowego. Struktura próby została przedstawiona na poniższym wykresie. Wykres 1. Struktura placówek kształcenia zawodowego, które wzięły udział w badaniu CAWI (N=92). Technikum 42,4% Zasadnicza szkoła zawodowa 30,4% Szkoła policealna 16,3% Technikum uzupełniające Zawodowe szkoły specjalne Centrum Kształcenia Praktycznego Inne 3,3% 2,2% 1,1% 4,3% Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CAWI. Instytucje otoczenia i wspierania biznesu, partnerzy społeczno-gospodarczy. Zaproszenie do wzięcia udziału w badaniu wysłane zostało do 23 podmiotów. W badaniu wzięło udział 10 przedstawicieli następujących instytucji: izby handlowe/rzemieślnicze, centra transferu technologii, inkubatory przedsiębiorczości, zakłady doskonalenia zawodowego, organizacje zrzeszające pracodawców. Przedstawiciele starostw powiatowych odpowiedzialnych za szkolnictwo zawodowe. Ankieta rozesłana do 12 starostw powiatowych. W badaniu wzięło udział 9 przedstawicieli powiatów. Przedstawiciele publicznych służb zatrudnienia. Ankieta rozesłana do 35 podmiotów. W badaniu wzięło udział 16 przedstawicieli publicznych służb zatrudnienia (wśród nich pracownicy Wojewódzkiego Urzędu Pracy, Powiatowych Urzędów Pracy oraz przedstawiciele jednostek OHP). W badaniu CAWI zastosowany został dobór pełny. Poziom zwrotności ankiet dla wszystkich grup wynosi 35%. Poziom błędu oszacowania wynosi 8%. 23

24 Ankieta audytoryjna Ankieta audytoryjna zrealizowana została wśród uczniów z placówek z województwa lubuskiego. Zastosowany został dobór celowy z uwzględnieniem reprezentatywności typologicznej, uwzględniając udział placówek w projektach obejmujących współpracę z pracodawcami i/lub wspieranie postaw przedsiębiorczych wśród uczniów ostatnich klas. Ankietę audytoryjną wypełniło około 50 uczniów z każdego wyszczególnionego typu, łącznie zaś 201 uczniów. Telefoniczne wywiady pogłębione Przeprowadzono 20 telefonicznych wywiadów pogłębionych z Beneficjentami projektów realizowanych w ramach Działania 9.2 PO KL różnych lat oraz obejmujących różne instrumenty wsparcia. W Aneksie przedstawione są karty tych projektów, gdzie przeprowadzone zostały telefoniczne wywiady pogłębione. Wywiady eksperckie Na potrzeby przedmiotowego badania zrealizowane zostały wywiady eksperckie z ekspertami z dziedziny edukacji, zarządzania edukacją i metodyką nauczania. Zrealizowane zostały 3 wywiady eksperckie z przedstawicielami następujących instytucji: Przedstawiciel Lubuskiego Kuratorium Oświaty; Przedstawiciel Krajowego Ośrodka Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej; Pracownik Wydziału Studiów Edukacyjnych UAM w Poznaniu. Zogniskowany wywiad grupowy Zrealizowano jeden zogniskowany wywiad grupowy, w którym wzięli udział przedstawiciele następujących instytucji: Departamentu Europejskiego Funduszu Społecznego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego; Analiza SWOT Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Zielonej Górze; Urzędu Miasta w Zielonej Górze; Organizacji Pracodawców; Placówki kształcenia zawodowego. Na potrzeby przedmiotowego badania przeprowadzona została analiza SWOT stanu współpracy placówek kształcenia zawodowego z przedsiębiorcami z wyszczególnieniem słabych i mocnych stron tej współpracy oraz szans i zagrożeń z nią związanych. Tabela przedstawiająca analizę SWOT została zamieszczona w aneksie do niniejszego raportu. Drzewo celów i problemów W celu usystematyzowania głównych zagadnień i problemów, które zostały zdiagnozowane w badaniu, stworzone zostało drzewo celów i problemów. Dzięki wizualizacji całego obszaru problemowego za pomocą schematów, dużo czytelniej można było przedstawić najistotniejsze elementy wpływające na stan współpracy przedsiębiorstw z placówkami kształcenia zawodowego. Drzewo celów i problemów zostało zamieszczone w aneksie do niniejszego raportu. Case study 24

25 W ramach przedmiotowego badania zrealizowano badanie dwóch dobrych praktyk przedsięwzięć z województwa lubuskiego związanych ze współpracą pracodawców i placówek kształcenia zawodowego. Studia przypadków dobrego i skutecznego funkcjonowania współpracy z przedsiębiorcami stanowią dobrą ilustrację efektywnego sposobu wykorzystywania środków z EFS i najważniejszych czynników wpływających na powodzenie tego typu przedsięwzięcia. Pierwsze analizowane w ramach badania przedsięwzięcie dotyczyło nabycia przez 102 uczniów Technikum Leśnego w Rogozińcu w okresie 2 lat specjalistycznej wiedzy i dodatkowych umiejętności z zakresu wyuczonego zawodu, a tym samym zwiększenie kwalifikacji zawodowych i podniesienie szans podjęcia pracy w leśnictwie. Drugie przedsięwzięcie opisane w ramach Case study dotyczyło wyposażenia uczniów Zespołu Szkół Ekonomicznych w Zielonej Górze w zawodach technik logistyk i technik spedytor w umiejętności zawodowe wymagane przez pracodawców, potwierdzone zaświadczeniem. Projekt zakładał rozwój kompetencji zawodowych oraz zwiększenie motywacji uczniów do nauki. Realizacja zakładanych prób badawczych Tabela 1. Zbiorcze zestawienie prób badawczych Zakres podmiotowy Założona próba badawcza Zrealizowana próba badawcza Stopień realizacji próby badawczej Indywidualne wywiady % pogłębione CATI z przedsiębiorcami % CATI z absolwentami % CAWI z przedstawicielami placówek zajmujących się kształceniem zawodowym Ankieta wysłana do 164 placówek oświatowych. Otrzymano zwrot 46 ankiet (na temat 92 placówek oświatowych). Zwrotność na poziomie 28% (dotycząca 56% placówek) CAWI z przedstawicielami Instytucji otoczenia i wspierania biznesu, partnerów społecznogospodarczych CAWI z przedstawicielami starostw powiatowych odpowiedzialnych za szkolnictwo zawodowe CAWI z przedstawicielami publicznych służb zatrudnienia Ankieta wysłana do 23 przedstawicieli IOB oraz partnerów społecznogospodarczych. Ankieta wysłana do 12 starostw powiatowych. Ankieta wysłana do 35 przedstawicieli publicznych służb zatrudnienia Otrzymano zwrot 10 ankiet. Otrzymano zwrot 9 ankiet. Otrzymano zwrot 16 ankiet. Zwrotność na poziomie 43% Zwrotność na poziomie 75% Zwrotność na poziomie 46% Ankieta audytoryjna ,5% Telefoniczne wywiady % pogłębione Wywiady eksperckie % Zogniskowany wywiad grupowy 1 zogniskowany wywiad grupowy 1 zogniskowany wywiad grupowy 100% Jak wynika z powyższej tabeli, założona na etapie raportu metodologicznego próba badawcza została zrealizowana. W przypadku ankiety internetowej CAWI poziom zwrotności jest wysoki jak na tę technikę badawczą i można go uznać za zadowalający. W ankiecie internetowej CAWI przeprowadzonej pośród przedstawicieli placówek zajmujących się kształceniem zawodowym wzięli udział przedstawiciele następujących typów placówek oświatowych: 25

26 28 przedstawicieli zasadniczych szkół zawodowych; 39 przedstawicieli techników; 3 przedstawicieli techników uzupełniających; 15 przedstawicieli szkół policealnych; 2 przedstawicieli zawodowych szkół specjalnych; 1 przedstawiciel Centrum Kształcenia Praktycznego; 4 przedstawicieli innych typów placówek, nieuwzględnionych w kafeterii. 1 W badaniu CATI z przedsiębiorcami wykorzystano komercyjną bazę danych lubuskich przedsiębiorstw. Natomiast podczas realizacji badania CATI z absolwentami placówek prowadzących kształcenie zawodowe, którzy uczestniczyli w projektach realizowanych w ramach Działania 9.2 PO KL, wykorzystana została baza danych absolwentów wygenerowana z PEFS (Podsystem monitorowania Europejskiego Funduszu Społecznego). Z bazy danych wyselekcjonowani zostali (na podstawie daty urodzenia zapisanej w PEFS) ci spośród uczestników projektu, którzy w momencie realizacji badania powinni być już absolwentami placówek prowadzących kształcenie zawodowe, z wyłączeniem absolwentów kończących edukację w 2012r. Ze względu na niewielką liczebność klas w szkołach ankieta audytoryjna przeprowadzona została w 6 placówkach z województwa lubuskiego. Zastosowany został dobór celowy z uwzględnieniem reprezentatywności typologicznej, uwzględniając udział placówek w projektach obejmujących współpracę z pracodawcami i/lub wspieranie postaw przedsiębiorczych wśród uczniów ostatnich klas. Tabela 2. Dobór uczniów do ankiety audytoryjnej Udział szkoły w projekcie obejmującym współpracę z pracodawcą/pracodawcami realizowanym w ramach komponentu regionalnego PO KL Udział szkoły w projekcie obejmującym wspieranie postaw przedsiębiorczych u uczniów szkół zawodowych realizowanym w ramach komponentu regionalnego PO KL Tak Nie Tak Ankieta audytoryjna przeprowadzona pośród 50 uczniów Ankieta audytoryjna przeprowadzona pośród 50 uczniów Nie Ankieta audytoryjna przeprowadzona pośród 50 uczniów Ankieta audytoryjna przeprowadzona pośród 50 uczniów W niniejszym raporcie przy każdym wykresie określono liczebność respondentów, którzy udzielili odpowiedzi na dane pytanie. W przypadku, gdy liczebność (N) oznaczona została dodatkowo gwiazdką (*) oznacza to, że podział odpowiedzi wskazanych na wykresie N ze względu na możliwość udzielenia przez respondentów wielokrotnych odpowiedzi. 1 Liczba przedstawicieli placówek nie jest równa liczbie respondentów, ze względu na zawartą w pytaniu możliwość wielokrotnego wyboru. 26

27 3. Opis wyników badania, ich analiza i interpretacja 3.1. Współpraca placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami z terenu województwa lubuskiego W niniejszym rozdziale opisano wyniki badania dotyczące współpracy placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami z terenu województwa lubuskiego. Opis zawiera diagnozę częstotliwości tej współpracy, jej zakresu oraz korzyści identyfikowanych przez obie strony Częstotliwość współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego Współpracę z pracodawcami deklaruje 87,8% badanych szkół i placówek kształcenia zawodowego. W przypadku badanych przedsiębiorców taką współpracę obecnie lub kiedykolwiek w przeszłości zadeklarowało jedynie 20% z nich. Ta rozbieżność wynika zapewne z faktu, że szkoły współpracują zazwyczaj z maksymalnie dwoma pracodawcami, a ponieważ tych jest ogólnie więcej niż placówek oświatowych, zdecydowanej większości z nich nie dotyczy jakakolwiek kooperacja. W ocenie blisko połowy objętych badaniem przedstawicieli Wydziałów Edukacji Starostw Powiatowych zdecydowana większość placówek prowadzących kształcenie zawodowe w ich powiecie współpracuje z pracodawcami. Szczegóły w tym zakresie przedstawia poniższy wykres. Wykres 2. Opinie przedstawicieli powiatów na temat skali zjawiska współpracy między pracodawcami i szkołami (N=9) Około połowa placówek prowadzących kształcenie zawodowe w powiecie współpracuje z pracodawcami 3 Zdecydowana większość placówek prowadzących kształcenie zawodowe w powiecie współpracuje z pracodawcami 4 Wszystkie placówki prowadzące kształcenie zawodowe w powiecie współpracują z pracodawcami 2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie CAWI. Zarówno w deklaracjach badanych placówek, jak i organów prowadzących większość szkół współpracuje z pracodawcami. Wynik ten w ujęciu stricte ilościowym uznać można za pozytywny, należy jednak zwrócić uwagę, że jak wyżej wspomniano większość placówek współpracuje z nie więcej niż dwoma przedsiębiorstwami. Pozwala to przypuszczać, że zakres współpracy nie jest wystarczający jedno czy dwa przedsiębiorstwa mogą nie zapewnić uczniom szkoły wystarczającego dostępu do kompleksowej wiedzy dotyczącej pracy w przedsiębiorstwie danej branży, tym bardziej, że najczęstszym deklarowanym typem współpracy jest przyjmowanie uczniów na praktyki (por. dalej). Zasadnym wydawałoby się podejmowanie przez placówki kształcenia zawodowego współpracy z kilkoma różnymi przedsiębiorstwami bądź też rotacyjna (np. co rok) zmiana pracodawców, z którymi szkoła współpracuje, tak by jej uczniowie mieli możliwość poznania specyfiki funkcjonowania różnych firm oraz zapoznania się ze stosowaną w nich technologią. Takie podejście zwiększyłoby też na pewno szanse uczniów szkół na zatrudnienie w przedsiębiorstwie/ przedsiębiorstwach, w których odbywali oni praktykę w ramach współpracy ze szkołą. Jeśli chodzi o odsetek badanych przedsiębiorstw deklarujących kooperację ze szkołami, to nominalnie wartość 20% nie jest duża, jednak odnosząc ją do całej populacji 2 i przekładając na wartości bezwzględne, daje to liczbę ok. 21,2 tys. pracodawców współpracujących ze szkołami. Biorąc pod uwagę, że uczniów kształcących się w lubuskich placówkach kształcenia zawodowego jest +/- ok Populacja = (wg danych Banku Danych Regionalnych GUS, 2010), stanowiła podstawę do wydzielenia struktury próby przedsiębiorstw poddanych badaniu. 27

28 tys. 3, pozwala to stwierdzić, że poziom współpracy i jej zasięg nie przedstawia się tak niekorzystnie, jak początkowo mogłoby się wydawać. Przedsiębiorcy współpracują najczęściej z zasadniczymi szkołami zawodowymi (50%) oraz technikami (40%). Dużo mniejszy odsetek deklaruje współpracę z Centrum Kształcenia Praktycznego, szkołami policealnymi (po 12,5%), technikami uzupełniającymi i zawodowymi szkołami specjalnymi (odpowiednio 5% i 2,5%). Ponad ¾ przedsiębiorstw deklarujących współpracę z placówkami oświatowymi, współpracuje z nimi obecnie, 15% współpracowało w ciągu ostatnich 5 lat, natomiast pozostali ponad 5 lat temu. Przyczyny przerwania współpracy pracodawców z placówkami oświatowymi przedstawiono na poniższym wykresie. Wykres 3. Przyczyny zakończenia współpracy przedsiębiorstw z placówkami oświatowymi (N=9 * ) brak zainteresowania współpracą ze strony placówki 4 przeszkody prawne zmiana polityki przedsiębiorstwa 2 2 więcej kłopotów dla pracodawców niż korzyści brak odpowiednich zachęt złe doświadczenia z dotychczasowej współpracy Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Placówki oświatowe w większości deklarowały, że współpraca z przedsiębiorcami przewidziana jest bezterminowo (54,5% wskazań). W co piątym przypadku miała ona trwać 3 lata, a w co dziesiątym do 1 roku. Blisko połowa przedsiębiorstw współpracuje/ współpracowała z jedną placówką oświatową. Ogólnie współpracowały one średnio z dwoma placówkami. Do nawiązania współpracy dochodziło najczęściej z inicjatywy rodziców lub uczniów (42%), placówki kształcenia zawodowego (34%) i samego przedsiębiorstwa (20%). Informacje te pokazują, że motorem współpracy są uczniowie i rodzice, nie zaś szkoły nie stanowi to dla nich priorytetu. Można przypuszczać, że przeważnie to uczeń sam znajduje sobie praktykę, a następnie prosi szkołę o zgodę na jej odbycie u konkretnego pracodawcy. Sytuacja taka nie wydaje się właściwa, ponieważ to szkoła powinna oferować uczniom od początku ich edukacji możliwość odbycia praktyk poza placówką. Z kolei niski stopień inicjatywy ze strony pracodawców nie zaskakuje wciąż jeszcze stosunkowo często nie widzą oni potencjalnych korzyści ze współpracy z placówkami kształcenia (por. dalej). Ponad połowa przedsiębiorców w najbliższym czasie planuje pozostawić współpracę z placówkami na niezmienionym poziomie, 30% natomiast planuje ją rozszerzyć Zakres współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami Zarówno w przypadku placówek oświatowych, jak i przedsiębiorstw, deklarowana współpraca dotyczy przede wszystkim odbywania przez uczniów praktyk zawodowych w przedsiębiorstwie (deklaracja 97,5% przedsiębiorstw i 97,7% szkół por. dalej). 3 Na podstawie Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2010/2011, Główny Urząd Statystyczny, grudzień

29 Pracodawcy często współpracują także w zakresie dostarczania szkole materiałów praktycznych i surowców do praktycznej nauki zawodu (60%), kształcenia zawodowego (zajęć teoretycznych i praktycznych 57,5%) oraz zajęć praktycznych dla uczniów (50%). Wykres 4. Zakres współpracy przedsiębiorstw z placówkami oświatowymi deklaracje przedsiębiorstw (N=40 * ) praktyki zawodowe uczniów w przedsiębiorstwie 97,5% dostarczanie szkole materiałów i surowców do praktycznej nauki zawodu kształcenie zawodowe (zajęcia teoretyczne i praktyczne) zajęcia praktyczne dla uczniów 50,0% 60,0% 57,5% umowa partnerska szkolenia dla uczniów wzbogacanie bazy szkolnej w materiały dydaktyczne/dostarczanie wyposażenia pracowni współorganizacja wycieczek dydaktycznych dla uczniów współpraca przy opracowywaniu programów nauczania realizacja projektów z funduszy UE sponsorowanie szkoły finansowanie stypendiów dla uczniów organizacja konkursów dla uczniów z wiedzy i umiejętności zawodowych współorganizacja wycieczek dydaktycznych dla nauczycieli patronat nad placówką prowadzenie szkoleń dla nauczycieli inne 30,0% 30,0% 30,0% 22,5% 17,5% 15,0% 15,0% 10,0% 7,5% 7,5% 5,0% 5,0% 2,5% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Placówki kształcenia zawodowego jako drugi najczęstszy rodzaj współpracy wskazywały odbywanie przez uczniów zajęć praktycznych w przedsiębiorstwie (60,5%) oraz z dużo mniejszą liczbą wskazań współpracę w zakresie wspólnego opracowywania programu nauczania w zawodzie (20,9%). 29

30 Wykres 5. Zakres współpracy pracodawców z placówkami oświatowymi deklaracje szkół (N=43 * ) odbywanie przez uczniów praktyk zawodowych 97,7% odbywanie przez uczniów zajęć praktycznych 60,5% współpraca w zakresie wspólnego opracowania programu nauczania w zawodzie dostarczanie przez pracodawców materiałów i surowców do celów szkoleniowych wyposażanie przez pracodawców placówek w nowe technologie staże / kursy / szkolenia dla nauczycieli u pracodawcy zatrudnianie w Państwa placówce specjalistówpracowników przedsiębiorstw staże / kursy / szkolenia dla uczniów u pracodawcy udział przedstawicieli pracodawców w posiedzeniach dotyczących wyników egzaminów fundowanie uczniom stypendiów przez pracodawców inne 20,9% 18,6% 18,6% 18,6% 16,3% 16,3% 11,6% 4,7% 4,7% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CAWI. Zwrócić należy uwagę, że obie badane grupy w umiarkowanym bądź niewielkim tylko stopniu deklarują, iż współpraca pomiędzy nimi dotyczy organizowania szkoleń, zajęć praktycznych i innych działaniach skierowanych do nauczycieli. Podejmowana kooperacja w zdecydowanej większości przypadków skupia się na przedsięwzięciach, w których udział biorą uczniowie, co jest niewątpliwie zjawiskiem pozytywnym. Jednakże należy mieć na względzie, że także nauczyciele powinni być podmiotem współpracy szkół z przedsiębiorcami, jako osoby, które przekazują uczniom wiedzę z zakresu danego zawodu. Koniecznym jest, by również oni mieli szansę pozyskać informacje odnośnie technologii i praktyk stosowanych w przedsiębiorstwach. 4 Jak wykazano na wykresie 4, jedynie 15% pracodawców deklaruje współpracę z placówkami w zakresie realizacji projektów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, mimo że blisko 70% z nich chciałoby taką współpracę podjąć (por. dalej). Ta rozbieżność wyników może wskazywać, że przedsiębiorcy pomimo deklarowanej chęci nawiązania współpracy z placówkami kształcenia w ramach realizacji projektów unijnych nie mają świadomości, jak taką współpracę zainicjować, jakie procedury trzeba przejść i jakie wymogi spełnić. W związku z tym warto byłoby skierować działania informacyjno-promocyjne do pracodawców w tym zakresie wykorzystując to, że istotny element takiej współpracy, tj. chęć jej podjęcia, już występuje, przynajmniej na poziomie deklaratywnym. Niecałe 21% szkół oraz 17,5% przedsiębiorstw deklaruje współpracę przy opracowywaniu programu nauczania w zawodzie. Odsetek ten uznać należy za niepokojąco mały, szczególnie biorąc pod uwagę istotność współpracy w tym zakresie przede wszystkim ze względu na konieczność skorelowania programów kształcenia z zapotrzebowaniem regionalnego rynku pracy (czyli pracodawców) w celu zapewnienia ich maksymalnej adekwatności. Ponadto inicjatywa współpracy w zakresie opracowania programów kształcenia zdecydowanie częściej wynika z inicjatywy placówki oświatowej (88,9%). Może to budzić 4 Na podstawie wywiadu eksperckiego. 30

31 zdziwienie, ponieważ wydawałoby się, że inicjatorem tej kooperacji powinni być pracodawcy, którzy najlepiej znają swoje potrzeby w odniesieniu do kompetencji i umiejętności poszukiwanych u potencjalnych i faktycznych pracowników, poza tym niejednokrotnie dużo lepiej orientują się w trendach rozwojowych swojej branży i prognozowanego w związku z tym zapotrzebowania w zakresie zasobów ludzkich. Ponad ¾ placówek oświatowych oceniło współpracę z pracodawcami w zakresie opracowania programu nauczania w zawodzie jako korzystną (77,6%, w tym 33,3% wskazań zdecydowanie tak ). Wśród pozytywnych aspektów wymieniano przede wszystkim: dostosowanie programu do wymagań rynku pracy, dostosowanie uczniów do wymagań pracodawcy, objęcie programem zagadnień wymaganych w praktycznie wykonywanym zawodzie, łatwiejsze znalezienie zatrudnienia przez uczniów, realizacja programu zgodnego z możliwościami pracodawców, dostęp uczniów do nowoczesnych technologii stosowanych w przedsiębiorstwach. Udział w konsultacjach zmian w ofercie edukacyjnej/ programu kształcenia na poziomie zawodowym w przeciągu ostatnich 2 lat zadeklarowało jedynie 11,3% badanych pracodawców. Obszarami, w których takie konsultacje się odbyły, są przede wszystkim budownictwo, drogownictwo i instalacje budowlane oraz gastronomia i produkcja spożywcza (po 85,7% wskazań). Jeśli chodzi o aktywność placówek oświatowych w trakcie realizacji współpracy z pracodawcami, to blisko ¾ z nich zapoznaje pracodawcę z obowiązującymi przepisami dotyczącymi praktycznej nauki zawodu, a 62,5% zapoznaje pracodawcę z programem nauczania. Wykres 6. Aktywność placówek oświatowych współpracujących z pracodawcami (N=40 * ) zapoznaje pracodawcę z obowiązującymi przepisami dotyczącymi praktycznej nauki zawodu 72,5% 27,5% zapoznaje pracodawcę z programem nauczania 62,5% 37,5% zapoznaje pracodawcę z wymogami w zakresie wyposażenia stanowisk pracy uczniów 40,0% 60,0% wspiera opiekunów i osoby prowadzące zajęcia/praktyki w przedsiębiorstwie w doskonaleniu umiejętności merytorycznych 40,0% 60,0% tak nie zapoznaje pracodawcę z materiałami do prowadzenia zajęć 37,5% 62,5% zapoznaje pracodawcę ze standardami egzaminacyjnymi 27,5% 72,5% wspiera opiekunów i osoby prowadzące zajęcia/praktyki w przedsiębiorstwie w doskonaleniu umiejętności pedagogicznych 25,0% 75,0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CAWI. Ogólnie stwierdzić można, że zakres działań placówek oświatowych jest stosunkowo ubogi. Ponad połowa pracodawców podejmujących współpracę nie jest informowana o wydawałoby się podstawowych kwestiach nauczania zawodu w szkole, np. wymogami w zakresie wyposażenia stanowisk pracy uczniów czy materiałami do prowadzenia zajęć. Jedynie 27,5% placówek zapoznaje pracodawcę ze standardami egzaminacyjnymi. Przypuszczać można, że sytuacja ta wynika z faktu, że jak wykazano powyżej współpraca pomiędzy pracodawcami 31

32 a szkołami najczęściej sprowadza do odbywania przez uczniów praktyk zawodowych, które trwają stosunkowo krótko. Można przypuszczać, że w związku z tym szkoły nie widzą potrzeby większego niż minimalne i konieczne angażowania pracodawców w kwestie związane z prowadzeniem procesu nauczania w ich placówce Ocena współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami Jeśli chodzi o pracodawców, to blisko 70% z nich ogólnie oceniło współpracę z placówkami oświatowymi jako korzystną. Podstawową identyfikowaną przez nich korzyścią było lepsze przygotowanie przyszłych pracowników do danego zawodu (92,5%), a także wykształcenie wyspecjalizowanych kadr dla rynku pracy (85%) oraz przyszłych kadr dla przedsiębiorstwa (82,5%). Szczegółowe dane odnośnie pozytywnych aspektów współpracy przedstawiono na poniższym wykresie. Wykres 7. Korzyści ze współpracy z placówkami oświatowymi identyfikowane przez przedsiębiorstwa (N=40 * ) lepsze przygotowanie przyszłych pracowników do danego zawodu wykształcenie wyspecjalizowanych kadr dla rynku pracy wykształcenie przyszłych kadr dla naszego przedsiębiorstwa praca wykonywana przez uczniów na rzecz naszego przedsiębiorstwa pozyskanie przyszłych pracowników do wykorzystywania określonej technologii w zawodzie promowanie marki przedsiębiorstwa wśród przyszłych klientów możliwość pozyskania najlepszych uczniów przez nasze przedsiębiorstwo wprowadzanie nowej technologii w proces kształcenia zawodowego możliwość uzyskania dodatkowego zarobku dla pracowników przedsiębiorstwa wykorzystanie patronackiej pracowni w placówce w celu organizacji spotkań roboczych pracowników satysfakcja dla osoby, która nauczała zawodu 2,5% 12,5% 22,5% 40,0% 92,5% 85,0% 82,5% 80,0% 77,5% 70,0% 67,5% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Należy zauważyć, że wysoką liczbę wskazań otrzymały korzyści związane z przyszłą działalnością przedsiębiorstw, tj. wykształcenie ich przyszłych kadr oraz pozyskanie przyszłych pracowników do wykorzystywania określonej technologii w zawodzie. Pokazuje to, że pracodawcy niejednokrotnie upatrują w uczniach odbywających praktyki w ich firmie swoich potencjalnych pracowników. Oznacza to, że przynajmniej na poziomie deklaratywnym realizacja programu praktyk przekłada się na realną możliwość zatrudnienia absolwentów szkoły w danym przedsiębiorstwie (niecałe 70% pracodawców deklaruje, że odbycie praktyk w ich firmie zwiększa szanse absolwentów na późniejsze zatrudnienie por. dalej). 32

33 Przyczyny braku współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami Brak współpracy pomiędzy szkołami i placówkami kształcenia zawodowego a przedsiębiorstwami zadeklarowało 12,2% placówek oświatowych oraz aż 80% badanych pracodawców (por. punkt niniejszego raportu). W przypadku placówek kształcenia zawodowego za istotne w umiarkowanym stopniu przyczyny braku współpracy uznać można: brak zainteresowania współpracą ze strony pracodawców, brak odpowiednich zachęt dla pracodawców, złe doświadczenia z pracodawcami z przeszłości, problemy pracodawcy z uczniami, przeszkody prawne (w tym nieznajomość prawa przez pracodawców). Szczegóły w tym zakresie przedstawia poniższy wykres. Wykres 8. Przyczyny braku współpracy placówek oświatowych z pracodawcami w opinii przedstawicieli placówek (N=6 * ) brak odpowiednich zachęt dla pracodawców (np. rozwiązań prawnych, finansowych) brak zainteresowania współpracą ze strony pracodawców zupełnie nieistotna problemy pracodawcy z uczniami mało istotna przeszkody prawne, w tym nieznajomość prawa przez pracodawców 4 2 istotna brak w regionie pracodawców zatrudniających w zawodach, w których kształci nasza placówka bardzo istotna złe doświadczenia pracodawców z przeszłości ze współpracy z placówkami kształcenia zawodowego 5 1 złe doświadczenia szkoły z pracodawcami z przeszłości Źródło: Opracowanie własne na podstawie CAWI. Połowa placówek uznała, że przyczyną braku współpracy jest brak w regionie pracodawców zatrudniających w zawodach, w których kształcą. Wśród innych przyczyn szkoły wskazały fakt posiadania własnych pracowni oraz brak konieczności przeprowadzania szkolenia praktycznego. Co ciekawe, średnio 64,3% przedstawicieli placówek oświatowych uznało wskazane przyczyny braku współpracy za zupełnie nieistotne. Jeśli chodzi o przedsiębiorstwa, to za najistotniejszą przyczynę braku współpracy po ich stronie uznać należy brak zainteresowania takim działaniem (61,4%). Jako umiarkowanie istotne wskazano: profil działalności, który nie pozwala na takie działania (25,3%), brak wiedzy na temat takiej możliwości (20,9%) brak zachęt dla przedsiębiorców (17,1%). 33

34 Wykres 9. Przyczyny braku współpracy pracodawców z placówkami oświatowymi w opinii przedsiębiorców (N=160 * ) brak zainteresowania współpracą ze strony przedsiębiorstwa 61,4% profil działalności naszego przedsiębiorstwa na to nie pozwala nikt nam tego nie zaproponował, nie wiedzieliśmy o takiej możliwości brak zachęt dla przedsiębiorstw wymagane wyższe kwalifikacje pracowników więcej kłopotów (dla pracodawców) niż korzyści brak zainteresowania współpracą ze strony placówki kształcenia brak nam czasu zasobów brak szkół w regionie z interesującymi nas zawodami nie wiemy, jak rozpocząć współpracę przeszkody prawne, w tym nieznajomość prawa przez placówki brak potrzeby problemy z uczniami złe doświadczenia ze współpracy z placówkami z przeszłości inne 25,3% 20,9% 17,1% 15,8% 13,9% 12,0% 11,4% 11,4% 6,3% 5,7% 3,2% 3,2% 0,6% 6,1% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Przedstawiciele powiatów z kolei za najistotniejszą przyczynę braku współpracy pomiędzy pracodawcami a placówkami kształcenia uznają brak zachęt dla przedsiębiorców (87,5%) oraz przeszkody natury prawnej (50%). W opinii uczestników zogniskowanego wywiadu grupowego istotną przyczyną braku współpracy pomiędzy pracodawcami a placówkami oświatowymi jest postawa organów prowadzących samorządów. Organy te powinny przede wszystkim pojąć swoją rolę w kreowaniu tej współpracy, muszą zrozumieć, że to jest ich rynek pracy, ich szkoły. Sami sobie produkują bezrobotnych, jeśli te szkoły nie kształcą na potrzeby rynku pracy (por. rozdział 3.3). Ponadto kwestie dotyczące współpracy czy zachęcania pracodawców do jej podjęcia musi być systemowo rozwiązana. Blisko 60% przedsiębiorstw nie współpracujących obecnie z placówkami kształcenia deklaruje, że w przeciągu 2 lat chcieliby taką współpracę nawiązać. Ich zdaniem inicjatywa w tej kwestii powinna leżeć przede wszystkim po stronie szkoły. Przedsiębiorcy najchętniej współpracowaliby z placówkami oświatowymi w zakresie: praktyk zawodowych dla uczniów (ok. 85%), realizacji projektów finansowanych ze środków UE (69%), zajęć praktycznych dla uczniów (61,6%), opracowywania programów nauczania (61,6%), 34

35 dostarczania szkole materiałów i surowców (53,9%). Wykres 10. Zakres współpracy z placówkami kształcenia, którym zainteresowani są pracodawcy (N=13 * ) zdecydowanie nie raczej nie raczej tak zdecydowanie tak nie wiem praktyki zawodowe uczniów w przedsiębiorstwie dostarczanie szkole materiałów i surowców do praktycznej nauki zawodu kształcenie zawodowe (zajęcia teoretyczne i praktyczne) zajęcia praktyczne dla uczniów umowa partnerska szkolenia dla uczniów wzbogacanie bazy szkolnej w materiały dydaktyczne/dostarczanie wyposażenia pracowni współorganizacja wycieczek dydaktycznych dla uczniów współpraca przy opracowywaniu programów nauczania realizacja projektów z funduszy UE sponsorowanie szkoły finansowanie stypendiów dla uczniów organizacja konkursów dla uczniów z wiedzy i umiejętności zawodowych współorganizacja wycieczek dydaktycznych dla nauczycieli patronat nad placówką prowadzenie szkoleń dla nauczycieli Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Jeśli chodzi o preferowany charakter współpracy, to powinna ona być formalna (77% wskazań), raczej regularna (46,2%) i pozafinansowa (69,2%). Pracodawców zapytano także o potencjalne zachęty, które w ich opinii mogłyby spowodować, że byliby zainteresowani podjęciem współpracy z placówkami kształcenia. Szczegółowa lista zachęt przedstawiona została na poniższym wykresie. 35

36 Wykres 11. Zachęty, które mogą wzbudzić zainteresowanie pracodawców współpracą z placówkami oświatowymi (N=13 * ) możliwość prowadzenia zajęć dostęp do bazy absolwentów mniejsze wymagania ze strony uczniów mniejsze wymagania ze strony szkół zmniejszenie wymogów wobec pracodawców zdecydowanie nie korzystania z bazy technodydaktycznej szkół raczej nie odpłatność za prowadzenie zajęć na terenie przedsiębiorstwa ani tak, ani nie promocja przedsiębiorstwa przez placówkę raczej tak gratyfikacje finansowe zredukowanie formalności biurokratycznych zdecydowanie tak uregulowania prawne dotyczące tej współpracy ulgi podatkowe Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Najlepszą zachętą byłoby zmniejszenie formalności biurokratycznych (9 wskazań), uregulowania prawne dotyczące tej współpracy (6) oraz ulgi podatkowe (5). Co ciekawe, zachęty finansowe, takie jak odpłatność za prowadzenie zajęć na terenie przedsiębiorstwa czy gratyfikacje finansowe w mniejszym stopniu byłyby w stanie przekonać pracodawców do podjęcia współpracy z placówką oświatową, aczkolwiek zdaniem uczestników zogniskowanego wywiadu grupowego to właśnie wsparcie finansowe byłoby najlepszą zachętą dla przedsiębiorców: ( ) refundacje w postaci: refundacji wynagrodzenia za opiekuna, refundacji amortyzacji sprzętu, środki za materiały, które zużywa dana osoba w trakcie nauki Wspieranie współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego z przedsiębiorcami przez inne instytucje Niemal wszystkie (96,4%) placówki oświatowe objęte badaniem deklarują współpracę z instytucjami rynku pracy. W zdecydowanej większości przypadków jest to współpraca z Powiatowymi Urzędami Pracy (85,1%), aczkolwiek stosunkowo często szkoły współpracują także z Ochotniczymi Hufcami Pracy (42,6%) oraz Wojewódzkim Urzędem Pracy w Zielonej Górze (36,2%). 36

37 Wykres 12. Współpraca placówek oświatowych z instytucjami rynku pracy (N=46 * ) Powiatowy Urząd Pracy 85,1% Ochotnicze Hufce Pracy Wojewódzki Urząd Pracy instytucje szkoleniowe 36,2% 31,9% 42,6% instytucje partnerstwa lokalnego agencje zatrudnienia nie współpracuję z żadnymi instytucje dialogu społecznego 17,0% 10,6% 8,5% 6,4% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CAWI. Poza wskazanymi wyżej instytucjami rynku pracy, niektóre placówki oświatowe współpracują także z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi oraz Cechem Rzemiosł Różnych czy innymi stowarzyszeniami pracodawców. Współpraca placówek oświatowych z instytucjami rynku pracy według deklaracji szkół obejmuje przede wszystkim korzystanie uczniów z poradnictwa zawodowego (69,4%), jak również korzystanie z informacji o bieżących potrzebach rynku pracy przy podejmowaniu decyzji o modyfikacji oferty edukacyjnej (55,1%). Wykres 13. Zakres współpracy placówek oświatowych z instytucjami rynku pracy w opinii placówek (N=42 * ) korzystanie przez uczniów z poradnictwa zawodowego oferowanego przez instytucje rynku pracy korzystanie z informacji o bieżących potrzebach rynku pracy przy podejmowaniu decyzji o modyfikacji oferty edukacyjnej udział uczniów w Targach Pracy 49,0% 55,1% 69,4% udział nauczycieli / uczniów w seminariach i/lub konferencjach organizowanych przez instytucje rynku pracy bieżące monitorowanie przez placówkę ofert pracy na rynku i dostosowanie oferty edukacyjnej udział uczniów w Tygodniach Karier 22,4% 38,8% 36,7% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CAWI. Także według deklaracji instytucji rynku pracy większość z nich (88%) współpracuje z placówkami kształcenia zawodowego. Najczęściej współpraca ta dotyczy doradztwa zawodowego (64,3%), poza tym przekazywania danych o rynku pracy oraz warsztatów/ kursów w obszarze poruszania się po rynku pracy (odpowiednio 57,1% i 50%). 37

38 Wykres 14. Zakres współpracy placówek oświatowych z instytucjami rynku pracy w opinii instytucji rynku pracy (N=14*) Doradztwo zawodowe 9 Przekazywanie danych o rynku pracy (zawody poszukiwane, deficytowe, stan koniunktury gospodarczej w regionie etc) Warsztaty/kursy w obszarze poruszania się na rynku pracy Szkolenia/kursy zawodowe Usługi pośrednictwa pracy 6 Prowadzenie zajęć dydaktycznych przez pracowników Państwa instytucji Konsultowanie zmian w programie nauczania w celu dostosowania go do potrzeb rynku pracy Pośredniczenie w relacjach placówek oświatowych z pracodawcami Źródło: Opracowanie własne na podstawie CAWI Jeśli chodzi o deklaracje instytucji rynku pracy, to blisko 90% z nich współpracuje z pracodawcami. Ich liczba jest bardzo zróżnicowana od 10 do blisko 2000 przedsiębiorstw, co wynika z zakresu działania poszczególnych instytucji (przykładowo, powiatowy urząd pracy ma dużo szerszy zakres działania niż agencja zatrudnienia). Inicjatywa współpracy wychodzi przeważnie zarówno ze strony instytucji rynku pracy, jak i przedsiębiorstwa (64%). W 35,7% jej inicjatorem jest instytucja rynku pracy. Jeśli chodzi o pracodawców, to wśród znanych im instytucji, które pomagają w nawiązaniu współpracy z placówkami oświatowymi wymieniali oni przede wszystkim Izbę Rzemieślniczą i Cech Rzemiosł Różnych, jak również powiatowe urzędy pracy i Ochotnicze Hufce Pracy. Także w wywiadach eksperckich podkreślano zaangażowanie różnego rodzaju stowarzyszeń pracodawców w pomoc w nawiązywaniu współpracy pomiędzy przedsiębiorcami a placówkami kształcenia zawodowego. PODSUMOWANIE 87,8% badanych placówek kształcenia zawodowego deklaruje, że współpracuje z przedsiębiorstwami. Taką deklarację złożyło tylko 20% badanych pracodawców. Pracodawcy współpracowali przede wszystkim z zasadniczymi szkołami zawodowymi (50%) oraz technikami (40%). Współpraca między szkołami a przedsiębiorstwami w przeważającej liczbie przypadków dotyczy odbywania przez uczniów praktyk zawodowych w przedsiębiorstwie. Niecałe 21% szkół oraz 17,5% przedsiębiorstw deklaruje współpracę przy opracowywaniu programu nauczania w zawodzie. 77,6% placówek ocenia tę współpracę jako korzystną. Ponad ¾ przedsiębiorstw deklarujących współpracę z placówkami oświatowymi, współpracuje z nimi obecnie, 15% współpracowało w ciągu ostatnich 5 lat, natomiast pozostali ponad 5 lat temu. Placówki oświatowe w większości deklarowały, że współpraca z przedsiębiorcami przewidziana jest bezterminowo (54,5% wskazań). Blisko połowa przedsiębiorstw współpracuje/ współpracowała z 1 placówką oświatową. Ogólnie współpracowały one średnio z 2 placówkami. 38

39 Placówki za istotne w umiarkowanym stopniu przyczyny braku współpracy uznały brak zainteresowania współpracą ze strony pracodawców, brak odpowiednich zachęt dla pracodawców, złe doświadczenia z pracodawcami z przeszłości, problemy pracodawcy z uczniami, przeszkody prawne ( w tym nieznajomość prawa przez pracodawców). Najistotniejszą przyczyną braku współpracy po stronie przedsiębiorstw jest brak zainteresowania (61,4%). Za umiarkowanie istotne uznać można: profil działalności, który nie pozwala na takie działania (25,3%), brak wiedzy na temat takiej możliwości (20,9%), brak zachęt dla przedsiębiorców (17,1%). Blisko 60% przedsiębiorstw nie współpracujących z placówkami kształcenia deklaruje, że w przeciągu 2 lat chcieliby taką współpracę nawiązać. Preferowany charakter współpracy: formalny (77% wskazań), raczej regularny (46,2%), pozafinansowy (69,2%). Najlepszą zachętą dla pracodawców do podjęcia współpracy z placówkami byłoby zmniejszenie formalności biurokratycznych (92,3%), uregulowania prawne dotyczące tej współpracy (69,3%), ulgi podatkowe (77%). Spośród instytucji rynku pracy placówki współpracują głównie z Powiatowymi Urzędami Pracy i Ochotniczymi Hufcami Pracy. 39

40 3.2. Bariery i trudności w zakresie nawiązywania i kontynuowania współpracy pomiędzy przedsiębiorcami a szkołami i placówkami kształcenia zawodowego W ramach niniejszego rozdziału przedstawiono wyniki badania odnoszące się do barier i problemów występujących we współpracy pomiędzy placówkami kształcenia zawodowego a pracodawcami. Przedstawione dane pochodzą zarówno od pracodawców i placówek kształcenia zawodowego, jak i od przedstawicieli starostw powiatowych, instytucji otoczenia biznesu oraz instytucji rynku pracy Bariery i trudności w zakresie nawiązywania i kontynuowania współpracy wskazywane przez poszczególnych interesariuszy szkolnictwa zawodowego Kwestia barier we współpracy została poruszona w badaniach z przedstawicielami niemal wszystkich grup, które zostały poddane badaniu (z wyłączeniem uczniów i absolwentów placówek kształcenia zawodowego). Zarówno placówki kształcenia zawodowego, jak i pracodawców zapytano, na ile ważne są poszczególne bariery we współpracy. Przedstawione poniżej wykresy ilustrują bariery najczęściej oceniane jako ważne oraz bardzo ważne przez te dwie badane grupy. Wykres 15. Bariery określane przez przedstawicieli placówek kształcenia zawodowego jako ważne lub bardzo ważne (N=42*) Brak odpowiednich zachęt dla pracodawców (np. rozwiązań prawnych, finansowych) 83,7% Brak zainteresowania współpracą ze strony pracodawców 69,7% Problemy pracodawcy z uczniami Przeszkody prawne, w tym nieznajomość prawa przez pracodawców Brak w regionie pracodawców zatrudniających w zawodach, w których kształci nasza placówka Złe doświadczenia szkoły ze współpracy z pracodawcami przeszłości Brak zainteresowania współpracą ze strony naszej placówki Złe doświadczenia pracodawców z przeszłości ze współpracy z placówkami kształcenia zawodowego 19,0% 26,2% 26,2% 51,2% 48,8% 47,6% Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CAWI. Przedstawiciele placówek prowadzących kształcenie zawodowe najczęściej wskazywali na brak odpowiednich zachęt dla pracodawców (rozwiązań prawnych, finansowych) 83,7% respondentów określiło tę barierę jako ważną lub bardzo ważną. Około 70% respondentów wskazało na brak zainteresowania współpracą ze strony pracodawców jako ważną barierę współpracy. Około połowa badanych upatruje trudności w problemach, jakie pracodawcy mają z uczniami oraz w przeszkodach prawnych, w tym w nieznajomości prawa przez pracodawców. 26,2% badanych zadeklarowało brak zainteresowania placówki tego typu współpracą. Tyle samo respondentów powołało się na złe swoje doświadczenia z takiej współpracy z przeszłości. 19% wskazało na złe doświadczenia pracodawców w tym zakresie. 40

41 Wykres 16. Bariery określane jako ważne lub bardzo ważne przez przedsiębiorców (N=62*) ponoszenie kosztów dodatkowe obciążenie pracownika przedsiębiorstwa problemy z negatywnym zachowaniem uczniów brak nadzoru kierownika szkolenia praktycznego/osoby upr. ze strony szkoły brak pomocy ze strony szkoły w rozwiązywaniu problemów z młodzieżą niszczenie wyposażenia przez uczniów trudności z realizacją prawnych zobowiązań szkoły wobec pracodawcy ponoszenie dodatkowych kosztów podatkowych wynikających z darowizn niedostateczne kwalifikacje opiekunów praktyk 66,1% 62,9% 59,6% 50,0% 50,0% 50,0% 48,4% 45,2% 43,5% problemy z ocenianiem uczniów 17,7% Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI. Barierami w oczach pracodawców są przede wszystkim różnego rodzaju koszty (kadrowe, finansowe, czasowe), jakie muszą oni ponieść, podejmując się współpracy ze szkołami (66,1% respondentów wskazało na ponoszenie kosztów, zaś 62,9% na dodatkowe obciążenie pracownika przedsiębiorstwa). Równie często problemem okazuje się negatywne zachowanie uczniów (bariera wskazana przez 59,6% respondentów) i powiązany z tym brak nadzoru osoby odpowiedzialnej za praktyki ze strony szkoły. Bardzo wyraźnie widać dwa główne obszary problemowe dostrzegane przez pracodawców dodatkowe koszty (finansowe, kadrowe) i poczucie braku współpracy w przypadku problemów wychowawczych z uczniami. Niemal połowa respondentów wskazała również na trudności z realizacją prawnych zobowiązań szkoły wobec pracodawcy (48,4%) oraz ponoszenie dodatkowych kosztów podatkowych wynikających z darowizn (43,5%). O najważniejsze bariery we współpracy pracodawców z placówkami kształcenia zawodowego zapytano również przedstawicieli instytucji otoczenia biznesu z województwa lubuskiego. 41

42 Wykres 17. Najważniejsze problemy we współpracy pracodawców z placówkami kształcenia zawodowego według instytucji otoczenia biznesu (N=10*) Problemy z negatywnym zachowaniem uczniów 6 Dodatkowe obciążenie pracownika przedsiębiorstwa Ponoszenie kosztów 5 5 Trudno powiedzieć 3 Nieodpowiednie nastawienie władz placówek oświatowych Niszczenie wyposażenia technodydaktycznego przez uczniów 2 2 Problemy z ocenianiem uczniów 1 Trudności z realizacją prawnych zobowiązań szkoły wobec pracodawcy 1 Niedostateczne kwalifikacje opiekunów praktyk 1 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CAWI. Wskazania przedstawicieli instytucji otoczenia biznesu pokrywają się z opinią pracodawców. Za najważniejsze problemy uznano negatywne zachowanie uczniów (54,5% odpowiedzi) i dodatkowe obciążenia pracownika przedsiębiorstwa oraz ponoszenie kosztów (po 45,5%). Wśród pozostałych barier wskazano nieodpowiednie nastawienie władz placówek oświatowych, problemy z ocenianiem uczniów i utrzymaniem dyscypliny oraz trudności z realizacją prawnych zobowiązań szkoły wobec pracodawcy. W ramach badania zapytano również przedstawicieli starostw powiatowych o w ich opinii najważniejsze przeszkody we współpracy placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami. Wykres 18. Przeszkody we współpracy placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami w opinii przedstawicieli starostw powiatowych (N=10*) brak odpowiednich zachęt (np. rozwiązań prawnych, finansowych) dla pracodawców 8 przeszkody prawne, w tym nieznajomość prawa brak w powiecie przedsiębiorstw zatrudniających w zawodach, w których kształcą placówki oświatowe 4 4 problemy pracodawców z uczniami brak zainteresowania współpracą ze strony pracodawców 2 2 inne złe doświadczenia pracodawców ze współpracą z placówkami kształcenia zawodowego z przeszłości' złe doświadczenia szkół ze współpracą z pracodawcami z przeszłości Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CAWI. 42

43 Zdecydowanie najważniejszą przeszkodą we współpracy placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami w opinii przedstawicieli starostw powiatowych okazał się brak zachęt dla pracodawców. Aż 44,4% respondentów wskazało na brak w powiecie przedsiębiorstw zatrudniających w zawodach, w których kształcą placówki oświatowe. Taki wynik wydaje się być niepokojący, jako że może wskazywać skalę problemu niedostosowania oferty edukacyjnej lubuskich placówek kształcenia zawodowego do potrzeb lokalnego rynku pracy. Wyniki badań wskazują, że najważniejszą barierą dla placówek prowadzących kształcenie zawodowe jest brak odpowiednich zachęt dla pracodawców (np. rozwiązań prawnych, finansowych). Najważniejszym dla pracodawców okazały się być ponoszenie kosztów finansowych i kadrowych oraz problemy pracodawców z uczniami. Również uczestnicy FGI, w którym brali udział przedstawiciele wszystkich grup zainteresowanych funkcjonowaniem szkolnictwa zawodowego w województwie potwierdzili, że koszty ponoszone przez pracodawców są najważniejszą barierą współpracy pomiędzy przedsiębiorcami i placówkami kształcenia zawodowego, szczególnie w zakresie przyjmowania na praktyki i nauczania praktycznego. Wywiady eksperckie wykazały, że najważniejszymi przeszkodami współpracy pracodawców z placówkami kształcenia zawodowe są: bariery systemowe Wskazywano tu przede wszystkim priorytety polityki edukacyjnej państwa, która przez ostatnie lata wspierała kształcenie ogólnokształcące kosztem kształcenia zawodowego oraz brak zachęt prawnych dla przedsiębiorców angażujących się we współpracę. Brak zachęt dla przedsiębiorców, dla których współpraca (szczególnie w zakresie organizowania praktycznej nauki zawodu) wiąże się z ponoszeniem kosztów jest barierą najpoważniejszą i tym samym najtrudniejszą do przezwyciężenia. Wymaga ona działań systemowych, zmian w prawodawstwie na poziomie ogólnokrajowym. bariery świadomościowe Drugim bardzo istotnym elementem utrudniającym współpracę jest brak komunikacji i nastawienia na współpracę po obu stronach. Bardzo często zarówno przedstawiciele placówek edukacyjnych jak i pracodawcy oczekują wymiernych korzyści i zaspokojenia swoich potrzeb, nie patrząc na sytuację drugiej strony. Brak komunikacji skutkuje też często wyważaniem otwartych drzwi, jak określił to uczestnik FGI, w zakresie działań prorynkowych szkolnictwa zawodowego konsekwencją braku wiedzy poszczególnych interesariuszy na temat przedsięwzięć funkcjonujących do tej pory na rynku (realizowanych przez innych aktorów) jest tworzenie coraz to nowych bytów zamiast efektywnego wykorzystywania istniejących już instytucji, rozwiązań, możliwości. Jeden z ekspertów wskazywał na problem sposobu myślenia przedstawicieli niektórych placówek na temat działań. Największe braki są moim zdaniem w pewnej otwartości na potrzeby rynku pracy i pewnej chęci zawiązania współpracy ( ), która zmusiłaby w jakiś sposób szkołę do pewnego przynajmniej przeformatowania swojej oferty, czyli my nie traktujemy tego potencjalnego pracodawcy jako tylko źródła wysłania na praktyki i mamy święty spokój, ale my zapraszamy tych pracodawców do nas. (wywiad ekspercki). Brak komunikacji i współpracy poruszany był niemal przez wszystkich ekspertów w dziedzinie szkolnictwa zawodowego. Brak komunikacji ( ), brak współpracy, asertywności w mówieniu o swoich potrzebach jednej i drugiej strony, brak platformy, na której mogliby współpracować. (wywiad ekspercki) 43

44 Mechanizmy prowadzące do zwiększenia zainteresowania wzajemną współpracą szkół i placówek kształcenia zawodowego w zakresie praktycznej nauki zawodu i przygotowania zawodowego Prowadzenie praktycznej nauki zawodu Ustawa o systemie oświaty z 7 września 1991 roku stanowi, że praktyczna nauka zawodu może odbywać się w: placówkach kształcenia ustawicznego, placówkach kształcenia praktycznego, warsztatach szkolnych, pracowniach szkolnych, szkolnych gospodarstwach pomocniczych, u pracodawców oraz w indywidualnych gospodarstwach rolnych. 5 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 grudnia 2010 roku nakłada obowiązek organizacji praktycznej nauki zawodu na szkoły. Oddaje przy tym wiele kompetencji organizacyjnych i decyzyjnych dyrektorom szkół. Dyrektor akceptuje program nauczania dla danego zawodu, który warunkuje zakres merytoryczny oraz godzinowy praktyk. Dba również o zapewnienie warunków odbywania zajęć, uwzględniających specyfikę danego zawodu, przepisów BHP i prawa pracy oraz o warunki lokalowe i techniczne, optymalnie dobierając liczebność grup uczniów. W przypadku organizowania praktyk poza szkołą dyrektor zawiera umowę z podmiotem przyjmującym. Podczas takiej współpracy szkoła: nadzoruje realizację programu praktyk, zapewnia uczniom ubezpieczenie oraz zwraca im koszty dojazdu lub zakwaterowania. Akceptuje również wyznaczonych instruktorów praktycznej nauki zawodu, kierując się wymaganiami dotyczącymi uprawnień nauczycielskich. 6 Szkoła ponosi także koszty dodatków i premii wypłacanych pracownikom za wykonywanie obowiązków opiekunów praktyk oraz opłacanych od nich składek ubezpieczeniowych. Środki finansowe potrzebne do organizacji praktycznej nauki zawodu zapewniają organy prowadzące szkoły. 7 Wykres 19. Sposób realizacji praktycznej nauki zawodu według deklaracji placówek prowadzących kształcenie zawodowe (N=46*) Praktyki zawodowe u pracodawcy 84,40% Zajęcia praktyczne w warsztatach/pracowniach szkolnych 71,10% Zajęcia praktyczne u pracodawcy 46,70% inne 6,70% Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CAWI. Najwięcej spośród placówek, które wzięły udział w badaniu, zadeklarowało organizację praktyk zawodowych u pracodawcy (84,4%). Nieco mniej z respondentów wskazało na zajęcia praktyczne w warsztatach/pracowniach szkolnych (71,1%). Mniej niż połowa szkół biorących udział w badaniu organizuje zajęcia praktyczne u pracodawcy. Średnio szkoły korzystają z 2 sposobów realizacji praktycznej nauki zawodu, przy czym aż co trzecia badana szkoła na 3 sposoby realizuje to zadanie. Możliwości przezwyciężenia barier dotyczących współpracy pomiędzy placówkami prowadzącymi kształcenie zawodowe a pracodawcami 5 Ustawa o systemie oświaty z 7 września 1991, Dz. U. z 2004 roku Nr 256, poz z późn. zm. 6 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 grudnia 2010 roku w sprawie praktycznej nauki zawodu, Dz. U. z dnia 23 grudnia 2010 r Nr 244, poz Ustawa o systemie oświaty z 7 września

45 W związku z tym, że najważniejszymi barierami zdiagnozowanymi w badaniu były bariery systemowe i świadomościowe, to właśnie w tych obszarach wskazane byłoby wyszczególnienie rozwiązań i mechanizmów prowadzących do zwiększenia zainteresowania wzajemną współpracą szkół i placówek kształcenia zawodowego. W związku z tym, że dużym problemem, wskazywanym przez wszystkich interesariuszy szkolnictwa zawodowego, jest kwestia kosztów ponoszonych przez pracodawców, konieczne byłoby wprowadzenie mechanizmu, który finansuje i premiuje przyjmowanie uczniów szkół zawodowych na praktykę bądź zajęcia praktyczne. Wskazywane już w rozdziale 3.1 wyniki badań ilościowych z pracodawcami dotyczące zachęt, jakie przekonałyby przedsiębiorców do nawiązania współpracy wykazały, że jedną z częstszych odpowiedzi były ulgi podatkowe (77% respondentów). Uczestnicy FGI również poruszyli tę kwestię wskazując między innymi na konieczność wdrożenia ulg podatkowych. Kolejną zachętą dla pracodawców wskazaną w toku badań jakościowych było zapewnienie przedsiębiorcom zwrotu kosztów wydelegowania opiekuna praktykantów/stażystów, amortyzacji sprzętu, na którym prowadzone jest szkolenie a także nagrody finansowe za efektywne przygotowanie uczniów do zawodu. Ten ostatni element mógłby być odpowiedzią na wskazywany problem niesolidnego podejścia niektórych pracodawców do realizowania praktyk zawodowych, w ramach których kieruje się uczniów do najprostszych prac, które nie przyczyniają się do zwiększenia umiejętności zawodowych uczniów. Dzięki zastosowaniu systemu premii za pozytywne wyniki egzaminów zawodowych pracodawcy byliby bardziej zmotywowani do faktycznego przyuczania uczniów do konkretnego zawodu. Z brakiem przekonującego przedsiębiorców systemu finansowego wspierania pracodawców przyjmujących uczniów na praktyczną naukę zawodu wiąże się również wskazywany w badaniu brak odpowiednich uregulowań prawnych i ułatwień formalnych związanych z przyjmowaniem uczniów. Zmniejszenie formalności biurokratycznych było najczęściej wskazywaną zachętą jaka Rysunek 1. Konieczność zinstytucjonalizowania współpracy pomiędzy interesantami szkolnictwa zawodowego Instytucje rynku pracy (WUP, PUPy) Przedstawiciele placówek kształcenia zawodowego współpraca Pracodawcy JST (starostwa powiatowe) powiatowych), pracodawców oraz instytucji rynku pracy. przekonałaby pracodawców do podjęcia współpracy z placówkami kształcenia zawodowego (92,3% respondentów), dość często wskazywano również uregulowanie prawne współpracy (69,3%). Drugą obok barier systemowych najpoważniejszą przeszkodą we współpracy placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami jest bariera świadomościowa. Niemal wszyscy uczestnicy badań jakościowych wskazywali na konieczność nawiązania bardziej stałej, zorganizowanej współpracy wszystkich stron zainteresowanych jakością szkolnictwa zawodowego. Wskazywano na przydatność stworzenia platformy współpracy, w ramach której spotykaliby się przedstawiciele placówek kształcenia zawodowego, samorządu terytorialnego (starostw 45

46 Uczestnicy FGI uzgodnili możliwość wykorzystania istniejących już inicjatyw do usystematyzowania tej współpracy. Z inicjatywy Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Zielonej Górze cztery lata temu podpisano cztery partnerstwa z czego jedno dotyczyło współpracy na rzecz kształcenia ustawicznego. Partnerstwo to skupia ok. 40 podmiotów, w tym między innymi organizacje pracodawców, szkoły, przedstawiciele kuratorium, samorządu powiatu i instytucji rynku pracy. Ta inicjatywa mogłaby według uczestników badania być bardzo dobrą propozycją współpracy, jako że odbywają się już w jej ramach spotkania (na temat reformy kształcenia zawodowego, na temat zapotrzebowania lokalnych pracodawców na pracowników). Zagrożeniem wskazanym przez uczestników FGI w tego typu przedsięwzięciach jest brak przełożenia deklaracji i kwestii poruszanych na spotkaniach na działanie. Ważne, aby inicjatywy mające na celu porozumienie wielu stron były nastawione na wdrażanie konkretnych działań w życie, stąd możliwość zwiększenia skuteczności tego typu przedsięwzięć można upatrywać w stworzeniu jakiejś agencji, platformy, która będzie łączyła funkcję obserwatorium rynku pracy plus kwestie szybkiego reagowania na zapotrzebowanie. Rzeczywiście te działania są mocno rozproszone (Uczestnik FGI) Dobre praktyki współpracy pomiędzy pracodawcami a placówkami prowadzącymi kształcenie zawodowe w innych regionach i państwach Jednym z istotnych elementów badania było przeprowadzenie analizy porównawczej. Miała ona wskazać przykłady dobrych praktyk w zakresie mechanizmów stymulowania współpracy pomiędzy pracodawcami a placówkami prowadzącymi kształcenie zawodowe w wybranych państwach i regionach oraz określić, które z wypracowanych tam rozwiązań można zastosować na terenie województwa lubuskiego. Analizie poddano rozwiązania stosowane w województwach dolnośląskim i wielkopolskim oraz w Kanadzie i Wielkiej Brytanii. Województwo dolnośląskie Projekt Modernizacja kształcenia zawodowego na Dolnym Śląsku zakładający komplementarne wsparcie placówek kształcenia zawodowego w zakresie infrastruktury (projekty kluczowe finansowane z RPO dla Województwa Dolnośląskiego) oraz modernizacji programów nauczania (środki z Działania 9.2 PO KL) realizowany był w dwóch edycjach w woj. dolnośląskim. Zakładał on w szczególności utworzenie 9 centrów kształcenia zawodowego w 7 branżach, najbardziej kluczowych dla dolnośląskiego rynku pracy. Centra te, skupiając wokół siebie szkoły zawodowe z poszczególnych branż, miały pełnić jednocześnie funkcje koordynacyjne dla stosownych kierunków i profili kształcenia i przyjmowały na zajęcie praktyczne uczniów z całego regionu w zakresie i wymiarze niemożliwym do zrealizowania, ze względu na standardy wyposażeniowe i kadrowe, w macierzystych szkołach. Pierwszy z komplementarnych wobec infrastrukturalnych projektów obejmujący w szczególności trzy spośród 7 kluczowych branż (budowlaną, informatyczną i turystyczną) został zgłoszony w trybie konkursowym, w ramach Działania 9.2 PO KL, w partnerstwie ze wszystkimi powiatami, przez jednostkę organizacyjną Samorządu Województwa Dolnośląskiego. W związku z trudnościami organizacyjnymi postanowiono wystąpić o zmianę trybu realizacji projektu z konkursowego na systemowy. W Planie Działań dla Priorytetu IX PO KL województwa dolnośląskiego na rok 2009 znajdujemy następujące uzasadnienie: Jednak tryb konkursowy nie ma w tym przypadku żadnego uzasadnienia, gdyż projekt obejmuje, po pierwsze, wszystkich potencjalnych odbiorców (ogół młodzieżowych szkół zawodowych, które prowadzą i finansują samorządy powiatowe lub samorząd województwa), a po drugie, tylko 46

47 w trybie systemowego wyboru projektów można właściwie planować i koordynować zakrojone na taką skalę przedsięwzięcie. 8 W ramach wdrażanego już w trybie systemowym Działania 9.2 PO KL w roku szkolnym 2009/2010 objęto szczególnym wsparciem wszystkie szkoły i placówki kształcące w branży mechanicznej, którym zapewniono m. in. dodatkowe zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze, wyposażenie szkół i placówek prowadzących kształcenie zawodowe w branży mechanicznej w nowoczesne materiały dydaktyczne (programy nauczania, zeszyty ćwiczeń, materiały dla nauczycieli i uczniów), zapewniające wysoką jakość kształcenia poruszanie się na rynku pracy oraz wspomagające planowanie kariery zawodowej, zakup w ramach cross-financingu nowoczesnego sprzętu i urządzeń do podstawowego kształcenia zawodowego, wyjazdowe zajęcia realizowane w centrach zawodowych poza powiatem, wyposażonych w sprzęt dydaktyczny, oparty na nowoczesnych technologiach stosowanych w przemyśle mechanicznym, możliwość rozwijania współpracy szkół i placówek prowadzących kształcenie zawodowe w branży mechanicznej z pracodawcami i instytucjami rynku pracy w formie staży, praktyki, wycieczek zawodoznawczych. Ponadto wszyscy uczniowie szkół zawodowych, niezależnie od branży (ok. 250 szkół), wymagający właściwych, najodpowiedniejszych dla nich form wsparcia i rozpoczynający naukę w roku szkolnym 2009/10 zostali objęci doradztwem i opieką pedagogiczno psychologiczną, poradnictwem i doradztwem edukacyjno zawodowym, dodatkowymi zajęciami ukierunkowanymi na rozwój kompetencji kluczowych, ze szczególnym uwzględnieniem ICT, języków obcych, przedsiębiorczości, nauk przyrodniczo matematycznych oraz różnorodnymi formami zajęć organizowanych we współpracy z dolnośląskimi pracodawcami. 9 Kontynuacją pierwszej edycji projektu jest projekt systemowy Modernizacja kształcenia zawodowego na Dolnym Śląsku II 10, realizowany w okresie od stycznia 2011 do września 2014 w dolnośląskich szkołach zawodowych, ze szczególnym uwzględnieniem branż: samochodowej, informatycznej, budowlanej, mechaniczno-elektronicznej, elektryczno-energetycznej, turystycznej i mechanicznej. Wsparcie kierowane jest do uczniów i uczennic publicznych młodzieżowych szkół zawodowych. Dla uczniów wszystkich szkół przewidziano szereg działań, m.in. dodatkowe zajęcia ukierunkowane na rozwój kompetencji kluczowych, w tym: ICT, przedsiębiorczość, języki, fora zawodowe, targi pracy i prezentacje zawodoznawcze. Z kolei dla uczniów szkół kształcących w 7 ww. kluczowych branżach przewidziano również m.in. praktyki/ staże, wyjazdowe zajęcia specjalistyczne, doposażenie w nowoczesny sprzęt dydaktyczny. W województwie dolnośląskim ogólnie diagnozuje się stosunkowo prężną współpracę szkół z pracodawcami, ich organizacjami lub cechami (np. Dolnośląski Cech Cukierników i Piekarzy). Ponadto, przykładowo we Wrocławiu, Stowarzyszenie Elektryków Polskich współpracuje ze szkołami, organizowane są wspólnie w szkołach kursy, które umożliwiają uczniom podjęcie dodatkowej pracy przed ukończeniem szkoły, pomagają w uzyskaniu uprawnień. W innych częściach województwa jest podobnie, np. w Głogowie, gdzie mieszczą się zakłady KGHM i firm zależnych. 11 Województwo małopolskie 8 Plan Działania dla Priorytetu IX. PO KL na rok 2009, woj. dolnośląskie (dokument elektroniczny dostępny na stronie: ( ) 9 Plan Działania dla Priorytetu IX PO KL na rok 2010, woj. dolnośląskie, dokument elektroniczny dostępny na stronie: ( ) Wszystkie informacje o projekcie można znaleźć na stronie: ( ) 10 Informacje o projekcie: ( ) 11 Badanie funkcjonowania systemu kształcenia zawodowego w Polsce raport z badania jakościowego wśród ekspertów, MEN, Warszawa

48 Samorząd Województwa Małopolskiego w 2010 rozpoczął realizację projektu systemowego "Modernizacja kształcenia zawodowego w Małopolsce". Jego głównym celem jest wzmocnienie kształcenia zawodowego i skuteczniejsze powiązanie oferty edukacyjnej z potrzebami rynku pracy. W odróżnieniu od opisanego powyżej projektu z woj. dolnośląskiego w przypadku tej inicjatywy nie przewidywano ścisłej komplementarności wsparcia z MRPO (brak projektów kluczowych w zakresie modernizacji infrastruktury szkół zawodowych i budowy centrów kształcenia praktycznego) 12. Złożony w roku 2009 wniosek o całkowitą zmianę trybu realizacji projektu z konkursowego na systemowy wynikał ze znikomego zainteresowania projektodawców po wprowadzeniu w Planie Działań na rok 2009 kryterium dostępu: Projekt realizowany jest w partnerstwie organów prowadzących szkoły i placówki kształcenia zawodowego związane z określoną branżą, w której odbywa się kształcenie. Zakres partnerstwa powinien obejmować obszar więcej niż 1 powiatu (z wyjątkiem powiatów grodzkich, w których projekt może obejmować 1 powiat) 13. W woj. małopolskim priorytetem jest realizacja projektów partnerskich na poziomie regionalnym, co wynika z potrzeby osiągania większej wartości dodanej projektu oraz zapewnienia większej dostępności do środków mniejszym partnerom. Niepowodzenie projektów partnerskich w Działaniu 9.2 skłoniło Samorząd Województwa do wniesienia o zmianę trybu realizacji na systemowy. Odpowiedzią na zaistniałą sytuację była przygotowana przez Województwo Małopolskie strategia działania mająca na celu kompleksowe wsparcie szkolnictwa zawodowego w regionie w ramach Działania 9.2 oraz 9.4 PO KL. Projekt zakładający modernizację kształcenia zawodowego w Małopolsce jest realizowany w partnerstwie z organami prowadzącymi szkoły zawodowe, na podstawie umowy partnerskiej. Umowa gwarantuje finansowe wsparcie wszystkich szkół kształcących w kluczowych dla Województwa Małopolskiego branżach. Głównym czynnikiem, wpływającym na wysokość dofinansowania otrzymanego w ramach projektu jest liczba uczniów szkół zawodowych w danym powiecie. Projekt obejmuje swoim wsparciem wszystkie szkoły zawodowe w Małopolsce (co najmniej 200) szkoły publiczne dla młodzieży oraz szkoły niepubliczne o uprawnieniach szkół publicznych dla młodzieży, kształcące w 7 kluczowych dla województwa branżach. Głównym celem projektu jest modernizacja oraz podniesienie jakości kształcenia zawodowego poprzez wsparcie szkół kształcących w następujących branżach zawodowych: mechaniczno-mechatronicznej, budowlanej, informatycznoelektronicznej, turystyczno-gastronomicznej, rolno-przetwórczej, społeczno-medycznej oraz usługowej. Projekt jest podzielony na etapy, w ramach których wspierane są poszczególne grupy branż. W pierwszym etapie projektu wsparciem zostały objęte szkoły kształcące w 3 spośród 7 wymienionych powyżej branż budowlanej, turystyczno-gastronomicznej i społeczno-medycznej. W kolejnych etapach projektu przewidziano uruchomienie wsparcia dla pozostałych branż: mechaniczno-mechatronicznej, elektroniczno-informatycznej, rolno-przetwórczej oraz usługowej. Dla uczniów szkół z tych branż organizowane są dodatkowe specjalistyczne zajęcia wykorzystujące w sposób praktyczny nowoczesne narzędzia i metody nauczania szczególnie te, które dostępne są we współpracy z przedsiębiorstwami (np. dla szkół w branży informatyczno-elektronicznej szkolenia Akademii Cisco i Akademii Microsoft). Dodatkowo w każdym powiecie przewidziano przygotowanie i wdrożenie programów doradztwa edukacyjno zawodowego, umożliwiających grupowe i indywidualne doradztwo dla uczniów w zakresie planowania kariery edukacyjno zawodowej. Nadmienić należy, że wsparcie poszczególnych branż w ramach projektu 9.2 PO KL miało być skorelowane czasowo ze wsparciem nauczycieli poszczególnych branż w ramach projektu 9.4 PO KL. Ponadto wszyscy uczniowie szkół zawodowych, niezależnie od branży, zostali objęci od początku realizacji projektu, następującymi formami wsparcia: 12 W woj. małopolskim na wsparcie infrastruktury szkół zawodowych przewidziany jest oddzielny konkurs w ramach MRPO - Działanie 1.1 B MRPO Wsparcie infrastruktury szkolnictwa zawodowego 13 Plan Działania dla Priorytetu IX PO KL na rok 2009, woj. małopolskie, dokument elektroniczny dostępny na stronie: ( ) 48

49 doradztwem zawodowym; dodatkowymi zajęciami ukierunkowanymi na rozwój kompetencji kluczowych ze szczególnym uwzględnieniem nauk matematycznych (dla techników), ICT wykorzystanie technologii informatycznych w procesie kształcenia zawodowego (multimedialne programy narzędziowe), zawodowych języków obcych. Ponadto każda ze szkół biorąca udział w projekcie miała zostać doposażona w ramach crossfinancingu w specjalistyczny sprzęt oraz nowoczesne materiały dydaktyczne służące podniesieniu jakości i atrakcyjności kształcenia zawodowego. Projektem planuje się objąć łącznie ok uczniów placówek kształcących zawodowo. Projekt realizowany będzie do 2014 roku, planowany budżet projektu wyniesie 140 mln zł. Ogólnie województwo małopolskie wyróżnia się na tle innych województw w zakresie wysokiej proaktywności w wielowymiarowym rozwijaniu kształcenia zawodowego. Oprócz wyżej opisanego projektu systemowego podejmowany jest szereg innych inicjatyw, takich jak rozwijanie doradztwa zawodowego w szkołach gimnazjalnych czy systematyczna analiza losów absolwentów wszystkich szkół zawodowych w Małopolsce. 14 Kanada W Kanadzie w obszarze dostosowywania kompetencji do potrzeb zmieniającego się na poziomie branżowym rynku pracy prężnie działają Rady Branżowe (fr. Conseils Sectoriels, ang. Sector Skills Councils). Są to podmioty powstałe na podstawie porozumień pomiędzy związkami zawodowymi i organizacjami pracodawców, których zadaniem jest zbieranie informacji o branżowym rynku pracy, stosowanych technologiach, niezbędnych kompetencjach, a także przekazywanie tych informacji partnerom (instytucjom edukacyjnym, agendom rządowym itd.). Rada podejmuje również działania na rzecz dokształcania kapitału ludzkiego w zakresie zdiagnozowanych kompetencji (zarówno na poziomie kształcenia ponadgimnazjalnego, wyższego jak i ustawicznego). 15 Ponadto działalność Rad Branżowych w Kanadzie jest uznawana za wzorcową przez Komisję Europejską. Ankieta CAWI przeprowadzona wśród instytucji rynku pracy w ramach przedmiotowego badania wykazała, że w województwie lubuskim obserwowane jest największe zapotrzebowanie na pracowników w następujących obszarach zawodowych: budownictwo, produkcja spożywcza oraz transport i gospodarka magazynowa. Z tego względu w analizie porównawczej zdecydowano się pokrótce przedstawić działalność rad branżowych operujących w tych sektorach w Kanadzie oraz w Wielkiej Brytanii (por. dalej). Budownictwo Rada Branżowa Budownictwa (fr. Le Conseil sectoriel de la construction, ang. Construction Sector Council CSC) jest instytucją działającą na poziomie centralnym, której zadaniem jest działanie na rzecz wytworzenia wysokowykwalifikowanej siły roboczej, która będzie odpowiadać na aktualne i przyszłe potrzeby kanadyjskiego budownictwa. CSC powstało w 2001 roku na podstawie porozumienia pomiędzy organizacjami pracodawców i związkowców. Rada jest finansowana ze środków publicznych oraz prywatnych (przedsiębiorcy). W chwili obecnej zrzesza ponad 40 instytucji działających w branży budowlanej na poziomie regionalnym (prowincje) oraz narodowym. Zarządzana jest przez radę nadzorczą reprezentującą interesy wszystkich typów aktorów (związkowców, pracodawców itd.) natomiast na co dzień prowadzona jest przez grupę profesjonalistów, których główną siedzibą jest Ottawa. 14 Badanie funkcjonowania systemu.., op.cit. 15 Initiatives sur les compétences essentielles des conseils sectoriels. Études de cas, Ressources humaines et Développement des compétences Canada, dokument elektroniczny dostępny na stronie: (na dzień ) 49

50 Branża budowlana jest postawiona przed wieloma wyzwaniami, z których najważniejsze to: antycypacja popytu i podaży w branży, zwiększenie mobilności międzyregionalnej (pomiędzy prowincjami) pracowników, rozpowszechnienie stosowania nowych technologii i poszukiwanie remedium na problem starzejącej się siły roboczej. Wobec tych najważniejszych potrzeb branży CSC przyjęła 4 obszary działań priorytetowych: Informacja o rynku pracy, Możliwości technologiczne, Program promocji kariery w budownictwie, Ustalanie norm kształcenia i doskonalenie kompetencji. Informacja o rynku pracy. Realizowany jest Program Informacji o Rynku Pracy (fr. Le programme d Information sur le marché du travail IMT), w ramach którego CSC poszukuje odpowiedzi na trzy podstawowe pytania: 1. Jakie kompetencje są potrzebne? 2. Ilu pracowników i pracownic potrzeba? 3. W jaki sposób można ich znaleźć? Odpowiedzi zbierane są na kilku poziomach i z różnych źródeł, w tym przede wszystkim: 1. Analizy danych statystycznych na podstawie danych statystycznych CSC przygotowuje profil zasobów siły roboczej dla prawie 30 zawodów i specjalizacji na poziomie prowincji i terytoriów. 16 Profil zawiera informacje dotyczące m.in. wieku i płci pracowników, poziomu ich wykształcenia, kategorii zawodowej, mobilności, doświadczenia zawodowego, płacy, pochodzenia (imigranci i autochtoni) oraz aktywności na rynku pracy. 2. Grupy dyskusyjne CSC organizuje w poszczególnych częściach kraju cykliczne spotkania grup dyskusyjnych, które mają na celu zebranie różnych podmiotów zaangażowanych w branżę budowlaną po to, by określić jakiego rodzaju informacji dotyczących siły roboczej potrzebują poszczególni aktorzy. W ramach tych spotkań przedstawiane i konsultowane są plany działań Programu Informacji o Rynku Pracy, których zakres i sposób wdrażania jest oceniany przez przedstawicieli branży. W organizacji spotkań grup dyskusyjnych biorą udział partnerzy regionalni (np. stowarzyszenia branżowe czy związki zawodowe pracowników budownictwa). Podstawowymi źródłami informacji są: przedsiębiorstwa, jednostki samorządu, członkowie sieci regionalnej IMT (przedstawiciele pracodawców i związków zawodowych, stowarzyszenia właścicieli, ministerstwa i instytucje rządowe na poziomie prowincji czy terytorium), Narodowy Komitet Developerów (fr. un comité national des propriétaires), lista dużych projektów infrastrukturalnych, utworzona dzięki porozumieniu i współpracy z odpowiednimi organizacjami z każdej prowincji/terytorium, grupy dyskusyjne, tradycyjne źródła statystyczne, takie jak sprawozdania czy spisy powszechne. Efektami programu są: roczne przewidywania dotyczące podaży inwestycji, roczne przewidywania dotyczące popytu na siłę roboczą, 16 Kanada jest federacją składającą się z 10 prowincji i 3 terytoriów. 50

51 roczne przewidywania dotyczące podaży siły roboczej, badania dotyczące dyspozycyjności siły roboczej, rokroczne ewaluacje dotyczące zapotrzebowania na określoną siłę roboczą, roczne przewidywania dla branżowego rynku pracy, kwartalne biuletyny dotyczące branżowego rynku pracy na poziomie krajowym i regionalnym, analizy wpływu dużych projektów na rynek pracy, konferencja, odbywająca się co roku dotycząca perspektyw dla branży na poziomie regionalnym, konferencja roczna dotycząca perspektyw dla branży na poziomie narodowym, portal internetowy poświęcony szansom kariery w branży, system dostępu i rozpowszechniania informacji o branży w sieci. Wśród opublikowanych w ramach Programu raportów znajdują się między innymi te dotyczące wpływu nowoczesnych technologii na rynek siły roboczej w budownictwe (fr. L impact de la technologie dans le marché de la main-d oeuvre en construction 17 ) czy też dostosowania kształcenia siły roboczej w budownictwie do potrzeb przemysłu (fr. Formation de la main-d oeuvre dans l industrie canadienne de la construction: répondre aux besoins de l industrie 18 ). Program promocji kariery w budownictwie. W ramach Programu Promocji Kariery w Budownictwie realizowana jest ogólna akcja informacyjna i promocja zatrudnienia w budownictwie poprzez portal internetowy kariera w budownictwie ( oraz akcje mające na celu szczególną promocję zatrudnienia w zawodach deficytowych. Portal oferuje swoim użytkownikom (młodym ludziom wybierającym ścieżkę zawodową oraz osobom zainteresowanym zdobyciem zawodu/przekwalifikowaniem się) kompleksowe informacje dotyczące 55 zawodów przypisanych do budownictwa. W odniesieniu do każdego zawodu zamieszczone są następujące informacje: opis zawodu; zadania związane z danym zawodem; warunki zatrudnienia; opis najważniejszych kompetencji; opis ścieżki edukacyjnej wraz z odnośnikami do konkretnych szkół kształcących w tym zawodzie w danym regionie; opis niezbędnych certyfikatów i uprawnień w danym zawodzie; opis programów wsparcia dla poszczególnych kategorii zawodowych chcących kształcić się w zawodzie (autochtonów, imigrantów i kobiet); informacje dotyczące średniej wysokości zarobków za godzinę pracy na danym etapie doświadczenia zawodowego; informacje dotyczące możliwości formalnego potwierdzenia posiadanych kompetencji; perspektywy zatrudnienia dla danego zawodu w podziale regionalnym. Ustalanie norm kształcenia i działanie na rzecz doskonalenia kompetencji są w samym sercu działania CSC. To zadanie polega przede wszystkim na zbieraniu informacji dotyczących potrzeb branży budowlanej w Kanadzie i podejmowaniu działań, które mają na te potrzeby odpowiedzieć np. zmiany programów kształcenia, aktualizowaniu listy zawodów, tworzeniu programów szkoleń i kursów itd. Produkcja spożywcza 17 L impact de la technologie dans le marché de la main-d oeuvre en construction, Conseil sectoriel de la construction, Ottawa, Formation de la main-d oeuvre dans l industrie canadienne de la construction : répondre aux besoins de l industrie, Ottawa,

52 Rada Zasobów Ludzkich Przetwórstwa Żywności (Food Processing Human Resource Council) jest bezstronną organizacją, która rozwija i utrzymuje strategiczne kontakty i partnerstwa z kluczowymi organizacjami zaangażowanymi w branży przetwórstwa żywności. Monitoruje rozwój zasobów ludzkich i potrzeby przemysłu oraz jest liderem w dostarczaniu informacji i narzędzi szkoleniowych. Jej działalność ma na celu zapewnienie żywotności i konkurencyjności branży przetwórstwa żywności. FPHRC skupia się na czterech głównych filarach wspierających jej plan działania: - komunikacja, - znajomość rynku, - rozwój umiejętności i szkolenia, - przyciąganie i zatrzymywanie pracowników. Działania podejmowane są przez Radę w ramach: Sectoral Youth Career Focus Program narodowa inicjatywa pomiędzy FPHRC i Programem Rad Branżowych Rządu Kanady, skierowana do młodych pracowników, którzy aktualnie pozostają bez zatrudnienia. Stwarza pracodawcom możliwość otrzymania dotacji na zatrudnienie wykwalifikowanej młodzieży, tak aby mogła ona uzyskać dodatkowe kwalifikacje biznesowe marketingowe, inżynierskie czy inne umiejętności techniczne. Program jest otwarty dla wszystkich organizacji działających w branży. Uczestnicy programy muszę być absolwentami szkół wyższych po kierunkach związanych z przetwórstwem żywności; Food Processing Jobsite strona internetowa w całości poświęcona karierze w przetwórstwie żywności. Dostarcza małym i średnim przedsiębiorstwom zasoby, pomagając im znaleźć kandydata spełniającego stawiane przez nich warunki. Jest to także wartościowe narzędzie dla kandydatów umożliwiające im zaoferowanie swoich usług szerokiemu gronu pracodawców; Training and Education Resources narzędzie służące charakteryzowaniu inicjatyw dotyczących szkolenia zasobów ludzkich oraz umiejętności na terenie całej Kanady. Dostępne programy są oferowane przez wiele collegy, uniwersytetów, rad, stowarzyszeń i innych instytucji. W procesie tworzenia narzędzia każdy program szkoleniowy był oceniany pod kątem ośmiu kluczowych potrzeb szkoleniowych; Example Job Descriptions wskazuje umiejętności, wiedzę i doświadczenie potrzebne do kompetentnego wykonywania pracy. Transport i gospodarka magazynowa Kanadyjska Rada Branżowa Łańcucha Dostaw (fr. Conseil canadien sectoriel de la chaîne d approvisionnement, ang. Canadian Supply Chain Sector Council CSCSC), której istotnym elementem jest transport, współpracuje z pracodawcami, organizacjami związanymi z łańcuchem dostaw, rządami oraz pracownikami branży dostaw w celu identyfikacji i sprostania wyzwaniom sektora. 19 Wśród programów realizowanych przez CSCSC znajduje się Education/ Sector Council Partnership Program, poprzez który CSCSC w partnerstwie z Toronto District School Board s Lakeshore Collegaite, in Etiobicoke Ont. (TDSB), prezentuje koncept łańcucha dostaw oraz zawody w tym obszarze uczniom szkół średnich. Poprzez współpracę z radami branżowymi TDSB pragnie dostarczyć młodzieży prawdziwe informacje i doświadczenia w momencie, kiedy podejmują oni decyzje odnośnie swojej przyszłości. Szkoła stworzyła Sieć Partnerstwa Branży (ang. Industry Partnership Network IPN), która obejmuje praktyków branży, pracujących w pobliżu szkoły. Współpracując z członkami IPN nauczyciele i administratorzy w Lakeshore wykorzystują możliwości pracy, mentoringu, nauczania empirycznego, wizyt w miejscach pracy, targów kariery ( ) 20 ( ) 52

53 Narodowy Program Akredytacji (ang. National Accreditation Program NAP) został stworzony w celu rozpoznania związanej z branżą łańcucha dostaw podaży w obszarze edukacji, która spełniałaby narodowy standard CSCSC. Standard NAP stworzony w partnerstwie z Kanadyjskim Związkiem Standardów (ang. Canadian Standards Association) odzwierciedla potrzeby branży oraz najlepsze praktyki edukatorów. 21 CSCSC współpracuje także z organizacją non-profit Junior Achievement of Canada (JA) w celu dostarczenia informacji o branży łańcucha dostaw uczniom z całego kraju. Zasięg JA jest ogromny jego programy obejmują rocznie ponad 230,000 kanadyjskich uczniów. Pozwala to Radzie budować w młodzieży świadomość możliwości kariery w branży dostaw w całym kraju. Działania te są szczególnie istotne ze względu na fakt, że oczekuje się, iż niedobory pracowników w branży będą się zwiększać w kolejnych latach. 22 Wielka Brytania Komisja Europejska za wzorcowe uważa również doświadczenia Wielkiej Brytanii w zakresie dostosowywania kompetencji do potrzeb branżowych rynków pracy. W kraju tym funkcjonuje Komisja Zjednoczonego Królestwa ds. Zatrudnienia i Umiejętności (ang. UK Commission for Employment and Skills UKCES), która współpracuje z radami branżowymi zrzeszonymi w Związku Rad Branżowych (ang. Alliance of Sector Skills Councils ASSC). Rady branżowe powstały w roku 2003 na podstawie porozumień pomiędzy organizacjami pracodawców i pracowników. 23 Do priorytetów Rady Branżowej należy: Zmniejszenie braków w umiejętnościach, Poprawa produktywności i wydajności przedsiębiorstw i usług publicznych, Zwiększenie możliwości doskonalenia umiejętności i wydajności w sektorze siły roboczej, Poprawa standardów uczenia w szkolnictwie zawodowym, ustawicznym i wyższym, 24 Opracowywanie standardów pracy zawodowej. Rady są instytucjami mającymi zapewnić realizację potrzeb zgłaszanych przez przedsiębiorców w zakresie ich zapotrzebowania na umiejętności i kwalifikacje. Prezentują również interesy innych organizacji, w tym związków zawodowych. Jednym z głównych zadań Rad jest tworzenie sektorowych porozumień między pracodawcami a instytucjami szkoleniowymi, dzięki którym ma następować zrównoważenie rynku pracy w danym sektorze w wymiarze umiejętności. Proces tworzenia porozumień rozpoczyna się od diagnozy zapotrzebowania na umiejętności Rady są zobowiązane do prognozowania zatrudnienia i potrzeb szkoleniowych w ramach danego sektora. Prognozy tworzone są na podstawie ilościowych projekcji dla Wielkiej Brytanii, zawartych w opracowaniu Working futures oraz scenariuszy przygotowywanych przez Rady we współpracy z pracodawcami. 25 System antycypacji prognozowanych kompetencji na branżowych rynkach pracy jest oceniany jako bardzo rozwinięty i dobrze działający 26. Jego analiza będzie więc z pewnością wartościowa w kontekście rozwoju poszczególnych branż i zapotrzebowania na zawody i specjalności, a także elastycznego kształtowania kapitału ludzkiego. Jeśli chodzi o stymulowanie i wsparcie współpracy pomiędzy pracodawcami a placówkami prowadzącymi kształcenie zawodowe, w Wielkiej Brytanii, praktycznie w każdym rejonie Anglii funkcjonuje Organizacja na rzecz Partnerstwa Edukacji i Biznesu (ang. Education-Business Partnership 21 ( ) 22 ( ) 23 ( ) 24 ( ) 25 Diagnozowanie zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na lokalnych i regionalnych rynkach pracy przegląd rozwiązań w wybranych krajach UE i w Polsce, MPiPS, Warszawa Sector Councils on Employment and Skills at EU level. Country report, Rotterdam 2010, s. 210 oraz informacje ze strony internetowej UKCES- 53

54 Organisation EBPO), której zadaniem jest pomoc szkołom we współpracy z pracodawcami. Szacuje się, że rocznie organizacje te pracują z ponad pracodawców. 27 Budownictwo W Wielkiej Brytanii funkcjonuje analogiczny do Kanady system opierający się na radzie branżowej (ang. Sector Skills Council) Construction Skills. 28 Construction Skills ma następujące obszary działań: Wsparcie przedsiębiorstw z branży budowlanej w zakresie: poszukiwania nowych pracowników (rekrutacji, poszukiwania młodocianych pracowników i praktykantów), podwyższania ich kwalifikacji (kursy, szkolenia, warsztaty i treningi), weryfikacji kompetencji (testy kompetencyjne). Ponadto CS opracowuje informacje dotyczące popytu na siłę roboczą, podaży oraz listę największych inwestycji realizowanych w kraju. CS jest również liderem Narodowej Akademii Umiejętności dla Budownictwa (ang. National Skills Academy for Construction), której celem jest dostarczanie usług szkoleniowych realizowanych na placach budowy dużych inwestycji publicznych (np. Stadionów Olimpijskich w Londynie). 29 Wsparcie osób pracujących, bądź zamierzających podjąć pracę w branży budowlanej poprzez: umożliwienie formalnego potwierdzenia kompetencji zdobytych w trakcie pracy, udzielanie informacji w zakresie: możliwości nauki uczniów oraz osób dorosłych, oferowanych stypendiów rządowych, konkursów branżowych, kursów w zakresie bhp (ang. Health & Safety), oferty edukacyjnej poszczególnych szkół i jednostek edukacyjnych. CS zajmuje się również współpracą z instytucjami edukacyjnymi, ustalaniem programów i norm szkoleń, jak również ich organizacją. CS współpracuje ze szkołami i uczelniami wyższymi, pracodawcami a także innymi partnerami w celu przygotowania oraz dostarczenia siły roboczej dla branży budowlanej. Zadaniem CS jest zbieranie informacji od pracodawców, przekazywanie tej informacji instytucjom edukacyjnym oraz promocja uczenia się i nauczania w szkołach związanych z branżą budowlaną i informowanie młodych ludzi o możliwościach kariery w poszczególnych zawodach tej branży. 30 CS realizuje różne programy, m.in. Program Dyplomu w Budownictwie i Otoczeniu Budownictwa 31, który polega na umożliwieniu uczniom pobierania teoretycznej nauki w szkole oraz praktycznej nauki zawodu u pracodawcy (Młodociani Pracownicy nie mają obowiązku pobierania nauki teoretycznej). Wdrażany jest na poziomie lokalnym przez konsorcja złożone ze szkół, pracodawców i uniwersytetów. Głównym celem programu jest wyposażenie uczniów w umiejętności praktyczne, lecz także próba odnalezienia się w warunkach pracy przed podjęciem ostatecznego wyboru ścieżki życiowej po szkole średniej. W zakresie szkolenia ogólnego rozwijane są przede wszystkim kompetencje związane z językiem angielskim, matematyką i ICT. CS oferuje wsparcie doradców w zakresie programu zarówno szkołom, jak i przedsiębiorcom. Ci ostatni zyskują poprzez udział w programie możliwość zbudowania trwałych relacji z lokalnymi szkołami, oraz kształtowania swoich przyszłych pracowników. Uczniowie biorący udział w programie nie otrzymują wynagrodzenia ich korzyścią jest zdobywanie praktyki zawodowej, która jednak nie wyklucza możliwości podjęcia studiów wyższych (uczniowie uzyskują potwierdzenie osiągnięcia określonego poziomu nauczania wymaganego dla uczniów szkół średnich.) Niektóre uniwersytety bezpośrednio angażują się w Program i niejako przejmują absolwentów zaraz po zakończeniu nauki w tym trybie Por. Entrepreneurship in Vocational Education and Training final report of the Expert Group, European Commission Enterprise and Industry, 2009, ( ) 28 ( ) 29 ( ) 30 ( ) 31 ( ) 32 ( ) 54

55 Ambasadorzy Budownictwa. Ambasadorami Budownictwa zostają ludzie, którzy pracują w tej branży, są jej pasjonatami i chcą tą pasją dzielić się z uczniami ze szkół podstawowych i średnich. Ambasadorzy są zatrudniani przez lokalne przedsiębiorstwa, a ich zadaniem jest nawiązywanie relacji z lokalnymi szkołami i realizacja w nich akcji promocyjnych. Najważniejszym celem Ambasadora jest przekonanie młodych ludzi, iż praca w budownictwie jest właśnie dla nich. CS ze swej strony zapewnia wsparcie dla Ambasadorów w zakresie szkoleń z przemawiania i autoprezentacji, jego wykształcenie i zawód nie odgrywa roli ważne by był pasjonatem swojej branży. Portal bconstructive.co.uk. W ramach swojej działalności promocyjnej skierowanej do młodych ludzi CS prowadzi portal internetowy poświęcony możliwości kariery w budownictwie Analogicznie do portalu kanadyjskiego na portalu brytyjskim również można znaleźć informacje dotyczące każdego zawodu wraz z wymaganym poziomem wykształcenia (posiadaniem odpowiednich certyfikatów), opisem obowiązków zawodowych, perspektywami w branży. Tym, co wyróżnia portal brytyjski jest zamieszczenie pamiętników budowlańców (Construction Diaries) do każdego zawodu przypisana jest jedna autentyczna historia jego wykonawcy, który wypowiada się na temat tego, co go pociąga w danym zawodzie. Portal promuje zatrudnienie kobiet w branży, również poprzez pamiętniki kobiet pracujących w poszczególnych zawodach. Na stronie znajdują się również informacje dotyczące dużych projektów inwestycyjnych realizowanych na terenie Wielkiej Brytanii, które mogą stanowić potencjalne miejsce pracy dla uczniów i studentów, ponadto zamieszczona jest oferta stypendiów kierowanych do młodych adeptów budownictwa. Produkcja spożywcza Improve Ltd to Rada Branżowa Produkcji Żywności i Napojów (Sector Skills Council for Food and Drink Manufacturing), utworzoną w 2004 roku. Jej mottem jest: Światowej klasy umiejętności dla światowej klasy sektora. Rada utworzyła branżowe Ramy dla Szkoleń w Przetwórstwie Żywności (ang. Frameworks for Apprenticeships in Food Manufacturing), które zaspokajają potrzeby pracodawców wszystkich czterech części składowych Wielkiej Brytanii. Szkolenia te stanowią program oparty na szkoleniu praktycznym, podczas którego uczestnik ma zapewnioną zarówno pracę, jak i naukę. Każdy z krajów brytyjskich wypracował swoją własną strategię szkoleniową i inwestuje w program ogólny. Improve Ltd. wykorzystuje także możliwość reformowania systemu kwalifikacji (Qualifications) odnoszącego się do branży żywności i napojów. Dostosowuje je do potrzeb pracodawców. Obecne Qualifications ukierunkowane są na podnoszenie poziomów umiejętności i osiągnięć kadry w branży przetwórstwa żywności. Rada podejmuje działania także w ramach zidentyfikowanych w przypadku innych omawianych branż Narodowych Standardów Zawodowych (ang. National Occupational Standards NOS). Transport i gospodarka magazynowa W toku badania nie zidentyfikowano istniejącej w Wielkiej Brytanii rady branżowej związanej z transportem i gospodarką magazynową. Wnioski końcowe z analizy porównawczej Analiza porównawcza rozwiązań stosowanych w województwach dolnośląskim i małopolskim pozwala wysnuć wniosek, iż w przypadku zagadnienia wspierania szkolnictwa zawodowego ze środków unijnych lepsze zastosowanie ma systemowy tryb realizacji projektów w ramach komponentu regionalnego PO KL. Wynika to przede wszystkim z faktu, że wsparciem objęta powinna być szeroka grupa zainteresowanych, ponadto tryb systemowy pozwala lepiej i efektywniej koordynować tak duże przedsięwzięcie, jakim jest wspieranie szkolnictwa zawodowego i współpracy z pracodawcami. 55

56 Z kolei w odniesieniu do dobrych praktyk zidentyfikowanych w Kanadzie i Wielkiej Brytanii, stanowią one poglądowy przykład ciekawych rozwiązań stosowanych w innych krajach. Należy mieć jednak na względzie, że specyfika funkcjonowania zarówno szkolnictwa zawodowego, jak i systemu stymulującego współpracę placówek kształcenia i pracodawców jest różna od specyfiki polskiej (zatem także lubuskiej). Tym samym zaprezentowane przykłady mogą służyć raczej jako punkt wyjścia do rozważań o ewentualnych kierunkach zmian w ww. zakresie niż jako praktyki, które wprost można by przenieść na grunt polski. PODSUMOWANIE Najważniejszą barierą we współpracy z pracodawcami w opinii placówek kształcenia zawodowego jest przede wszystkim brak prawnych i finansowych zachęt dla pracodawców, pracodawcy zwracają przede wszystkim uwagę na problem ponoszenia przez nich kosztów oraz trudności z utrzymaniem dyscypliny wśród uczniów. Najważniejszymi barierami są bariera świadomościowa (sposób myślenia o kształceniu zawodowym i kontakcie z rynkiem pracy wśród dyrekcji niektórych placówek oświatowych, brak świadomości roli pracodawców w kształceniu zawodowym) oraz systemowa (brak uregulowań zachęcających pracodawców do nawiązywania współpracy). Najczęstszym sposobem prowadzenia praktycznej nauki zawodu są praktyki zawodowe u przedsiębiorców. Najważniejszymi zachętami do zwiększania poziomu współpracy placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami byłyby: wprowadzenie ulg podatkowych i zwrotu kosztów dla przedsiębiorców wraz z systemem nagradzającym efektywne prowadzenie przygotowania do zawodu oraz umacnianie kontaktów i współpracy pomiędzy wszystkimi grupami zainteresowanymi jakością szkolnictwa zawodowego (placówki oświatowe, starostwa powiatowe, przedstawiciele pracodawców i instytucji rynku pracy). Na podstawie przeprowadzonej analizy porównawczej zasadnym byłoby wprowadzenie trybu systemowego wyboru projektów w ramach komponentu regionalnego PO KL. Pozwoli to na zintensyfikowanie działań w zakresie wsparcia szkolnictwa zawodowego oraz objęcie wsparciem większej ilości osób niż w przypadku konkursowego trybu realizacji projektów. 56

57 3.3. Jakość procesu kształcenia zawodowego oferowanego w województwie lubuskim oraz jego dopasowanie do potrzeb regionalnego rynku pracy W niniejszym rozdziale zawarto wyniki badania dotyczące jakości procesu kształcenia zawodowego w województwie lubuskim, szczególnie w zakresie przygotowania instytucjonalnego i merytorycznego placówek oświatowych w zakresie budowania kwalifikacji zawodowych uczniów, dostosowania oferty kształcenia zawodowego do potrzeb regionalnego rynku pracy i zapotrzebowania na profile zawodu i wykształcenia zgłaszanego przez lubuskich pracodawców Przygotowanie instytucjonalne i merytoryczne szkół i placówek kształcenia zawodowego do realizowania działań w zakresie budowania kwalifikacji zawodowych uczniów dostosowanych do wymagań regionalnego rynku pracy W opinii ekspertów placówki oświatowe raczej nie są instytucjonalnie i merytorycznie przygotowane do realizowania działań w zakresie budowania kwalifikacji zawodowych uczniów dostosowanych do wymagań regionalnego rynku pracy. Z jednej strony w szkołach pracują ludzie, którzy właśnie mają do tego [wejścia na rynek pracy] przygotować. Z drugiej jednak ( ) jest zawsze taka obserwowalna rozbieżność między wejściem tych młodych ludzi na rynek pracy a oczekiwaniami pracodawców. Zdaniem jednego z ekspertów szkoła nigdy w 100% nie przygotuje, nie może tak przygotować absolwenta do rynku pracy, bo jednak kształcenie zawodowe ( ) ma jakiś obszar tak naprawdę uczymy się przede wszystkim działania, tak na konkretnym stanowisku pracy, w konkretnym miejscu pracy, więc też trudno mówić ( ) to kształcenie musi być na tyle też ogólne, żeby absolwent takiej szkoły mógł pracować w różnych, tak w różnych miejscach w danym zawodzie, bo są różne maszyny, urządzenia, na których pracują i trudno jest tak do konkretnego stanowiska pracy absolwenta przygotować. Głównym diagnozowanym problemem, niepozwalającym na adekwatne budowanie kwalifikacji zawodowych uczniów, zgodnych z zapotrzebowaniem rynku pracy, są kwestie finansowe, które często stoją na przeszkodzie w tworzeniu odpowiedniego zaplecza techno-dydaktycznego, niezbędnego w prowadzeniu kształcenia w danym zawodzie. Ponadto niedobór finansów wpływa również na możliwość doskonalenia się kadry dydaktycznej. Innym wskazywanym problemem jest kwestia świadomościowa kwestia pewnej otwartości placówek oświatowych na środowisko pracodawców i potrzeby rynku pracy. Zdaniem eksperta, szkoły niejednokrotnie traktują przedsiębiorstwa jako miejsce wysłania [uczniów] na praktyki, podczas gdy powinny w większym stopniu korzystać z tego, co pracodawcy mogą im zaoferować: [pracodawcy] sobie patrzą, jak funkcjonuje szkoła. Oni przychodzą do nas na zajęcia, pewne rzeczy nam podpowiadają, sugerują. Robimy zajęcia na zasadzie: jest nauczyciel, dajmy na to, teoretyk, w cudzysłowie, ale bardziej z takim zorientowaniem teoretycznym i jest osoba, która na co dzień pracuje w firmie i odnosi się ( ) krytycznie do tego, o czym mówi nauczyciel, jest bardzo ciekawa interakcja, która buduje jakąś zmianę. Buduje nową wartość programową, która może zupełnie inaczej ukierunkować tego ucznia później. Kwestia świadomościowa w opinii eksperta obejmuje także chęć zawiązania współpracy pomiędzy placówką oświatową a pracodawcą, która zmusiłaby szkołę do pewnego przeformatowania swojej oferty pod kątem rzeczywistych potrzeb rynku pracy. Informacji o przygotowaniu instytucjonalno-merytorycznym placówek kształcenia dostarcza także analiza czynników, które wpływają na ich decyzję odnośnie prowadzenia takich, a nie innych kierunków kształcenia. Jak pokazuje poniższy wykres, najczęściej wskazywanymi czynnikami jest dysponowanie zapleczem i wyposażeniem wymaganym do realizacji praktycznej nauki oferowanych zawodów oraz dostępność wykwalifikowanej kadry dydaktycznej w danym zawodzie. Dopiero na 57

58 trzecim miejscu pojawia się zapotrzebowanie rynku pracy na konkretne zawody diagnozowane w raportach i badaniach czy analizy dostarczane przez instytucje rynku pracy. Wykres 20. Czynniki wpływające na ofertę edukacyjną placówek kształcenia zawodowego (N=46*) dysponowanie zapleczem i wyposażeniem wymaganym do realizacji praktycznej nauki oferowanych zawodów dostępność wykwalifikowanej kadry dydaktycznej w danym zawodzie zapotrzebowanie rynku pracy na konkretne zawody oparte o badania, analizy, raporty, itp informacje od instytucji rynku pracy takich jak PUP, WUP, Obserwatorium Rynku Pracy analiza rynku placówek edukacyjnych w regionie (analiza konkurencji) kontynuacja tradycji szkoły specyfika regionu związana z występującymi gałęziami przemysłu, usług intuicja, przewidywania prowadzących szkołę dot. zapotrzebowania na określone zawody konsultacje z organami prowadzącymi Państwa placówkę informacje ze strony pracodawców na podstawie zgłaszanego przez nich zapotrzebowania doświadczenie, kwalifikacje osób zarządzających szkołą/ placówką relatywnie niskie koszty kształcenia w oferowanych zawodach 21,7% 17,4% 13,0% 13,0% 8,7% 8,7% 6,5% 6,5% 2,2% 50,0% 69,6% 65,2% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CAWI. Zdaniem uczestników zogniskowanego wywiadu grupowego jakkolwiek dwa pierwsze wyżej wskazane czynniki są współzależne i nie można ich rozgraniczać (żaden dyrektor nie otworzy żadnego nowego zawodu, jeżeli tymi dwoma pierwszymi nie dysponuje, bo takie są przepisy. Najpierw to musi mieć, żeby pomyśleć, żeby jakiś kierunek otworzyć. Jeżeli nie ma kadry, nie ma wyposażenia, niech zapomni o nowym kierunku), to fakt, że potrzeba pracodawców jest dopiero na trzecim miejscu jest zły z założenia. Z kolei w opinii jednego z ekspertów można zidentyfikować zarówno przykłady placówek, które starają się dopasować swoją bazę i ofertę edukacyjną do potrzeb rynku pracy, jak i tych, które obrały kurs na przetrwanie i próbują utrzymać status quo w zakresie oferowanych kierunków, niezależnie od sygnałów, które otrzymują z zewnątrz (np. w postaci mniejszego zainteresowania młodzieży kształceniem w ich placówce, przejawiającego się narastającym problemem z naborem uczniów do klas) Analiza potrzeb regionalnego rynku pracy przez szkoły i placówki kształcenia zawodowego Prawie 80% placówek kształcenia korzysta z dostępnych aktualnych danych statystycznych, raportów, analiz w celu prognozowania zapotrzebowania na określony profil kształcenia. Najczęściej są to opracowania i analizy udostępniane przez powiatowe urzędy pracy oraz Wojewódzki Urząd Pracy. Wśród innych wskazywanych źródeł wiedzy o zapotrzebowaniu rynku pracy znalazły się: opracowania urzędów miast i starostw powiatowych, raporty Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej, oferty pracy dostępne w Internecie, 58

59 opracowania Krajowego Ośrodka Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej. Blisko 76% placówek oświatowych uważa wyżej wskazane źródła za przydatne w dostosowywaniu oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy, z zastrzeżeniem jednak, że dostępne dane należy odpowiednio interpretować, z uwzględnieniem różnych okoliczności mających miejsce przy ich powstawaniu Dostosowanie oferty kształcenia zawodowego do potrzeb regionalnego rynku pracy Podstawą do dokonania oceny stopnia dostosowania oferty kształcenia zawodowego do potrzeb regionalnego rynku pracy były opinie różnych grup respondentów: pracodawców, przedstawicieli powiatów, placówek oświatowych i instytucji rynku pracy. Niemal 40% przedstawicieli instytucji rynku pracy uważa, że placówki kształcenia zawodowego w ich powiecie i powiatach ościennych nie prowadzą kształcenia zgodnego z zapotrzebowaniem na zawody zgłaszanym przez pracodawców. Z kolei większość przedstawicieli JST jest zdania, że placówki kształcenia w ich powiecie oferują profile kształcenia dostosowane do potrzeb lokalnego rynku pracy (87,5%). W opinii blisko 28% przedsiębiorców placówki kształcące w ich powiecie i powiatach ościennych nie szkolą w zawodach, których oni poszukują, natomiast zdaniem 50% pracodawców profile kształcenia są dostosowane do ich potrzeb (lecz tylko zdaniem połowy kształcenie odbywa się w większości poszukiwanych zawodów). Wykres 21. Szkolenie w zawodach poszukiwanych przez pracodawców (N=62) Czy placówki prowadzące kształcenie zawodowe w P. powiecie lub powiatach ościennych kształcą w tych zawodach, w których szukaliby Państwo pracowników? nie 27,4% tak, w większości zawodów 25,8% tak, ale tylko niektórych 24,2% nie wiem 22,6% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. W opinii 50% przedsiębiorców oferta edukacyjna placówek kształcenia nie jest dopasowana do zapotrzebowania lokalnego rynku pracy. 33 Na podstawie IDI z przedstawicielem placówki oświatowej. 59

60 Wykres 22. Dopasowanie oferty edukacyjnej placówek kształcenia w opinii pracodawców (N=62) Czy wg P. oferta edukacyjna szkół i placówek prowadzących kształcenie zawodowe jest tworzona zgodnie z zapotrzebowaniem lokalnego rynku pracy? nie wiem 21,0% zdecydowanie tak 6,5% raczej tak 14,5% ani tak, ani nie 8,1% zdecydowanie nie 27,4% raczej nie 22,6% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. W opinii uczestników zogniskowanego wywiadu grupowego przyczyna niedopasowania oferty edukacyjnej do rzeczywistych potrzeb leży często w postrzeganiu szkół przez pracodawców jako tych, które nie chcą się zmieniać, w ogóle nie są zainteresowane rzeczywistą zmianą, więc po co się w ogóle ( ) angażować. Pracodawcy zdaniem panelistów często nie widzą wprost przełożenia na to, że jak szkoła wykształci, tak ja będę miał. Nie dostrzegają oni zależności pomiędzy deklarowaniem swoich potrzeb w zakresie zasobów ludzkich, ofertą edukacyjną placówek oświatowych i dostępnością absolwentów wykształconych zgodnie z realnie zdiagnozowanym zapotrzebowaniem rynku pracy, a mają uzasadnione oczekiwania, że rynek pracy wykształci na ich potrzeby wykwalifikowaną kadrę, która w zasadzie wstaje i pracuje, natomiast nie widzą swojej [w tym] roli. Zdaniem przedstawicieli badanych JST, ich powiaty prowadzą szereg działań dostosowujących kształcenie zawodowe do potrzeb rynku pracy. Jest to przede wszystkim uruchamianie zróżnicowanych kierunków kształcenia oraz promowanie pozytywnego wizerunku kierunków kształcenia zawodowego. Wykres 23. Podejmowanie przez powiaty działań dopasowujących ofertę edukacyjną do potrzeb rynku pracy (N=9*) Uruchamianie zróżnicowanych kierunków kształcenia Promowanie pozytywnego wizerunku kierunków kształcenia zawodowego Promowanie programów unijnych wśród szkół/ dyrektorów/ nauczycieli Aktywizacja doradztwa zawodowego w gimnazjach Dokształcanie nauczycieli w zakresie miękkich umiejętności Analiza potrzeb rynku pracy na podstawie danych z PUP/ spotkań z pracodawcami Zajęcia dodatkowe w szkołach (językowe, informatyczne) Analiza preferencji zawodowych wśród uczniów gimnazjum Organizacja konferencji związanych ze szkolnictwem zawodowym Bliska współpraca z uczelniami Bliska współpraca z pracodawcami Nagrody dla dyrektorów/ nauczycieli za aktywność 4,38 4,25 4,13 3,88 3,88 3,88 3,75 3,63 3,5 3,38 3,38 3,38 Źródło: Opracowanie własne na podstawie CAWI. 60

61 Zwrócić należy uwagę, że stosunkowo najmniej wskazań otrzymało działanie związane z nawiązywaniem bliskiej współpracy z pracodawcami. Wśród działań innych niż powyższe przedstawiciele powiatów wskazali: cykliczne robocze spotkania dyrektorów szkół zawodowych w powiecie: ustalenia związane z planami naboru na kolejny rok szkolny, wydawania materiałów promujących szkolnictwo zawodowe, wspólne przedsięwzięcia promujące szkolnictwo zawodowe wśród gimnazjalistów, wprowadzanie nowych kierunków kształcenia wynikających z potrzeb gospodarki narodowej, współpracę doradców zawodowych ze szkołami, organizowanie otwartych drzwi, promocja szkół, współpracę ze szkołami w innych powiatach oraz pracodawcami w celu odbycia praktyk zawodowych w kierunkach, na jakie istnieje zapotrzebowanie rynku pracy. uświadamianie uczniów o aktualnym zapotrzebowaniu na kierunki kształcenia (deficytowe zawody). Przedstawiciele powiatów zidentyfikowali także problemy, które utrudniają takie prowadzenie działalności dydaktycznej przez placówki prowadzące kształcenie zawodowe w powiecie, które byłoby dostosowane do potrzeb regionalnego rynku pracy. Wykres 24. Problemy w prowadzeniu kształcenia dostosowanego do potrzeb regionalnego rynku pracy diagnozowane przez powiaty (N=9*) Zmienność potrzeb na rynku pracy/nienadążanie za zmianami na rynku pracy 8 Brak zachęt (prawnych, finansowych) dla pracodawców 6 Brak zainteresowania młodzieży nauką w szkołach zawodowych Brak zainteresowania pracodawców współpracą z placówkami oświatowymi 5 5 Niedostosowane stanowisk do nauki praktycznej zawodu do potrzeb rynkowych Brak środków na sfinansowanie potrzeb szkoły 3 3 Brak mechanizmów monitorowania zainteresowań młodzieży kierunkami kształcenia Brak/ niedobór wykwalifikowanej kadry nauczycieli 1 1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie CAWI. Niemal 90% respondentów jako główny problem wskazało zmienność potrzeb na rynku pracy, której konsekwencją jest nienadążanie za zmianami. Jednocześnie 62,5% przedstawicieli JST uważa, że w ich powiecie raczej istnieje system szybkiego reagowania na zmiany rynku pracy i tworzenia adekwatnych kierunków kształcenia zawodowego. Niemniej jednak szybkie dostosowanie oferty edukacyjnej do istniejących potrzeb rynku pracy jest mało realne, co potwierdza wywiad ekspercki: trudno jest zmieniać profil kształcenia z dnia na dzień w danej szkole, dlatego że szkoła i ma bazę, i wyposażenie praktyczne, i nauczycieli o określonej specjalności. Jakkolwiek rynek pracy z jednej strony w województwie lubuskim jest dosyć statyczny, z drugiej strony też kształcenie nie do końca szybko potrafi reagować na zachodzące zmiany, ( ) ale to też nie da się rynek, kształcenie, cykl kształcenia zawodowego trzy-czteroletnich techników ( ) to nie jest tak, jak w firmie szkoleniowej, że z dnia na dzień możemy profil przestawić szkolenia i tak dalej, więc tutaj też trudno o tym do końca mówić, jest to proces, tak, i ja myślę, że tutaj jest jeszcze wiele do zrobienia. ( ) To nie jest obraz 61

62 jednolity w tym kontekście, czy aby na pewno wszystkie szkoły dobrze lokują zasoby uczniów w kontekście rynku pracy. Co istotne, problemy natury finansowej, utrudniające sfinansowanie potrzeb szkoły, wskazane zostały dopiero na 4. pozycji, dalej niż brak zachęt dla pracodawców czy brak zainteresowania młodzieży nauką w szkołach zawodowych. Jeśli chodzi o realne potrzeby w zakresie przygotowania szkół do nauczania zawodowego zgodnego z zapotrzebowaniem rynku pracy, powiaty zgłaszały przede wszystkim konieczność doposażenia bazy umożliwiającej prowadzenie zajęć praktycznych w nowoczesny sprzęt, a także konieczność ustawicznego szkolenia nauczycieli, jak również przekonanie uczniów do szkolnictwa zawodowego. Istotną kwestią przy diagnozie stopnia dostosowania oferty edukacyjnej placówek kształcenia zawodowego do potrzeb rynku pracy jest ocena nastawienia tychże placówek do profilowania swojej oferty kształcenia w celu jej dopasowania do identyfikowanego zapotrzebowania. Według deklaracji placówek oświatowych, 75% z nich prowadzi działania mające na celu dostosowanie kierunków kształcenia / oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy. Wykres 25. Prowadzenie działań dostosowujących ofertę edukacyjną do potrzeb rynku pracy w opinii placówek kształcenia zawodowego (N=46) nie wiem/trudno powiedzieć 4,3% zdecydowanie nie 8,5% raczej nie 4,3% ani tak, ani nie 8,5% zdecydowanie tak 40,4% raczej tak 34,0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CAWI. Wśród wskazywanych przez nie działań dostosowujących znalazły się: analiza rynku pracy (m.in. monitoring zawodów deficytowych, analiza zapotrzebowania pracodawców na określone umiejętności wśród pracowników), współpraca z powiatowymi urzędami pracy, rozmowy z pracodawcami, ankiety wśród gimnazjalistów badające ich zainteresowanie kształceniem zawodowym, opracowywanie autorskich programów kształcenia w zawodzie, modernizacja bazy techno-dydaktycznej, wprowadzanie nowych kierunków kształcenia i wygaszanie nauki w tych zawodach, którymi rynek jest nasycony, budzenie postaw przedsiębiorczych, dodatkowe zajęcia z języków obcych, rozwijanie wolontariatu badanie opinii absolwentów podejmujących pracę po szkole. Niecałe 75% placówek oświatowych uważa dostosowanie oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy za przydatne. Jak wspomniano wcześniej (por. rozdział 3.1), niezwykle istotną rolę w stymulowaniu współpracy pomiędzy pracodawcami a placówkami kształcenia zawodowego, w tym wpływania na dopasowanie oferty edukacyjnej do potrzeb regionalnego rynku pracy odgrywają samorządy i działania edukujące 62

63 samorządy w tych obszarach. Zdaniem uczestników zogniskowanego wywiadu grupowego, ważną kwestią są przemyślane działania promocyjne, które pokażą określone grupy, ( ) odpowiednie grupy, które mają moc sprawczą. ( ) możemy rozmawiać ze szkołami, samorządami, ale na tych rozmowach muszą być pracodawcy i to kluczowe osoby, nazwiska, które będą autorytetami, tego nie da się zrobić inaczej. W odniesieniu do ubranżowienia i profilowania oferowanego kształcenia 50% placówek oświatowych deklaruje, że podejmuje takie działania (w tym 15% zdecydowanie). Wykres 26. Podejmowanie przez placówki oświatowe działań mających na celu ubranżowienie/ profilowanie oferowanego kształcenia (N=46) zdecydowanie tak 14,9% nie wiem/trudno powiedzieć 6,4% zdecydowanie nie 6,4% raczej nie 25,5% raczej tak 31,9% ani tak, ani nie 14,9% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CAWI. Jeśli chodzi o opinie pracodawców, to ponad 40% z nich nie umie określić nastawienia placówek kształcenia do profilowania oferty kształcenia w celu jej dostosowania do potrzeb rynku pracy. Z kolei 30,6% uważa, że placówki w bardzo małym stopniu dostosowują profil kształcenia do potrzeb rynku pracy. Wykres 27. Dostosowanie oferty edukacyjnej placówek oświatowych do potrzeb rynku pracy w opinii pracodawców (N=62) nie wiem/trudno powiedzieć 43,5% placówki w bardzo małym stopniu dostosowują profil kształcenia do potrzeb rynku pracy 30,6% placówki w umiarkowanym stopniu dostosowują profil kształcenia do potrzeb rynku pracy placówki chętnie dostosowują profil kształcenia do potrzeb rynku pracy 12,9% 12,9% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. W kwestii współpracy placówek kształcenia zawodowego z innymi placówkami tego typu, niecałe 47% badanych podmiotów deklaruje, że współpracuje z innymi placówkami prowadzącymi kształcenie zawodowe w celu wspólnego zarządzania edukacją zawodową w województwie. Ten stosunkowo niski odsetek wynika zapewne z faktu postrzegania innych placówek jako konkurencji, szczególnie w obliczu raczej niskiego zainteresowania młodzieży kształceniem zawodowym. Zdaniem eksperta z biegiem czasu szkoły będą miały podejście bardziej pragmatyczne jeżeli będzie im zależeć na dobrej opinii, wizerunku szkoły, która naprawdę kształci na potrzeby rynku pracy, to będą niejako zmuszone do dostosowania swojej oferty do zapotrzebowania diagnozowanego na rynku pracy. 63

64 Efekty współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami w zakresie praktyk zawodowych Za jeden z podstawowych długofalowych efektów współpracy placówek oświatowych z pracodawcami w zakresie praktyk zawodowych uznać można poziom zatrudnialności uczniów szkół w przedsiębiorstwach, w których odbywali oni praktyki. Wykres 28. Wpływ odbytych w przedsiębiorstwie praktyk zawodowych na późniejsze zatrudnienie uczniów u tego pracodawcy wg deklaracji szkół i przedsiębiorstw (N=44 i N=39) zdecydowanie nie 5,1% 4,5% raczej nie ani tak, ani nie 10,3% 11,4% 15,4% 20,5% pracodawcy szkoły raczej tak 38,5% 40,9% zdecydowanie tak 11,4% 30,8% nie wiem/ trudno powiedzieć b/d 11,4% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI i CAWI. Zarówno badane placówki kształcenia zawodowego, jak i przedsiębiorstwa deklarują, że odbycie praktyki u danego pracodawcy zwiększa szansę na późniejsze zatrudnienie ucznia w jego firmie. Co ciekawe, bardziej optymistyczni w tym zakresie są pracodawcy (łącznie 69,3% pozytywnych odpowiedzi wobec 52,3% pozytywnych odpowiedzi przedstawicieli szkół). Także zdaniem ekspertów realizacja praktyk w przedsiębiorstwie pozytywnie wpływa na późniejsze możliwości zatrudnieniowe uczniów, zwłaszcza, że plusem tego jest to, że jeżeli [szkoła] współpracuje z ( ) firmą, firma może w jakiś sposób starać się przygotować ( ) tego ucznia pod swoje standardy, w pewien sposób przynajmniej, i potem taki absolwent jest dla danej firmy ( ) dużo atrakcyjniejszym nabytkiem, aniżeli absolwent nie wiadomo czego i nie wiadomo, co on potrafi Zapotrzebowanie na profile zawodu i wykształcenia u lubuskich pracodawców Wśród deklarowanych przez pracodawców profili i zawodów, których poszukują, na pierwszym miejscu znalazł się profil mechaniczny z 59% wskazań. 64

65 Wykres 29. Zainteresowanie pracodawców poszczególnymi profilami zawodu i wykształcenia (N=160*) mechaniczny budownictwo, drogownictwo i instalacje budowlane elektryczno - elektroniczny i teleinformatyczny gastronomia i produkcja spożywcza włókienniczo - odzieżowy i skórzany ekonomiczno-finansowo- biurowy leśnictwo, rybactwo i inżynieria środowiska transport i gospodarka magazynowa medyczno-społeczny oraz ochrony i bezpieczeństwa poligraficzno - drukarski i papierniczy górnictwo, hutnictwo i odlewnictwo rolno - hodowlany turystyka i hotelarstwo przedstawiciel handlowy ochrona środowiska 19,4% 16,1% 10,2% 9,7% 9,7% 6,9% 6,5% 3,2% 3,2% 3,2% 1,0% 1,0% 32,3% 42,9% 59,0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Pracodawcy deklarują również duże zainteresowanie pracownikami w branżach budownictwo, drogownictwo i instalacje oraz elektryczno-elektronicznej i informatycznej. Z kolei najmniejszym zainteresowaniem lubuskich przedsiębiorstw cieszą się absolwenci kierunków związanych z turystyką i hotelarstwem, rolnictwem oraz górnictwem, hutnictwem i odlewnictwem. PODSUMOWANIE Przygotowanie merytoryczne i instytucjonalne lubuskich placówek kształcenia zawodowego do realizowania działań w zakresie budowania kwalifikacji zawodowych uczniów, dostosowanych do potrzeb rynku pracy ocenione zostało jako niewystarczające. Najistotniejszymi czynnikami wpływającymi na ofertę edukacyjną szkół jest dysponowanie zapleczem i wyposażeniem wymaganym do realizacji praktycznej nauki oferowanych zawodów, dostępność wykwalifikowanej kadry dydaktycznej w danym zawodzie dopiero na 3. miejscu wskazywane jest zapotrzebowanie rynku pracy. Prawie 80% placówek kształcenia korzysta z dostępnych aktualnych danych statystycznych, raportów, analiz w celu prognozowania zapotrzebowania na określony profil kształcenia. Najczęściej są to opracowania i analizy udostępniane przez powiatowe urzędy pracy oraz WUP. Poza tym: opracowania urzędów miast i starostw powiatowych, raporty CKE i OKE, oferty pracy dostępne w Internecie. Niemal 40% przedstawicieli instytucji rynku pracy uważa, że placówki kształcenia zawodowego w ich powiecie i powiatach ościennych nie prowadzą kształcenia zgodnego z zapotrzebowaniem na zawody zgłaszanym przez pracodawców. Z kolei większość przedstawicieli JST jest zdania, że placówki kształcenia w ich powiecie oferują profile kształcenie dostosowane do potrzeb lokalnego rynku pracy (87,5%). 65

66 62,5% przedstawicieli JST wskazało, że w ich powiecie raczej istnieje system szybkiego reagowania na zmiany rynku pracy i tworzenia adekwatnych kierunków kształcenia zawodowego. W opinii blisko 28% przedsiębiorców placówki kształcące w ich powiecie i powiatach ościennych nie szkolą w zawodach, których oni poszukują. Z kolei zdaniem 50% respondentów profile kształcenia są dostosowane są do ich potrzeb (ale tylko zdaniem połowy kształcenie odbywa się w większości poszukiwanych zawodów). Zdaniem 50% przedsiębiorców oferta edukacyjna placówek kształcenia nie jest dopasowana do zapotrzebowania lokalnego rynku pracy. Placówki oświatowe w blisko 75% prowadzą działania mające na celu dostosowanie kierunków kształcenia / oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy. Blisko 50% placówek oświatowych deklaruje, że dąży do ubranżowienia i profilowania oferowanego kształcenia, w tym 15% zdecydowanie podejmuje takie działania. Pracodawcy zainteresowani są przede wszystkim profilami zawodu i wykształcenia w branży mechanicznej, budowlanej oraz elektryczno-elektroniczej i teleinformatycznej. 66

67 3.4. Zainteresowanie uczniów ostatnich klas i absolwentów lubuskich placówek kształcenia zawodowego wsparciem w zakresie przedsiębiorczości W niniejszym rozdziale zawarto wyniki badania dotyczące umiejętności i wiedzy uczniów i absolwentów placówek kształcenia zawodowego w zakresie przedsiębiorczości, jak również ich zainteresowania wsparciem w tym obszarze. W badaniach ilościowych wzięli udział uczniowie i absolwenci według struktury przedstawionej w poniższej tabeli 34 i na wykresie. Tabela 3. Struktura respondentów według miejsca zamieszkania i płci Kryterium Uczniowie (N=201) Absolwenci (N=200) Miejsce zamieszkania Wieś 79 (39,3%) 60 (30%) Miasto do 20 tys. mieszkańców 33 (16,4%) 50 (25%) Miasto od 21 do 50 tys. mieszkańców 29 (14,4%) 18 (9%) Miasto od 51 do 100 tys. mieszkańców 6 (3%) 7 (3,5%) Miasto od 101 do 200 tys. mieszkańców 29 (14,4%) 58 (29%) Miasto od 201 do 500 tys. mieszkańców 0 2 (1%) Miasto powyżej 500 tys. mieszkańców 4 (2%) 4 (2%) Płeć Kobieta 90 (45%) 96 (48%) Mężczyzna 86 (43%) 104 (52%) Wykres 30. Struktura respondentów według wyuczonego zawodu/ profilu kształcenia Uczniowie (N=201) Absolwenci (N=200) Informatyk Technik bądź technolog żywienia Fryzjer Grafik komputerowy 17,0% 13,0% 13,0% 9,5% Elektryczno elektroniczny i teleinformatyczny Ekonomiczno-finansowo-biurowy Budownictwo, drogownictwo i instalacje budowlane Mechaniczny 23,5% 18,5% 11,5% 9,0% Technolog odzieży Mechatronik Technik gastronomii Architekt krajobrazu Mechanik Ślusarz Rolnik Inne Brak odpowiedzi 7,5% 7,5% 6,5% 5,5% 4,5% 3,0% 2,5% 1,5% 9,0% Turystyka i hotelarstwo Gastronomia i produkcja spożywcza Leśnictwo, rybactwo i inżynieria środowiska Handel Fryzjersko kosmetyczny Medyczno-społeczny oraz ochrony i bezpieczeństwa osób i mienia Artystyczno-muzyczny Transport i gospodarka magazynowa Architektura Inne 9,0% 6,5% 5,0% 4,5% 3,5% 2,5% 1,5% 1,5% 1,0% 2,5% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI i ankiety audytoryjnej. 34 Podane w tabeli liczebności po zsumowaniu N, ze względu na braki danych (nieudzielenie odpowiedzi przez respondenta). 67

68 Chęć prowadzenia własnej działalności gospodarczej wśród uczniów i absolwentów placówek kształcenia zawodowego w województwie lubuskim Kwestie dotyczące zakładania (potencjalnego i faktycznego) własnej działalności gospodarczej poruszone zostały zarówno w toku badania uczniów, jak i absolwentów placówek prowadzących kształcenie zawodowe. Wśród absolwentów jedynie 2,5% prowadzi obecnie własną działalność gospodarczą. Jako przyczyny takiego stanu rzeczy wskazywano 35 : brak środków (ok. 80% wskazań), czasochłonność w porównaniu z pracą na etacie (ok. 60%), obawy związane z ryzykiem (ok. 53%), formalności związane z prowadzeniem biznesu (ok. 50%), brak wiedzy, jak pozyskać środki na działalność (ok. 48%), przyczyny rodzinne/ prywatne (ok. 45%) brak wiedzy, jakie formalności należy spełnić (ok. 38%), brak pomysłu na biznes (ok. 37%), małą opłacalność własnego biznesu w porównaniu z pracą na etacie (ok. 23%). Wykres 31. Przyczyny nieprowadzenia własnej działalności gospodarczej przez absolwentów szkół (N=195*) Nie mam pomysłu na biznes, który mogłabym/mógłbym prowadzić 24,1% 27,7% 10,3% 21,5% 15,4% 1,0% Boję się ryzyka związanego z prowadzeniem własnej działalności gospodarczej 19,5% 20,0% 6,2% 29,2% 23,6% 1,5% zdecydowanie nie Nie wiem, jak pozyskać środki na własną działalność gospodarczą 26,2% 28,2% 3,6% 24,6% 15,9% 1,0% raczej nie Nie mam środków, które mógłbym/mogłabym zainwestować we własną działalność 6,7% 7,2% 2,6% 31,8% 49,7% 2,1% ani tak, ani nie Nie wiem, jakie formalności są potrzebne do założenia własnej działalności gospodarczej 29,2% 28,7% 3,1% 21,0% 16,4% 1,5% raczej tak Zniechęcają mnie formalności, które związane są z prowadzeniem działalności gospodarczej 24,1% 24,1% 3,1% 22,6% 25,6% 0,5% zdecydowanie tak Nie prowadzę działalności gospodarczej z przyczyn prywatnych/rodzinnych 27,2% 21,5% 4,1% 24,1% 21,0% 2,1% nie wiem/trudno powiedzieć Własna działalność gospodarcza jest zbyt czasochłonna w porównaniu z praca na etat 20,5% 13,3% 4,6% 31,8% 27,7% 2,1% Własna działalność gospodarcza jest dla mnie mniej opłacalna niż zatrudnienie u innego pracodawcy 24,6% 44,1% 15,4% 3,6% 6,7% 5,6% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Wśród innych przyczyn najczęściej pojawiał się fakt kontynuacji nauki na studiach wyższych. Zwrócić należy uwagę, że najczęściej wskazywana przez absolwentów przyczyna nieprowadzenia działalności gospodarczej nie wynika z ich obaw czy niechęci (czyli 35 Wyniki uzyskano poprzez zsumowanie wskazań zdecydowanie tak i raczej tak uzyskanych przy poszczególnych odpowiedziach. 68

69 przyczyn natury świadomościowej), lecz z realnie istniejącej przeszkody natury finansowej. Pozwala to przypuszczać, że w przypadku, gdyby dysponowali oni niezbędnymi środkami umożliwiającymi założenie firmy, to część z nich zdecydowałaby się na takie przedsięwzięcie. Absolwenci prowadzący działalność gospodarczą prowadzą ją stosunkowo krótko od 4 miesięcy do 2 lat. Działalność ta dotyczy różnych branż (w każdej z nich funkcjonuje firma prowadzona przez jednego objętego badaniem absolwenta): gastronomia i produkcja spożywcza, administracja i obsługa biura, geodezja, grafika i fotografia, energetyka i gazownictwo. Jedynie nieco ponad 25% absolwentów nieprowadzących własnej działalności gospodarczej pracuje obecnie zawodowo. Blisko 15% osób pracujących po zakończeniu szkoły szukało zatrudnienia dłużej niż 6 miesięcy, w tym 6% - dłużej niż rok. Najwięcej absolwentów pracuje w branży mechanicznej oraz ekonomiczno-finansowo-biurowej (po 20,4%). Jeśli chodzi o uczniów placówek prowadzących kształcenia zawodowe, to 37,4% z nich planuje otworzyć własną firmę po zakończeniu nauki (w tym 13,8% zdecydowanie ma takie plany). Wykres 32. Planowanie otwarcia własnej firmy po zakończeniu nauki (N=195) Raczej tak 23,6% Zdecydowanie tak 13,8% Zdecydowanie nie 5,6% Ani tak, ani nie 31,3% Raczej nie 25,6% Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiety audytoryjnej. Uwagę zwraca duża rozbieżność wyników, jeśli chodzi o deklaracje uczniów co do chęci założenia własnej firmy a odsetek absolwentów, którzy rzeczywiście takie działanie podjęli i obecnie własną działalność prowadzą. Przypuszczać można, że wśród pewnej części uczniów deklaracje te mają charakter raczej wyłącznie życzeniowy, nie poparty jakimś rzeczywistym, konkretnym planem, a w momencie, gdyby faktycznie mieli założyć własną firmę, spora część osób obecnie deklarujących taką chęć, nie podjęłaby się realizacji tego przedsięwzięcia. Wśród uczniów, którzy nie planują założenia własnej działalności gospodarczej, wynika to najczęściej z: obaw co do ryzyka związanego z takim przedsięwzięciem, przekonania o czasochłonności prowadzenia firmy, obaw co do braku zamówień/ klientów. 69

70 Wykres 33. Przyczyny niechęci do podjęcia własnej działalności gospodarczej przez uczniów (N=92*) prowadzenie własnej firmy jest ryzykowne 37,5% prowadzenie własnej firmy jest zbyt czasochłonne, wolę pracować w określonych godzinach obawiam się braku zamówień/klientów 30,6% 27,8% do założenia własnej firmy potrzebne jest zbyt dużo formalności boję się odpowiedzialności 12,5% 15,3% inne 4,2% Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiety audytoryjnej. Także w tym zakresie zauważyć można rozbieżności pomiędzy zdaniem badanych absolwentów i uczniów. Wśród przedstawicieli pierwszej grupy najpoważniejszą przyczyną powodującą, że nie chcą oni zakładać działalności gospodarczej jest brak środków, z kolei wśród uczniów jest to obawa związana z ryzykiem prowadzenia własnej firmy, która we wskazaniach absolwentów pojawiła się dopiero na trzecim miejscu. Wskazuje to, że uczniowie, będąc jeszcze na etapie edukacji, koncentrują się bardziej na przeszkodach natury świadomościowej, podczas gdy w przypadku absolwentów przeszkody te mają charakter bardziej prozaiczny. Jeśli chodzi o uczniów chcących założyć własną firmę, to chęć ta wynika najczęściej z: pragnienia bycia niezależnym (blisko 50% wskazań), posiadania pomysłu na biznes i chęci jego realizacji (ok.43%), przekonania o wyższych zarobkach, które daje własna firma w porównaniu z pracą na etacie (ok. 31%). Wykres 34. Powody, dla których badani uczniowie chcą założyć firmę (N=80*) chcę być niezależny, sam ustalać czas pracy i zasady pracy mam pomysł na biznes, który chcę realizować 42,5% 48,8% dzięki prowadzeniu własnej działalności gospodarczej mogę więcej zarobić czuję się dobra/dobry w określonej dziedzinie ze względu na trudną sytuację na rynku pracy, jest to sposób na znalezienie zatrudnienia 10,0% 17,5% 31,3% Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiety audytoryjnej. Zwraca uwagę wskazanie, że niemal połowa badanych uczniów motywuje chęć założenia własnej firmy faktem posiadania pomysłu na biznes, który chcą realizować. Niecałe 65% uczniów deklaruje chęć założenia firmy w branży zgodnej z wyuczonym zawodem. Taki, umiarkowanie duży, odsetek wskazań pozwala przypuszczać, że uczniowie nie zawsze kształcą się w kierunkach, które są zgodne z ich zainteresowaniami, bądź też w takich, które są dopasowane do zapotrzebowania lokalnego/ regionalnego rynku pracy.powyższe przypuszczenia potwierdzają zresztą wskazania samych uczniów 40% z nich nie kształci się w zawodzie, który pokrywa się z ich zainteresowaniami. Jeśli chodzi o wskazania uczniów, że profil ich wykształcenia nie jest przydatny na regionalnym rynku pracy, to stanowią one ważny sygnał świadczący o niedopasowaniu oferty kształcenia do potrzeb lokalnego/ regionalnego rynku pracy. 70

71 Wykres 35. Powód braku chęci założenia firmy w branży zgodnej z wyuczonym zawodem (N=28*) profil mojego wykształcenia zawodowego nie jest zgodny z moimi zainteresowaniami mam już pomysł na biznes w innej branży 40,0% 37,5% moje wykształcenie zawodowe nie jest przydatne na regionalnym rynku pracy inne 12,5% 10,0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiety audytoryjnej. Co do chęci podjęcia działalności w innej branży być może uczniowie nie chcą prowadzić firmy w branży zgodnej z wyuczonym zawodem, bo obawiają się, że na ich produkty/ usługi nie będzie popytu, przez co doświadczą oni realnych trudności z utrzymaniem się na rynku i z tego względu teroetycznie decydują się na działalność w innym w ich odczuciu pewniejszym sektorze. Wśród branż, w których uczniowie chcieliby rozpocząć działalność, najwięcej wskazań otrzymała branża fryzjersko kosmetyczna (19,8%) oraz elektryczno-elektroniczna i teleinformatyczna (16,5%). Wykres 36. Profil branży, w której respondenci chcieliby otworzyć własną firmę (N=80) Fryzjersko kosmetyczny 19,8% Elektryczno elektroniczny i teleinformatyczny 16,5% Włókienniczo-odzieżowy i skórzany Gastronomia i produkcja spożywcza 9,9% 9,9% Artystyczno-muzyczny Rolno hodowlany Handel Mechaniczny Poligraficzno drukarski i papierniczy Transport i gospodarka magazynowa Medyczno-społeczny oraz ochrony i bezpieczeństwa Budownictwo, drogownictwo i instalacje budowlane Turystyka i hotelarstwo Inne Niesprecyzowane 6,6% 5,5% 4,4% 3,3% 2,2% 2,2% 1,1% 1,1% 1,1% 4,4% 12,1% Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiety audytoryjnej. Warto zauważyć, że jedynie 1,1% uczniów deklaruje chęć założenia własnej firmy w branży budownictwa, drogownictwa i instalacji budowlanych, która jest wskazywana przez pracodawców jako ta, w której najchętniej poszukiwać będą pracowników (por. rozdział 3.3). Może to sugerować, że uczniowie kształcący się w zawodach związanych z tą branżą nie planują zakładać własnej działalności, gdyż są przekonani o dużych możliwościach znalezienia pracy w przedsiębiorstwach już funkcjonujących w regionie. 71

72 Umiejętności w zakresie zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej u uczniów ostatnich klas i absolwentów placówek kształcenia zawodowego Blisko połowa absolwentów placówek kształcenia zawodowego deklaruje, iż wie, jakie formalności należy spełnić, aby założyć własną firmę. Ogólnie swoją wiedzę w tym zakresie ocenili oni na 3,41 w 6-stopniowej skali ocen, nieznacznie lepiej niż uczniowie (por. dalej). Wykres 37. Samoocena znajomości formalności wymaganych do założenia własnej firmy przez absolwentów placówek kształcenia zawodowego (N=200) Czy wie P., jakie formalności należy spełnić, aby założyć własną firmę? ani tak, ani nie 8,7% raczej nie 26,7% raczej tak 33,8% zdecydowanie tak 14,4% Nie wiem 1,0% zdecydowanie nie 15,4% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Jeśli chodzi o badanie umiejętności i wiedzy uczniów szkół w zakresie zakładania i prowadzenia własnej działalności gospodarczej, to było ono prowadzone poprzez wypełnienie przez nich pewnych zadań związanych z tą tematyką, np. rozszyfrowanie skrótów (typu KRS) czy wskazanie poprawnych odpowiedzi w zestawie. Ogólnie uczniowie swoją wiedzę w zakresie zakładania i prowadzenia własnej firmy ocenili średnio na 3,39 w 6-stopniowej skali ocen. Jeśli chodzi o znajomość formalności, jakie należy spełnić, aby założyć własną firmę, to 55% uczniów deklaruje, iż orientuje się w tym zagadnieniu (aczkolwiek zdecydowana większość z nich udzieliła odpowiedzi raczej tak ). Wykres 38. Stopień znajomości procedur wymaganych do założenia własnej firmy w ocenie badanych uczniów (N=201) Czy wiesz, jakie formalności należy spełnić, aby założyć własną firmę? raczej tak 51,0% zdecydowanie tak 4,0% zdecydowanie nie 6,5% raczej nie 38,5% Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiety audytoryjnej. Jeśli chodzi o udzielenie poprawnych odpowiedzi na pytania dotyczące zagadnień związanych z zakładaniem i prowadzeniem działalności gospodarczej, to ogólnie uczniowie mogą zostać ocenieni umiarkowanie dobrze w tym zakresie. 72

73 Wykres 39. Poziom poprawności odpowiedzi uczniów na pytania z zakresu zakładania działalności gospodarczej (N=201) KRS rejestracja działalności przez Internet 27,8% 30,9% rejestracja działalności gosp. REGON urzędy, w których należy dopełnić formalności 59,0% 55,9% 63,3% Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiety audytoryjnej. Na pytania o podstawowe obowiązki formalne osób prowadzących działalność gospodarczą, 1 / 3 uczniów udzieliła 3 z 4 poprawnych odpowiedzi. Wszystkie poprawne odpowiedzi wskazane zostały jedynie przez niecałe 14% badanych. Wykres 40. Wiedza uczniów o podstawowych obowiązkach formalnych osób prowadzących działalność gospodarczą (N=201) zaznaczono 4 prawidłowe odpowiedzi 13,8% zaznaczono 3 prawidłowe odpowiedzi 32,7% zaznaczono 2 prawidłowe odpowiedzi 24,0% zaznaczono 1 prawidłową odpowiedź brak wiedzy na temat jakichkolwiek obowiązków osób prowadzących działalność gospodarczą nie wiem 2,6% 13,8% 13,3% Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiety audytoryjnej. Jedynie niecała ¼ uczniów i 66% absolwentów posiada doświadczenie w pisaniu biznesplanu. Wyniki te wywołały zdziwienie uczestników zogniskowanego wywiadu grupowego, którzy stwierdzili, że uczniowie zdają z tego egzaminy na egzaminie jedna część dotyczy tej działalności przedsiębiorczej. ( ) z biznesplanu mają ocenę, każdy z nich musi jakiś napisać na ocenę. Sugeruje to, że uczniowie i absolwenci nie przykładają większej wagi do przekazywanej im wiedzy bądź też nie są w pełni świadomi tego, czego się uczą. Pozwala to także przypuszczać, że zakres wiedzy przekazywany w trakcie zajęć z przedsiębiorczości nie jest wystarczający. Reasumując, pomimo umiarkowanie dobrych odpowiedzi na zagadnienia związane z zakładaniem i prowadzeniem własnej firmy oraz budową biznesplanu, nieco ponad 30% absolwentów oceniło, że gdyby obecnie chcieli założyć własną działalność gospodarczą, to posiadają wystarczającą wiedzę, by tego dokonać. Taką deklarację złożyła podobna liczba uczniów placówek oświatowych 27,5%. Rozbieżność pomiędzy wiedzą deklarowaną a faktyczną (ocenioną na podstawie poprawności zadań wykonanych w toku ankiety audytoryjnej) może sugerować, że uczniowie w rzeczywistości nie zdają sobie sprawy ze wszystkich aspektów związanych z zakładaniem i prowadzeniem działalności gospodarczej. Można także przypuszczać, że w momencie, w którym podejmowaliby oni decyzję o podjęciu własnej działalności, nabyliby niezbędną wiedzę (co poniekąd zostałoby wymuszone przez wszelkie formalności, konieczne do wypełnienia w momencie zakładania własnej firmy). 73

74 W opinii panelistów dobrym rozwiązaniem z zakresu wsparcia postaw przedsiębiorczych u uczniów byłoby np. ogłaszanie w szkole konkursu na najlepszy biznesplan. Propozycję taką można by rozszerzyć o nagrodę finansową, przykładowo w postaci wsparcia na rozpoczęcie działalności gospodarczej w oparciu o zawarty w biznesplanie pomysł Źródła wiedzy na temat zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej, z których czerpią uczniowie i absolwenci placówek kształcenia zawodowego Zarówno absolwenci, jak i uczniowie ostatnich klas wiedzę na temat rejestracji i prowadzenia działalności gospodarczej czerpali najczęściej z zajęć szkolnych, publikacji w Internecie oraz od znajomych i rodziny. Szczegóły w tym zakresie przedstawia poniższy wykres. Wykres 41. Źródła wiedzy na temat zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej (N=201 i N=200) zajęcia szkolne 59,5% 51,5% poradniki, artykuły publikowane w Internecie informacje uzyskiwane od znajomych, rodziny 23,5% 35,2% 33,0% 30,0% nie szukam/ nigdy nie szukałem/am informacji na ten temat 16,3% 28,5% oficjalne strony internetowe urzędów, Ministerstwa Gospodarki etc artykuły z gazet szkolenia/kursy realizowane poza godzinami lekcyjnymi 19,4% 21,4% 18,1% 21,5% 17,5% 13,0% uczniowie absolwenci książki Urząd Gminy inne instytucje wspierające przedsiębiorczość firmy doradcze 7,1% 11,5% 7,0% 3,0% 2,0% 2,0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI i ankiety audytoryjnej. Za niewątpliwie pozytywny można uznać fakt, że głównym źródłem wiedzy w przypadku obu badanych grup były zajęcia szkolne. Należy maksymalnie wykorzystać ten fakt i zapewnić możliwie jak najlepszą jakość tych zajęć. Niejednokrotnie są one prowadzone przez dosyć przypadkowe osoby (np. nauczycieli geografii, historii czy języka polskiego), natomiast warto byłoby włączyć w ich realizację osoby, które na co dzień zajmują się prowadzeniem własnej działalności gospodarczej przedsiębiorców. Ponadto skutecznym narzędziem zachęcającym uczniów do podejmowania samozatrudnienia byłyby spotkania z młodymi absolwentami ich szkoły, którzy obecnie prowadzą własną firmę na zasadzie jeśli ja mogłem to zrobić, to ty też możesz Por. Entrepreneurship in Vocational Education and Training final report of the Expert Group, European Commission Enterprise and Industry, 2009, ( ) 74

75 Zainteresowanie uczniów ostatnich klas i absolwentów placówek kształcenia zawodowego potencjalnym wsparciem w zakresie pozyskiwania informacji na temat przedsiębiorczości Zarówno absolwenci, jak i uczniowie szkół zawodowych wyrazili zainteresowanie poszerzeniem swojej wiedzy w zakresie przedsiębiorczości. Absolwenci chcieliby poszerzyć swoją wiedzę przede wszystkim w obszarze pozyskiwania dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej (ponad 70% wskazań), a także w zakresie tworzenia (formalności związane z rejestracją, tworzenie biznesplanu) oraz prowadzenia samej działalności, m.in. zarządzania firmą, obowiązków podatkowych przedsiębiorcy, księgowości). Pierwszy wymieniony obszar zdecydowanie koresponduje ze wskazaniami absolwentów odnośnie najważniejszej przyczyny nieprowadzenia działalności gospodarczej, którą jest brak środków na jej rozpoczęcie. W związku z powyższym zasadnym byłoby przekazywanie wiedzy odnośnie dostępnych źródeł finansowania działalności gospodarczej w trakcie zajęć z przedsiębiorczości prowadzonych w placówkach kształcenia. Wykres 42. Chęć poszerzania wiedzy w obszarach związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej przez absolwentów (N=200*) podstawowe formalności związane z rejestracją działalności gospodarczej 23% 39% 5% 16% 16,5% 0,5% wypełnianie formularzy/ dokumentów rejestrowych odnoszących się do rejestracji działalności gospodarczej 22,5% 34% 5,5% 18% 19,5% 0,5% zdecydowanie tak tworzenie biznesplanu 22,5% 36,5% 5,5% 17% 18% 0,5% raczej tak zarządzanie firmą 30% 38% 6% 12,5% 13% 0,5% ani tak, ani nie raczej nie prowadzenie księgowości dla własnej działalności gospodarczej 26% 26% 5,5% 21% 20,5% 1% zdecydowanie nie pozyskiwanie dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej 39% 34,5% 4% 8% 14% 0,5% nie wiem/ trudno powiedzieć obowiązki podatkowe ciążące na przedsiębiorcy 26% 36,5% 6,5% 13% 16,5% 1,5% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Chęć poszerzania swojej wiedzy dotyczącej różnych aspektów zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej wśród absolwentów może wskazywać, że zajęcia szkolne prowadzone w tym zakresie nie były dla nich wystarczające. Należy jednak wziąć pod uwagę, że 30% objętych badaniem absolwentów deklarowało, że potrafiłoby poradzić sobie z obowiązkami, które należy spełnić w momencie zakładania działalności gospodarczej. Można zatem przypuszczać, że informacje nabyte w toku zajęć szkolnych z przedsiębiorczości były adekwatne i dostarczyły absolwentom pewnej wiedzy, jednak nie jest to wiedza kompletna i z tego względu są oni zainteresowani jej pogłębieniem tak, by jak najlepiej poradzić sobie w momencie ewentualnego zakładania/ prowadzenia własnej firmy. Uczniowie ostatnich klas zainteresowani są zwiększeniem swojej wiedzy we wszystkich obszarach związanych z zakładaniem i prowadzeniem działalności gospodarczej, w tym przede wszystkim w obszarze zarządzania firmą (blisko 88%), pozyskiwania dotacji na rozpoczęcie działalności gosp. (ok. 85%) i tworzenia biznesplanu (ok. 77%). 75

76 Wykres 43. Chęć poszerzenia wiedzy w wybranych obszarach przez uczniów (N=201*) Zarządzanie firmą Pozyskiwanie dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej Tworzenie biznesplanu Podstawowe formalności związane z rejestracją działalności gospodarczej Wypełnianie formularzy/dokumentów rejestrowych odnoszących się do rejestracji działalności gospodarczej Obowiązki podatkowe przedsiębiorcy Prowadzenie księgowości własnej działalności gospodarczej 87,4% 84,9% 76,6% 75,4% 73,1% 66,1% 59,9% Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiety audytoryjnej. Wśród innych obszarów, w których chcieliby poszerzyć swoją wiedzę, absolwenci wskazali: szkolenia z języka specjalistycznego, wiedzę dotyczącą rynku pracy i działań marketingowych oraz konkurencji, natomiast uczniowie ostatnich klas wskazali wiedzę na temat rynku i konkurencji oraz zagadnienia związane z komunikacją międzyludzką. Jako preferowane sposoby poszerzania wiedzy w zakresie zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej absolwenci wskazali przede wszystkim szkolenia oraz informacje zawarte na stronach internetowych. Wykres 44. Preferowane przez absolwentów sposoby pozyskania wiedzy na temat zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej (N=200*) szkolenie 53,8% strona internetowa/portal zawierający kompleksowe i aktualne informacje dla młodych przedsiębiorców indywidualne doradztwo dla młodych przedsiębiorców 45,6% 43,6% szkolenie on-line 10,8% usługi inkubatorów przedsiębiorczości Inne Nie wiem 3,1% 6,7% 3,1% Źródło: Opracowanie własne na podstawie CATI. Z kolei uczniowie jako preferowane główne źródło wiedzy w obszarze przedsiębiorczości wskazali zajęcia w szkole. Jak wspomniano wcześniej, informację taką należy maksymalnie wykorzystać i sprawić, by zajęcia z przedsiębiorczości przekazywały w sposób rzetelny i użyteczny wiedzę niezbędną do zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej. 76

77 Wykres 45. Preferowane przez uczniów sposoby pozyskania wiedzy na temat zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej (N=201*) zajęcia w szkole strona internetowa/portal zawierający kompleksowe i aktualne informacje dla młodych przedsiębiorców indywidualne doradztwo dla młodych przedsiębiorców zajęcia poza godzinami zajęć szkolnych szkolenie on-line 44,0% 39,4% 33,2% 29,5% 25,9% inne 1,6% nie wiem 7,8% Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiety audytoryjnej. Jeśli chodzi o wsparcie finansowe, to blisko ¾ absolwentów deklarowało chęć uzyskania bezzwrotnej dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej, co po raz kolejny świadczy o tym, że najistotniejszą przeszkodą w podjęciu i prowadzeniu działalności gospodarczej jest bariera finansowa. Tym bardziej, jeszcze na etapie kształcenia, należy uczniom przekazywać wiedzę odnośnie możliwości finansowania własnej działalności szczególnie w zakresie źródeł bezzwrotnych oferowanych w ramach komponentu regionalnego PO KL. PODSUMOWANIE Jedynie 2,5% absolwentów szkół zawodowych prowadzi obecnie własną działalność gospodarczą. Wśród przyczyn takiego stanu rzeczy wskazywano: brak środków (ok. 80% wskazań), czasochłonność w porównaniu z pracą na etacie (ok. 60%), obawy związane z ryzykiem (ok. 53%), formalności związane z prowadzeniem biznesu (ok. 50%), brak wiedzy, jak pozyskać środki na działalność (ok. 48%), przyczyny rodzinne/ prywatne (ok. 45%), brak wiedzy, jakie formalności należy spełnić (ok. 38%), brak pomysłu na biznes (ok. 37%), mała opłacalność własnego biznesu w porównaniu z pracą na etacie (ok. 23%). Blisko 38% uczniów ostatnich klas planuje po zakończeniu nauki założyć własną działalność gospodarczą (w tym ok. 14% osób zdecydowanie ma taki zamiar). Wśród uczniów, którzy takiego planu nie mają, wynika to najczęściej z: obaw co do ryzyka związanego z takim przedsięwzięciem, czasochłonności prowadzenia firmy, obaw co do braku zamówień/ klientów. Chęć założenia własnej firmy wynika najczęściej z: pragnienia bycia niezależnym (blisko 50% wskazań), posiadania pomysłu na biznes i chęci jego realizacji (ok. 43%), przekonania o wyższych zarobkach (ok. 31%). Niecałe 65% uczniów deklaruje chęć założenia firmy w branży zgodnej z wyuczonym zawodem. Najczęściej uczniowie deklarowali chęć założenia firmy w branży fryzjersko-kosmetycznej oraz elektryczno-elektroniczno-teleinformatycznej. Jedynie nieco ponad 25% absolwentów nieprowadzących własnej działalności gospodarczej pracuje obecnie zawodowo. Blisko 15% osób pracujących po zakończeniu szkoły szukało zatrudnienia dłużej niż 6 miesięcy, w tym 6% - dłużej niż rok. Swoją wiedzę nt. zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej absolwenci oceniają różnie średnio na 3,41 pkt. w skali 6-punktowej, podczas gdy w przypadku uczniów ostatnich klas średnia 77

78 ta wynosi 3,39 pkt. Blisko 50% absolwentów deklaruje, że wie, jakie formalności należy spełnić, by założyć biznes, 66% z nich posiada doświadczenie w pisaniu biznesplanu, podczas gdy w przypadku uczniów ostatnich klas odsetek ten wyniósł niecałe 23,5%. Nieco ponad 30% absolwentów oceniło, że gdyby chciało założyć własną działalność gospodarczą, to posiadają wystarczającą wiedzę, by tego dokonać. Ogólnie wiedzę uczniów ostatnich klas w zakresie zakładania działalności gospodarczej ocenić można umiarkowanie dobrze. Absolwenci chcieliby poszerzyć swoją wiedzę przede wszystkim w obszarze pozyskiwania dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej (ponad 70% wskazań), a także w zakresie zakładania działalności (formalności związane z rejestracją, tworzenie biznesplanu) oraz jej prowadzenia (m.in. zarządzanie firmą, obowiązki podatkowe przedsiębiorcy, księgowość). Uczniowie ostatnich klas zainteresowani są zwiększeniem swojej wiedzy we wszystkich obszarach związanych z zakładaniem i prowadzeniem działalności gospodarczej, w tym przede wszystkim w obszarze zarządzania firmą (blisko 88%), pozyskiwania dotacji na rozpoczęcie działalności gosp. (ok. 85%) i tworzenia biznesplanu (ok. 77%). Blisko ¾ absolwentów deklarowało chęć uzyskania bezzwrotnej dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej. 78

79 3.5. Wsparcie w zakresie wzmacniania i nawiązywania współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami oraz w zakresie promocji przedsiębiorczości wśród uczniów ostatnich klas i absolwentów placówek kształcenia zawodowego z terenu województwa lubuskiego w ramach komponentu regionalnego PO KL Wsparcie w zakresie wspierania przedsiębiorczości i nawiązywania współpracy placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami możliwe jest do realizacji w ramach Działania 9.2 PO KL. Z tego względu poniższa analiza będzie dotyczyć przedsięwzięć dofinansowanych w ramach tego Działania. Prezentacja wyników badań dotyczących badanych obszarów (współpracy z pracodawcami i wspieranie przedsiębiorczości) poprzedzona zostanie krótką charakterystyką realizowanych projektów ze względu na koszty i obszar objęty wsparciem Charakterystyka projektów realizowanych w ramach Działania 9.2 PO KL W latach podpisano umowy na realizację 41 projektów. Średnia wartość projektów wyniosła ,45 zł, przy minimum ,00zł, a maksimum ,00 zł, co wskazuje na duże zróżnicowanie wartości projektów. Tabela 4. Wartość projektów realizowanych w ramach Działania 9.2 PO KL. Rok Liczba Średnia wartość Odchylenie Średni koszt na 1 podpisania projektów projektu standardowe uczestnika (PLN) umowy Średnia liczba uczestników , , ,27 259, , , ,27 214, , , ,51 376, , , ,58 329,33 Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy wniosków o dofinansowanie projektów. Zauważyć można duże zróżnicowanie wartości projektów między poszczególnym latami, w których były podpisywane umowy. Średnio najbardziej wartościowe projekty realizowano w 2009 roku (wtedy też wartości projektów były najbardziej zróżnicowane), zaś najmniej wartościowe w roku W latach 2008 i 2009 średni koszt na uczestnika był zbliżony, wynosił ok zł. Dużo większe średnie koszty na uczestnika zakładały projekty realizowane w roku 2010 (ok zł), zaś najmniejsze w roku Tak niski koszt na jednego uczestnika wydaje się być optymistycznym zjawiskiem, który może wskazywać na dążenie beneficjentów do zapewnienia maksymalnej efektywności projektu. Tabela 5. Wsparcie w ramach projektów realizowanych w ramach Działania 9.2 w poszczególnych powiatach województwa lubuskiego. Lp. Powiat Liczba placówek łącznie Liczba projektów Liczbowo Procentowo Liczbowo Procent Procentowo całości 1 powiat gorzowski 9 4,2% 2 2,9% 4,9% 2 m. Gorzów Wielkopolski 36 16,8% 12 17,6% 29,3% 3 powiat zielonogórski 4 1,9% 2 2,9% 4,9% 4 m. Zielona Góra 47 22,0% 12 17,6% 29,3% 5 powiat krośnieński 10 4,7% 3 4,4% 7,3% 6 powiat międzyrzecki 13 6,1% 8 11,8% 19,5% 7 powiat nowosolski 14 6,5% 5 7,4% 12,2% 8 powiat słubicki 7 3,3% 2 2,9% 4,9% 9 powiat strzeleckodrezdenecki 10 4,7% 4 5,9% 9,8% 79

80 10 powiat sulęciński 3 1,4% 2 2,9% 4,9% 11 powiat świebodziński 12 5,6% 5 7,4% 12,2% 12 powiat wschowski 7 3,3% 1 1,5% 2,4% 13 powiat żagański 14 6,5% 6 8,8% 14,6% 14 powiat żarski 28 13,1% 4 5,9% 9,8% 15 Suma ,0% ,0% 165,85% Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy wniosków o dofinansowanie projektów. Analizując obszar, na którym były realizowane projekty, można zauważyć, że największym wsparciem objęto placówki kształcenia zawodowego znajdujące się w Zielonej Górze i Gorzowie Wielkopolskim (po 12 projektów). W dużej mierze związane jest to z największą liczbą placówek edukacyjnych tego typu zlokalizowanych w tych powiatach. Dość duże wsparcie w postaci projektów realizowanych w ramach Działania 9.2 realizowane było w powiecie krośnieńskim (8 projektów), mimo, że ogólna liczba placówek kształcenia zawodowego nie jest duża ma skalę województwa. Najmniej, tylko jeden projekt, realizowany był na obszarze powiatu wschowskiego. Na przyczyny mniejszego odsetka projektów realizowanych w niektórych powiatach wskazywali uczestnicy FGI, zwracając uwagę na dużo mniejsze umiejętności i kompetencje, a także świadomości placówek prowadzących kształcenie zawodowe zlokalizowanych w powiatach oddalonych od centrum województwa, czyli miast Zielona Góra i Gorzów Wielkopolski. Są powiaty i miejscowości, w których z wiedzą i umiejętnościami jest bardzo źle, oni nie aplikują nie dlatego, że nie chcą, nie mają pojęcia w ogóle, wizji, przygotowania, już nie mówię o całej procedurze (Uczestnik FGI). Jednym z możliwych rozwiązań jest budowanie partnerstw, porozumień między powiatami, co umożliwiłoby wymianę dobrych praktyk, ułatwiłoby zmianę myślenia. Teraz pytanie, kogo to jest zadanie, na pewno jakąś alternatywną jest budowanie partnerstwa w tym sensie, żeby grupy, podmioty które są silne i ( ) już się dogadują, będą, widzą cele, będą wzmocnieniem, partnerem dla tych co są słabsi. ( ) Nie chodzi o to, żeby szukać winnych, w związku z tym musimy szukać rozwiązania jak zrobić żeby zaczęło działać. Bo nikt nie jest winny, wszyscy ciągle mają ten sam cel (Uczestnik FGI). Inną możliwością, która może zachęcić powiaty, które do tej pory w małym stopniu wykorzystują środki z PO KL jest wprowadzenie systemowości w realizacji projektów z Działania 9.2. Ta systemowość może pomóc takim też jednostkom samorządu terytorialnego, które wiadomo mogą być trybem konkursowym przerażone, a systemowe będą się wdrażać. Według uczestników zogniskowanego wywiadu grupowego, możliwe do zastosowania w przyszłej perspektywie finansowej byłoby podzielenie środków dostępnych w ramach Działania 9.2 na projekty realizowane w trybie systemowym i konkursowym. W ramach systemowej realizacji projektów wnioskodawcami mogłoby być powiaty, które realizowałyby projekty w partnerstwie z placówkami kształcenia zawodowego i pracodawcami Upowszechnianie współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego w ramach komponentu regionalnego PO KL Analiza projektów realizowanych w ramach Działania 9.2 PO KL wykazała, że w co najmniej 53,7% z nich zdiagnozowano współpracę szkół z pracodawcami. Odsetek ten może być w rzeczywistości nieco wyższy, jako że część z projektów analizowano na podstawie wniosku o dofinansowanie, w którym beneficjenci (szczególnie w pierwszych latach finansowania) nie mieli obowiązku wykazywania takiej współpracy. 80

81 Wykres 46. Deklaracje placówek prowadzących kształcenie zawodowe oraz przedstawicieli starostw powiatowych na temat udziału w projektach realizowanych z PO KL, które obejmowały współpracę z pracodawcami Deklaracje placówek kształcenia zawodowego Deklaracje przedstawicieli starostw powiatowych nie 50,0% nie wiem 2,4% nie 22,2% tak 47,6% tak 66,7% trudno powiedzieć 11,1% Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CAWI Spośród badanych placówek kształcenia zawodowego niemal połowa zadeklarowała, że jej uczniowie brali udział w projekcie realizowanym w ramach PO KL. Można uznać ten wynik za dobry, jako że wsparciem objęto dość duży odsetek placówek prowadzących kształcenie zawodowe. Dwie trzecie spośród badanych powiatów zadeklarowało, że placówki prowadzące kształcenie zawodowe funkcjonujące na ich terenie brały udział w projektach realizowanych z PO KL zakładających współpracę placówek z pracodawcami. Tabela 6. Obszar realizacji projektów z Działania 9.2 PO KL, w ramach których występowała współpraca placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami Lp. Powiat Współpraca z pracodawcami Liczbowo Procentowo Procent całości 1 powiat gorzowski 0 0,0% 0,0% 2 m. Gorzów Wielkopolski 5 35,7% 17,2% 3 powiat zielonogórski 0 0,0% 0,0% 4 m. Zielona Góra 5 35,7% 17,2% 5 powiat krośnieński 2 14,3% 6,9% 6 powiat międzyrzecki 4 28,6% 13,8% 7 powiat nowosolski 3 21,4% 10,3% 8 powiat słubicki 0 0,0% 0,0% 9 powiat strzeleckodrezdenecki 1 7,1% 3,4% 10 powiat sulęciński 0 0,0% 0,0% 11 powiat świebodziński 2 14,3% 6,9% 12 powiat wschowski 0 0,0% 0,0% 13 powiat żagański 4 28,6% 13,8% 14 powiat żarski 3 21,4% 10,3% 15 Suma ,1% 100,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy wniosków o dofinansowanie projektów. 81

82 Projekty, w ramach których występowała współpraca z pracodawcami, były głównie realizowane w kilku powiatach województwa lubuskiego. Najwięcej, po 5 projektów, realizowano w miastach na prawach powiatu Zielonej Górze i Gorzowie Wielkopolskim. Nieco mniej, po 4 projekty realizowano w powiatach międzyrzeckim i żagańskim. W powiecie nowosolskim i żarskim realizowano 3 projekty obejmujące współpracę z pracodawcami, zaś w powiatach krośnieńskim i świebodzińskim realizowano po 2 takie projekty. Jeden taki projekt realizowano w powiecie strzelecko drezdeneckim. Najgorsza sytuacja w tym zakresie występuje na obszarze powiatów: gorzowskiego, zielonogórskiego, słubickiego, sulęcińskiego, wschowskiego, gdzie nie realizowano żadnego projektu z Działania 9.2, który obejmował współpracę z pracodawcami. Zakres współpracy Wykres 47. Zakres współpracy placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami w ramach projektów z Działania 9.2 PO KL (N=29*) praktyki zawodowe wizyty studyjne 50,0% 59,1% spotkania z pracodawcami zakup materiałów do pracowni szkolnych 22,7% 22,7% udział pracdawców w konferencjach, targach badanie potrzeb na etapie diagnozy prowadzenie szkoleń przez pracowników przedsiębiorstwa 9,1% 4,5% 13,6% Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy wniosków i TDI. W ramach projektów realizowanych w ramach Działania 9.2 PO KL najczęstszą formą współpracy placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami były praktyki zawodowe. Taki wynik jest spójny ze wskazaniami na temat najczęstszej formy współpracy placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami zdiagnozowanej w województwie lubuskim w ramach niniejszego badania (prezentacja wyników w rozdziale Zakres współpracy szkół i placówek kształcenia zawodowego z pracodawcami). Połowa badanych projektów zakładała wizyty studyjne w przedsiębiorstwach. Tak wysoki wskaźnik tego typu współpracy wiąże się z jednej strony z łatwością organizacji tego typu wizyt (przede wszystkim ze względu małe koszty ponoszone przez pracodawcę), a z drugiej strony z dość dużą przydatnością tego typu współpracy dla uczniów. Po 22,7% projektów zakładało spotkania z pracodawcami oraz zakup materiałów do szkolnych pracowni na warunkach preferencyjnych. W 13,3% projektów realizowano zajęcia praktyczne u pracodawcy oraz zapraszano przedsiębiorców na targi lub konferencje organizowane w ramach projektów. Stosunkowo najrzadziej pojawiała się w projektach współpraca na etapie opracowywania diagnozy potrzeb lokalnego rynku pracy przy planowaniu założeń projektu (9,1%) oraz prowadzenie szkoleń przez pracowników przedsiębiorstw (4,5%) Promowanie działań w zakresie rozpoczęcia własnej działalności gospodarczej wśród uczniów ostatnich klas i absolwentów placówek kształcenia zawodowego z terenu województwa lubuskiego w ramach komponentu regionalnego PO KL W 63,4% projektów realizowanych w ramach Działania 9.2 PO KL zdiagnozowano zastosowanie instrumentów wsparcia nakierowanych na wspieranie przedsiębiorczości. 82

83 Wykres 48. Deklaracje placówek prowadzących kształcenie zawodowe oraz przedstawicieli starostw powiatowych na temat udziału w projektach realizowanych z PO KL, które obejmowały wspieranie przedsiębiorczości u uczniów i absolwentów placówek kształcenia zawodowego Deklaracje placówek kształcenia zawodowego Deklaracje przedstawicieli starostw powiatowych nie 55,3% nie wiem 6,4% nie 22,2% trudno powiedzieć 33,3% tak 38,3% tak 44,4% Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CAWI Mimo że na podstawie analizy projektów zdiagnozowano wyższy odsetek projektów, które zakładały wspieranie przedsiębiorczości niż współpracę z pracodawcami, wyniki badań z przedstawicielami placówek kształcenia zawodowego i starostw powiatowych wykazuje, że mniejszy odsetek szkół brał udział w projektach zakładających ten obszar wsparcia 38,3% badanych placówek oraz 44,4% badanych powiatów zadeklarowało udział w tego typu projektach. Tabela 7. Obszar realizacji projektów z Działania 9.2 PO KL, w ramach których występowały działania nakierowane na wspieranie przedsiębiorczości uczniów placówek szkolnictwa zawodowego Lp. Powiat Wspieranie przedsiębiorczości Liczbowo Procentowo Procent całości 1 powiat gorzowski 1 7,1% 2,2% 2 m. Gorzów Wielkopolski 7 50,0% 15,6% 3 powiat zielonogórski 1 7,1% 2,2% 4 m. Zielona Góra 7 50,0% 15,6% 5 powiat krośnieński 2 14,3% 4,4% 6 powiat międzyrzecki 6 42,9% 13,3% 7 powiat nowosolski 4 28,6% 8,9% 8 powiat słubicki 1 7,1% 2,2% 9 powiat strzeleckodrezdenecki 3 21,4% 6,7% 10 powiat sulęciński 1 7,1% 2,2% 11 powiat świebodziński 4 28,6% 8,9% 12 powiat wschowski 1 7,1% 2,2% 13 powiat żagański 4 28,6% 8,9% 14 powiat żarski 3 21,4% 6,7% 15 Suma ,4% 100,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy wniosków o dofinansowanie projektów. W każdym z powiatów realizowano co najmniej jeden projekt, który obejmował wsparcie przedsiębiorczości wśród uczniów placówek kształcenia zawodowego. Najwięcej tego typu projektów realizowano w miastach Gorzów Wielkopolski i Zielona Góra (po 7) i pow. międzyrzeckim (6 projektów). Po 4 projekty realizowano w powiatach nowosolskim, świebodzińskim i żagańskim, 83

84 po 3 projekty w powiecie strzelecko-drezdeneckim i żarskim. Jeden projekt obejmujący wsparcie przedsiębiorczości realizowano w powiatach gorzowskim, zielonogórskim, słubickim, sulęcińskim i wschowskim. Typy działań Wykres 49. Typy działań realizowanych w ramach projektów z Działania 9.2 PO KL w zakresie wspierania przedsiębiorczości uczniów placówek kształcenia zawodowego (N=29*) kurs przedsiębiorczości doradztwo zawodowe 42,3% 38,5% inne przygotowanie materiałów dydaktycznych warsztaty przedsiębiorczości 19,2% 19,2% 19,2% zajęcia symulacyjne w obszarze danego zawodu zajęcia wyrównawcze z przedmiotu "Podstawy przedsiębiorczości" organizacja targów i konferencji - spotkania z pracodawcami el. przedsiębiorczości w ramach innego kursu praktyczne informacje związane z wykonywaniem określonego zawodu 7,7% 3,8% 3,8% 3,8% 3,8% Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy wniosków i TDI. Najczęstszym działaniem nacelowanym na wspieranie przedsiębiorczości wśród uczniów szkół i placówek kształcenia zawodowego były kursy przedsiębiorczości (42,3% projektów), czyli pełne szkolenia w ramach których przekazywano wiedzę na tematy powiązanie z prowadzeniem i zakładaniem własnej działalności gospodarczej. W związku z tym, że jest to jedna z bardziej kompleksowych form wsparcia w tym obszarze, można uznać ten wynik za pozytywny. Nieco rzadziej (38,5% projektów) realizowano doradztwo zawodowe. Ta forma wsparcia została uwzględniona w niniejszej analizie, choć nie do końca odpowiada swoim zakresem obszarowi badanego wsparcia w ramach doradztwa nie przekazywano informacji na temat zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej, ale jednym z jego elementów było diagnozowanie predyspozycji uczniów i pokazywanie im możliwości wyboru ścieżki zawodowej, przy czym jedną z alternatyw jest założenie własnej działalności gospodarczej. Aby dążyć do zwiększania się odsetka zakładanych firm przez absolwentów szkół i placówek kształcenia zawodowego, należy zacząć od uświadamiania uczniów, że jest to realna alternatywa wobec zatrudnienia na etat, kontynuowania edukacji, albo, niestety, bezrobocia. Co piąty projekt zakładał przygotowywanie materiałów dydaktycznych przez uczniów w ramach projektu oraz warsztaty z przedsiębiorczości (nakierowane na praktyczne umiejętności krótsze formy niż kursy przedsiębiorczości). Bardzo ciekawym działaniem o zdiagnozowanej bardzo dużej skuteczności były zajęcia symulacyjne w obszarze danego zawodu (np. pracownia logistyczna w której dzięki zaawansowanemu oprogramowaniu uczniowie mają możliwość prowadzenia wirtualnej firmy logistycznej). Takie działanie zdiagnozowano w 7,7% przypadków. W kilku projektach (3,8%) pojawiały się elementy przedsiębiorczości realizowane w ramach innego modułu szkoleniowego, przekazywanie informacji na tematy związane z wykonywaniem określonego zawodu (niezwiązane z formalnościami związanymi z prowadzeniem firmy), organizacja targów i konferencji oraz zajęcia wyrównawcze 84

85 z przedmiotu Podstawy przedsiębiorczości. Tę ostatnią formę wsparcia należy uznać za umiarkowanie skuteczną w promowaniu postaw przedsiębiorczych wśród uczniów, jako że zajęcia prowadzone są w formie lekcji wyrównawczych, których głównym celem jest podniesienie poziomu wyników egzaminu, a nie przekonanie uczniów do zakładania działalności gospodarczej i wyposażenie ich w praktyczne umiejętności. W ramach innych działań nakierowanych na promowanie postaw przedsiębiorczych znalazły się spotkania z przedstawicielami administracji publicznej i instytucji rynku pracy, warsztaty dziennikarskie, których celem było samodzielne poznawanie praktycznych aspektów prowadzenia firmy w danej branży i pojedyncze działania realizowane w ramach innych zadań w projektach Modyfikacja kierunków kształcenia w szkolnictwie zawodowym zmierzająca do jego dostosowania do potrzeb rynku pracy w ramach komponentu regionalnego PO KL Ważnym elementem analizy jakości wsparcia, jakie przekazywane jest za pomocą projektów realizowanych w ramach Działania 9.2 PO KL, jest zdiagnozowanie zaistniałych zmian, które nastąpiły w szkolnictwie zawodowym nakierowanych na dostosowanie kształcenia do potrzeb rynku pracy. Wykres 50. Deklaracje przedstawicieli placówek kształcenia zawodowego na temat efektów realizowanych przez nich projektów z PO KL obejmujących współpracę z pracodawcami (N=20*) zdecydowanie nie raczej nie ani tak, ani nie raczej tak zdecydowanie tak Odpowiedź na najważniejsze problemy szkolnictwa zawodowego w regionie 10,0% 5,0% 10,0% 60,0% 15,0% Lepsze dostosowanie do potrzeb rynku pracy 5,0% 5,0% 10,0% 45,0% 35,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CAWI Pojawienie się modyfikacji kształcenia zawodowego nakierowanej na lepsze dostosowanie do potrzeb rynku pracy można zdiagnozować na podstawie ocen przedstawicieli placówek oświatowych dotyczących efektów realizowanych przez nich projektów. Respondenci badania CAWI z placówkami kształcenia zawodowego zostali zapytani, czy efektem projektu, w którym ich uczniowie brali udział, jest lepsze dostosowanie kształcenia do potrzeb rynku pracy oraz czy stanowił on odpowiedź na najważniejsze problemy szkolnictwa zawodowego w regionie. Aż 80% respondentów oceniło, że dzięki realizacji projektów nastąpiło lepsze dostosowanie kształcenia do potrzeb rynku pracy. Takiej zmiany nie zauważyło jedynie 10% badanych. Niemal taki sam odsetek respondentów (75%) ocenił, że realizowany przez nich projekt stanowił odpowiedź na najważniejsze problemy szkolnictwa zawodowego w regionie. Te bardzo pozytywne opinie o projektach wyrażane przez przedstawicieli badanych szkół mogą być oczywiście nieco zbyt optymistyczne w kontekście tego, że część szkół była beneficjentami projektów, które oceniała. Mimo wszystko wyniki badań wskazują, że bardzo wiele projektów w jakimś zakresie modyfikuje kształcenie w placówce, a tym samym przyczynia się do lepszego dostosowania do potrzeb rynku pracy. Wymiary trwałej modyfikacji kształcenia Analiza działań realizowanych w ramach projektów z Działania 9.2 PO KL pokazała, że w przypadku znaczącej większości przebadanych projektów można wskazać obszary, w których projekt wpłynął na trwałą zmianę procesu kształcenia. W części przypadków jest to zmiana w wąskim zakresie 85

86 (m. in. wprowadzenie do nauczania wybranych działań zastosowanych w projekcie, doposażenie szkoły w materiały dydaktyczne, zmiana nastawienia uczniów do poszerzania wiedzy). Najważniejsze wymiary modyfikacji kształcenia nakierowane na dostosowanie do potrzeb rynku pracy: doposażenie szkoły w materiały i urządzenia dydaktyczne zdobycie nowych uprawnień i umiejętnosci przez nauczycieli wdrożenie wybranych elementów szkoleń z przedsiębiorczości zmiana nastawienia nauczycieli do prowadzenia nauczania wprowadzenie nowej specjalizacji/nowej formy nauczania stworzenie skryptów/mat. dydaktycznych wzrost prestiżu szkoły w oczach pracodawców i uczniów Trwałość zmiany procesu kształcenia zauważalna jest przede wszystkim przez podniesienie poziomu nauczania dzięki inwestycji w infrastrukturę szkoły - doposażeniu pracowni i warsztatów praktycznych, nabycie materiałów dydaktycznych (podręczników, sprzętu komputerowego, programów specjalistycznych etc). Jest to najczęściej wskazywany wymiar trwałej zmiany. Dość częstymi wymiarami modyfikacji procesu kształcenia jest fakt zdobycia nowych uprawnień i umiejętności przez nauczycieli, co przekłada się na większe możliwości szkolenia zawodowego oraz wdrożenie wybranych elementów szkoleń z przedsiębiorczości do zakresu nauczania z tego przedmiotu. Często beneficjenci dostrzegali pozytywną zmianę w nastawieniu i sposobie myślenia dyrekcji i nauczycieli, którzy dzięki niestandardowym działaniom realizowanym w projekcie otworzyli się na rynek i jego potrzeby oraz dostrzegli pozytywne efekty mniej typowych sposobów prowadzenia zajęć dydaktycznych i tworzenia relacji z uczniami. Niestety dość rzadko wskazywano na wdrożenie dzięki projektowi nowej specjalizacji lub nowej, modułowej formy nauczania, mimo że jest to jeden z możliwych do zastosowania typów projektów w ramach Działania 9.2. Na takie działania zdecydowało się jedynie kilku beneficjentów. Ważnym zjawiskiem wynikającym z realizacji projektów w ramach Działania 9.2 PO KL jest wzrost prestiżu placówek, których uczniowie uczestniczą w projektach, co przekłada się na zwiększone zainteresowanie kandydatów i możliwość prowadzenia kształcenia na wyższym poziomie. W przypadku ok. 20% projektów nie zdiagnozowano trwałych zmian w procesie kształcenia dzięki realizacji projektu. Były to projekty obejmujące wyłącznie szkolenia/kursy zawodowe dla ograniczonej liczby uczestników i/lub zajęcia wyrównawcze i rozwijające wśród uczniów. Uczestnicy FGI ocenili, że jest to wynik pozytywny, jako że beneficjenci nie mieli obowiązku zobowiązywania się do wdrażania trwałej zmiany. Można jednak stwierdzić, że wskazane byłoby, aby beneficjenci, planując założenia projektu, kierowali się możliwością wdrażania trwałych zmian i dostosowywania oferowanego kształcenia do potrzeb rynku pracy. Dzięki temu środki z PO KL będą wydawane bardziej efektywnie i użytecznie. Powyższe wyniki są spójne z ocenami ekspertów w zakresie działań, które przede wszystkim powinny być wspieranie ze środków PO KL doposażenie infrastruktury szkoły i szkolenie nauczycieli ze względu na swoją trwałość i efektywność: Wyobrażam sobie, że sama ta osoba nauczyciela dysponująca pewnym zapleczem jest w stanie bardzo dobrze ukierunkować ucznia (wywiad ekspercki). Wskazane byłoby kierunkowanie komplementarnego wsparcia dla placówek kształcenia zawodowego i doskonalenie nauczycieli. Równie trwałym działaniem jest wdrażanie modyfikacji w prowadzeniu kształcenia (m. in. nowe specjalizacje, innowacje w nauczaniu), który to instrument niestety jest dość rzadko wykorzystywany w ramach Działania