Bronisław Wanat - Patron Szkoły Podstawowej w Moszczenicy

Transkrypt

1 Bronisław Wanat - Patron Szkoły Podstawowej w Moszczenicy

2 Wstęp W związku z tym, Ŝe moja szkoła nosi imię Bronisława Wanata, który był jej długoletnim kierownikiem, postanowiłem bliŝej zainteresować się tą postacią. Bronisław Wanat objął funkcję kierownika z dniem 1 września 1929 r. i pełnił ją do 1 września 1965 r. Był świadkiem wielu wydarzeń historycznych, m. in. przeŝył gehennę II wojny światowej. Jako kierownik szkoły zmagał się z trudnościami kryzysu gospodarczego w przedwojennej Polsce i z powojenną rzeczywistością. Opisując jego losy korzystałem z publikacji na jego temat, wspomnień spisanych przez mojego bohatera oraz przekazu ustnego córki Krystyny i byłej dyrektor Szkoły Podstawowej w Moszczenicy pani Agaty Dobek. Moją pracę postanowiłem wzbogacić fotografiami ilustrującymi wycinki z jego Ŝycia

3 Rozdział I śyciorys Bronisława Wanata Bronisław Wanat urodził się 21 marca 1899 r. w Binarowej. Był synem Pawła i Marianny z domu Wszołek. Został ochrzczony w kościele parafialnym Św. Michała Archanioła w Binarowej. Pochodził z rodziny chłopskiej. Miał czworo rodzeństwa oraz dwie córki: Barbarę i Krystynę. śyjąca do dziś Krystyna mieszka z rodziną naprzeciw szkoły podstawowej. Bronisław Wanat był wysokim męŝczyzną. Ubierał się bardzo elegancko. W 1913 r. ukończył Szkołę Ludową, która znajdowała się w Bieczu, a 3 czerwca 1918 r. Seminarium Nauczycielskie w Krośnie i w ten sposób uzyskał świadectwo dojrzałości. 8 marca 1923 r. otrzymał patent na nauczyciela szkół podstawowych i dzięki temu 8 lat pracował jako nauczyciel w Bieczu. 25 czerwca 1927 r. ukończył Państwowy WyŜszy Kurs Nauczycielski w Krakowie. Odbył trzyletnią słuŝbę w szkolnictwie państwowym w Krakowie. Tam poznał Marię Sołtykowską, z którą się oŝenił

4 Bardzo sumiennie wypełniał swoje obowiązki zawodowe. Mimo nawału pracy znajdował czas dla rodziny. Szczególnie kochał swoją córkę Basię. KaŜdego roku wyjeŝdŝał z rodziną do Krynicy. Zimą bardzo lubił jeździć na nartach

5 Niestety, 4 kwietnia 1937 r., w wieku 27 lat, po cięŝkiej chorobie (gruźlica, tyfus brzuszny) zmarła mu Ŝona, zostawiając małą córeczkę Basię. Odejście tej wspaniałej nauczycielki było wielką stratą dla szkoły, uczniów i całej wsi. Po kilku latach samotnego wychowywania córki Basi oŝenił się powtórnie z nauczycielką pracującą w moszczenickiej szkole, panią Heleną Gąsior. W 1946 r. przyszła na świat druga córka Krystyna. Jej teŝ poświęcał bardzo duŝo czasu. Wieczorami opowiadał swojej córce historie biblijne i róŝne opowieści. Zabierał ją na spacery oraz rozmaite wycieczki, szczególnie do Krakowa. Tu zwiedzał z nią Rynek Główny, Wawel i opowiadał wydarzenia związane z historią państwa polskiego. Szczególną pasją pana Wanata była przyroda. Wokół domu i szkoły sadził krzewy i kwiaty. Jako kierownik szkoły organizował dni sadzenia drzewek. Wraz z młodzieŝą obsadził pięknymi lipami nasz cmentarz. Ze zwierząt najbardziej lubił Ŝółwie, które hodował w ogrodzie. Z córką Krysią oraz dziećmi z rodziny - 5 -

6 Najtrudniejszym okresem jego Ŝycia był okres okupacji. Tak pisał w kronice szkolnej: [ ] Ja pierwsze dni po wkroczeniu wojsk niemieckich przeŝyłem bardzo cięŝko. Całymi dniami leŝałem jak bezwładny, przeŝywając gorycz i wstyd klęski, która przeszła tak niespodziewanie, gdyŝ wszyscy wierzyliśmy, Ŝe z pomocą zachodu obronimy się [ ] Przez cały okres okupacji śledził działania wojenne i chociaŝ wiadomości nie były radosne, wierzył w zwycięstwo Polaków. Ta wiara pomagała mu przetrwać najcięŝsze chwile. Jako człowiek prawy, prawdziwy patriota był dumny z twardej postawy mieszkańców wsi Moszczenica. ChociaŜ Niemcy obiecywali róŝne ulgi, przydziały, by wpisać się na listę Volksdojczów czy Sztamdojczów, nikt nie wyrzekł się polskości. Szczególnym dniem, który zapisał się w pamięci pana Wanata był dzień 16 stycznia 1949 r. W ksiąŝce pt. Tworzyli historię Moszczenicy. Przewodnik biograficzny znajdujemy zapis: W czasie wkraczania na Ziemię Gorlicką Ŝołnierzy Armii Czerwonej, 16 stycznia 1949 r., został ostrzelany przez patrolowy samolot radziecki z karabinu maszynowego, przy budynku szkolnym. Cudem uniknął śmierci, kule przeszły przez kurtkę i spodnie, nie uszkadzając ciała [ ] W 1957 r. zaczęły się jego kłopoty ze zdrowiem. Miał silne zawroty głowy, które nie pozwoliły mu jechać do Krynicy. Niedługo później powrócił jednak do szkoły. Choroba go osłabiła i musiał ograniczyć swoją aktywność. Po 35 latach pełnienia funkcji kierownika szkoły, z dniem 1 września 1965 r. przeszedł na emeryturę. W zawodzie nauczycielskim przepracował 51 lat. Kiedy 16 kwietnia 1975 r. zmarła mu druga Ŝona Helena, zamieszkał z córką Krystyną

7 Zmarł 12 września 1983 r. Spoczywa na cmentarzu parafialnym w Moszczenicy. Corocznie uczniowie i nauczyciele naszej szkoły z okazji Wszystkich Świętych w modlitewnej zadumie odwiedzają grób patrona, składają kwiaty i zapalają znicze. Ja przy grobie pana Wanata - cmentarz parafialny w Moszczenicy Tablica pamiątkowa Bronisława Wanata, cmentarz w Moszczenicy - 7 -

8 Rozdział II Działalność Bronisława Wanata 1 września 1929 r. Bronisław Wanat objął kierownictwo w 6 klasowej Szkole Podstawowej w Moszczenicy. Start pracy młodego kierownika był niezwykle trudny. Naukę pobierało wówczas 342 dzieci w 6 salach lekcyjnych, z czego 3 mieściły się w głównym budynku szkoły (obecnie budynek Gminnego Ośrodka Kultury), 2 w Domu Ubogich (sale zagrzybione, wilgotne, urągające podstawowym wymogom higieny) oraz 1 w budynku Domu Ludowego. Brakowało pieniędzy na wyposaŝenie klas w sprzęt, przybory szkolne i opał. Były to bowiem lata kryzysu gospodarczego w Polsce ogólny brak pracy, niskie ceny na produkty rolne, niemoŝność zdobycia artykułów pierwszej potrzeby powodowały, Ŝe ludność Ŝyła w ubóstwie. W okresie zimy uczniowie nagminnie opuszczali zajęcia szkolne z uwagi na brak odzieŝy i obuwia. Poza tym rodzice nie przywiązywali wagi do wykształcenia dzieci i nie posyłali ich do szkoły. Problemem były szerzące się choroby, takie jak: szkarlatyna, koklusz, odra. Brakowało takŝe nauczycieli, czego wynikiem była redukcja godzin nauczania. W kronice szkolnej Bronisław Wanat napisał: [ ] głód zaglądał do wszystkich biedniejszych chat, chleba nie ogląda się w niektórych domach całymi miesiącami, ziemniaki - 8 -

9 to całe poŝywienie ludności. Wieczorami rzadko, w której chacie błyszczy światło, bo nafty nie ma za co kupić. Z taką sytuacją musiał zmagać się pan Wanat. Na dodatek rodzice często niechętnie odnosili się do szkoły, uwaŝając, Ŝe przyczyną złych warunków Ŝycia są nauczyciele, którzy w ich mniemaniu byli poplecznikami rządu. Z kroniki szkolnej dowiedziałem się, Ŝe sytuacja finansowa szkoły uległa pogorszeniu po przyłączeniu wsi Moszczenica do Gminy ŁuŜna z dniem 1 stycznia 1935 r. Finanse na oświatę zostały zmniejszone trzykrotnie. Szkoła nie mogła prowadzić Ŝadnych remontów, brak było opału, a temperatura w klasach w okresie zimy spadała do +7 stopni C. Trudno mi sobie wyobrazić jak w tak trudnych czasach moŝna było Ŝyć, pracować i uczyć się. Pan Wanat jednak skutecznie, chociaŝ w wielkim trudzie, razem z nauczycielami starał się, by te olbrzymie trudności lat 30 tych złagodzić, a sprawę oświaty w Moszczenicy postawić na jak najwyŝszym poziomie. JuŜ w pierwszym roku kierownictwa zainicjował budowę budynku szkolnego (uchwała w tej sprawie została uniewaŝniona). W 1931 r. urządzono w Domu Ludowym dodatkowo 2 sale, do których przeniósł klasy z Domu Ubogich. Bardzo dobrze współpracował z Wójtem i Radą Gminy, która pomagała w sprawach gospodarczych. W 1933 r. powołał do istnienia Komitet Rodzicielski, który zajął się pomocą charytatywną dla biednych uczniów (zakup ubrań, obuwia, podręczników). Ściśle współpracował z rodzicami (chociaŝ wśród nich miał teŝ przeciwników). Z jego inicjatywy szkoła prowadziła zbiórki pienięŝne na róŝne cele charytatywne, urządzała akcje, np. tępienia chwastów, sadzenia drzewek. Organizował przedstawienia sceniczne dla młodzieŝy i dorosłych, dochód z których przeznaczano takŝe na organizację wycieczek szkolnych, zakup pomocy naukowych, ksiąŝek do biblioteki i podręczników dla biednych dzieci. W 1935 r. z własnych funduszy załoŝył ogródek szkolny, w którym dzieci uprawiały warzywa i kwiaty. Organizował festyny, by zdobyć pieniądze na podstawowe potrzeby. Dzięki temu w 1936 r. po wieloletnich jego staraniach utworzono klasę VII. Szkoła w Moszczenicy została zaszeregowana do grupy szkół III stopnia. Bronisława Wanata napawały radością wszystkie pozytywne zmiany jakie zachodziły na wsi, jak: powstanie Spółdzielni Mleczarskiej, zakup motopompy przez OSP, zaprowadzenie linii telefonicznej. Bardzo często wyjeŝdŝał z młodzieŝą na róŝne wycieczki. Starał się, aby pomimo trudnej sytuacji gospodarczej i kryzysu Ŝycie kulturalne rozwijało się pomyślnie. Z pomocą nauczycieli zorganizował organizacje społeczne. Były to: Kasa Stefczyka, Kółko Rolnicze, Koło MłodzieŜy

10 Z młodzieŝą na wycieczkach Pracował takŝe z młodzieŝą. Dla niej zorganizował Wiejski Uniwersytet Niedzielny Towarzystwa Szkoły Ludowej. Najtrudniejsze jednak były lata okupacji. Jeszcze przed wybuchem II wojny światowej udało mu się zabezpieczyć dokumenty szkolne. Zgromadził je w piwnicy. Tam jednak dostała się woda i wszystko zostało zalane. By ocalić od całkowitego zniszczenia wyniósł je, osuszył i umieścił w bezpiecznym miejscu przed Niemcami (zakopał w ziemi). W okresie okupacji nauka często była zawieszana. W latach sale lekcyjne zajmowali Niemcy na własne kwatery, magazyn zboŝa czy na świetlicę dla Ŝołnierzy. W czasie kwaterunku spalili sprzęt szkolny, w wyniku czego po wyzwoleniu, w 1945 r. uczniowie nie mieli ławek szkolnych. Przeszkodą w organizowaniu lekcji był brak opału, ubrań i butów. Nie uczono historii, geografii i literatury polskiej. Do nauczania pozostałych przedmiotów brakowało podręczników. Widząc potrzebę nauczania historii, geografii i literatury nauczyciele włączali się w organizowanie tajnego nauczania. W czasie wojny kierownik Bronisław Wanat był łącznikiem tajnej Komisji Kultury i Sztuki w Gorlicach na całą Gminę ŁuŜna a takŝe współorganizatorem tajnego nauczania. ChociaŜ wiedział, Ŝe za taką działalność grozi ze strony okupanta kara śmierci, od 1943 r. do końca okupacji prowadził tajne komplety historii i geografii. Działalność tą dokumentuje orzeczenie wydane 4 grudnia 1945 r. przez Państwową Komisję Weryfikacyjną

11 Orzeczenie potwierdzające prowadzenie tajnego nauczania w gminie ŁuŜna Dzień 16 stycznia przyniósł wolność. Okres wojny wspominał pan Wanat jako wielki koszmar, jako barbarzyństwo XX wieku. Kierowanie szkołą, która znalazła się w krytycznej sytuacji było bardzo uciąŝliwe. DuŜa ilość uczniów (ponad 500), brak pomieszczeń, ławek, podręczników, jakichkolwiek pomocy naukowych oraz funduszy na te cele to problemy, z jakimi musiał zmierzyć się kierownik Wanat. W latach zorganizował 5 kursów, które dały moŝliwość 220 osobom ukończenia szkoły podstawowej. Pan Wanat zmagał się takŝe ze zmianami politycznymi jakie miały miejsce w powojennej Polsce. Lata odnotował w kronice szkolnej jako najtrudniejsze w pracy dydaktycznej i wychowawczej. Był to okres tzw. Kultu jednostki, okres realizacji wytycznych Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej

12 Wraz z nauczycielami musiał brać udział w comiesięcznych szkoleniach ideologicznych. Ubolewał nad tym, Ŝe programy nauczania są teŝ przepełnione ideologią. Ponadto nauczyciele byli zmuszani do róŝnych prac poza szkołą. Prowadzili spisy rolne, zbierali pieniądze na odbudowę kraju i stolicy, prowadzili wybory do Sejmu, zachęcali rolników do oddawania obowiązkowych dostaw. Wiadomości umieszczone w podręcznikach były często fałszowane. Bardzo uciąŝliwe w codziennej pracy szkoły były codzienne apele ranne, przed nauką. Trudno mi sobie wyobrazić jak cięŝko było prowadzić wówczas naukę w przepełnionych klasach i w czterech budynkach szkolnych. To tylko taki kierownik jak pan Wanat mógł sprostać wyzwaniom powojennej moszczenickiej szkoły. Jak dowiedziałem się z przekazu pani Agaty Dobek, radził sobie wspaniale. Udało mu się wyposaŝyć szkołę w niezbędne pomoce naukowe, wzbogacić księgozbiór biblioteki, zakupić drobny sprzęt szkolny. Organizował takŝe doŝywianie uczniów. NajpowaŜniejszym zadaniem, które pan Wanat pragnął zrealizować dla dobra moszczenickiej oświaty była budowa nowej szkoły. W jesieni 1949 r. wykonano wykopy i ławy fundamentowe pod nową szkołę, a w 1950 r. wymurowano sutereny do wysokości okien. Z powody braku funduszy budowę wstrzymano do 1957 r. Kierownik szkoły cały czas usilnie starał się gromadzić fundusze. W tym celu angaŝował wieś i młodzieŝ do czynu na rzecz budowy szkoły, organizował wyjazdy do województwa i ministerstwa. Po 13 latach usilnych zmagań związanych z gromadzeniem funduszy i materiałów budowlanych, w dniu 13 grudnia 1959 r., w obecności młodzieŝy szkolnej, licznie zebranych mieszkańców i władz powiatowych, dokonano otwarcia nowego budynku szkolnego, który nadal słuŝy dzieciom. ChociaŜ w nowym budynku mieściły się tylko klasy IV VI, chociaŝ brak było bieŝącej wody, ustępów i centralnego ogrzewania, warunki pracy szkoły stały się o wiele korzystniejsze tak dla dzieci jak i nauczycieli. Było to największe osiągnięcie gospodarcze Bronisława Wanata, a takŝe największa pamiątka jaką pozostawił po sobie. Kierownik Wanat prowadził lekcje z przyrody, geografii i chemii. Zajęcia organizował bardzo ciekawie. Nauczani przez niego uczniowie bardzo dobrze radzili sobie z nauką w szkołach ponadpodstawowych. Wychowankowie wspominają go teŝ jako nauczyciela o duŝym zasobie wiedzy, wymagającego ale nadzwyczaj serdecznego. Jako miłośnik przyrody, do końca pracy zawodowej prowadził ogródek szkolny, który załoŝył w 1935 r. z własnych funduszy. Pragnę jeszcze dodać, Ŝe w 1957 r. powołał do istnienia dwuletnią Szkołę Przysposobienia Rolniczego, którą kierował dwa lata

13 Przez cały okres swojej pracy w szkole miał wpływ na zmiany zachodzące w Moszczenicy. Był radnym Gromadzkiej Rady Narodowej, członkiem licznych komitetów i zarządów organizacji. Przed budynkiem nowej szkoły z Gronem Nauczycielskim

14 - 14 -

15 Rozdział III Odznaczenia Pełna poświęcenia praca Bronisława Wanata jako nauczyciela, wychowawcy, kierownika szkoły została dostrzeŝona przez ówczesne władze oświatowe i związkowe. W 1957 r. uchwałą Rady Państwa został odznaczony Srebrnym KrzyŜem Zasługi. Srebrny KrzyŜ Zasługi W 1974 r. uchwałą Plenum Zarządu Głównego Związku Nauczycielstwa Polskiego otrzymał Złotą Odznakę ZNP

16 W roku 1979 Ministerstwo Oświaty i Wychowania nadało mu Medal Komisji Edukacji Narodowej. JuŜ pośmiertnie, 21 września 1983r. uchwałą Rady Państwa został odznaczony KrzyŜem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za trzydziestoletnią szczególnie wyróŝniającą się pracę pedagogiczną. Jest to największej rangi odznaczenie. Odebrała go w imieniu Zmarłego córka Krystyna

17 Za gospodarcze dokonania i pracę społeczną w 1978r. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Nowym Sączu nadało panu Bronisławowi Wanatowi Złotą Odznakę za zasługi dla województwa nowosądeckiego

18 Zakończenie Bronisław Wanat pozostaje w pamięci mieszkańców wsi jako wspaniały człowiek, wielki autorytet. Jest dla mnie bardzo waŝną osobą, bo przecieŝ dzięki jego staraniom ja i moi poprzednicy mieli godziwe warunki do nauki. To dzięki niemu tyle osób z mojej rodzinnej miejscowości mogło kształcić się dalej, by móc pracować na róŝnych stanowiskach. Podziwiam pana Wanata za jego determinację w dąŝeniu do celu. Do historii naszej wsi przeszedł jako człowiek zasłuŝony. W uznaniu jego duŝych zasług dla rozwoju Moszczyńskiej oświaty, Rada Gminy w Moszczenicy uchwałą Nr VII/44/03 z dnia 13 września 2003 r. nadała Szkole Podstawowej w Moszczenicy imię Bronisława Wanata i obrała go patronem szkoły. Co roku w naszej szkole organizowane są konkursy sprawdzające wiadomości uczniów na temat Ŝycia i działalności patrona. Odbywają się teŝ akademie poświęcone Jego czci. Uczestniczy w nich pani Krystyna Jankowska córka patrona. Córka Krystyna wraz z męŝem oraz dyrektor Szkoły Podstawowej w Moszczenicy panią Barbarą Bogdan

19 Szkoła Podstawowa im. Bronisława Wanata Kiedy 5 grudnia 1959 roku odbyło się otwarcie nowej szkoły przeŝyłem to bardzo mocno, zdając sobie sprawę, Ŝe osiągnąłem najwyŝszy cel Ŝycia i zostawiłem trwałą pamiątkę swej pracy (fragment wspomnień spisanych przez Bronisława Wanata)

20 Bibliografia 1. Bronisław Wanat, Wyd. Szkoła Podstawowa w Moszczenicy, Moszczenica Koperniak Grzegorz, Potok Zygmunt Tworzyli historię Moszczenicy, przewodnik biograficzny, Wyd. Gimnazjum im. ks. abpa Leona Wałęgi w Moszczenicy, Moszczenica Kronika szkoły z lat Praca zbiorowa, Moszczenica, zarys dziejów, Wyd. Stowarzyszenie Promocji i Rozwoju Gminy Moszczenica, Moszczenica Przekaz ustny