MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE 2013/2014. Wykład dla studentów CE UW dr Gabriela Grotkowska WNE UW

Transkrypt

1 1 MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE 2013/2014 Wykład dla studentów CE UW dr Gabriela Grotkowska WNE UW

2 Informacje ogólne 2 Wykład (30h) Egzamin testowy (materiał z wykładu oraz z podręcznika) Do zdania egzaminu konieczne jest uzyskanie przynajmniej 25 pkt. (50%) Końcowa ocena będzie zależeć od punktów uzyskanych w czasie ćwiczeń i podczas egzaminu końcowego Materiały z wykładu:

3 Klucz do zdania egzaminu: 3 praca na ćwiczeniach Ćwiczenia: obowiązkowe Warunki zaliczenia podane na ćwiczeniach Do dopuszczenia do egzaminu konieczne jest wcześniejsze zaliczenie ćwiczeń

4 Program zajęć 4 Część I Teoria wymiany międzynarodowej skąd się bierze handel międzynarodowy i jakie są jego skutki? Tradycyjne i nowe podejścia Polityka handlowa dlaczego wolny handel przegrywa, jakie są tego przyczyny i skutki? Część II Bilans płatniczy Kursy walutowe i ich determinanty Makroekonomia gospodarki otwartej System walutowy a polityka gospodarcza Integracja walutowa

5 Literatura 5 LITERATURA PODSTAWOWA: Paul Krugman i Maurice Obstfeld, Ekonomia międzynarodowa. Teoria i praktyka, PWN Warszawa 2007, wydanie III zmienione, Tom I i II DODATKOWO: Caves R., Frankel J., Jones R., Handel i finanse międzynarodowe, PWE Warszawa 1998 Inne sylabus Materiały na stronie internetowej wykładowcy i prowadzących ćwiczenia

6 Wykład 1 6 Istota gospodarki otwartej Gospodarka światowa jako system zintegrowanych gospodarek otwartych: przegląd faktów Miejsce Polski we współczesnej gospodarce światowej Model grawitacyjny wymiany międzynarodowej

7 Autarkia vs. gospodarka otwarta 7 Autarkia oznacza gospodarkę zamkniętą: Brak wymiany z resztą świata Konsumpcja ograniczona własną produkcją Inwestycje ograniczone własnymi oszczędnościami Gospodarka otwarta: Przepływy osób i czynników produkcji Konsumpcja nie musi być ograniczona własną produkcją (eksport i import) Inwestycje mogą być finansowane z oszczędności innych krajów (przepływy kapitału) Gospodarki otwarte stają się współzależne (dobre i złe konsekwencje)

8 Korzyści z handlu 8 Każda dobrowolna transakcja wymiany wiąże się z korzyścią dla stron ją zawierających (inaczej by jej nie zawierały): Polska (czyli polski konsument) kupując zimą pomidory na Wyspach Kanaryjskich zyskuje, gdyż może je konsumować taniej (czyli więcej) niż, gdyby miała je sama produkować (szklarnia, światło, węgiel itd.) Hiszpański producent zyskuje, gdyż ma dochód, za który może kupić, to na co ma ochotę. Dodatkowa korzyść: skoncentrowanie się na wytwarzaniu tego, w czym się jest dobrym, czyli specjalizacja produkcji; nie musi to oznaczać ograniczania się do konsumpcji tego, co produkujemy (wymiana główna tradycyjna korzyść z otwarcia) Specjalizacja może prowadzić do dodatkowych korzyści: korzyści skali produkcji postęp technologiczny

9 Powstanie gospodarki światowej 12 Trwale i silnie (nie incydentalne) powiązane produkcyjnie, handlowo i finansowo, tworząc ogólnoświatowy system produkcji i wymiany jest to tzw. gospodarka światowa Elementami tej gospodarki są przedsiębiorstwa, wielkie korporacje, rządy krajów, organizacje integracyjne, organizacje międzynarodowe etc. Tradycyjny międzynarodowy podział pracy jest przyczyną powstania gospodarki światowej: rewolucja przemysłowa: produkcja masowa rewolucja transportowa sprawny zintegrowany światowy system walutowy migracje system kolonialny (import surowców i eksport dóbr przetworzonych) liberalizacja polityki handlowej W efekcie pod koniec XIX wieku wykształcił się klasyczny podział Północ- Południe (handel między-sektorowy: produkty przemysłowe za surowce i żywność) Dezintegracja gospodarki światowej w okresie międzywojennym

10 13 Wielki Kryzys i dezintegracja gospodarki światowej w okresie międzywojennym Największe załamanie gospodarcze świata w XX w. Objęło wszystkie kraje dziedziny ich gospodarki. Przejawiało się długotrwałym głębokim spadkiem produkcji przemysłowej, masowym bezrobociem, spowodowało poważne zmiany polityczne. Doprowadziło do ogromnej spekulacji akcjami, których wartość nominalna przekroczyła wielokrotnie ich wartość rynkową Pierwszy krach na giełdzie nowojorskiej, tzw. krach na Wall Street, miał miejsce 24 października 1929, kiedy w sprzedaży znalazło się 13 mln akcji (ich wartość spadła wówczas połowę) W 1931 ogłosił swą niewypłacalność austriacki Kredit- Anstalt Bank. W 1932 niemal wszystkie banki amerykańskie zostały zamknięte

11 14 Wielki Kryzys i dezintegracja gospodarki światowej w okresie międzywojennym Obniżenie produkcji, masowe bezrobocie USA (20%). Produkcja w 1932 stanowiła jedynie 46% produkcji z W tym samym okresie spadek produkcji Niemczech wyniósł 47%, we Francji 31%, w Polsce 32%. Bezrobocie w Niemczech wynosiło 28%, Polsce 26%, we Włoszech 20%. W warunkach nadprodukcji poszczególne rynki zamykają się barierami protekcyjnymi, stąd ponad 30% spadek handlu międzynarodowego Wzrost protekcjonizmu, taryfa Smooth-Hawleya w USA ---> konkurencyjne dewaluacje większy spadek handlu niż produkcji Szczególny spadek cen surowców i art. rolnych: najbardziej ucierpiały kraje monokulturowe Dzięki wprowadzeniu polityki New Deal, najszybciej z zapaści gospodarczej wyszły USA. W wyniku robót organizowanych przez państwo wybudowano 100 tys. budynków użyteczności publicznej, 75 tys. mostów, 295 lotnisk. W następnych latach kryzys został przełamany w kolejnych państwach

12 15 Instytucjonalizacja gospodarki światowej w okresie po II wojnie światowej Amerykańska koncepcja instytucjonalizacji gospodarki światowej początkowo koncepcja globalna: ale wypadły z niej (stopniowo) kraje komunistyczne Powstanie całego szeregu instytucji regulujących współpracę ekonomiczną krajów: UNRRA - odbudowa gospodarek:, World Bank - odbudowa gospodarek i inwestycje długoterminowe; IMF: rekonstrukcja międzynarodowego systemu walutowego; System walutowy z Bretton Woods (1944) System handlowy ITO (1947) Stabilizacja polityk handlowych i jej stopniowa liberalizacja (system GATT/WTO)

13 17 PKB: miara roli w gospodarce światowej Mierząc wartość wszystkich towarów i usług rozróżniamy: PKB = (GDP) Produkt Krajowy Brutto (wytworzony w kraju) PNB = (GNP) Produkt Narodowy Brutto (rezydentów krajowych) PKB + saldo przychodów czynników produkcji = PNB Porównania między krajami dokonuje się najczęściej przy użyciu kursów opartych o parytet siły nabywczej (PPP), uwzględniający różnice w poziomach cen wyrażonych w różnych walutach

14 PKB największych gospodarek świata w 2011 roku, bln USD, nominalny kurs walutowy Źródło: World Bank Trzy największe gospodarki świata wytwarzają 40% światowego PKB Udział Polski w światowym PKB wynosi 0,73%.

15 19 Potencjał ludności a znaczenie w gospodarce Chiny i Indie zamieszkiwane są przez 37,3% ludności świata, ale wytwarzają 5,6% światowego PKB Ale 10 lat temu było to tylko 3,6% USA zamieszkuje 4,6% ludności świata, a gospodarka ta wytwarza 31% światowego PKB Trzy najważniejsze gospodarki wysokorozwinięte (USA, Japonia, Niemcy) wytwarzają prawie połowę światowego PKB, choć zamieszkuje je niecałe 6% ludności świata

16 Bezprecedensowe załamanie handlu w wyniku kryzysu 23

17 24 Struktura światowego eksportu według krajów Chiny USA Niemcy Japonia Holandia Francja Korea Włochy 3.6 Rosja Belgia Reszta świata Całkowita wartość eksportu wszystkich krajów świata (2011): 18215mld USD

18 25 Struktura światowego importu według krajów 12.3 USA Chiny 9.5 Niemcy Japonia Francja Wielka Brytania Holandia Włochy 4.6 Korea Hong Kong Kanada Reszta świata Całkowita wartość eksportu wszystkich krajów świata (2011): 18380mld USD

19 Handel usługami 26 Tradycyjne usługi niehandlowe Usługi transportowe Turystyka Finanse i ubezpieczenia Usługi biznesowe i ich powiązanie ze zjawiskiem outsourcingu/offshoringu

20 27 Outsourcing i rozwój nowego typu handlu Handel dobrami pośrednimi Trade in tasks

21 Organizacja produkcji i konsumpcji w 28 okresie przedprzemysłowym

22 29 Skutki rewolucji przemysłowej

23 30 Skutki rewolucji komunikacyjnej i informatycznej

24 31 Współczesne problemy z pomiarem strumieni handlu Cena katalogowa: mln USD (w zależności od wersji) Przylecą do Warszawy z USA Czy to jest eksport USA do Polski?

25 32 Jak mierzyć przepływy handlu?

26 33 Co kryje się w I-Phone?

27 Polska: mała gospodarka otwarta Eksport Import Saldo (prawa oś) Udział 1% w światowym eksporcie i 1,1% w imporcie Znaczące otwarcie w ostatnich dwóch dekadach Raczej deficyt niż nadwyżka w handlu

28 Czym się wymieniamy? (2009) Produkty mineralne Prod. przem. chemicznego Maszyny i urządzenia Tworzywa sztuczne Prod. opt. i fotograf. Materiały włókiennicze Skóry i wyroby Tłuszcze i oleje Obuwie, nakrycia głowy, itp. Prod. poch. roślinnego Broń i amunicja Papier, tektura i wyroby Kamienie i metale szlachetne Wyroby ceramiczne, szkło Metale nieszlachetne Przetwory spożywcze Drewno i wyroby z drewna Zwierzęta i art. poch. zwierzęcego Meble Sprzęt transportowy CRCA 37 Sekcja CN

29 38 Struktura geograficzna handlu zagranicznego Polski Struktura geograficzna eksportu Polski, 2010 Struktura geograficzna importu Polski, 2010 Węgry 3% Słowacja 3% Szwecja 3% Holandia 4% Pozostałe kraje 32% Rosja 4% Niemcy 26% Francja 7% Wielka Brytania 6% Włochy 6% Czechy 6% Wielka Brytania 3% Korea 3% USA 3% Holandia 4% Pozostałe 33% Czechy 3% Niemcy 22% Chiny 9% Rosja 10% Francja 4% Włochy 6%

30 Źródła deficytu 39 Grupa partnerów handlowych (2009 rok) Udział w imporcie (%) Udział w eksporcie (%) Kraje OECD 70,95 81,89 0,87 Kraje wysokorozwinięte 68,81 85,36 0,81 Kraje UE 61,45 79,28 0,78 Kraje Europy Środkowo- Wschodniej Relacja importu do eksportu 10,15 7,59 1,34 Kraje rozwijające się 21,04 7,05 2,98 Kraje rozwijające sie Azji Południowo-Wschodniej 14,02 1,71 8,20

31 40 Rozmiar ma znaczenie: model grawitacyjny Lista największych partnerów handlowych USA: 3 największe gospodarki europejskie w pierwszej dziesiątce (Niemcy, Wielka Brytania i Francja) Dlaczego USA handlują najwięcej z tymi gospodarkami, a nie innymi krajami Europy?

32 41 Rozmiar ma znaczenie: model grawitacyjny

33 42 Odległość i granice

34 Model grawitacyjny 43 Początkowo rozważania ateoretyczne Model grawitacyjny w podstawowej formie: T ij = A Y i Y j /D ij Gdzie: T ij to wartość handlu między krajem i a krajem j A jest stałą Y i to PKB kraju i Y j to PKB kraju j D ij to odległość między krajem i a j W skrócie: handel T między krajami i oraz j jest wprost proporcjonalny do iloczynu dochodu obu krajów (Y ) oraz odwrotnie proporcjonalny do odległości między nimi (D). A to stała.

35 Bardzo prosty przykład 44 Kraj A wydaje na dobra z krajów ABCD części dochodu równe udziałom tych krajów w światowym PKB. Podobnie zachowują się inne kraje.

36 Bardzo prosty przykład 45 W naszym przykładzie: T ij = u i u j Y w = Y i /Y w Y j /Y w Y w = 1/10 Yi Yj. Założenia: kraje kupują z innych krajów w proporcjach równych udziałom ich produkcji w produkcji światowej

37 Model grawitacyjny 46 W bardziej ogólnej formie, model grawitacyjny jest estymowany w następującej formie: T ij = A Y i a Y j b /D ij c gdzie a, b oraz c mogą różnić się od 1. Co może być nieco zaskakujące, model grawitacyjny dość dobrze wyjaśnia faktyczne przepływy dóbr między krajami (np. USA - EU) Oszacowania efektu odległości wskazują, iż 1% zmiany odległości miedzy krajami wiąże się, ze spadkiem wymiany handlowej o około 0,7% - 1%.

38 47 Model grawitacyjny handlu międzynarodowego Inne czynniki mające wpływ na wielkość handlu (poza PKB i odległością): 2. Bliskość kulturowa: kraje powiązane kulturowo zwykle mają także silne więzi ekonomiczne 3. Geografia: zatoki oraz brak gór ułatwiają transport i handel 4. Korporacje transnarodowe: firmy rozlokowane w różnych krajach importują i eksportują dobra w handlu między swoimi oddziałami 5. Granice: konieczność przekraczania granic wiąże się z koniecznością załatwiania formalności i ponoszenia kosztów (jak cła) Istnienie granicy może oznaczać również problem używania różnych języków i walut, co dodatkowo może utrudniać handel

39 Odległość i granice 48 Oprócz odległości także fakt istnienia granic wiąże się z koniecznością ponoszenia nakładu czasu i środków dla handlu Porozumienia handlowe między krajami mają na celu zmniejszenie formalności i opłat celnych, których konieczne jest ponoszenie przy przekraczaniu granic, a tym samym mają prowadzić do wzrostu wymiany Model grawitacyjny może zatem służyć do oceny skutków tworzenia porozumień handlowych: czy porozumienie faktycznie prowadzi do większej wymiany (niż ta która miałaby miejsce bez jego podpisania biorąc pod uwagę PKB obu krajów i odległość między nimi)?

40 Odległość i granice 49 Nawet w warunkach istnienia NAFTA i w sytuacji, gdy w USA i Kanadzie mówi się tym samym językiem, granica między krajami powoduje negatywne skutki dla handlu Efekt granicy szacowany jest na odpowiadający km odległości

43 Podsumowanie 52 Gospodarka otwarta (wymiana: zerwanie bezpośredniego powiązania produkcji i konsumpcji, specjalizacja) Gospodarka światowa: Nie jest to wynalazek XXI wieku Coraz mniejsza rola podmiotów narodowych Rosnąca rola firm wielonarodowych Koncentracja produkcji na pewnych obszarach (podmioty znajdujące się na terytorium trzech krajów wytwarzają połowę światowej produkcji) różnice w poziomie życia Polska: malutki trybik w gospodarce światowej Kraj ma przewagę komparatywną w produkcji dobra, dla którego koszt alternatywny jest niższy niż zagranicą Produkując dobro, w którym ma przewagę komparatywną kraj używa w sposób najbardziej efektywny swoich zasobów Następny wykład: jak ekonomia wyjaśnia przyczyny i skutki handlu międzynarodowego?