Wigilia, wigilia... Oskar Kolber... Jan Kasprowicz

Transkrypt

1 Biuletyn Koła nr 10 Polskiego Stronnictwa Ludowego w Łodzi ; Nr 33/ Czas poza czasem. 2. Wigilia, wigilia Oskar Kolber - Wigilia, S. Szczepan. 4. Kolędy. 5. Z notatnika Koła Gospodyń Wiejskich. 6. Czas poza czasem. Każde życie ma swoje wzory i reguły. Każdy z nas chce funkcjonować w obliczu jakiś stałych i niezmiennych prawd. Takie prawdy układają się w konkretne schematy. W pewne stałe układy odniesień, dzięki którym ludzka egzystencja posiada wyznaczony rytm. Strona 2 Wigilia, wigilia... Święta Bożego Narodzenia należą dziś do najbogatszych w tradycje ludowe świąt roku obrzędowego. Święta Bożego Narodzenia w dawnej tradycji ludowej zwane były raczej Godami lub Godnimi Świętami. Strona 3 Oskar Kolber... (...) W czasie wilii łamanie się wzajemnie opłatkiem białym z rodziną, gośćmi i domową służbą poprzedzało zasiadanie do wieczerzy, u ludu posny obiad czyli postnik zwanej... Strona 5 Że, jako mówi nam wszystkim Dawne, odwieczne orędzie, Z pierwszą na niebie gwiazdą Bóg w naszym domu zasiędzie. Sercem Go przyjąć gorącym, Na sciezaj otworzyć wrota Oto co czynie wam każe Miłość, największa cnota. Jan Kasprowicz

2 Czas poza czasem. Każde życie ma swoje wzory i reguły. Każdy z nas chce funkcjonować w obliczu jakiś stałych i niezmiennych prawd. Takie prawdy układają się w konkretne schematy. W pewne stałe układy odniesień, dzięki którym ludzka egzystencja posiada wyznaczony rytm. Każdy potrzebuje sacrum w swoim życiu. Poczucie jakiejś siły metafizycznej ponad ludzkimi możliwościami, upewnia nas, daje poczucie bezpieczeństwa, wiary w skończoność Człowieka a jednocześnie nieskończoność Ducha. Właśnie dlatego tak ważne i potrzebne ludziom były święta. Specyficzny czas wyłączenia, marginalizacji profanum. Czas poza czasem. Czas, w którym wszystko ma dziać się inaczej. Odrzucenie niektórych zachowań, celebracja innych. Rok roczne odgrywanie ról przypisanych odpowiednim osobom. Właściwa dekoracja domu. Odpowiednie gesty, właściwe słowa o mocy sprawczej. To wszystko tworzy unikatowe obrzędy, które wytwarzają jedność. Określają przynależność, wyrażają stan ducha, emocje, wartości niezmienne i podstawowe dla społeczności. Obrzędy od zawsze stanowiły jasny dowód na odróżnienie sacrum od profanum. Z czasu powszedniego wykreślały czas odrębny. Czas magiczny i czas przejścia pomiędzy kolejnymi etapami roku. Dzięki nim możliwe było ciągłe trwanie świata. Zabezpieczały odejście Starego i przygotowywały na nadejście Nowego. Wigilia Bożego Narodzenia. 24 grudnia. Dzień ten w całym świecie chrześcijańskim, a osobliwie słowiańskim, obchodzony bywa biesiadą wieczorną postną, ale nie suchą. Do potrwa należą także kluski i łazanki z makiem. Jabłka, orzechy, pierniki muszą być. Izba jadalna słomą, a stół do jedzenia sianem pospolicie był zasłąny lub podesłany, dla pamiątki, iż narodzony Chrystus na słomie był złożony. Przy rozpoczęciu zachowywano zwyczaj łamania się opłatkiem. Jest też w zwyczaju, iż drzewa owocowe w sadzie obwiązuje gospodarz domu przewrósłem, którem związana była słoma pod obrus, aby lepiej rodziły. Boże Narodzenie. 25 grudnia. Jedno z najprzedniejszych świąt, Gody niegdyś zwanych. Do wesołości świąt należały dawniej komiczne dialogi, które żaki i publicznie i po domach wyprawiali. Ciż bawią dotąd jeszcze lud jasełkami. Św. Szczepan. 26 grudnia. Lud dawniej owies na ten dzień święcić dawał, i gdy kapłan miał go kropić święconą wodą idąc środkiem kościoła, rzucano garściami owsa, jakoby dla ukamienowanego męczennika. Święta zawsze oznaczały zmianę postrzegania czasu, zmianę zasad i zachowań. Wyznaczały pewien szczególny czas wspólnej celebracji życia. Odrzucenie waśni służyło zbudowaniu więzi i przynależności do drugiej osoby. Stworzeniu relacji Page 2

3 spontanicznej więzi, wytworzeniu wspólnoty między ludźmi. Podczas swoistego czasu poza czasem spełnianie pewnych zasad nadal jest podstawą do budowania ciągłości społeczności. Daje możliwość odniesienia się do przeszłości, odniesienia się do wydarzeń dawnych, ale pewnych. Zmiana, jaka zaszła na przestrzeni kilkudziesięciu lat wydaje się być ogromna, czasem nie do pokonania. Jednak święta, ten unikatowy czas sakralny, wciąż niosą ze sobą element mistycyzmu. Nie sposób odrzucić przecież całej symboliki świąt. Zmiany są nieuniknione, ale nie zawsze muszą oznaczać utratę czegoś cennego istoty każdego święta bycia z drugim człowiekiem... Wigilia, wigilia... Święta Bożego Narodzenia należą dziś do najbogatszych w tradycje ludowe świąt roku obrzędowego. Święta Bożego Narodzenia w dawnej tradycji ludowej zwane były raczej Godami lub Godnimi Świętami. Święta te stanowiły przedłużenie cyklu świąt zaduszkowych przypadających w czasie zimowego przesilenia, a więc około 22 grudnia. Momentem kulminacyjnym tych długich Zaduszek jest Wilia. To uczta, w której zgodnie z wierzeniami, biorą udział tak żywi jak i zmarli. Właśnie dlatego jest to chwila szczególna, a cały poprzedzający ją dzień obwarowany jest licznymi nakazami i zakazami określonego zachowania domowników. Każde bowiem zachowanie, czynność wykonana w Wigilię rzutuje na cały przyszły rok. Wczesne wstanie w wigilijny poranek zapewniało uczucie rześkości przez cały następny rok. W godzinach porannych i przedpołudniowych starano się ukończyć wszelkie prace i zajęcia w gospodarstwie, tak aby wieczór i kolejne dni świąteczne były całkowicie wolne od pracy fizycznej. W dzień wigilijny cały dom powinien być wysprzątany, często ozdobiony kolorowymi wstążkami, rozpiętymi od środka pomieszczenia do ścian. To kobieta przygotowywała dom na nadchodzące świąteczne dni, w czasie których wykonywać można było tylko niektóre czynności. Nawet zamiatanie dozwolone było dopiero w drugi dzień świąt. Przed uroczystą wieczerzą to gospodarz wnosił do domu snop zboża, czasem nawet cztery snopy: żyta, pszenicy, owsa i jęczmienia. Snopy symbolizowały urodzaj, pomyślność oraz dostatek w nadchodzącym roku. Snop, stawiany w kącie domostwa, zwyczajowo zwany dziadem, co wiązało Page 3 Newsletter Header

4 się z kultem przodków. Także do gospodarza należało wniesienie do domu zielonego drzewka lub choćby czubka świerka czy gałęzi jodły. Żywa zieleń w domu oznaczała życie, które mimo zimy odradza się, była znakiem odradzającej się siły słońca. Domownicy, głównie dziewczęta, ozdabiały przyniesione drzewko jabłkami i orzechami. Domową krzątaninę kończono przed wieczorem, kiedy na niebie rozbłyśnie pierwsza gwiazda. Wówczas cała rodzina gromadziła się wokół stołu. Na tym wigilijnym stole nakryć jest zawsze o jedno więcej niż domowników, czeka ono na niespodziewanego gościa, który mógłby zawitać wówczas do drzwi. Dawnej to miejsce zawsze przeznaczone było dla duchów, które przybywają aby ten szczególny wieczór spędzić ze swoimi bliskimi. Potem wokół stołu następowało składanie sobie życzeń, które wypowiedziane w ten święty wieczór powinny się spełnić. Po wieczerzy przystępowano do wróżb, ponieważ Wilia to czas pomiędzy, więc obecność duchów może pomóc w odkryciu tego, jaki będzie ten nadchodzący nowy rok. Najczęściej rzucano po garści zboża za obraz i patrzono ile źdźbeł zatrzyma się na nim, na tyle kop zboża będzie można liczyć podczas przyszłorocznych zbiorów. A potem śpiewano kolędy, a dzieci szukały prezentów, a wraz ze zbliżającą się północą domownicy ruszali na pasterkę. W domu na stołach zostawiano resztki jedzenia, by w czasie nieobecności domowników duchy mogły spokojnie się posilić. Wigilia Bożego Narodzenia to ten szczególny czas pomiędzy. Pomiędzy dwoma czasami, dwoma porządkami świata i jego trwania. Chwila kiedy to co przeciwne styka się ze sobą. To moment przejścia jednego w drugie. To chwile magiczne, ale jednocześnie pełne codziennego chaosu. Tuż przed wigilijną kolacją kiedy wszyscy są jeszcze zabiegani, a w pokoju słychać tylko odgłosy kolęd, napięcie opada. I nagle wyczuwa się tę prawdziwą świąteczną atmosferę z ledwo słyszalnym odgłosem łamanego opłatka. Page 4 Newsletter Header

5 Oskar Kolber Dzieła wszystkie Tom 26 Mazowsze cz. 3. Boże Narodzenie Wigilia 1. Święto to obchodzone tu bywa z równą jak w całej Polsce uroczystością. W czasie wilii łamanie się wzajemnie opłatkiem białym z rodziną, gośćmi i domową służbą poprzedzało zasiadanie do wieczerzy, u ludu posny obiad czyli postnik zwanej, co zwykle dawnemi czasy za pokazaniem siępierwszej gwiazdy następowało. ( ) 2. Podobnie jak w samej Warszawie, upowszechnił się i na Pradze, oraz w okolicach bliższych stolicy i miasteczkach większych, po zamożniejszych domach, zwyczaj ustawiania dla dzieci choink i przystrajania jej w orzechy, jabłka, girlandy papierkowe i świeczki, zanim gwiazda powoła wszystkich do połamania się opłatkiem z rodziną i czeladką i spożycia darów Bożych. 3. Do wieczerzy stół pod obrusem zasłany był sianem, a w każdym kącie izby jadalnej były snopy rozmaitego zboża. Łańcuchem stół opasywano, ażeby go się chleb trzymał, żelazo płużne (od pługa) pod stół kładziono, żeby krety roli nie psuły. 4. W rogach izby stały snopki ze zbożem i słomą prostą, z których brano po źdźble jednem i rzucano do góry, a z utkwionych poza belkami lub siestrzanem, różne wróżby czyniono. Gdy gospodarz przypadkiem biorąc kłosy w rękę, więcej ich znalazł próżnych niż pełnych, wówczas przypadek ten nieurodzaj przyszły miał oznaczać. Issue 1 Page 5

6 S. Szczepan. Powszechnym jest zwyczaj sypania owsem na kapłana. Ks.Kitowicz w Pamiętnikach swych pisze: W drugie święto Bożego narodzenia, ludzie wiejscy,mianowicie w ruskim obrządku, na kapłana wychodzącego ku drzwiom kościelnym i zatrzymującego się umyślnie, sypali owies na pamiątkę ukamienowania ś. Szczepana, i spory tego ziarna zebrał mu się zapas. Gdy miał niechętnych lub nierozsądnych parafian, rzucano z chóru i zakątków obrazić mogącemi rzeczami. Gody zowie się ten czas,od: godzenia czeladzi. Ztąd przysłowie u ludu: Na święty Szczepan, każdy sobie pan - ma się rozumieć, pokąd służby nie przyjmie. Kolędy. Kolęda, czyli pieśń religijna o tematyce związanej z narodzinami Jezusa, jest gatunkiem literackim ukształtowanym już w okresie średniowiecza. Do Polski dotarła z Europy Zachodniej, prawdopodobnie za pośrednictwem czeskim. Najstarszą polską kolędą jest pieśń Zdrow bądź, krolu anjelski, zapisana w 1424 roku, rozpoczynająca się od słów: Zdrow bądź, krolu anjelsi / K nam na świat w ciele przyszły Tyś na jisty Bog skryty / W święte, czyste ciało wlity... Polskie średniowiecze wytworzyło dwa typy kolęd: liturgiczny (hymniczny) i paraliturgiczny. Hymniczne były wzorowane na hymnach kościelnych oraz miały treść biblijną. Były zobiektywizowane, o charakterze poważnym, niekiedy nawet surowym, przypominały kościelne chorały. Typowym przykładem kolędy hymnicznej, zachowanej do dziś, jest Anioł pasterzom mówił. Obok kolęd hymnicznych, w XVI wieku rozwijały się pierwsze bożonarodzeniowe pieśni paraliturgiczne. W tych utworach obok przekazu ewangelicznego zaczęły pojawiać się elementy świeckie. Istnieją także kolędy-kołysanki, śpiewane przy kołysaniu i adoracji złożonego w żłobku Dzieciątka. Ten typ kolęd to także nurt paraliturgiczny, zwykle są to już utwory oryginalne i polskie. Najwięcej tego typu pieśni powstało w XVII-XVIII wieku i do dziś stanowią najtrwalszą odmianę polskich

7 pieśni bożonarodzeniowych. To teksty bardzo liryczne, przepełnione uczuciami, często w postaci monologu zwróconego do nowo narodzonego Jezusa. Pokazują one jego niemowlęcą bezradność, macierzyńskie uczucia Maryi. Najbardziej znane to choćby Gdy śliczna Panna czy Lulajże, Jezuniu. Pastorałki zostały wprowadzone do Polski przez Jana Żabczyca w jego Symfoniach anielskich, w XVII wieku. Dziś jego najbardziej znaną kolędą jest Przybieżeli do Betlejem, która funkcjonuje w prawie niezmienionej formie od XVII wieku. Pastorałka to pieśń o tematyce bożonarodzeniowej, która rozwija wątek pasterski, gdzie element świecki dominuje nad przekazem biblijnym. Najczęściej pojawia się określony schemat: oznajmienie narodzin Odkupiciela przez Anioła, zamieszanie wśród pasterzy i ich przygotowania do drogi, droga do Betlejem, pokłon Jezusowi, składanie darów, zabawy oraz powrót. Pastorałki dają pewną interpretację wydarzeń biblijnych w sposób ludowy; stąd często miejscem wydarzeń staje się Polska, a pasterze noszą polskie imiona jak Bartek, Kuba czy Stach. Jedna z najczęściej śpiewanych dziś kolęd Cicha noc, pojawiła się w Polsce późno, bo dopiero na przełomie XIX i XX wieku. Moment i okoliczności powstania tej austriackiej pieśni nie są do końca znane. Wiadomo jedynie, że jej pierwsze wykonanie miało miejsce z 24 na 25 grudnia 1818 roku w kościele św. Mikołaja w Oberndorf koło Salzburga, a jej autorem był jezuita Josef Mohr. Do dziś to jedyna kolęda, która jest identyfikowana z obcym pierwowzorem, inne tłumaczone we wcześniejszych wiekach zostały przyjęte na grunt polski i są dziś traktowane jako polskie. Datowanie kolęd jest bardzo trudne i złożone. W zdecydowanej większości są to utwory anonimowe, przekazywane z pokolenia na pokolenie w tradycji ustnej. W Polsce pewne są trzy kolędy: Przybieżeli do Betlejem Jana Żabczyca (1630), Bóg się rodzi Franciszka Karpińskiego (1792) oraz Mizerna, cicha Teofila Lenartowicza (1849). W śpiewanych dziś kolędach funkcjonuje wiele archaizmów nie stosowanych w codziennej mowie. Nie są one jednak całkowicie niezrozumiałe, najczęściej to wyrazy wieloznaczne, gdzie główne znaczenie się zmieniło. Jednak ich występowanie w kolędach jest oznaką dziedzictwa przeszłości. Mowa związana podkładem muzycznym sprzyja utrwalaniu określonych składni. Zmiany na przestrzeni wieków są często niewielkie i nie wpływają znacznie na brzmienie kolędy. Trwałość tekstu świadczy o tym jak ważne są dziś dla ludzi kolędy. Często to właśnie archaizmy stanowią naturalne dziedzictwo minionych wieków i pokoleń.

8 Świeciła gwiazda na niebie srebrna i staroświecka. Świeciła wigilijnie, każdy ją zna od dziecka. ( ) Chwycili w garść promienie, trzymają z całej siły. I teraz w tym rzecz cała, by się życzenia spełniły. Jest w moim kraju zwyczaj, że w dzień wigilijny, Przy wzejściu pierwszej gwiazdy wieczornej na niebie, Ludzie gniazda wspólnego łamią chleb biblijny Najtkliwsze przekazując uczucia w tym chlebie. Cyprian Kamil Norwid...Niegdyś gwiazda z Betlejem mędrców prowadziła, Dziś znak daje, by zasiąść do świętej wieczerzy, ( ) Chwila jedna! Przy tobie nikną odległości, Co szare - zmienia się w odświętne, tajemnicze. Daj nam więcej dni takich, spragnionych miłości, Niech świat przy żłóbku Twoim odmienia oblicze. Leopold Staff Zaśpiewał ptak i zakwitł kwiat, Ptak trylem, a kwiat głogiem I przemieniły w raj ten świat, Człowieka godząc z Bogiem. Jan Sztaudynger o. Franciszek Czarnowske Białe opłatki, białe stoły, Świeżych choinek las... Doprawdy mogą dziś anioły Zagościć pośród nas....aniołowie, aniołowie biali, O! poświećcie blaskiem skrzydeł swoich, by do Pana trafił ten zgubiony i ten, co się oczu podnieść boi, i ten, który bez nadziei czeka, i ten rycerz w rozszarpanej zbroi by jak człowiek szedł do Boga-Człowieka, aniołowie, aniołowie biali. Tylko ta gwiazda niech zaświeci Nad ciszą białych dróg I zawiadomi wszystkie dzieci, Ze się narodził Bóg. Bronisława Ostrowska Krzysztof Kamil Baczyński Dlaczego jest święto Bożego Narodzenia?...Ziemio, ziemeczko, Dróżki gwiaździste Po gałązkach błyskały Mlekiem wieczystem. Trzaskały świeczki, Świerkowe świerszcze, Anioł zaniemówił Najpiękniejszym wierszem. Julian Tuwim ( ) Dlatego, żeby podawać sobie ręce. Dlatego, żeby się uśmiechać do siebie. Dlatego, żeby sobie przebaczać. ks. Jan Twardowskim

9 Z notatnika Koła Gospodyń Wiejskich Pierogi z kapustą i grzybami. Porcja na 10 osób. Składniki na ciasto: 1 kg mąki, szczypta soli, 2 łyżki oleju, 1 jajko, około 2 szklanek ciepłej wody. Składniki na farsz: 1 słoik litrowy suszonych grzybów, 1 kg kiszonej kapusty, sól i pieprz, 3 łyżki oliwy lub tłuszcz ze słoniny, 1 cebula pokrojona w kosteczkę. Wykonanie: Grzyby opłukać, zalać zimną wodą i odstawić na ok. 6 godzin lub na noc. Następnie je zagotować. Pod koniec gotowania doprawić solą i pieprzem. Kapustę ugotować do miękkości z dodatkiem soli, dokładnie odcisnąć. Grzyby dobrze odcisnąć z wody i razem z kapustą zmielić w maszynce do mięsa o dużych oczkach. Na patelni, na oliwie lub słoninie usmażyć cebulę, dodać do farszu. Całość dobrze wyrobić, łącząc dokładnie wszystkie składniki, doprawić solą i pieprzem. Mąkę przesiać na stolnicę, zrobić w niej wgłębienie, dodać jajko, sól i olej. Stopniowo dodając ciepłą wodę wyrabiać ciasto, zagarniając mąkę do środka wgłębienia. Ciasto wyrabiać około 15 minut. Przykryć ściereczką. Nastawić wodę w garnku na gotowanie, posolić. Ciasto podzielić na 2 części, rozwałkować na placki. Szklanką wycinać kółeczka, na środek nakładać farsz, składać na pół i zlepiać brzegi w pierogi. Gotować do miękkości, przez około 3-5 minut. Podawać polane z przesmażoną na oleju drobno pokrojoną cebulą lub usmażoną słoniną. Smacznego! Przepisem podzieliły się Panie z Koła Gospodyń Wiejskich, sołectwo Ostrożna. Issue 1 Page 9

10 Z notatnika Koła Gospodyń Wiejskich Kapusta z grochem. Porcja na 10 osób. Składniki: 1 główka białej kapusty, 0,5 kg żółtego grochu łupanego, 0,5 kg ziemniaków, 1,5 kostki masła, 1 kg boczku wędzonego, 2 cebule, przyprawy: sól, pierz i inne wg uznania. Wykonanie: Kapustę kroimy i gotujemy. Groch z ziemniakami gotujemy osobno. Boczek zasmażamy z cebulką. Do ugotowanej, odcedzonej kapusty dodajemy utłuczony groch z ziemniakami, następnie masło i zasmażkę oraz boczek z cebulką. Podajemy na gorąco lub na zimno. Smacznego! Przepisem podzieliły się Panie z Koła Gospodyń Wiejskich, sołectwo Sławno. Pierogi drożdżowe z grzybami, smażone na głębokim oleju. Składniki na ciasto: 1 kg mąki, 1 litr oleju, 2 jajka, 2,5 dkg drożdży, 0,5 l letniej wody i szczypta soli. Składniki na farsz: 2 duże garście suszonych grzybów, 1-2 duże cebule, przyprawy: sól, pieprz i inne wg uznania. Wykonanie farszu: Grzyby suszone moczymy, gotujemy i mielimy przez maszynkę, dodajemy przesmażoną cebulkę i przyprawiamy solą i pieprzem do smaku. Wykonanie ciasta: Ciasto zarabiamy z ½ litra wody, wbijamy 2 jajka, dodajemy 4 łyżki oleju, 2,5 dkg drożdży i szczyptę soli. Następnie wałkujemy na duże placki i wykrawamy małe krążki. Nadziewamy farszem i smażymy na głębokim oleju. Smacznego! Przepisem podzieliły się Panie z Koła Gospodyń Wiejskich, sołectwo Unewel. Issue 1 Page 10

11 Mieczysław Łuczak. Poseł na Sejm RP. Wigilia to bardzo rodzinne święto, skupiające wokół wigilijnego stołu wszystkich, nawet wędrowca. - Moja ulubiona potrawa wigilijna to karp, kapusta z grochem i sos grzybowy. - Spacer świąteczny czy kultowy film w telewizji? Spacer ale i filmu też nie odmówię. - Karp w galarecie czy smażony? W każdej postaci. - Choinka z lasu, czy sztuczna? Z lasu. - Pasterka? Obowiązkowo. - Ile potraw, czy jeszcze je liczysz? Nie liczę tylko jem/ obżarciuch. - W moim kompocie z suszu znajdziesz owoce wszystkie, które się da suszyć. - Dom pełen gości czy małe grono? Jak rodzina takie grono. - Święta w domu czy w ośrodku wczasowym? DOM. - Moje popisowe danie świąteczne to. E tam. - Dla kogo talerz, pozostawiony na stole? Dla wędrowca. - Moja rodzinna tradycja, przekazywana przez pokolenia to życzenia na następny rok, wspólne śpiewanie kolęd, obdarowywanie się prezentami i radość z narodzenia. Ksiądz Jan Dominowski. Wigilia to Rodzina razem. - Moja ulubiona potrawa wigilijna to kapusta z grochem i makiełki. - Spacer świąteczny czy kultowy film w telewizji? Oczywiście spacer po parku a później do barku. - Karp w galarecie czy smażony? Smażony. - Choinka z lasu, czy sztuczna? Z lasu na własnych plecach przyniesiona. - Pasterka? Nawet dwie. - Ile potraw, czy jeszcze je liczysz? 12 liczę co rok. - W moim kompocie z suszu znajdziesz śliwkę, jabłko, gruszkę czasami pomarańczę i cytrynkę, goździki i cynamon. - Dom pełen gości czy małe grono? Wolałbym małe grono ale cytuję dom był zawsze pełen gości cały rok. - Święta w domu czy w ośrodku wczasowym? Dom, dom, dom. - Moje popisowe danie świąteczne to rosół. - Dla kogo talerz, pozostawiony na stole? Dla Sierotki Marysi. Poważnie dla każdego, kto jak Boża Dziecina zechce zająć to puste miejsce przy stole. - Moja rodzinna tradycja, przekazywana przez pokolenia to modlitwa przed wieczerzą odmawiana przez seniora i głowę rodu, kolędowanie i wspólne bieżenie na pasterkę.

12 Maria Kaczorowska. Urząd Marszałkowski. Wigilia to wieczór ciepły światełkami na choince i sercami bliskich. - Moja ulubiona potrawa wigilijna to prawdziwki w cieście. - Spacer świąteczny czy kultowy film w telewizji? Film ale oglądany razem. - Karp w galarecie czy smażony? Jeśli już, to smażony. - Choinka z lasu, czy sztuczna? Pachnąca, z lasu. - Pasterka? Mimo corocznych planów, jednak sen:). - Ile potraw, czy jeszcze je liczysz? Hm chyba przestałam je liczyć. - W moim kompocie z suszu znajdziesz to, co powinieneś, ja go jednak niespecjalnie lubię. - Dom pełen gości czy małe grono? Małe grono. Każdego dnia inne. - Święta w domu czy w ośrodku wczasowym? W domu, tylko w domu. - Moje popisowe danie świąteczne to sernik z bakaliami. - Dla kogo talerz, pozostawiony na stole?? Dla tego, który odszedł. - Moja rodzinna tradycja, przekazywana przez pokolenia to Mikołaj-pozytywka, który zawsze w drzwiach wita gości tą samą kolędą. Bogumił Kazulak. Wigilia to rodzinne, ciepłe i chyba już świąteczne spotkanie. - Moja ulubiona potrawa wigilijna to zupa grzybowa z łazankami. - Spacer świąteczny czy kultowy film w telewizji? Rozmowy rodzinne - mogą być na spacerze. - Karp w galarecie czy smażony? Jeżeli już to smażony. - Choinka z lasu, czy sztuczna? Prawdziwa z lasu. - Ile potraw, czy jeszcze je liczysz? 12 i więcej. - W moim kompocie z suszu znajdziesz Jabłko, gruszkę i koniecznie śliwkę. - Dom pełen gości czy małe grono? osób /3 pokolenia/. - Święta w domu czy w ośrodku wczasowym? W domu. - Moje popisowe danie świąteczne to polędwiczka w sosie wiśniowym i makowiec. - Dla kogo talerz, pozostawiony na stole? Dla gościa. - Moja rodzinna tradycja, przekazywana przez pokolenia to odwiedzanie bliskich po kolacji wigilijnej, przed pasterką /nieraz dochodzą do tego drobne prezenty/.

13 Bożena Bryndel. Tłumacz języka francuskiego. Wigilia to czas refleksji, ale także wielkiej radości. - Moja ulubiona potrawa wigilijna to pierogi z kapustą. - Spacer świąteczny czy kultowy film w telewizji? Zdecydowanie spacer. - Karp w galarecie czy smażony? Smażony. - Choinka z lasu, czy sztuczna? Sztuczna. - Pasterka? W gronie najbliższych. - Ile potraw, czy jeszcze je liczysz? Wszystkie tradycyjne. - W moim kompocie z suszu znajdziesz gruszki, morele i goździki. - Dom pełen gości czy małe grono? Małe grono najbliższych. - Święta w domu czy w ośrodku wczasowym? Zawsze w domu. - Moje popisowe danie świąteczne to pierogi z kapustą. - Dla kogo talerz, pozostawiony na stole? Dla każdej życzliwej osoby. - Moja rodzinna tradycja, przekazywana przez pokolenia to wspólny spacer i oglądanie zdjęć. Emilia Urbaniak. Urząd Marszałkowski. Wigilia to najwspanialszy wieczór w całym roku, bo z całą rodziną. - Moja ulubiona potrawa wigilijna to smażony karp. - Spacer świąteczny czy kultowy film w telewizji? Oczywiście spacer świąteczny a dla moich kuzynek film Kevin sam w domu. - Karp w galarecie czy smażony? Smażony. - Choinka z lasu, czy sztuczna? Choinka z lasu a raczej w doniczce aby później posadzić w ogródku mamy. - Pasterka? Była obowiązkowa w młodszych latach. - Ile potraw, czy jeszcze je liczysz? Liczę, ale w każdym domu są różne dodatki np. ziemniaki, smażony śledź. - W moim kompocie z suszu znajdziesz Kompot z suszu lubię najmniej. - Dom pełen gości czy małe grono? Małe grono składające się z dziadków, ciotek, kuzynek i siostry. - Święta w domu czy w ośrodku wczasowym? Zdecydowanie w domu. - Moje popisowe danie świąteczne to sernik i ciasteczka korzenne. - Dla kogo talerz, pozostawiony na stole? Zawsze stawiamy na stole dodatkowy talerz, dziadek zawsze mówił dla osoby samotnej i biednej. - Moja rodzinna tradycja, przekazywana przez pokolenia to śpiewanie kolęd, jak zawsze przy każdej okazji śpiewa dziadek, pomagają mu cioteczki i mama.

14 Eugeniusz Majewski. Przedsiębiorca. Wigilia to spotkania w rodzinnym gronie. - Moja ulubiona potrawa wigilijna to smażony karp. - Spacer świąteczny czy kultowy film w telewizji? Spacer. - Karp w galarecie czy smażony? Smażony. - Choinka z lasu, czy sztuczna? Z lasu. - Pasterka? Niekoniecznie - w zależności od tego, czy jesteśmy gospodarzami, czy gośćmi na Wigilii. - Ile potraw, czy jeszcze je liczysz? W moim kompocie z suszu znajdziesz jabłko, śliwkę, morelę winogrono i cynamon. - Dom pełen gości czy małe grono? Pełen gości. - Święta w domu czy w ośrodku wczasowym? W domu. - Moje popisowe danie świąteczne to szczupak zapiekany z pieczarkami w śmietanie. - Dla kogo talerz, pozostawiony na stole? Dla nieproszonego gościa. - Moja rodzinna tradycja, przekazywana przez pokolenia to prezenty niespodzianki - losowane z odpowiednio dobranym wierszykiem, przepowiednią itp. Ewa Bernacka. WFOŚiGW. Wigilia to magiczna choinka, otoczenie rodziny i radość z prezentów. - Spacer świąteczny czy kultowy film w telewizji? Raczej bardzo długie rozmowy z tymi członkami rodziny, z którymi jest rzadszy kontakt a także zabawy z dziećmi. - Karp w galarecie czy smażony? Zawsze minimum dwa rodzaje ryb a karp po staropolsku, czyli duszony w warzywach i śmietanie. - Choinka z lasu, czy sztuczna? Wcześniej sztuczna lub żywa w doniczce a od kilku lat ubierana jest choinka w ogródku. - Pasterka? W mieście zdecydowanie nie, na wsi tak. - Ile potraw, czy jeszcze je liczysz? Potraw zawsze W moim kompocie z suszu znajdziesz Nigdy nie robimy kompotu. - Dom pełen gości czy małe grono? Tylko grono rodzinne. - Święta w domu czy w ośrodku wczasowym? Zdecydowanie w domu. - Moje popisowe danie świąteczne to wigilia: ryba w warzywach, ryba po grecku, kotleciki grzybowe, piernik i babeczki z nadzieniem makowym; pozostałe dni: sałatki drobiowe, śledziowe i szynkowe (różne warianty), szparagi zapiekane w różnych sosach, dziczyzna. - Dla kogo talerz, pozostawiony na stole? Dla niespodziewanego gościa i zmarłych. - Moja rodzinna tradycja, przekazywana przez pokolenia to spotkania w domu najstarszego członka rodziny, prezenty dla najmłodszych i stały zestaw potraw wigilijnych.

15 Irena i Wojciech Szlązakowie. Wigilia to marzenia dzieci. - Moja ulubiona potrawa wigilijna to karp i makiełki. - Spacer świąteczny czy kultowy film w telewizji? Zdecydowanie spacer. - Karp w galarecie czy smażony? Żona w galarecie, ja smażony. - Choinka z lasu, czy sztuczna? Sztuczna, chronimy lasy. - Pasterka? Nie co roku. - Ile potraw, czy jeszcze je liczysz? 13 i zawsze je liczymy. - W moim kompocie z suszu znajdziesz jabłka, gruszki, śliwki i morele kilka goździków. - Dom pełen gości czy małe grono? Zawsze był pełen. - Święta w domu czy w ośrodku wczasowym? W domu. - Moje popisowe danie świąteczne to pierogi z kapustą i grzybami przygotowane przez moją żonę, ja jestem anty talenciem kulinarnym. - Dla kogo talerz, pozostawiony na stole? Dla tych co odeszli i niespodziewanego gościa. - Moja rodzinna tradycja, przekazywana przez pokolenia to występy dzieci (pastorałki) i śpiewanie kolęd. Michał Kosmowski. Urząd Marszałkowski. Wigilia to rodzinne spotkanie przy stole i choince. - Moja ulubiona potrawa wigilijna to zdecydowanie smażona rybka (bez ości). - Spacer świąteczny czy kultowy film w telewizji? I jedno i drugie. Ale i spacer, i film tylko z najbliższymi.:) - Karp w galarecie czy smażony? W żadnej postaci. Nie lubię karpia. - Choinka z lasu, czy sztuczna? Choinka musi być żywa, pachnąca, w doniczce z korzeniami, by po świętach cieszyła oczy na działce. - Pasterka? Kiedyś tak, chwilowo nie, ale jak dziecko podrośnie, to na pewno będziemy uczestniczyć całą rodziną. - Ile potraw, czy jeszcze je liczysz? Liczę, choć nie wszystkie potrawy są tradycyjne. Ale 12 musi być. - W moim kompocie z suszu znajdziesz - nikt w rodzinie nie robi i nie pije kompotu. - Dom pełen gości czy małe grono? Pełen gości. Prawie każdego dnia Świąt. - Święta w domu czy w ośrodku wczasowym? Zawsze spędzałem w domu, więc nie mam porównania. Ale wydaje mi się, że w domu, bo tam czeka rodzina. - Moje popisowe danie świąteczne to śledzie w miodzie. - Dla kogo talerz, pozostawiony na stole? Niby dla niespodziewanego przybysza, ale ja czczę tym pamięć tych, którzy odeszli. - Moja rodzinna tradycja, przekazywana przez pokolenia to wcielenie się w rolę Świętego Mikołaja i rozdawanie prezentów przez najmłodszego uczestnika wieczerzy wigilijnej.

16 Kamil Kurasiński. Urząd Marszałkowski.. Wigilia to wyjątkowy czas, który poświęcamy najbliższym. - Moja ulubiona potrawa wigilijna to bezapelacyjnie karp (w dowolnej postaci). - Spacer świąteczny czy kultowy film w telewizji? Świąteczny spacer w dobrym towarzystwie. - Karp w galarecie czy smażony? Karp jest pyszny w każdej postaci ale w galarecie jest chyba smaczniejszy. - Choinka z lasu, czy sztuczna? Jeśli choinka, to tylko żywa. Mocno się trzymam tego postanowienia. - Pasterka? Pasterka to piękna tradycja. - Ile potraw, czy jeszcze je liczysz? Oczywiście 12. Liczę, jeśli wigilię organizuję u siebie w domu. - W moim kompocie z suszu znajdziesz wszystko oprócz suszu. Szczerze mi taki kompot nie smakuje. - Dom pełen gości czy małe grono? W tym przypadku ilość jest nieistotna. Ważne by byli to ludzie, z którymi szczerze chcemy ten czas spędzić. - Święta w domu czy w ośrodku wczasowym? Nie wyobrażam sobie świąt na wyjeździe. - Moje popisowe danie świąteczne to panierowane pieczarki. Smakują tylko mojej żonie ale mi to wystarczy. :) - Dla kogo talerz, pozostawiony na stole? Zgodnie z tradycją, dla niespodziewanego gościa. - Moja rodzinna tradycja, przekazywana przez pokolenia to choinka pełna cukierków, których nie można zjeść aż do Święta Trzech Króli. Jola Sławińska-Ryszka. Teatr Muzyczny. Wigilia to jedyny dzień w roku, o którym myślę bardzo często. - Moja ulubiona potrawa wigilijna to barszcz z uszkami. - Spacer świąteczny czy kultowy film w telewizji? Kultowy film Kevin sam w domu.:) - Karp w galarecie czy smażony? Smażony. - Choinka z lasu, czy sztuczna? Z lasu, choć zawsze wyrzut na sumieniu, że nieekologicznie. - Pasterka? Zawsze. - Ile potraw, czy jeszcze je liczysz? Zawsze staramy się o W moim kompocie z suszu znajdziesz jabłka, śliwki, rodzynki, gruszki. - Dom pełen gości czy małe grono? Zdecydowanie to pierwsze. - Święta w domu czy w ośrodku wczasowym? W domu. - Moje popisowe danie świąteczne to uszka z grzybami. - Dla kogo talerz, pozostawiony na stole? To zawsze jest inna osoba. - Moja rodzinna tradycja, przekazywana przez pokolenia to wpajanie głębokiej wiary w to, że właśnie przychodzi Chrystus pod postacią maleńkiego dziecka.

17 Małgorzata Jakiel. Wigilia to cisza. - Moja ulubiona potrawa wigilijna to zupa grzybowa. - Spacer świąteczny czy kultowy film w telewizji? Spacer po pasterce. - Karp w galarecie czy smażony? Karp smażony. - Choinka z lasu, czy sztuczna? Choinka z lasu. - Pasterka? Kolęda Bóg się rodzi. - Ile potraw, czy jeszcze je liczysz? W moim kompocie z suszu znajdziesz śliwki. - Dom pełen gości czy małe grono? Małe grono najbliższych. - Święta w domu czy w ośrodku wczasowym? W domu. - Dla kogo talerz, pozostawiony na stole? Dla każdego. - Moja rodzinna tradycja, przekazywana przez pokolenia to ubieranie choinki w Wigilię. Małgorzata Kania. Urząd Marszałkowski. Wigilia to dzień, w którym myślę o wszystkich bliskich mi osobach. - Moja ulubiona potrawa wigilijna to groch z kapustą. - Spacer świąteczny czy kultowy film w telewizji? Spacer świąteczny. - Karp w galarecie czy smażony? Smażony. - Choinka z lasu, czy sztuczna? Z lasu. - Pasterka? Każdego roku. - W moim kompocie z suszu znajdziesz - jabłka, gruszki, śliwki, morele i figi. - Dom pełen gości czy małe grono? Obie formy liczy się atmosfera. - Święta w domu czy w ośrodku wczasowym? W domu. - Moje popisowe danie świąteczne to ciastka i tort makowy. - Dla kogo talerz, pozostawiony na stole? Dla niespodziewanego gościa. - Moja rodzinna tradycja, przekazywana przez pokolenia to ubieranie choinki dzieci z Tatą.

18 Sławomir Kaczorowski. Wigilia to święta rodzinne. - Moja ulubiona potrawa wigilijna to karp w galarecie i smażony. - Spacer świąteczny czy kultowy film w telewizji? I spacer, i film. - Karp w galarecie czy smażony? I jeden, i drugi. - Choinka z lasu, czy sztuczna? Z lasu. W tym roku jodła. - Pasterka? Czasami. - Ile potraw, czy jeszcze je liczysz? Nie. - W moim kompocie z suszu znajdziesz śliwki, gruszki i morele. - Dom pełen gości czy małe grono? Małe grona. - Święta w domu czy w ośrodku wczasowym? W domu. - Moje popisowe danie świąteczne to - nie mam takiego. Popisowe robi kto inny:). - Dla kogo talerz, pozostawiony na stole? Dla tych, którzy odeszli. - Moja rodzinna tradycja, przekazywana przez pokolenia to obdarowywanie prezentami. Mirosława Jakiel. Urząd Marszałkowski. Wigilia to wyjątkowy dzień. - Moja ulubiona potrawa wigilijna to pierogi z kapustą i z grzybami. - Spacer świąteczny czy kultowy film w telewizji? Kultowy film. - Karp w galarecie czy smażony? Smażony. - Choinka z lasu, czy sztuczna? Z lasu! - Pasterka? Oczywiście. - Ile potraw, czy jeszcze je liczysz? Liczę, liczę staram się. - W moim kompocie z suszu znajdziesz - jabłko śliwkę i gruszkę. - Dom pełen gości czy małe grono? Małe grono. - Święta w domu czy w ośrodku wczasowym? W domu. - Moje popisowe danie świąteczne to barszczyk czerwony z pasztecikami. - Dla kogo talerz, pozostawiony na stole? Dla samotnej osoby. - Moja rodzinna tradycja, przekazywana przez pokolenia to - starej tradycji nie mam, natomiast od paru lat tradycją stały się ciasteczka własnoręcznie robione, dekorowane i zawieszane na choince.

19 Tomasz Łuczkowski. Muzeum w Opocznie. Wigilia to czas zatrzymania, rodzinnych chwil, spokoju. - Moja ulubiona potrawa wigilijna to barszczyk czerwony z uszkami (ale tylko mojej mamy). - Spacer świąteczny czy kultowy film w telewizji? I to i to!. - Karp w galarecie czy smażony? Tylko smażony!!!. - Choinka z lasu, czy sztuczna? Sztuczna. - Pasterka? Obowiązkowo! - Ile potraw, czy jeszcze je liczysz? Dużo, za dużo:). - W moim kompocie z suszu znajdziesz gruszki, śliwki, jabłka, morele. - Dom pełen gości czy małe grono? Wigilia wyjazdowa. - Święta w domu czy w ośrodku wczasowym? Zawsze z rodziną w domu babci. - Moje popisowe danie świąteczne to pasztet sojowo-pieczarkowy. - Dla kogo talerz, pozostawiony na stole? Dla tych, których już nie ma z nami. - Moja rodzinna tradycja, przekazywana przez pokolenia to zawsze być w święta razem! Wiesława Otto. Koło Gospodyń Wiejskich w Andrespolu. Wigilia to DZIEŃ PEŁEN MIŁOŚCI POJEDNANIA I WYBACZANIA. - Moja ulubiona potrawa wigilijna to KARP W CHRUPIĄCEJ PANIERCE. - Spacer świąteczny czy kultowy film w telewizji? SPACER. - Karp w galarecie czy smażony? SMAŻONY. - Choinka z lasu, czy sztuczna? ŻYWA. - Pasterka? TAK. - Ile potraw, czy jeszcze je liczysz? OCZYWIŚCIE W moim kompocie z suszu znajdziesz - WSZYSTKIE SUSZONE POLSKIE OWOCE. - Dom pełen gości czy małe grono? DUŻE GRONO RODZINNE. - Święta w domu czy w ośrodku wczasowym? W DOMU. - Moje popisowe danie świąteczne to PIEROGI Z SOCZEWICĄ. - Dla kogo talerz, pozostawiony na stole? DLA ZBŁĄKANEGO GOŚCIA. - Moja rodzinna tradycja, przekazywana przez pokolenia to TELEFONONICZNE SKŁADANIE ŻYCZEŃ RODZINIE MIESZKAJĄCEJ DALEKO.

20 Alicja Wosik. Wicewojewoda podkarpacki. Wigilia to Prawdziwie Święty Spokój. - Moja ulubiona potrawa wigilijna to - Kutia. - Spacer świąteczny czy kultowy film w telewizji? Jedno i drugie ;). - Karp w galarecie czy smażony? Smażony, koniecznie na maśle. - Choinka z lasu, czy sztuczna? Z lasu tylko taka jest prawdziwie ekologiczna. - Pasterka? Na wsi, z wiejską kapelą, która od razu rusza w kolędę kończąc ją w okolicach... Nowego Roku ;). - Ile potraw, czy jeszcze je liczysz? Oczywiście, choć zawsze się spieramy co do sposobu liczenia. Np. czy kompot z suszu też się liczy? - W moim kompocie z suszu znajdziesz suszone jabłka, gruszki, śliwki, goździki. - Dom pełen gości czy małe grono? Rodzina. - Święta w domu czy w ośrodku wczasowym? Dom, ale wyjazdowa Wigilia w górach kusi coraz bardziej. - Moje popisowe danie świąteczne to zupa grzybowa. - Dla kogo talerz, pozostawiony na stole? Tradycyjnie, dla niespodziewanego przybysza. - Moja rodzinna tradycja, przekazywana przez pokolenia to drzemka przed wyjściem na Pasterkę ;). Teresa Sosnowksa. Zespół Bałdrzychowianie. Wigilia to spotkanie rodzinne. - Moja ulubiona potrawa wigilijna to karp smażony. - Spacer świąteczny czy kultowy film w telewizji? Spacer i film. - Karp w galarecie czy smażony? Smażony. - Choinka z lasu, czy sztuczna? Z lasu. - Pasterka? Być może? - Ile potraw, czy jeszcze je liczysz? Nie liczę. - W moim kompocie z suszu znajdziesz - nikt w rodzinie nie robi i nie pije kompotu. - Dom pełen gości czy małe grono? Małe, najbliższe grono. - Święta w domu czy w ośrodku wczasowym? W domu bądź u rodziny. - Moje popisowe danie świąteczne to śledzie w miodzie. - Dla kogo talerz, pozostawiony na stole? Dla niespodziewanego gościa.