Patronat naukowy: Katedra Ekonomii Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

Transkrypt

1 Patronat naukowy: Katedra Ekonomii Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

2

3 Problemy Gospodarki Światowej Tom V redakcja Ilona Pietryka Instytut Badań Gospodarczych Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Toruniu Toruń 2015

4 Recenzenci: dr Adam P. Balcerzak, dr Katarzyna Kamińska, dr Michał Moszyński, dr Ilona Pietryka, dr Michał Pietrzak, dr Dorota Żuchowska Redaktor prowadzący: dr Adam P. Balcerzak Korekta: dr Ilona Pietryka Copyright by Instytut Badań Gospodarczych i Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Toruniu ISBN Instytut Badań Gospodarczych biuro@badania-gospodarcze.pl Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Toruniu pte@umk.pl ul. Kopernika Toruń Drukarnia Cyfrowa EIKON PLUS ul. Wybickiego Kraków

5 Spis treści Przedmowa... 9 Wprowadzenie...11 Część I ROLA MIĘDZYNARODOWYCH UKŁADÓW INTEGRACYJNYCH W GLOBALNEJ GOSPODARCE Agnieszka Drews Wpływ Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku na rozwój wymiany międzynarodowej...17 Wprowadzenie...18 Liberalizacja wymiany handlowej ujęcie teoretyczne...19 Ewolucja globalnego reżimu handlowego...21 Deskrypcja wybranego, międzyregionalnego porozumienia handlowego...24 Zakończenie...27 Literatura...28 Amanda Murańska Pozycja państw BRIC we współczesnej gospodarce światowej...31 Wprowadzenie...32 Powstanie grupy BRIC...33 Gospodarki państw BRIC...34 Wskaźniki konkurencyjności państw BRIC...37 Zakończenie...43 Literatura...44

6 6 Spis treści Agata Gadek Część II RÓŻNICE ROZWOJOWE A WZROST GOSPODARCZY W UNII EUROPEJSKIEJ Dysproporcje społeczno-ekonomiczne w państwach Unii Europejskiej...49 Wprowadzenie...50 Polityka spójności w UE...50 Analiza wybranych wskaźników...52 Zakończenie...59 Literatura...60 Dominik Sadłakowski Skutki asymetrii gospodarczej państw Unii Europejskiej w kontekście przepływów kapitałowych...61 Wprowadzenie...62 Specyfika rozwarstwienia ekonomicznego UE...63 Analiza przepływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych wewnątrz UE...66 Analiza powiązań handlowych wewnątrz UE...69 Zakończenie...71 Literatura...72 Część III GLOBALNA POLITYKA SUROWCOWO-ENERGETYCZNA Katarzyna Idźkowska Globalne problemy surowcowo-energetyczne oraz ich konsekwencje dla Polski...75 Wprowadzenie...76 Metodologia...77 Problemy surowcowo-energetyczne na świecie...78

7 Spis treści 7 Problemy surowcowo-energetyczne oraz ich wpływ na bezpieczeństwo energetyczne Polski...82 Zakończenie...84 Literatura...86 Michał Wiliński, Agnieszka Wilińska Gospodarka Rosji w obliczu spadku światowego poziomu ceny ropy naftowej...87 Wprowadzenie...88 Pojęcie i istota kryzysu...89 Choroba holenderska gospodarki na przykładzie kryzysu w Rosji...91 Analiza modelowa...92 Skutki kryzysu w Rosji...95 Zakończenie...98 Literatura...99 Część IV CENY MIĘDZYNARODOWE I WALUTY BEZ GRANIC Andrzej Pestkowski Zróżnicowanie cenowe globalnych produktów pomiędzy państwami na przykładzie rynków handlu elektronicznego w kontekście regulacji unijnych Wprowadzenie Możliwe przyczyny niedziałania prawa jednej ceny Aspekty sprzyjające występowaniu prawa jednej ceny Krajowe ceny produktów globalnych Wnioski Zakończenie Literatura

8 8 Spis treści Anna Wiśniewska Bitcoin jako waluta wirtualna Wprowadzenie Typy walut wirtualnych Protoplaści bitcoina Bitcoin i sposoby jego pozyskiwania Rynek bitcoina Zakończenie Literatura

9 Przedmowa Obserwacja gospodarki światowej skłania do refleksji, iż jej problemy prędzej czy później, w mniejszym lub w większym stopniu trafią do nas, gdziekolwiek byśmy się nie znajdowali. Światowa gospodarka stanowi bowiem system naczyń połączonych kanałami handlu międzynarodowego, systemów płatniczych, przepływów czynników produkcji i informacji. Dlatego też, chcąc zrozumieć szanse i zagrożenia stojące przed gospodarką narodową, musimy analizować ją w szerszym, światowym, kontekście. Ekonomiści posługują się w swych rozważaniach modelami gospodarki zamkniętej, które nadają się wprawdzie do analizy pewnych zagadnień, jednak muszą mieć świadomość, iż realny świat nie da się w takim modelu zamknąć. Nauki o zarządzaniu pocieszają nas, że kategoria problemu wcale nie musi mieć pejoratywnego znaczenia, a może wręcz nieść za sobą pewne nowe możliwości. Okres od zarania kryzysu finansowego nie daje specjalnych podstaw do optymizmu, zwłaszcza widziany przez pryzmat środków masowego przekazu. Co widzimy? Wzrost zadłużenia publicznego krajów rozwiniętych, recesję i wyjście ze słabszym tempem wzrostu, a następnie grecką tragedię i przeciągające się negocjacje w strefie euro, destabilizację polityczną w basenie Morza Śródziemnego i napływ uchodźców do Europy. Doprawdy, nie można gospodarki dużego kraju w Europie Środkowo- Wschodniej modelowo zamknąć na te zjawiska. Na szczęście Polska w procesie transformacji modelowo otworzyła się na świat i aktywnie w nim uczestniczy. Początkowo zajęci problemami budowy gospodarki rynkowej byliśmy skoncentrowani na problemach wewnętrznych: stabilizacji makroekonomicznej, inflacji, prywatyzacji. Później wielkim wyzwaniem stała się akcesja do Unii Europejskiej, w której członkostwo chcemy wykorzystać na zniwelowanie luki rozwojowej, dzielącej nas od krajów rozwiniętych. Do najważniejszych ograniczeń wzrostu zaliczyć należy szeroko rozumiane kwestie energetyczne Polska wciąż wykazuje wysoką energochłonność PKB, produkcja energii ze źródeł odnawialnych kształtuje się na niskim poziomie, a lobby węglowe wpływa na kolejne ekipy i nie pozwala się zreformować. W kontekście kryzysu ukraińskiego niezależność energetyczna stała się jeszcze bardziej pożądana pod względem politycznym i ekonomicznym. I wreszcie, Polska w gospodarce światowej korzysta z dobrodziejstw globalnego rynku zapatrzenia, na którym, zgodnie z prawem jednej ceny poszukuje się najtańszych dostawców.

10 10 Przedmowa Z drugiej strony krajowi producenci poddani zostają silnej konkurencji cenowej ze strony innych uczestników światowego rynku. Nasza gospodarka względnie bezpiecznie przetrwała najcięższą fazę kryzysu, a rosnący udział eksportu w PKB świadczy o poprawie pozycji kraju w międzynarodowym podziale pracy. Polacy są otwarci na nowinki cyfrowego świata, czego dowodzi sporą otwartość na wirtualną walutę bitcoina. Ten fenomen stanowi spore wyzwanie dla jurysdykcji, ale i dla teorii ekonomii i praktyki gospodarczej. Pieniądz najpierw przyjął formę towarową, a później już jako jednostka fiducjarna miał pokrycie w złocie i konkretnego emitenta. Tymczasem bitcoina można uznać za twór oddolny, bez atrybutów władzy państwowej wymykający się jego władzy. Omawiane hasłowo powiązania Polski ze światową gospodarką, modelowo układają się w zgodzie z kolejnymi częściami niniejszej pracy, które obejmują: rolę międzynarodowych układów integracyjnych w globalnej gospodarce, różnice rozwojowe a wzrost gospodarczy w Unii Europejskiej, globalną politykę surowcowo-energetyczną, ceny międzynarodowe i waluty bez granic. Wątki te są rozwijane w rozdziałach monografii, będącej pokłosiem Ogólnopolskiej Studenckiej Konferencji Naukowej pt. Problemy gospodarki światowej, która odbyła się wiosną 2015 r. na Wydziale Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Spotkania młodych adeptów nauk ekonomicznych stały się piękną tradycją, a piąte z cyklu jubileuszowe należy uznać za udane pod względem merytorycznym i towarzyskim. Studenci i doktoranci mają okazję zadebiutować na forum publicznym i skonfrontować swoje poglądy, nawiązać kontakty i poddać ocenie swój warsztat. Na podstawie takich dyskusji krystalizują się strategie, jak problemy gospodarki światowej przekuć na potencjalne korzyści dla gospodarki narodowej. Zapraszając do lektury niniejszej monografii, chciałbym wyrazić satysfakcję, iż inicjatywa podjęta przez członków Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego Oddziału w Toruniu utrwaliła się i znalazła poparcie we władzach Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania. Wyrażam nadzieję, że uda się ją kontynuować w trudnych uwarunkowaniach, w jakich przyszło funkcjonować polskiej nauce. Michał Moszyński

11 Wprowadzenie Piąty tom cyklu wydawniczego Problemy Gospodarki Światowej obejmuje pokaźny krąg zagadnień dotyczących ekonomicznych i społecznych dylematów współczesnego świata z punktu widzenia młodych ekonomistów. Monografia składa się z ośmiu rozdziałów. Ze względu na dominującą w nich tematykę, zostały one podzielone na cztery części. Część pierwsza dotyczy roli międzynarodowych układów integracyjnych w globalnej gospodarce. Układy te nie tworzą formalnych sojuszy politycznych ani organizacji. Celem tej części monografii było ukazanie wpływu nieformalnych związków integracyjnych na potencjał gospodarczy zarówno gospodarek biorących w nich udział, jak i całości ugrupowania. Przedmiotem dociekań pierwszego rozdziału, autorstwa A. Drews, jest wpływ luźnego układu integracyjnego krajów Azji i Pacyfiku na wolumen i liberalizację wymiany handlowej oraz przepływu inwestycji. Autorka, poza analizą danych makroekonomicznych w tym zakresie, dokonuje ciekawego, syntetycznego ujęcia kwestii liberalizacji handlu zarówno w warstwie teoretycznej, jak i empirycznej. Autorka drugiego rozdziału, A. Murańska, analizuje wpływ połączenia niezwykle zróżnicowanego potencjału gospodarek Brazylii, Rosji, Indii i Chin w grupę BRICS na ich pozycję we współczesnej gospodarce. Autorka wskazuje na mocne i słabe strony tych państw na podstawie wybranych wskaźników makroekonomicznych, dotyczących potencjału gospodarczego, polityki handlowej, przepływów kapitałowych, rynku pracy i polityki społecznej. Tematyka ta kontynuowana jest w drugiej części monografii zatytułowanej Różnice rozwojowe a wzrost gospodarczy w Unii Europejskiej. Występowanie wzrostu gospodarczego, mierzonego poziomem podstawowych wskaźników makroekonomicznych jest warunkiem koniecznym rozwoju gospodarczego, któremu towarzyszą zmiany o charakterze jakościowym widoczne w strukturze tych wskaźników. Rozwojowi towarzyszą dysproporcje gospodarcze i społeczne. Uczestnictwo w ugrupowaniu integracyjnym z jednej strony może oddziaływać pozytywnie na wzrost gospodarczy, z drugiej zaś, może pogłębiać dystans między powiązanymi krajami. Celem drugiej części monografii jest ukazanie tych zagadnień na przykładzie organizacji międzynarodowej, jaką jest Unia Europejska. A. Gadek, Autorka trzeciego rozdziału, podjęła próbę ukazania zagadnienia dysproporcji w rozwoju społeczno-ekonomicznym państw członkowskich Unii Europejskiej w kontekście procesu integracyjnego. Proble-

12 12 Wprowadzenie matyka ta rozpatrywana była w dwóch aspektach: ekonomicznym (w odniesieniu do poziomu ogólnej aktywności gospodarczej państw Unii Europejskiej mierzonego wartością PKB i PKB cer capita), i społecznym (w odniesieniu do zjawisk zachodzących na rynku pracy mierzonych stopą bezrobocia i poziomem minimalnego wynagrodzenia oraz warunków życia mieszkańców mierzonych wskaźnikiem HDI i współczynnikiem Giniego). Analizy skutków asymetrii gospodarczej występującej w Unii Europejskiej w kontekście międzynarodowych przepływów kapitałowych podjął się Autor czwartego rozdziału, D. Sadłakowski. Zwraca on uwagę na zjawisko uzależniania się gospodarczego słabszych państw członkowskich Unii Europejskiej (szczególnie tych przyjętych do unii po 2004 roku) od krajów silniejszych, dokonujących ekspansji inwestycyjnej. Do trzeciej części monografii włączone zostały rozdziały poruszające kwestie globalnej polityki surowcowo-energetycznej. Jej celem jest przedstawienie kwestii bezpieczeństwa surowcowo-energetycznego, która zaczyna nabierać pierwszoplanowego znaczenia, zwłaszcza w kontekście sytuacji politycznej i gospodarczej Rosji, Ukrainy i Unii Europejskiej. K. Idźkowska, Autorka piątego rozdziału, analizuje sytuację surowcowo-energetycznej na świecie pod kątem dostępnych złóż, ich produkcji oraz konsumpcji. Dociekania opatrzone są komentarzem na temat prognoz wydobycia kopalin na kolejne dziesięciolecia oraz sytuacji Polski w obliczu globalnych tendencji w tym zakresie. Podaż surowców energetycznych determinuje światowy poziom ich cen, co przekłada się na kondycję gospodarczą wielu państw. Tematyka ta kontynuowana jest w rozdziale siódmym, zatytułowanym Gospodarka Rosji w obliczu światowego spadku cen ropy naftowej. Autorzy, M. Wiliński i A. Wilińska, z wykorzystaniem podstawowych narzędzi ekonometrycznych, doszukują się przejawów choroby holenderskiej w gospodarce Rosji. Analiza ilościowa opatrzona jest oceną skutków sankcji gospodarczych i politycznych, jakie zostały nałożone na Rosję przez Unię Europejską. Ostatnia, czwarta część monografii porusza kwestie kształtowania się cen i roli walut międzynarodowych w globalnej gospodarce. Jej celem jest odpowiedź na pytanie czy we współczesnej gospodarce światowej istnieją ceny i waluty, które nie mają granic. Cena międzynarodowa wyraża w pieniądzu globalną wartość towaru, usług i czynników produkcji i ustalana jest na podstawie relacji popytu i podaży. Krajowe ceny towarów jednorodnych, będących przedmiotem handlu, powinny być zbliżone są do poziomu międzynarodowego, gdy mechanizm konkurencji działa bez zakłóceń.

13 Wprowadzenie 13 A. Pestkowski, w rozdziale siódmym, podjął się próby sprawdzenia występowania prawa jednej ceny na przykładzie homogenicznych, globalnych urządzeń mobilnych dystrybuowanych poprzez krajowe rynki handlu elektronicznego. Autor analizuje rolę, jaką w procesie wyrównywania się cen w globalnej gospodarce odgrywają szeroko rozumiane koszty transakcyjne. Zaliczone do nich zostały regulacje handlowe (zwłaszcza w ramach Unii Europejskiej) takie, jak podatki od wartości dodanej dóbr importowanych, certyfikacja zgodności urządzeń elektronicznych z wymogami rynku, marketingowe dostosowania cenowe, zmienność kursów walutowych, czy koszty transportu towarów. Bitcoin natomiast znany jest jako kryptowaluta niemająca granic, dostępna wszędzie tam, gdzie dostępny jest Internet. Waluta ta nie opiera się na zaufaniu względem emitenta centralnego, jest niezależna od banków, rządów i innych instytucji, dodatkowo znany jest jedynie pseudonim osoby (grupy osób), która ją wprowadziła do obiegu. A. Wiśniewska, Autorka ósmego rozdziału, rozwija postawione w tytule stwierdzenie: Bitcoin jako waluta wirtualna. W rozdziale tym wyszczególnione zostały typy i historia walut wirtualnych, jak również sposób ich funkcjonowania i pozyskiwania. Autorka zwraca także uwagę na potrzebę dokładniejszego poznania i prawnego uregulowania tej metody płatności, nie tylko ze względów podatkowych, lecz również w celu zwiększenia bezpieczeństwa transakcji. Wszystkim Autorom dziękuję za udział w cyklu wydawniczym Problemy Gospodarki Światowej. Podziękowania składam Recenzentom za wnikliwe i dające do myślenia uwagi. Dr. A. Balcerzakowi i dr. M. Moszyńskiemu dziękuję ponadto za merytoryczne wsparcie inicjatywy, jaką jest konferencja pod tym samym tytułem. Słowa podziękowania składam również Panu Dziekanowi Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Mikołaja Kopernika Prof. dr. hab. J. Stawickiemu za wsparcie finansowe, bez którego wydanie monografii nie byłoby możliwe. Ilona Pietryka

14

15 Część I ROLA MIĘDZYNARODOWYCH UKŁADÓW INTEGRACYJNYCH W GLOBALNEJ GOSPODARCE

16

17 Drews A., Wpływ Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku na rozwój wymiany międzynarodowej, [w:] I. Pietryka (red.), Problemy gospodarki światowej, tom V, Instytut Badań Gospodarczych, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Toruniu, Toruń 2015, ISBN , ss Agnieszka Drews Wpływ Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku na rozwój wymiany międzynarodowej Klasyfikacja JEL: J51, F13, F42, N75, O11, O24 Słowa kluczowe: międzyregionalne porozumienia handlowe, liberalizacja handlu, regionalizm, APEC Abstrakt: Handel jest jednym z ważniejszych aspektów polityki gospodarczej w kontekście występującej obecnie trzeciej fali regionalizmu. Świadczy o tym rosnąca liczba zawieranych międzyregionalnych porozumień handlowych, a co za tym idzie ekspansja pozytywnych aspektów współpracy gospodarczej. Celem rozdziału jest deskrypcja skali liberalizacji wymiany handlowej oraz jej przeobrażeń na przestrzeni wieków, a także wnikliwa analiza wpływu Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku (Asia-Pacific Economic Cooperation APEC) na światową gospodarkę. W rozdziale została wykorzystana analiza danych wtórnych ugrupowania oraz został przeprowadzony przegląd dostępnych publikacji naukowych. Przeprowadzona indagacja pozwala stwierdzić, iż regionalne ugrupowania integracyjne, w tym APEC, w istotny sposób oddziałują na kreację handlu i bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ). Uniwersytet Mikołaja Kopernika, adrews@doktorant.umk.pl.

18 18 Agnieszka Drews Impact of Asia-Pacific Economic Cooperation on the growth of international trade JEL Classification: J51, F13, F42, N75, O11, O24 Keywords: interregional trade agreements, trade liberalization, regionalism, APEC Abstract: Trade is one of the important aspects of economic policy in the contexts of the third wave of regionalism. It is proven by the growing number of interregional trade agreements and what goes after, expansion of the positive aspects of economic cooperation. The aim of chapter is to describe liberalization of trade and its changes through the ages, as well as analysis of the impact of Asia-Pacific Economic Cooperation (APEC) on the global economy. The secondary data analysis and review of the available scientific publications was used. Analysis leads to the conclusion that regional integration groups, including APEC, have a significant impact on trade and foreign direct investment (FDI) creation. Wprowadzenie Współczesną gospodarkę światową cechują dwie zasadnicze właściwości regionalizm i globalizacja. Procesy unifikacji mogą zachodzić spontanicznie lub też przebiegać w sposób zorganizowany. Obiektem zainteresowania stają się zatem zjawiska integracji wszystkich podmiotów ekonomicznych, począwszy od przedsiębiorstw, gałęzi gospodarki, a skończywszy na regionach gospodarczych, gospodarkach narodowych czy gospodarce światowej. Do owych zjawisk specjaliści zaliczają m.in. płaszczyznę liberalizacji wymiany transgranicznej (Polszakiewicz, Boehlke, 2011, s. 9). W literaturze przedmiotu pojawiają się dwa odmienne podejścia do zależności występujących między regionalizmem i globalizacją. Pierwsze z nich zakłada, że regionalizm oznacza rozwarstwienie gospodarki światowej, które przejawia się w izolacji integrujących się grup państw, a w ostateczności prowadzi do pogłębiania różnic między nimi. Z drugiej jednak strony, podnoszone są również głosy wśród ekonomistów, iż efekty kreacji handlu wynikające z utworzenia międzyregionalnych porozumień handlowych górują nad efektem odwrócenia wymiany transgranicznej (Rymarczyk, 2011, s. 13). W niniejszym rozdziale zostało przyjęte, iż regionalne ugrupowania integracyjne mają wpływ na rozwój handlu oraz kreację bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) nie tylko w państwach członkowskich po-

19 Wpływ Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku na rozwój wymiany 19 rozumień, ale również w państwach trzecich 1. Sprawdzenie tak postawionego problemu badawczego została dokonane na podstawie analizy danych statystycznych międzyregionalnego ugrupowania Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku (Asia-Pacific Economic Cooperation APEC) oraz przeglądu dostępnej literatury przedmiotu. Liberalizacja wymiany handlowej ujęcie teoretyczne Internacjonalizacja procesu gospodarowania sprowadza się przede wszystkim do połączenia gospodarek narodowych, co przekłada się na dynamikę wolumenu obrotów handlowych, tworzenie korporacji transnarodowych (KTN) oraz funkcjonowanie światowych rynków finansowych. Procesowi globalizacji sprzyja liberalizacja obrotów handlowych w ramach GATT/WTO (Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu General Agreement on Trade and Tariffs GATT, Światowa Organizacja Handlu World Trade Organization WTO przyp. red.) regionalna integracja gospodarcza oraz łatwiejszy i szybszy przepływ wiedzy i informacji (Dorożyński, 2011, s. 147). Umiejętność dostosowywania zasad prowadzenia polityki handlowej do sytuacji gospodarczej jest jednym z mechanizmów usprawniającym realizację ekonomicznych celów państwa. Otwartość w polityce handlowej uwarunkowana jest wieloma czynnikami. Do najważniejszych zalicza się: układ sił gospodarczych i występujące zależności, światową koniunkturę gospodarczą oraz stabilność polityczną państw uczestniczących w wymianie międzynarodowej. Zmiany występujące we współczesnym handlu polegają głównie na zacieśnianiu więzi w ramach obecnych ugrupowań integracyjnych, tworzeniu nowych stref handlowych oraz zmierzaniu do liberalizacji reguł wymiany handlowej w skali globalnej (Pawlak, 2013, s. 147). Teorie wymiany międzynarodowej pokazują, w jaki sposób zmieniał się model handlu pod wpływem zmian zachodzących w gospodarkach poszczególnych państw oraz wyjaśniają rodzajową i terytorialną strukturę wymiany międzynarodowej (Rudnicka, 2009, s. 192). A. Smith i D. Ricardo, przedstawiciele nurtu ekonomii klasycznej, rozpoczęli dyskusję na temat profitów z globalnej liberalizacji wymiany handlowej. Zaprezentowali oni modele wymiany umożliwiające osiąganie korzyści ze specjalizacji, które są efektem globalnego podziału pracy (zdaniem A. Smitha) i różnorodnej, relatywnej produktywności pracy między państwami (wg D. Ricardo). Pierwszy z nich twierdził, że podstawą wydajnej specjalizacji, 1 Państwach niebędących członkami ugrupowania lub porozumienia.

20 20 Agnieszka Drews wzrostu światowego PKB i konsumpcji państw biorących udział w wymianie jest bezwzględna dominacja kosztów wytwarzania. Takie podejście stanowiło jednak samo w sobie ograniczenie możliwości rozwoju handlu w sytuacji przewagi jednego państwa we wszystkich gałęziach produkcji (Mucha-Leszko, 2014, s. 144). Rozstrzygnięcie powyższych komplikacji zaproponował D. Ricardo, który uznał, że dostateczną przesłanką korzystnej specjalizacji w produkcji i wymianie handlowej są dysproporcje w kosztach wytwarzania. Zgodnie z powyższym przekonaniem, gospodarka danego państwa powinna specjalizować się w wytwarzaniu i eksporcie takich dóbr, w których jej względne koszty produkcji są niższe, aniżeli w pozostałych państwach. Obaj ekonomiści skłaniali się ku koncepcji liberalizmu ekonomicznego, w której automatycznym regulatorem występujących procesów gospodarczych jest rynek. W miarę pojawiania się nowych nurtów w teorii ekonomii, uzewnętrzniały się coraz większe rozbieżności, dotyczące roli rynku w gospodarce. Nasilająca się krytyka koncepcji wolnego handlu na początku XX wieku, była efektem rozpowszechnienia teorii ekonomii popytu oraz ekspansji struktur monopolistycznych, które zmniejszyły swobodę działania mechanizmu rynkowego. W związku z tym, wątpliwości dotyczące zasady wolnego handlu zwiększały się w miarę intensyfikacji badań nad konkurencją rynkową (Bhagwati, 2003, s. 24). Przeciwnicy koncepcji wolnego handlu (m.in. J. Eaton czy J. Brander) negowali efektywność mechanizmów rynkowych i zaprezentowali koncepcję strategicznej polityki handlowej, która miała na celu ograniczanie importu, a także wspieranie i promowanie eksportu newralgicznych gałęzi gospodarki, przyczyniających się do zwiększenia dobrobytu społecznego. Interwencyjny charakter polityki państwowej był motywowany potrzebą zachowania pozycji rynkowej krajowych przedsiębiorstw w warunkach niedoskonałej konkurencji, gdyż rynek był wówczas zdominowany przez duże przedsiębiorstwa zagraniczne, mające istotny wpływ na poziom cen (Mucha-Leszko, 2014, s. 145). Współczesna struktura wzajemnych powiązań generuje wiele wyzwań dla uczestników wymiany transgranicznej i wymusza na wszystkich podmiotach rynkowych poszukiwanie optymalnych rozwiązań liberalizacji handlu. Na ogół wyodrębnia się dwie fundamentalne metody sukcesywnego redukowania barier taryfowych i pozataryfowych, które zachodzą na podstawie uzgodnionych układów międzynarodowych jednostronną lub wielostronną. Ponadto, obustronna liberalizacja handlu może funkcjonować na zasadach preferencyjnych, poprzez utworzenie stref wolnego handlu lub unii celnych, bądź na zasadzie równego traktowania partnerów handlo-

21 Wpływ Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku na rozwój wymiany 21 wych 2. W tym miejscu należy podkreślić, iż strefa wolnego handlu jest najmniej zaawansowaną formą integracji państw. Sprowadza się ona do zniesienia barier handlowych, tj. ceł i ograniczeń ilościowych wymiany, pomiędzy członkami ugrupowania. Kolejnym etapem integracji ujętym w niniejszych rozważaniach jest unia celna. Jest to strefa wolnego handlu, w której państwa członkowskie porozumienia dodatkowo ujednolicają politykę handlową wobec partnerów zewnętrznych. Pojawiające się wówczas zmiany w strumieniach wymiany zagranicznej, generują powstanie efektów kreacji i przesunięcia handlu, które to prowadzą do wystąpienia zarówno konsekwencji pozytywnych, jak i negatywnych. Jednakże, zgodnie z teorią ekonomii, regionalne porozumienia handlowe są drugim rozwiązaniem po najlepszym, jakim w ujęciu teoretycznym jest wolny handel w skali całego świata (Mazur, 2012, s. 130). Ewolucja globalnego reżimu handlowego Analizując podejście podmiotów rynkowych do liberalizacji handlu na przestrzeni lat w okresie powojennym można wyróżnić pięć faz rozwoju. Ich krótka charakterystyka i dominujące założenia zostały zaprezentowane na schemacie 1. Należy podkreślić, iż liberalizacja wymiany handlowej po zakończeniu działań wojennych (1945 rok), nie była dylematem wyłącznie ekonomicznym, lecz po części również geopolitycznym. Głównym zamysłem państw nawiązujących współpracę był proces odbudowy systemów gospodarczych oraz utrzymanie pokojowych relacji, które to miały zapobiec nawrotom konfliktów zbrojnych i powtórnej utracie osiągniętego dobrobytu. 2 Przykładowo klauzula największego uprzywilejowania oraz klauzula traktowania narodowego, opisane szerzej w dalszej części rozdziału.

22 22 Agnieszka Drews Schemat 1. Etapy rozwoju zasad wymiany handlowej od połowy XX wieku 1 Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu (North American Free Trade Agreement NAFTA) Pax America ( ) protekcjonizm pozataryfowy ( ) pertraktacje w ramach Rundy Urugwajskiej ( ) wdrożenie postanowień Rundy Urugwajskiej ( ) eskalacja preferencyjnych układów regionalnych (XXI wiek) liberalizacja multilateralna (układ GATT); rozwój międzynarodowego systemu wymiany handlowej; dominacja USA w globalnym układzie sił gospodarczych; redukcja barier pozataryfowych. spowolnienie gospodarcze i recesja w latach ; stosowanie instrumentów pozataryfowych w celu ochrony rynków krajowych; dofinansowywanie eksportu; spadek przywództwa gospodarczego USA na rzecz RFN i_japonii. zmiany w GATT; walka USA z nowopowstałą Unią Europejską (UE) o_dominację gospodarczą; wzrost zainteresowania rozwojem regionalnych stref wolnego handlu (NAFTA 1, MERCOSUR 2, APEC). utworzenie i działalność WTO; policentryzacja układu globalnych sił ekonomicznych; realizacja konkurencyjnych strategii handlowych przez USA i UE. nowy regionalizm (wymiar interregionalny, ponadregionalny, transregionalny); rosnąca dynamika liczby zawieranych regionalnych porozumień handlowych; lobbing KTN w globalnej gospodarce. 2 Wspólny Rynek Południa (Mercado Común del Sur MERCOSUR) Źródło: Opracowanie własne na podstawie (Mucha-Leszko, 2014; Michalski, 2014). Pierwsza fala regionalizmu przypada na lata XX wieku, kiedy to na każdym kontynencie powstają mniej, bądź bardziej rozwinięte formy współpracy międzynarodowej. Dominującą rolę w układzie sił gospodarczych początkowo zajmowały USA, ustępując później państwom UE i państwom azjatyckim. Podstawą ówczesnego systemu gospodarczego była globalna liberalizacja handlu, która odbywała się na podstawie zawartego układu GATT. W ramach liberalizacji światowego handlu organizowane były rundy negocjacyjne, które w poszczególnych latach zajmowały się osiąganiem kompromisu w odmiennych kwestiach związanych z wymianą transgraniczną. Porozumienie międzynarodowe zainicjowane zostało przez dwadzieścia trzy państwa, które zobowiązały się do przestrzegania następujących reguł (GATT, 1947):

23 Wpływ Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku na rozwój wymiany 23 klauzuli najwyższego uprzywilejowania, która zakłada, iż preferencje przyznane jednemu państwu są rozciągane na wszystkich sygnatariuszy porozumienia; klauzuli traktowania narodowego, która gwarantuje traktowanie importowanych dóbr jednakowo z dobrami wyprodukowanymi w państwie zrzeszonym; zasady przejrzystości, wg której wszystkie zmiany, mogące doprowadzić do ograniczenia dostępu do rynku jednego z członków porozumienia, muszą zostać odpowiednio wcześnie zgłoszone, a także ustalone z pozostałymi sygnatariuszami. Drugą falę regionalizmu datuje się na lata 80. i 90. XX wieku, kiedy to Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG) rozpoczęła rywalizację z USA o przywództwo gospodarcze oraz rozpoczęła reformy znoszące bariery w przepływie dóbr i usług na rynku wewnętrznym, przyjmując Jednolity Akt Europejski. Realizacja przyjętych założeń powodowała niepokój partnerów handlowych o otwartość rynków jej państw członkowskich. W związku z tym wzrosło zainteresowanie rozwojem regionalnych stref wolnego handlu (m.in. APEC, MERCOSUR), które umożliwiały szybsze znoszenie barier w porównaniu z liberalizacją multilateralną na podstawie układu GATT (Mucha-Leszko, 2014, s. 149). Niewątpliwie istotnym wydarzeniem z punktu widzenia światowych regulacji handlowych, było utworzenie WTO, jako następstwo negocjacji Rundy Urugwajskiej i kontynuacja działalności GATT. Nadrzędnym celem nowo powstałej organizacji było utrzymywanie relatywnie swobodnej wymiany handlowej, dopóki nie będzie generowało to niepożądanych skutków ubocznych dla państw członkowskich, które mogłyby zakłócić wzrost i rozwój gospodarczy. Ostatnia, trzecia fala regionalizmu, której początek zbiegł się z nowym stuleciem, cechuje się intensywną heterogenicznością i rosnącą liczbą zawieranych umów regionalnych. Zgodnie z danymi WTO, od początku lat 50. XX wieku do 1994 roku, liczba regionalnych umów handlowych wyniosła 123, a w latach zawarto już ponad 300 transakcji. Od 2010 roku liczba nowych regionalnych porozumień handlowych zgłoszonych do WTO rokrocznie oscyluje w okolicy dziesięciu kontraktów. Zawierane mogą być cztery typy umów: Partial Scope Agreement PSA, Free Trade Agreement FTA, Custom Union CU oraz Economic Integration Agreement EIA. Pierwsza z nich, PSA, dotyczy wyłącznie państw rozwijających się i polega na częściowym zniesieniu ceł oraz ilościowych restrykcji wymiany handlowej. Na mocy kolejnego rodzaju umowy, FTA, zniesione zostają cła oraz liczbowe ograniczenia handlowe. Zatem dobrom pochodzącym z państw zrzeszonych udostępnia się bezcłowe wejście na rynki partnera. Wymiana produktów pochodzących z państw obję-

24 24 Agnieszka Drews tych FTA jest w pełni swobodna, natomiast handel towarami pochodzącymi z państw trzecich pozostaje ograniczony instrumentami narodowej polityki handlowej każdego z państw członkowskich (Śledziewska, 2012, s. 188). Następny typ umowy, CU, jest oparty na kontrakcie FTA i poszerzony o zewnętrzną taryfę celną oraz wspólne zasady wymiany handlowej w stosunku do państw niezrzeszonych. Ostatnim, omawianym rodzajem umowy jest EIA, która normalizuje tworzenie porozumień o wolnym handlu usługami. Wdrożenie EIA wymaga jednak znaczącej integracji gospodarczej stron zawierających umowę. Na podstawie danych WTO, w styczniu 2015 roku notyfikowane zostały trzy regionalne porozumienia handlowe, które miały postać FTA i EIA. Zawarły je Japonia z Australią, Canada z Koreą Południową oraz Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (European Free Trade Association EFTA) z Bośnią i Hercegowiną (wyłącznie umowa FTA). Jak zostało wspomniane we wcześniejszych rozważaniach, forma zawieranych porozumień handlowych ewoluowała na przestrzeni lat. Dwa dominujące współcześnie zjawiska, tj. regionalizm i globalizacja, wpływają na zmiany w przepływach handlowych, kierunek lokowania BIZ i rotację w rankingu największych gospodarek świata. Deskrypcja wybranego, międzyregionalnego porozumienia handlowego Nieszablonowym przykładem ugrupowania integracyjnego jest APEC, które zostało zainicjowane w 1989 roku przez dwanaście państw 3. W kolejnych latach nastąpiły cztery fazy rozszerzeń organizacji 4 i ostatecznie zrzesza ona dwadzieścia jeden członków. APEC przede wszystkim jest zgromadzeniem gospodarek, które jako główny cel stawiają: znoszenie barier celnych, liberalizację przepływu inwestycji, współpracę technologiczną i integrację gospodarczą oraz popieranie sprawiedliwego i zrównoważonego rozwoju (Kos-Łabędowicz, 2012, s. 288). Działa ona na podstawie tzw. trzech filarów, do których zalicza się: liberalizację handlu i inwestycji, ułatwienie biznesu oraz współpracę w zakresie gospodarki i technologii. W ramach pierwszego filaru, APEC jako jedyne ugrupowanie na świecie obniża bariery celne równocześnie nie wymagając od państw członkow- 3 Australia, Brunei, Kanada, Indonezja, Japonia, Kora Południowa, Malezja, Nowa Zelandia, Filipiny, Singapur, Tajlandia i USA : Chińska Republika Ludowa, Hong Kong, Tajwan; 1993: Meksyk, Papua Nowa Gwinea; 1994: Chile; 1998: Rosja, Peru, Wietnam.

25 Wpływ Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku na rozwój wymiany 25 skich żadnych oficjalnych i prawnie wiążących deklaracji (Szemla, 2009, s. 254). Drugi filar opiera się na tworzeniu klimatu biznesowego m.in. poprzez ograniczenie formalności związanych z rozpoczynaniem działalności, pomoc przy egzekwowaniu umów, usprawnianie procedur celnych oraz wsparcie w uzyskiwaniu zezwoleń. Ostatni filar ma służyć nawiązywaniu współpracy przez państwa członkowskie w celu przystosowania gospodarek i systemów wymiany handlowej do panujących uwarunkowań międzynarodowych. Dążąc do osiągania wyznaczonych priorytetów, APEC formułuje Grupowe Plany Działania oraz mobilizuje do tworzenia Indywidualnych Planów Działania dla każdego z państw członkowskich oraz przekazywania sprawozdań z ich wykonania. Co roku, jedno z państw partycypujących przewodniczy spotkaniom APEC, na których następuje podsumowanie działań roku z poprzedniego oraz formułowanie strategii na kolejny rok. W ciągu ćwierćwiecza działalności APEC stała się dynamicznym motorem wzrostu gospodarczego dla państw członkowskich i jednym z ważniejszych forum współpracy w regionie Azji i Pacyfiku. Całkowita wymiana handlowa wzrosła w tym okresie ponad siedmiokrotnie (dla reszty świata wzrost był ok. pięciokrotny), a średnia stopa taryfowa w APEC spadła z 17,0% w 1989 roku do 5,2% w 2012 roku. W latach realny wzrost PKB dla państw APEC był dodatni i osiągał rokrocznie ok. 2,9% (roczny wzrost na świecie ok. 2,3%). Udział APEC w światowym PKB wahał się na przestrzeni lat, osiągając najniższy poziom w 1990 roku (52,0%), a najwyższy w 2000 roku (62,0%). W ostatnich latach udział w światowym PKB kształtuje się w okolicy 58,0% (APEC, 2015). Analogicznie prezentują się dane dotyczące udziału państw członkowskich omawianej organizacji w handlowej wymianie międzynarodowej. Udział APEC w światowym eksporcie, jak i imporcie, rósł z roku na rok osiągając początkowo 40,6%, aż do obecnych 46,6% (Australian Government, 2014, s. 33). Analizując szczegółowo strukturę wymiany handlowej państw APEC, zdecydowana większość towarów ok. 70,0% eksportowana była wewnątrz ugrupowania (wykres 1.). W pozostałej części wymiany handlowej, do 2006 roku eksport do państw UE przeważał nieznacznie nad eksportem do pozostałych państw o ok. 3 5 p.p. Jednakże, na skutek ostatniego kryzysu finansowego, który spowodował większe, bądź mniejsze wahania dynamiki wzrostu gospodarek, owa tendencja odwróciła się na rzecz państw trzecich niebędących członkami UE. Obecnie do państw europejskich eksportowanych jest 13,9% towarów APEC, a do pozostałych państw ok. 17,0% wyrobów.

26 26 Agnieszka Drews Wykres 1. Struktura eksportu towarowego państw APEC (% wymiany handlowej) APEC EWG/UE reszta świata Źródło: Opracowanie własne na podstawie (IMF, 2015). Zbliżoną strukturę do przedstawionej powyżej wykazuje import towarów do państw APEC. W 2013 roku niecałe 65,0% wyrobów sprowadzonych zostało z państw członkowskich, ponad 13,0% towarów dostarczonych zostało z UE, natomiast 22,0% dóbr pochodziło z państw trzecich. Do września 2014 roku liczba umów handlowych FTA podpisanych przez członków APEC wzrosła prawie dwadzieścia razy od czasu powstania organizacji APEC. W minionym roku państwa APEC podpisały łącznie 153 umowy o wolnym handlu, z których jedna trzecia jest podpisana z co najmniej jednym państwem, niebędącym członkiem omawianej organizacji. Ostatnim obszarem, w którym widać wyraźny wzrost zacieśniania współpracy z państwami APEC oraz liczby zawieranych transakcji jest wartość napływających BIZ (wykres 2.). Gospodarki APEC w 2013 roku otrzymały 54,0% globalnych BIZ, zostając zasilone łącznie w mln USD. Niecałe 40,0% środków ulokowano w gospodarkach rozwiniętych (tj. Australii, Kanadzie, Japonii, Nowej Zelandii i USA), a pozostała część, tj mln USD trafiło do: Chin (26,0%), Hong Kongu i Rosji (po 16,0%), Singapuru (13,0%), Meksyku (8,0%), oraz pozostałych państw (21,0%). Biorąc pod uwagę stopę wzrostu napływu BIZ, państwa APEC uzyskały w 2013 roku wzrost rzędu 13,6% wobec 4,3% dla reszty świata. Od 2009 roku widoczna jest zmiana kierunku lokowania inwestycji jedna trzecia środków trafia do gospodarek dojrzałych, co jest pozytywnym aspektem wspierania państw rozwijających się.

27 Wpływ Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku na rozwój wymiany 27 Państwa APEC mają także znaczny udział w dokonywaniu BIZ (66,0% światowych nakładów gospodarczych ponad 935,0 mld USD). Państwa rozwinięte omawianej organizacji lokują niecałe 524,0 mld USD. W związku z tym, państwa wschodzące i rozwijające się są odpowiedzialne za 44,0% zagranicznych inwestycji APEC. To właśnie te państwa zyskują w ostatnich latach coraz większe znaczenie, zarówno jako beneficjenci, jak i źródło BIZ w regionie Azji i Pacyfiku. Połowa z dwudziestu największych gospodarek światowych, lokujących kapitał za granicą jest członkami APEC. Co więcej, w pierwszej piątce gospodarek, które przeznaczyły na BIZ najwięcej środków, znajdują się wyłącznie państwa należące do APEC USA (338,0 mld USD), Japonia (136,0 mld USD), Chiny (101,0 mld USD), Rosja (95,0 mld USD) oraz Hong Kong (92,0 mld USD). Wykres 2. Rozkład napływu BIZ do APEC na tle świata (w mln USD) gospodarki rozwinięte APEC APEC świat Źródło: Opracowanie własne na podstawie (UNCTAD, 2015). Zakończenie Intensywne przekształcenia w strukturze gospodarczej poszczególnych państw czy regionów są implikacją zachodzących współcześnie procesów integracyjnych oraz postępującej globalizacji. Dynamizacja powstawania międzynarodowych powiązań gospodarczych doprowadza z jednej strony do sytuacji, w której państwa niedotrzymujące tempa ogólnym przemianom strukturalnym, są zagrożone marginalizacją. Z drugiej jednak strony, liberalizacja wymiany handlowej i inwestycji oraz tworzenie międzyregional-

28 28 Agnieszka Drews nych porozumień gospodarczych przekłada się na zwiększony przepływ towarów, usług oraz kapitału. Jednym z oczekiwanych rezultatów endemicznej integracji gospodarczej jest zwiększenie napływu BIZ do państw objętych tym procesem. Układy tego typu nie są już nawiązywane wyłącznie między państwami znajdującymi się w bliskiej odległości geograficznej (np. NAFTA, UE), łączą również gospodarki z różnych kontynentów, jak w przypadku omawianego ugrupowania APEC. Wpływ organizacji APEC na światową gospodarkę jest znaczący. Zrzesza ona dwadzieścia jeden gospodarek światowych, których wymiana handlowa w ciągu dwudziestu pięciu lat wzrosła siedmiokrotnie, a liczba zawartych umów FTA wzrosła dwudziestokrotnie. Współcześnie gospodarki APEC generują 58,0% światowego PKB oraz odpowiadają za 46,0% międzynarodowej wymiany handlowej. Potwierdza się zatem przyjęte w niniejszym rozdziale założenie, iż regionalne ugrupowania integracyjne mają wpływ na rozwój handlu i zaangażowanie kapitałowe. Korzystna z punktu widzenia gospodarki światowej jest także kreacja przez państwa APEC BIZ, które inwestują aż dwie trzecie światowych nakładów. Region Azji i Pacyfiku jest również dominującym obszarem lokowania BIZ przez inwestorów zagranicznych. Literatura APEC (2015), ( ). Australian Government (2014), The APEC Region Trade and Investment 2014, ( ). Bhagwati J. (2003), Wolny handel dziś, CeDeWu, Warszawa. Dorożyński T. (2011), Rozwój regionów a globalizacja i regionalizacja gospodarki światowej, [w:] J. Rymarczyk, W. Michalczyk, M. Domiter (red.), Problemy regionalizmu i globalizacji, Prace naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Nr 221, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław. GATT (1947), The General Agreement on Tariffs and Trade, ( ). IMF (2015), ( ). Kos-Łabędowicz J. (2012), Procesy integracyjne w Azji wybrane zagadnienia, [w:] T. Sporek (red.), Międzynarodowe stosunki gospodarcze integracja regionalna w Europie i na świecie, Studia Ekonomiczne Zeszyty Naukowe, Nr 123, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice. Mazur G. (2012), Regionalizacja światowego handlu sprzeczność czy uzupełnienie układu wielostronnego?, [w:] T. Sporek (red.), Międzynarodowe stosunki gospodarcze integracja regionalna w Europie i na świecie, Studia Eko-

29 Wpływ Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku na rozwój wymiany 29 nomiczne Zeszyty Naukowe, Nr 123, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice. Michalski B. (2014), Międzyregionalne porozumienia handlowe. Transpacyficzny regionalizm jako alternatywa dla wolnego handlu, Difin, Warszawa. Mucha-Leszko B. (2014), Globalna czy regionalna liberalizacja handlu międzynarodowego?, [w:] G. Wolska (red.), Globalizacja. Liberalizacja. Etyka, Współczesne problemy ekonomiczne Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Nr 8, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin. Pawlak K. (2013), Znaczenie handlu produktami rolno-żywnościowymi w wybranych regionalnych ugrupowaniach integracyjnych, [w:] T. Sporek (red.), Międzynarodowe stosunki gospodarcze wybrane aspekty internacjonalizacji i integracji współczesnego życia gospodarczego, Studia Ekonomiczne Zeszyty Naukowe, Nr 172, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice. Polszakiewicz B., Boehlke J. (2011), Wprowadzenie, Ekonomia i Prawo, Tom VII. Rudnicka M. (2009), Międzynarodowa wymiana usług w świetle teorii handlu, [w:] W. Michalczyk (red.), Wybrane problemy gospodarki światowej pierwszej dekady nowego wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław. Rymarczyk J. (2011), Wstęp, [w:] J. Rymarczyk, W. Michalczyk, M. Domiter (red.), Problemy regionalizmu i globalizacji, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Nr 221, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław. Szemla D. (2009), APEC jako nietypowa organizacja integracyjna krajów Azji i Pacyfiku, [w:] M. Maciejewski, S. Wydymus (red.), Handel międzynarodowy a procesy integracyjne w gospodarce światowej, Fundacja Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków. Śledziewska K. (2012), Znaczenie trzeciej fali regionalizmu w regulowaniu współpracy międzynarodowej, [w:] T. Sporek T. (red.), Międzynarodowe stosunki gospodarcze integracja regionalna w Europie i na świecie, Studia Ekonomiczne Zeszyty Naukowe, Nr 123, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice. UNCTAD (2015), ( ).

30

31 Murańska A., Pozycja państw BRIC we współczesnej gospodarce światowej, [w:] I. Pietryka (red.), Problemy gospodarki światowej, tom V, Instytut Badań Gospodarczych, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Toruniu, Toruń 2015, ISBN , ss Amanda Murańska Pozycja państw BRIC we współczesnej gospodarce światowej Klasyfikacja JEL: F6, O100, O570 Słowa kluczowe: Brazylia, Chiny, Indie, Rosja, BRIC Abstrakt: W gospodarce światowej ważną rolę zaczęły odgrywać gospodarki wschodzące, przede wszystkim państwa grupy BRIC (Brazil, Russia, India, China). Celem rozdziału jest próba określenia ich pozycji konkurencyjnej we współczesnej gospodarce światowej. Została przeprowadzona analiza następujących wskaźników makroekonomicznych w latach : PKB, PKB per capita, stopa wzrostu gospodarczego, eksport i import dóbr i usług, napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ), zgłaszane patenty, struktura zatrudnienia, stopa bezrobocia oraz indeks Giniego. Wykorzystane zostały dane pochodzące z internetowej bazy Banku Światowego. Przeprowadzona analiza pozwoliła na wyciągnięcie interesujących wniosków. Przede wszystkim, państwa grupy BRIC w badanym okresie poprawiały swoją pozycję w gospodarce światowej, ale wciąż muszą borykać się z wieloma problemami, przede wszystkim społecznymi. Brazylia i Federacja Rosyjska są państwami opartymi głównie na surowcach, a ich gospodarki obecnie przestały się dynamicznie rozwijać. Indie to państwo, które charakteryzuje się innowacyjnością, a to ma być kluczem do sukcesu. Chiny to zdecydowany lider wśród tej grupy, który wciąż ma bardzo duży potencjał ekonomiczny i poprawia swoją pozycję konkurencyjną. Uniwersytet Opolski, la_negra_666@o2.pl.

32 32 Amanda Murańska The position of BRIC s countries in contemporary global economy JEL Classification: F6, O100, O570 Keywords: Brazil, China, India, Russia, BRIC Abstract: In the global economy an important role have begun to play the emerging economies, such as BRIC group of countries (Brazil, Russia, India, China). The aim of this chapter is an attempt to define the competitive position of those economies in the contemporary global economy. An analysis of several indicators in the years : GDP, GDP per capita, GDP growth, exports and imports of goods and services, foreign direct investment (FDI) inflows, patents applications, employment structure, unemployment rate and the Gini index was conducted. The World Bank online database was used. On the basis of the conducted analysis, a number of results were achieved. First of all, the BRIC countries improved its position in the global economy, but they still have to deal with many problems, primarily social. Brazil and Russia are mainly based on raw resources and stopped to develop dynamically. India is a country that is characterized by innovation, and it has to be the key to success. China is a strong leader among this group, which still has a very large economic potential and competitive position. Wprowadzenie Współczesna gospodarka światowa charakteryzuje się ciągłymi przeobrażeniami i dynamicznymi procesami, co ma swoje dobre i złe strony. W ciągu ostatnich dwóch dekad doszło do przegrupowania sił. W wyścigu o czołowe pozycje ważną rolę zaczęły odgrywać niektóre państwa rozwijające się, w szczególności tzw. gospodarki wschodzące. Są nimi m.in. państwa z grupy BRIC (Brazil, Russia, India, China). Celem rozdziału jest próba określenia ich pozycji konkurencyjnej we współczesnej gospodarce światowej. Wg twórcy pojęcia BRIC J. O Neilla, są to najbardziej obiecująco rozwijające się gospodarki świata. Należy również podkreślić, że analiza nie obejmuje Republiki Południowej Afryki (RPA), która wraz z pozostałą czwórką państw od 2011 roku tworzy grupę BRICS (Brazil, Russia, India, China, South Africa), skoncentrowana jest ona wyłącznie na gospodarkach, które są fundamentem grupy BRIC. W celu zbadania pozycji konkurencyjnej tych państw we współczesnej gospodarce światowej, zostały poddane analizie wskaźniki, które przeważnie są brane pod uwagę przy badaniu konkurencyjności gospodarek. Bada-

33 Pozycja państw BRIC we współczesnej gospodarce światowej 33 ny okres obejmuje lata Uwaga została skupiona na aspekcie społecznym i ekonomicznym. Analizowana pozycja państw BRIC jest związana z międzynarodową konkurencyjnością gospodarek, rozumianą jako zdolność danego państwa do (Adamczuk, Szeląg, 2006, s. 273): tworzenia większego bogactwa niż konkurenci na rynku światowym; osiągania dynamicznego wzrostu gospodarczego; wytwarzania dóbr i usług, które w warunkach wolnego i rzetelnego handlu są akceptowane na rynku światowym, przy jednoczesnym wzroście realnych, długookresowych dochodów ludności; tworzenia warunków sprzyjających rozwojowi międzynarodowej konkurencyjności krajowych przemysłów, branż i firm. Na wstępie przedstawiona została historia powstania grupy BRIC. Następnie zaprezentowana została krótka charakterystyka tych państw. Rozdział zakończony jest analizą wskaźników podsumowaną wnioskami. Powstanie grupy BRIC W 2001 roku, analityk firmy Goldman Sachs J. O Neill użył w swojej publikacji pojęcia BRIC. Jest to akronim od pierwszych liter nazw czterech państw: Brazylii, Rosji, Indii i Chin (Ostrowska, 2013, s ). Pojęcie to oznacza cztery prężnie rozwijające się gospodarki wschodzące, które w przyszłości, a konkretnie w perspektywie 2050 roku, mogą stać się głównymi ośrodkami gospodarki światowej (Jóźwik, 2012). Wg prognoz Goldman Sachs, w 2050 roku Chiny będą pierwszą gospodarką świata. Drugie miejsce będą zajmować USA, które osiągną PKB o wartości ok. 38,0 bln USD. Indie z PKB o wartości ok. 37,0 bln USD zajmą trzecią lokatę, Brazylia będzie czwarta (ok. 11,0 bln USD), a Rosja szósta (8,5 bln USD) (Mroziewicz, 2009). Chińska gospodarka opiera się głównie na eksporcie towarów o niskim i średnim stopniu przetworzenia oraz napływie kapitału zagranicznego. Natomiast rosyjska na eksporcie surowców (ropy naftowej i gazu). Indyjska gospodarka charakteryzuje się przede wszystkim rozwojem wiedzochłonnych usług nowego typu. Gospodarka brazylijska oparta jest na rolnictwie, przemyśle oraz niedawno odkrytych zasobach ropy naftowej (Puślecki i in., 2011, s. 35). Grupa BRIC (od 2011 roku BRICS) rozpoczęła oficjalne spotkania w 2006 roku. W 2011 roku do współpracy została zaproszona RPA (Mutschke, 2014, s. 227). Grupa BRICS nie ma statusu organizacji międzynarodowej i nie tworzy żadnych wspólnych struktur. Prowadzona działalność