Wykorzystywanie rezultatów programu Uczenie się przez całe życie w rozwoju polityki i praktyki edukacyjnej w Polsce

Transkrypt

1 4 Wykorzystywanie rezultatów programu Uczenie się przez całe życie w rozwoju polityki i praktyki edukacyjnej w Polsce Exploitation of the Lifelong Learning Programme Results in the Development of the Educational Policy and Practice in Poland Program Uczenie się przez całe życie Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Warszawa 2008

2 Wykorzystywanie rezultatów programu Uczenie się przez całe życie w rozwoju polityki i praktyki edukacyjnej w Polsce Exploitation of the Lifelong Learning Programme Results in the Development of the Educational Policy and Practice in Poland Program Uczenie się przez całe życie Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Warszawa 2008

3 Spis treści / Contents Koncepcja i redakcja / Concept and Editing Tadeusz Wojciechowski Ewa Kolasińska Współpraca oraz wybór informacji źródłowych w programach sektorowych / Cooperation and Selection of Source Information on Sectoral Programmes: Comenius etwinning Erasmus Leonardo da Vinci Grundtvig European Language Label Anna Klimowicz Monika Bik-Regulska, Gracjana Więckowska Renata Smolarczyk, Dorota Rytwińska Izabela Laskowska, Małgorzata Turek Michał Chodniewicz Gracjana Więckowska Tłumaczenie na język angielski / Translation into English Poliglota Biuro Tłumaczeń Anna Dąbrowska Projekt okładki / Cover Design Monika Wojkowska Opracowanie graficzne / Graphic Design Monika Wojkowska Skład i łamanie / Typesetting and Formating Monika Wojkowska Korekta / Editor s revision Ewa Kolasińska Agnieszka Pawłowiec Druk / Printing NAJ-COMP Paweł Lech, Marcin Jędrzejowski Sp. J. ISBN W opracowaniu wykorzystano zdjęcia nadesłane przez beneficjentów programu. / Photos sent by programme beneficiaries have been used in this publication. Wstęp / Foreword dr Paweł Poszytek, Dyrektor Narodowej Agencji Programu Uczenie się przez całe życie Waloryzacja czyli upowszechnianie i wykorzystywanie rezultatów Programu Uczenie się przez całe życie jako wkład w proces osiągania celów Strategii Lizbońskiej / Valorisation Dissemination and Exploitation of the Lifelong Learning Programme Results as a Contributon to the Achievement of the Lisbon Strategy s Goals Tadeusz Wojciechowski Doświadczenia polskiej Narodowej Agencji w dziedzinie zbierania i przetwarzania danych / Experience of the Polish National Agency in the Field of Data Collection and Processing Wanda Burdecka Przykłady dobrej praktyki w projektach programu Uczenie się przez całe życie / Good Practices in the Lifelong Learning Programme Ewa Kolasińska Ewaluacja prezentowanych przykładów projektów w kontekście możliwości wykorzystania osiągniętych rezultatów w polityce i praktyce edukacyjnej w Polsce / Evaluation of Presented Projects with a View to Use their Results in Educational Policy and Practice in Poland Katarzyna Matuszczak Warunki transferu wiedzy do polityki i praktyki edukacyjnej w Polsce Zdolność rozpoznawania wartościowych informacji i w konsekwencji poprawa jakości procesu decyzyjnego w systemie edukacji / Conditions for Knowledge Transfer to Educational Policy and Practice in Poland Ability to recognise valuable information and resulting improvement in the quality of decision making process in the system of education dr Jan Fazlagić Znaczenie programu Socrates, Leonardo da Vinci i Uczenie się przez całe życie w rozwoju polityki i praktyki edukacyjnej w Polsce / Importance of Socrates, Leonardo da Vinci and Lifelong Learning Programme for the Development of Educational Policy and Practice in Poland: w systemie oświaty / in the System of Education Mirosław Sielatycki w systemie edukacji zawodowej i ustawicznej / in the System of Vocational and Continuing Education prof. dr hab. Stefan M. Kwiatkowski w systemie szkolnictwa wyższego / in Higher Education System Jolanta Urbanik Glosariusz terminów związanych z procesem waloryzacji / Glossary of Terms Related to the Valorisation Process 4 / 5 6 / 7 36 / / / / / / /

4 Wstęp Foreword Szanowni Państwo, Dear Readers, Jednym z najważniejszych zadań zleconych przez Komisję Europejską Narodowym Agencjom programu Uczenie się przez całe życie jest upowszechnianie i wykorzystywanie rezultatów projektów finansowanych w ramach tego programu. Należy podkreślić, że Komisji Europejskiej zależy, aby dorobek pracy projektowej wielu instytucji został dostrzeżony, uznany i był wykorzystywany przez innych. Jasno określonym celem Komisji Europejskiej jest spowodowanie, aby nowatorskie i twórcze rozwiązania edukacyjne, jakie powstają w wyniku realizowanych projektów partnerskich, stawały się nieodłącznym elementem edukacyjnego krwioobiegu kraju. Ten właśnie proces, który jest określany przez Komisję Europejską angielskim słowem mainstreaming, ma za zadanie spowodować dwie rzeczy. Z jednej strony, wyżej wspomniany innowacyjny charakter partnerskich projektów edukacyjnych ma być inspiracją dla innych instytucji oraz władz edukacyjnych na poziomie lokalnym, regionalnym lub krajowym do wykorzystania ich na szerszą skalę. Z drugiej strony, przykłady dobrej praktyki płynące ze zrealizowanych projektów mogą pomóc władzom edukacyjnym we wdrażaniu określonej polityki edukacyjnej. Wyzwania, które stają się potrzebą i priorytetem edukacyjnym w skali kraju, jak chociażby obniżanie wieku obowiązkowej edukacji językowej i tworzenie lepszych warunków do tej edukacji na wszystkich poziomach, czy też przygotowywanie uczniów i studentów do funkcjonowania na rynku pracy, zawsze wcześniej są podejmowane lokalnie. Stąd w wielu miejscach w Polsce można znaleźć ciekawe rozwiązania, które mogą wspierać wdrażanie reform. Co więcej, można pokusić się o stwierdzenie, że w takim procesie realizowana jest reforma oddolna, a taka wydaje się zawsze skuteczniejsza. Oprócz wyżej wymienionych dwóch ważnych wyzwań, jakie stoją przed polskim systemem edukacyjnym, przykłady dobrej praktyki w niniejszej broszurze dotykają również innego wyzwania, jakim jest rozwijanie u uczniów i studentów kompetencji kluczowych bez względu na to, jak te kompetencje nazywamy i je definiujemy. Możliwości programu Uczenie się przez całe życie nie kończą się na tym. Oddzielne dyskusje i publikacje można by poświęcić na opisanie tego, jak program Uczenie się przez całe życie wspomaga reformę edukacyjną w innych jej obszarach. Na przykład, wiele ciekawych inicjatyw zostało zrealizowanych w ramach edukacji przedszkolnej, czy też w obszarze kształcenia i dokształcania zawodowego nauczycieli. Oddając w Państwa ręce zeszyt waloryzacyjny, będący kontynuacją i podsumowaniem zeszytów tematycznych opracowanych i wydanych w 2008 roku przez naszą Fundację, mamy nadzieję, że zachęcimy Państwa do zgłębienia tego, co wypracowują polskie instytucje edukacyjne w programach sektorowych programu Uczenie się przez całe życie i zainspirujemy do przenoszenia ich innowacyjnych rozwiązań do systemu edukacji na szerszą skalę. Dla mnie osobiście jest to kopalnia wiedzy o wspaniałych inicjatywach realizowanych w wielu zakątkach naszego kraju, a także dowód na to, jak wielki potencjał czeka na wykorzystanie oraz jaką ogromną energię społeczną i entuzjazm mają nasze społeczności lokalne, instytucje oświatowe, indywidualni uczniowie, studenci i nauczyciele. To również próba pokazania wspierającej roli, jaką program Uczenie się przez całe życie pełni w podnoszeniu jakości edukacji w Polsce. Dissemination and exploitation of results of projects funded under the Lifelong Learning Programme is one of major tasks assigned to National Agencies of the programme by the European Commission. It should be emphasised that the European Commission cares that the work on the projects done by several institutions is widely noticed, recognised, and used. A clear goal of the European Commission is to make innovative and creative educational solutions developed as part of partnership projects an inherent element of the educational system in a given country. The European Commission calls this process mainstreaming and its goals are as follow. On one part, the innovative character of partnership projects in education should serve as an inspiration for other institutions and educational authorities at local, regional and national level and be used on a wider scale. On the other hand, examples of good practice may help educational authorities implement a specific educational policy. Challenges that have become a need and educational priority on a national scale, such as introducing compulsory language education for younger children and creation of better conditions for such education at all levels and preparing pupils and students for the operation on the labour market, have always been first made on the local level. This is why in several places in Poland, you can find interesting solutions that support the introduction of reforms. What is more, you can risk saying that grass-roots reforms are implemented in this process, and this type of innovations always seems more efficient. Apart from the two challenges faced by the system of education in Poland mentioned above, good practices described in this brochure also touch upon another challenge, which is the development of key competences in pupils and students, regardless of the definition and classification of these competences. Possibilities offered by the Lifelong Learning Programme do not end there. Several discussion and publications could be devoted to describing how the Lifelong Learning Programme supports other areas of educational reform. For example, several interesting initiatives have been taken in the area of pre-school education, teacher training and inservice teacher training. By preparing the valorisation brochure, which is a continuation and summary of thematic brochures published by our Foundation in 2008, we hope to encourage you to become acquainted with the results of works of Polish educational institutions under sectoral programmes of the Lifelong Learning Programme and inspire you to transpose their innovative solutions to the system of education on a wider scale. To me, these publications are a true mine of information on excellent initiatives implemented in several places in our country and a proof that a great potential is still to be untapped. They show social energy and enthusiasm of local communities, educational institutions, individual pupils, students and teachers. They also attempt to show the supporting role that the Lifelong Learning Programme plays in improving the quality of education in Poland. Zapraszam do lektury. Enjoy your reading! dr Paweł Poszytek, Dyrektor Narodowej Agencji Programu Uczenie się przez całe życie dr Paweł Poszytek, Director of National Agency of the Lifelong Learning Programme 4 5

5 Waloryzacja czyli upowszechnianie i wykorzystywanie rezultatów programu Uczenie się przez całe życie jako wkład w proces osiągania celów Strategii Lizbońskiej Tadeusz Wojciechowski Valorisation Dissemination and Exploitation of the Lifelong Learning Programme Results as a contributon to the Achievement of the Lisbon Strategy s Goals Tadeusz Wojciechowski Pochodzący z języka francuskiego termin waloryzacja to pojęcie obecnie szeroko używane i akceptowane w europejskich kręgach edukacyjnych. Waloryzacja jest wzmocnieniem wartości rezultatów osiąganych w projektach czy w programach poprzez upowszechnianie oraz aktywne ich wykorzystywanie i wprowadzanie na trwałe do polityki i praktyki na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym, a także europejskim. Koncepcja waloryzacji powstała w wyniku różnych interpretacji procesu upowszechniania i wykorzystywania rezultatów programu wewnątrz Komisji Europejskiej Dyrektoriatu Edukacja i Kultura (DGEAC). Podstawowym problemem było ustalenie jednolitej definicji wykładni służącej dalszym studiom w tej dziedzinie. Podstawowe pojęcia, takie jak promocja i podnoszenie świadomości, upowszechnianie i wykorzystywanie rezultatów, zdefiniowano w następujący sposób: znaczenia skuteczności. Wykorzystywanie rezultatów jest procesem złożonym, składającym się z Mainstreamingu i Multiplikacji. Mainstreaming to proces systematycznego upowszechniania i włączania rezultatów do głównego nurtu polityki, który sprawia, że działania mają wpływ na politykę i praktykę. Proces ten obejmuje określenie The term valorisation, which originates from the French language, is broadly used and accepted in European educational circles. Valorisation enhances the value of results achieved by projects and programmes thanks to their dissemination and active exploitation, as well as the introduction to policy and practice at local, regional, national and European level. The concept of valorisation was developed as a result of varying interpretations of the process of dissemination and exploitation of programme results inside the European Commission, i.e. at the Directorate General for Education and Culture (DGEAC). The main problem was formulating a uniform definition, which would serve as a base for interpretation and further studies in the area. Basic concepts, such as promotion and awareness raising, dissemination and exploitation of results, have been defined in the following manner: Promotion and awareness raising have been used as basic concepts in the context of giving publicity to existing programmes and initiatives so that their general and operational objectives, scope of activity, as well as form and availability of funds for specific objectives are known to prospective beneficiaries. This definition does not include dissemination of information on programme results. Promotion and awareness raising takes place mainly before and during the actual implementation of projects, programmes and initiatives. Promocja i podnoszenie świadomości zostały użyte jako podstawowe pojęcia w kontekście nadania rozgłosu istniejącym programom i inicjatywom, a ich cele ogólne i operacyjne, zakres działania i formy oraz dostępność środków na dane cele były znane potencjalnym beneficjentom. Taka definicja nie zawiera rozpowszechnienia informacji o wynikach, rezultatach programu. Promocja i podnoszenie świadomości występuje głównie przed i w trakcie rzeczywistego wdrażania projektów, programów i inicjatyw. Upowszechnianie to planowy proces mający na celu przekazywanie informacji na temat rezultatów programów i inicjatyw aktywnym uczestnikom systemu w znaczeniu: jakości Dissemination is a methodical process aimed at transmitting to active members of the system information on results of programmes and initiatives in the scope of: quality relevance efficiency. Exploitation of results is a complex process, which comprises mainstreaming and multiplication. Mainstreaming is a process of systematic dissemination of results and including them in the policy main stream, thanks to which actions have impact on policy and practice. The process includes the identification of major, innovative elements and approaches, which have ensured 6 7

6 najważniejszych, innowacyjnych elementów i podejścia, które zapewniły osiągnięcie rezultatów, wyjaśnienie, dlaczego tak się stało, oraz ich upowszechnianie, walidację i transfer. Upowszechnianie i włączanie rezultatów do głównego nurtu polityki definiuje również etap transferu i sposób, w jaki inne zaangażowane strony uwzględniają opracowane rezultaty, podejścia. Multiplikacja to proces, dzięki któremu rezultaty programów i inicjatyw stają się dobrem użytkowników końcowych. Terminy upowszechnianie i wykorzystywanie rezultatów projektów/programu są co prawda odrębnymi pojęciami, ale pozostającymi w bardzo ścisłej wzajemnej relacji. Biorąc pod uwagę logikę interwencji programu Uczenie się przez całe życie w obszarze edukacji, kluczowymi czynnikami sukcesu tego procesu są: przedstawianie odpowiednich rezultatów projektów/programu/inicjatywy w taki sposób, aby zaspokoić potrzeby prowadzących i tworzących politykę edukacyjną, a w końcowym efekcie potrzeby społeczne i gospodarcze (na poziomie Europy, kraju, regionu) zapewnienie możliwości bezpośredniego zastosowania efektywnych mechanizmów upowszechniania i wykorzystywania rezultatów (waloryzacji) w taki sposób, że skierujemy je do właściwej grupy odbiorców w formie i czasie umożliwiającym ich wykorzystywanie. W rezultacie prowadzonych przez Komisję Europejską ewaluacji dotychczasowych programów rekomendowany jest pięciostopniowy, generyczny model procesu upowszechniania i wykorzystywania rezultatów projektów/programu. Na ten model składają się: przejrzysta podstawa/uzasadnienie celów działań upowszechniających i wykorzystujących rezultaty projektów/programów strategia identyfikacji rezultatów projektów/ programu i ich grup odbiorców, które mają być objęte działaniami upowszechniającymi ustalenie podejścia organizacyjnego do różnych grup zainteresowanych wraz z podziałem odpowiedzialności i zasobów wdrożenie strategii identyfikacji i gromadzenia rezultatów projektów/programów oraz podjęcie działań mających na celu ich upowszechnianie i wykorzystywanie monitorowanie i ewaluacja efektów tych działań. Przyjęcie założeń i adaptacja tego modelu na poziomie krajowym i regionalnym z udziałem wszystkich zaangażowanych podmiotów, a szczególnie decydentów politycznych (na poziomie krajowym i lokalnym) oraz prowadzących politykę edukacyjną i kulturową, stworzą warunki skutecznej waloryzacji projektów i programu Uczenie się przez całe życie. Polityka dotycząca waloryzacji może: poprawić/zapewnić trwałość rezultatów projektów wzmocnić wpływ finansowanych przez UE programów i projektów na poziomie systemowym pomóc wypracować zyski z inwestycji (w edukację) zapobiec ponownemu odkrywaniu Ameryki przełożyć rezultaty na rozwiązania systemowe skrócić czas potrzebny na wdrażanie innowacji wzbogacić proces wdrażania rezultatów projektów. Aby proces waloryzacji był skuteczny, należy: skupić się na potrzebach użytkowników końcowych już w momencie planowania projektu upowszechniać innowacyjne produkty i rezultaty przeanalizować produkty i rezultaty projektów pod kątem możliwości ich wykorzystania monitorować i wypróbowywać produkty i rezultaty projektów. Proces waloryzacji może zachodzić na poziomie mikro, aby zaspokoić szczególne wymagania danej instytucji lub organizacji, albo na poziomie makro, czyli poziomie lokalnym, regionalnym, sektorowym, krajowym czy europejskim. Nadrzędnym celem waloryzacji jest pełne i trwałe wprowadzenie rezultatów i produktów projektów na wszystkich tych poziomach. W dziedzinie edukacji i kultury koncepcja systemowych działań dotyczących upowszechniania i wykorzystywania rezultatów i produktów projektów jest stosunkowo nowa. Dlatego też Komisja Europejska badała i opracowywała metodologie służące określeniu i wdrożeniu tej koncepcji. Aby osiągnąć te cele, waloryzacja musi być oparta na przeprowadzonej, na wczesnym etapie planowania projektu czy programu, diagnozie potrzeb. Należy również zapewnić aktywny udział potencjalnych użytkowników końcowych w opracowywaniu projektu czy programu. Działania podejmowane w ramach procesu waloryzacji na poziomie koordynatora projektu obejmują: opracowanie planów waloryzacji przed projektem i regularną ich aktualizację, a także spotkania z udziałem potencjalnych użytkowników końcowych. Na poziomie Narodowej Agencji i władz krajowych waloryzacja the achievement of results, explaining why it has happened so, as well as their dissemination, validation and transfer. Dissemination of results and including them in the policy main stream also defines the transfer stage and methods in which other stakeholders include the developed results and approaches. Multiplication is a process, thanks to which end users become beneficiaries of results of programmes and initiatives. Although dissemination and exploitation of results of projects/programmes are two distinct concepts, yet they are closely interrelated. Taking into consideration the logic of intervention of the Lifelong Learning Programme in education, key success factors of the process include: presenting relevant results of projects/ programmes/initiatives in a way that satisfies the needs of educational policy makers and providers, and as a result meets social and economic needs (at European, national, regional level) and ensuring possibilities for direct use of effective mechanisms for result dissemination and exploitation (valorisation) in a way that they are focused on a specific target group in the format and at the time allowing for their use. As a result of the evaluations of programmes conducted by the European Commission so far, a five-stage, generic model for project/ programme result dissemination and exploitation is recommended. The model includes: A clear rationale for objectives of project/ programme result dissemination and exploitation activity A strategy to identify results to be disseminated and audiences to be addressed and designing programmes and initiatives accordingly Determining organisational approaches of different stakeholders and allocating responsibilities and resources Implementing the strategy by identifying and gathering results and undertaking dissemination and exploitation activities Monitoring and evaluating the effects of the activity. The adoption of the guidelines and adaptation of the model at national and regional level with the participation of all stakeholders and political decision makers (at national and regional level) in particular, as well as educational and cultural providers will create conditions for efficient valorisation of individual projects and the Lifelong Learning Programme. The valorisation policy may: improve/ensure durability of project results enhance impact of programmes and projects financed by the EU at the system level help to make profit on investment (in education) prevent re-inventing the wheel translate the results into system solutions limit the time necessary for the implementation of innovations enrich the process of implementing project results. In order to make the valorisation process efficient, you should: focus on the end users needs already at the stage of planning a project disseminate innovative products and results analyse the products and results of projects in terms of possibilities for their use monitor and test project products and results. The valorisation process may take place at the micro level, in order to satisfy particular needs of a given institution or organisation, and at the macro level, i.e. at local, regional, sectoral, national and European level. An imperative for the valorisation process is full and durable implementation of project results and products at all these levels. The concept of systemic actions pertaining to dissemination and exploitation of project results and products is relatively new in the sector of education and culture. This is why the European Commission has researched and developed methodologies to identify and implement this concept. In order to achieve these goals, valorisation must be based on the needs analysis conducted at an early stage of project or programme planning. Active participation of prospective end users in project or programme development should also be ensured. Measures taken as part of the valorisation process at the project coordinator level include the development of valorisation plans prior to the project and their regular updating, as well as meetings with prospective end users. At the level of National Agency and national authorities, valorisation stands for the staging of national valorisation conferences for programme beneficiaries and parties implementing decentralised projects; monitoring of national projects and their valorisation plans; as well as running data bases of completed projects. 8 9

7 oznacza: organizowanie krajowych konferencji na temat waloryzacji dla beneficjentów programu i osób realizujących projekty zdecentralizowane; monitorowanie projektów krajowych i planów ich waloryzacji; prowadzenie baz danych na temat zakończonych projektów. Krótko mówiąc, waloryzacja oznacza upowszechnianie i monitorowanie najbardziej innowacyjnych praktyk, wykorzystywanie ich i rozwijanie w różnych kontekstach oraz stopniowe wprowadzanie do formalnych i nieformalnych systemów edukacji/szkolenia metod wykorzystywanych przez biznes i organizacje pozarządowe. Waloryzacja = dobrze wydane pieniądze = zwrot poniesionych nakładów dzięki wykorzystaniu rezultatów projektów/programu Unia Europejska ustanawiając programy wspólnotowe, w szczególności w obszarze uczenia się przez całe życie (edukacji i kultury), sformułowała wymóg zbierania wyników i waloryzacji projektów, programów i inicjatyw. To nakłada obowiązek upowszechniania i wykorzystywania rezultatów projektów/programów wśród odbiorców końcowych danych działań oraz wśród osób i instytucji zainteresowanych. Taki obowiązek został zapisany w decyzji ustanawiającej program Uczenie się przez całe życie oraz we wszystkich dokumentach operacyjnych programu. Upowszechnianie i wykorzystanie wyników oznacza działania mające na celu zapewnienie właściwego rozpoznania, przedstawienia i wdrożenia na szeroką skalę wyników programu Uczenie się przez całe życie oraz programów go poprzedzających 1. Ogólnym celem programu Uczenie się przez całe życie 2 jest przyczynianie się, poprzez uczenie się przez całe życie, do rozwoju Wspólnoty jako społeczeństwa opartego na wiedzy, charakteryzującego się trwałym rozwojem gospodarczym, liczniejszymi i lepszymi miejscami pracy oraz większą spójnością społeczną, przy jednoczesnym zapewnieniu należytej ochrony środowiska naturalnego dla przyszłych pokoleń. W szczególności program ten ma na celu sprzyjanie wymianie, współpracy i mobilności pomiędzy systemami edukacji i szkoleń w obrębie Wspólnoty, tak by stały się światowym wzorcem jakości. Jednym z celów szczegółowych programu Uczenie się przez całe życie 3 jest zachęcanie do jak najlepszego wykorzystywania jego wyników, innowacyjnych produktów i procesów oraz do wymiany dobrych praktyk w dziedzinach nim objętych w celu poprawy jakości edukacji i szkoleń. Poza programami sektorowymi: Comenius, Erasmus, Leonardo da Vinci, Grundtvig, program zakłada realizację działań międzysektorowych. Obejmują one następujące cztery kluczowe działania 4 : 1. współpracę strategiczną i innowacje w dziedzinie uczenia się przez całe życie 2. propagowanie nauki języków obcych 3. rozwijanie innowacyjnych treści, usług, metodologii uczenia i praktyk opartych na technologiach informacyjno-komunikacyjnych dla potrzeb uczenia się przez całe życie 4. upowszechnianie i wykorzystywanie wyników działań wspieranych w ramach programu oraz poprzednich programów związanych z tą dziedziną, jak również wymianę dobrych praktyk. Oznacza to, że obowiązek waloryzacji nie tylko powinien być realizowany w programach sektorowych, ale również stworzono możliwość podejmowania studiów i analiz wybranych zagadnień przekrojowych, ważnych dla całego programu. Co waloryzujemy rezultaty projektów Definicja rezultatu jest bardzo szeroka i w różny sposób kategoryzowana. Rezultatem projektu mogą być: edukacyjne i szkoleniowe poradniki, programy kursów, oprogramowanie, badania i analizy, współpraca i metodologia, know-how i przykłady dobrej praktyki, nowe formy ekspresji kulturowej i dialogu międzykulturowego, jak również nowe projekty międzynarodowe. Rezultat w postaci konkretnego produktu może być wykorzystywany w całości lub częściowo (np. moduły szkoleniowe, wnioski, materiały edukacyjne, itp.). Definicja ta może być dopasowywana do specyficznego charakteru In brief, valorisation means dissemination and monitoring of the most innovative practices, their use and development in various contexts, as well as gradual implementation of methods used by business and non-governmental organisations to formal and non-formal systems of education/ training. Valorisation = money well spent = return on investment thanks to the exploitation of projects/programme results When establishing community programmes, especially in the area of lifelong learning (education and culture), the European Union, has set a requirement for collecting results and valorisation of projects, programmes and initiatives. This is related with the obligation to disseminate project/programme results among end users of specific activities and by interested stakeholders and institutions, as well as their exploitation by these parties. This obligation has been stipulated in the decision establishing the Lifelong Learning Programme and in all operational documents of the programme. Dissemination and exploitation of results stands for activities designed to ensure that the results of the Lifelong Learning Programme and its predecessors are appropriately recognised, demonstrated and implemented on a wide scale. 1 A general objective of the Lifelong Learning Programme 2 is to contribute through lifelong learning to the development of the Community as an advanced knowledge-based society, with sustainable economic development, more and better jobs and greater social cohesion, while ensuring good protection of the environment for future generations. In particular, the programme aims to foster interchange, cooperation and mobility between education and training systems within the Community so that they become a world quality reference. One of specific objectives of the Lifelong Learning Programme 3 is encouraging the best use of results, innovative products and processes and exchanging good practice in the fields covered by the Lifelong Learning Programme, in order to improve the quality of education and training. Apart from sectoral programmes: Comenius, Erasmus, Leonardo da Vinci, and Grundtvig, the programme provides for the implementation of a transversal programme, which includes four key activities 4 : 1. policy cooperation and innovation in lifelong learning 2. promotion of language learning 3. development of innovative ICT-based content, services, pedagogies and practice for lifelong learning 4. dissemination and exploitation of results of actions supported under the programme and previous related programmes, and exchange of good practice. This means that the obligation to conduct valorisation should be carried out not only in sectoral programmes, but also there is a possibility to make research and analyses of selected transversal issues, which are important for the whole programme. What is subject to valorisation project results Definition of results is broad and classified in many different ways. Project results include: educational and training guides, course programmes, software, research and analyses, cooperation and methodology, know-how and examples of good practice, new forms of cultural expression and intercultural dialogue, as well as new international projects. A result in the form of a specific product may be used in full or in part (e.g. training modules, conclusions, educational materials, etc.). This definition may be adapted to specific character of results and products of each community programme. Results may be tangible and intangible, which is often observed in the case of educational activities focused on long-term result. Project results are categorised into five main types 5, of which the first three are direct project results and the next two are indirect results of programmes and initiatives. 1 Decyzja Nr 1720/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 listopada 2006 r. ustanawiająca program działań w zakresie uczenia się przez całe życie, Artykuł 2. Definicje 2 Decyzja Nr 1720/2006/WE, Artykuł 1, pkt 2 3 Decyzja Nr 1720/2006/WE, Artykuł 1, pkt 3k 4 Decyzja Nr 1720/2006/WE, Artykuł 3, pkt 2 1 Decision No. 1720/2006/EC of the European Parliament and of the Council of 15 November 2006.establishing an action programme in the filed of lifelong learning, Article 2. Definitions 2 Decision No. 1720/2006/EC, Article 1, clause 2 3 Decision No. 1720/2006/EC, Article 1, clause 3k 4 Decision No. 1720/2006/EC, Article 3, clause 2 5 Evaluation of mechanisms for the dissemination and exploitation of the results arising from programmes and initiatives managed by the Directorate-General for Education and Culture A final report to the Directorate-General for Education and culture (DGEAC) of the European commission ECOTEC Research & Consulting Limited, March

8 rezultatów i produktów każdego programu wspólnotowego. Rezultaty mogą być materialne i niematerialne, co w przypadku działań edukacyjnych nastawionych na wynik w długiej perspektywie czasowej często występuje. Rezultaty projektów można skategoryzować w pięciu typach 5, z których pierwsze trzy należą do rezultatów bezpośrednich, osiąganych w wyniku realizacji projektu, a kolejne dwa należą do rezultatów pośrednich programu lub inicjatywy. Produkty materialne są namacalnym wynikiem realizacji projektu. Należą do nich m.in.: raporty i studia porównawcze tradycyjne modele dydaktyczne, takie jak podręczniki, przewodniki służące nauczaniu innowacje pedagogiczne nowe programy lub opisy kwalifikacji materiały, poradniki w zakresie nowych podejść dydaktycznych lub metodologii materiały interaktywne na platformach elektronicznych (e-learning) oraz wydarzenia, takie jak konferencje, seminaria, warsztaty, wydarzenia kulturalne, publiczne kampanie podnoszące świadomość w danym zakresie, publiczne debaty lub sympozja. Metody obejmują: podniesienie poziomu wiedzy uczestników projektu w pewnych obszarach i tematach współpracę w zakresie procesów i metodologii zarządzanie wiedzą i transfer procesu wiedzieć jak wymianę pomysłów i dobrych praktyk. Doświadczenie jest najbardziej nieuchwytnym i być może najbardziej nietrwałym produktem w porównaniu z produktami materialnymi. Jest jednak bardzo cenne w rozwoju jednostki i całych instytucji. Wyróżniamy: doświadczenie uzyskane w zarządzaniu międzynarodowym projektem partnerskim doświadczenie uzyskane przez indywidualne osoby w trakcie wymian zagranicznych np.: w programie Comenius, Erasmus, Leonardo da Vinci i Grundtvig wymianę doświadczeń i najlepszych praktyk poprzez tworzenie sieci współpracy, takich jak np. monitoring tematyczny doświadczenie uzyskane w trakcie rozmaitych spotkań, udziału w konferencjach, seminariach i innych wydarzeniach międzynarodowych. Wnioski do wykorzystania przy tworzeniu polityki zazwyczaj są one formułowane na podstawie ogólnych/całkowitych/sumarycznych doświadczeń z projektów wewnątrz programu (czy grup programów) lub na podstawie indywidualnych projektów szczególnie innowacyjnych i efektywnych. Są one odpowiednie do szerokiego poziomu/systemu edukacji. Współpraca europejska w znaczeniu podnoszenia świadomości o Unii Europejskiej i poprawy jej widoczności, a także wzmocnienia działań na poziomie europejskim. Zawiera ona: nowe lub poszerzone europejskie partnerstwa dzielenie się doświadczeniami i najlepszymi praktykami na poziomie międzynarodowym międzykulturowy dialog i współpracę nowy dialog i partnerstwa pomiędzy krajami Unii Europejskiej a krajami trzecimi. Interwencja programu Uczenie się przez całe życie jako wkład w proces osiągania celów Strategii Lizbońskiej Logika interwencji zakłada udział programu Uczenie się przez całe życie w osiąganiu podstawowego celu Strategii Lizbońskiej, sformułowanego następująco: Gospodarka europejska powinna stać się najbardziej konkurencyjną i dynamiczną gospodarką w świecie gospodarką opartą na wiedzy, zdolną do trwałego wzrostu, tworzącą coraz większą liczbę lepszych miejsc pracy i zapewniającą większą spójność społeczną. Polityka upowszechniania i wykorzystywania rezultatów projektów/programów pokazuje, w jaki sposób można osiągać cele Strategii Lizbońskiej. Cele te osiągamy poprzez: podniesienie jakości i efektywności systemów edukacji i szkoleń w Unii Europejskiej pomoc w dostępie dla wszystkich do systemu edukacji i szkoleń oraz otwarcie systemu edukacji i szkoleń na szeroki świat. Logika interwencji opiera się na następujących założeniach/przesłankach: zapotrzebowaniu na osiąganie rezultatów wysokiej jakości (popyt na wynik) dostarczanych przez programy i inicjatywy wspólnotowe oraz zapewnieniu powszechnej dostępności tych rezultatów; 5 Evaluation of mechanisms for the dissemination and exploitation of the results arising from programmes and initiatives managed by the Directorate-General for Education and Culture A final report to the Directorate-General for Education and culture (DGEAC) of the European commission ECOTEC Research & Consulting Limited, March 2006 Tangible products are durable outputs of project implementation. They include: reports and comparative studies, traditional teaching models, such as handbooks, teaching guides pedagogical innovations new programmes or qualifications frameworks guidance material to new approaches and methodologies interactive materials stored on electronic (e-learning) platforms and events, such as conferences, seminars, workshops, cultural events, public awareness campaigns, public debates and symposia. Methods include: increased knowledge of project participants within a certain field and topic; cooperation processes and methodologies; managerial lessons learned and know-how; and exchange of ideas and good practice. Experience is less intangible and perhaps even less durable than tangible products. However, it is valuable for the development of individuals and institutions. They include: experience gained by project partners in the management and undertaking of translational partnerships; experience gained by individuals, for example, experience gained from mobility periods, e.g. within Comenius, Erasmus, Leonardo da Vinci and Grundtvig programmes, exchange of experience and best practice through the establishment of networks, such as Thematic Networking experience gained during various meetings, from attending conferences, seminars and other international events. Policy Lessons usually emerge from the overall experience of projects within a programme or initiative (or group of programmes or initiatives) or from individual projects that are particularly innovative or effective. They are relevant for various levels/systems of education. European Co-operation as a means to increase awareness about the EU and improve its visibility but also to reinforce actions at EU level. It includes: new or extended European partnerships; trans-national sharing of experience and best practice; cross-cultural dialogue and co-operation; and new dialogue and partnerships between EU and non-eu countries. Intervention of the Lifelong Learning Programme as a contribution in the process of achieving Lisbon Strategy s goals Intervention Logic provides for the contribution of the Lifelong Learning Programme to achieving the strategic goal of the Lisbon Strategy, which has been formulated as follows: European economy should become the most competitive and dynamic knowledge-based economy in the world, capable of promoting sustainable growth with more and better jobs and stronger social cohesion. The Policy of dissemination and exploitation of project/programmes results shows how you can achieve the goals of the Lisbon Strategy. You can do so by: increasing the quality and effectiveness of education and training systems in the EU; facilitating the access of all to the education and training systems; and opening up education and training systems to the wider world The intervention logic is based on the following premises: Demand for high quality results (demand for result) delivered by community programmes and initiatives and ensuring broad accessibility of these results; Committing policy makers and interested parties (social partners), whose goal is to promote the policy of dissemination and exploitation of programme results in order to obtain conclusions useful in the process of (educational) policy making that meets social needs and demands; new or improved European cooperation that includes new partnerships, international sharing of experiences and best practices, intercultural dialogue and cooperation at all levels; drawing conclusions to be used in the process of (educational) policy making, which result from project implementation, from the very beginning of the project. You should remember that general conclusions do not stem from the results of individual projects. Only a sum of experiences gathered as a result of implementation of project, programmes or initiatives, which are collected, subject to 12 13

9 włączeniu decydentów politycznych i podmiotów zaangażowanych (partnerzy społeczni), których celem jest promocja polityki upowszechniania i wykorzystywania rezultatów programów w celu uzyskania wniosków przydatnych przy tworzeniu polityki (edukacyjnej) odpowiadającej na potrzeby i oczekiwania społeczne; nowej lub lepszej współpracy europejskiej, obejmującej nowe partnerstwa, ponadnarodową wymianę doświadczeń i najlepszych praktyk, międzykulturowy dialog i współpracę na wszystkich poziomach; kreowaniu wniosków do wykorzystania przy tworzeniu polityki (edukacyjnej), pojawiających się w pierwszym rzędzie w wyniku realizacji projektów od momentu rozpoczęcia projektu. Pamiętać należy o tym, że ogólniejsze wnioski nie wypływają z rezultatów jednostkowego projektu. Dopiero suma doświadczeń realizowanych projektów w programie czy inicjatywie, zebrana, podlegająca monitoringowi i ocenie np. przez Narodową Agencję lub zespół ekspertów, może dać ten efekt. Na wnioski składają się też doświadczenia sieci współpracy w zakresie stosowanych podejść czy dobrych praktyk, podsumowujące efekty współpracy wielu projektów i przyczyniające się do formułowania ogólnych wniosków; zapewnieniu sprawnego przepływu informacji beneficjenci, partnerzy społeczni w projektach, wszystkie podmioty zaangażowane w realizację projektów dążą do osiągnięcia zakładanego rezultatu. Kluczową rolę w osiąganiu rezultatów najwyższej jakości odgrywa upowszechnianie i wykorzystywanie rezultatów projektów. Informacja powinna zapewnić, że działania w projektach są włączone do głównego nurtu polityki (mainstreaming). Działania w danym projekcie, jak również w całym programie, powinny skutecznie wykorzystywać wszystkie dostępne kanały informacji i promocji, włączając w ten proces wszystkie osoby i podmioty zaangażowane (stakeholders). Wskazanym działaniem jest tworzenie sieci czy platform współpracy. Schemat logiki interwencji programu Uczenie się przez całe życie Prezentowany schemat pt. Interwencja programu Uczenie się przez całe życie w proces osiągania strategicznych celów Strategii Lizbońskiej został przygotowany przez Instytut ECOTEC Research & Consulting Limited w ramach raportu z ewaluacji mechanizmów upowszechniania i wykorzystywania rezultatów projektów finansowanych przez Unię Europejską. Jest on odzwierciedleniem ogólnego modelu procesu upowszechniania i wykorzystywania rezultatów projektów/programu. Schemat ilustruje logikę interwencji, obszary przepływu informacji oraz decyzji. Po lewej stronie schematu prowadzący politykę edukacyjną i kulturową wymagają od indywidualnych i instytucjonalnych beneficjentów bezpośrednich rezultatów projektów, które pomogą im prowadzić tę politykę, i dają możliwości (lub wymagają) wprowadzenia/implementacji produktów projektów i rezultatów programu (z udziałem finansowania z UE) do powszechnej praktyki. Są one wtedy rozpowszechniane wśród zainteresowanych użytkowników końcowych z intencją powszechnego ich zastosowania. Po prawej stronie schematu decydenci polityczni (na poziomie europejskim, krajowym i lokalnym) wymagają szczególnego podejścia, które pozwala im tworzyć nową politykę, kreować nowe programy i inicjatywy oraz ustalać struktury zarządzania, takie jak Narodowe Agencje, które wykonują zadania związane z nowymi programami lub inicjatywami. Dyrektorzy programów przydzielają środki finansowe na realizację projektów oraz zbierają informacje (w procesie oceny i monitoringu) o podejmowanych działaniach i osiągniętych rezultatach. Te informacje są wtedy upowszechniane, często we współpracy z partnerami projektu np. przez utworzone sieci współpracy. Na proces waloryzacji składają się różnorodne działania. Kluczem do sukcesu upowszechniania i wykorzystywania rezultatów projektów/programu jest: przedstawienie odpowiednich rezultatów projektów/programu, tak aby zaspokoić potrzeby prowadzących i tworzących politykę edukacyjną, a w końcowym efekcie potrzeby społeczne i gospodarcze (na poziomie regionu, kraju, Europy) podjęcie efektywnych działań waloryzacyjnych osiąganych rezultatów w programie, tak aby dotarły do szerokiej grupy odbiorców w formie i czasie pozwalającym przynieść im korzyść. To jest model, który był testowany w czasie ewaluacji programu Socrates. monitoring and assessment, e.g. by National Agency or team of experts, may bring such results. Experiences of cooperation networks in the scope of applied approaches and good practices, which sum up the results of cooperation within several projects contribute to the drawing of general conclusions; ensuring efficient flow of information beneficiaries, social partners in projects, all entities committed to project implementation aim at the achievement of the planned result. Dissemination and exploitation of project results plays a key role in the achievement of high quality results. Information should ensure that activities within the projects are included in the policy main stream (mainstreaming). Activities within a given project, as well as the programme, should in an efficient manner use all available information and promotion channels, including all persons and entities committed to the process (stakeholders). Recommended actions include the establishment of networks and cooperation platforms. Lifelong Learning Programme Intervention Logic Diagram The diagram entitled Lifelong Learning Programme intervention in the process of achieving strategic goals of Lisbon Strategy as presented below has been prepared by ECOTEC Research & Consulting Limited as part of the report on evaluation of mechanisms for the dissemination and exploitation of results of projects funded by the European Union. It reflects a general model for the process of dissemination and exploitation of project/programme results. The diagram illustrates the intervention logic, areas of information and decision flows. On the left hand-side of the diagram, providers of educational and cultural opportunities face a demand for specific results from individual and institutional beneficiaries, which help them implement the policy, and leads them to form (or demand) partnerships that implement projects (with EU funding) to produce such results. These are then disseminated to end users with the intention that they will be used and sustained. On the right hand-side of the diagram, policy makers (at European, national and local level) face a demand for particular policy approaches, which leads them to set new policies, create new programmes and initiatives and establish management structures, such as National Agencies, to manage the programmes and initiatives. These programme managers allocate funding to projects, but also gather (through monitoring and evaluation) information about activities and results. This information is then disseminated often in conjunction with project partnerships, for example through networks. Valorisation process consists of diverse activities. The key to successful dissemination and exploitation is: Producing relevant project and programme/ initiative results to satisfy the demand of providers and policymakers and ultimately society and industry more generally (at regional, national, European level) Undertaking effective dissemination and exploitation activity, which ensures that such results reach the right target audience in a format and at a time which enables them to benefit. This is a model that has been tested during the evaluation of the Socrates programme

10 Interwencja programu Uczenie się przez całe życie w proces osiągania strategicznych celów Strategii Lizbońskiej Schemat logiki interwencji Potrzeby społeczne i gospodarcze (na poziomie Europy, kraju, regionu) Oczekiwania wobec polityki Lifelong Learning Programme Intervention in the Process of Achieving Strategic Goals of Lisbon Strategy Intervention Logic Diagram Wants and needs of society and industry (European, national, regional) Demand for policies Prowadzący politykę edukacyjną i kulturową Interakcja pomiędzy polityką i praktyką Decydenci polityczni (na poziomie europejskim, krajowym i lokalnym) Educational and cultural providers Interface between policy & practice Policy makers (European, national, local) Nowe projekty Ustanowienie partnerstwa lub sieci współpracy Realizacja projektów programu Uczenie się przez całe życie Finansowanie i doradztwo Monitoring i ewaluacja informacji Nowa polityka, nowe programy, nowe umiejętności zarządzania Narodowe Agencje, Agencja wykonawcza Komisji Europejskiej, Komisja Europejska Wnioski do wykorzystania przy tworzeniu polityki New projects Partnerships and Networks Implementation of Lifelong Learning Programme Projects Funding and/or guidance Monitoring & evaluation of information New policies New programmes New management skills National Agencies, EC Executive Agency European Commision Policy lessons Rezultaty projektów Rezultaty programu Project results Programme results Waloryzacja = upowszechnianie i wykorzystywanie rezultatów projektów Valorisation= dissemination and exploitation of project results Wykorzystanie kapitału osiągnięć programu Socrates i Leonardo da Vinci w praktyce edukacyjnej w Polsce W okresie przedakcesyjnym, od 1998 roku, a następnie jako członek Unii Europejskiej od 2004 roku, realizowaliśmy w Polsce programy wspólnotowe w obszarze edukacji. Intensyfikacja współpracy międzynarodowej w coraz bardziej istotny sposób oddziaływała na system edukacji w Polsce. W latach programy Socrates I i II oraz Leonardo da Vinci dostarczyły w całej Europie, w tym w Polsce, wielu doświadczeń i nowych impulsów. Ich efekty miały istotny wpływ na kształt programu Uczenie się przez całe życie. Obecnie w procesie zmian w europejskiej edukacji program Uczenie się przez całe życie pełni rolę najważniejszą. Aby w pełni czerpać z programu Uczenie się przez całe życie, należy wykorzystywać kapitał osiągnięć programów go poprzedzających Socrates i Leonardo da Vinci, szczególnie, że jest on kontynuacją dotychczasowych działań. Przypomnijmy zatem najistotniejsze elementy składające się na ogromny kapitał osiągnięć, z którego dziś korzystamy w całej Europie: Comenius program adresowany do sektora oświaty, realizowany w Polsce od 1998 roku. Partnerskie Projekty Comeniusa stają się integralną częścią programu dydaktycznowychowawczego szkoły i planów rozwoju szkoły. Praca w projekcie wyzwala potencjał twórczy zarówno wśród uczniów, jak i nauczycieli. Nauczający doskonalą swój warsztat zawodowy, sięgają częściej do aktywnych metod nauczania. Uczniom realizacja projektu umożliwia wykazanie się inicjatywą, różnorodnymi talentami i zdolnościami. Zarówno nauczycieli, jak i uczniów współpraca międzynarodowa w programie Comenius motywuje do nauki i doskonalenia kompetencji językowych. Efekty te są wspomagane Use of Achievements of Socrates and Leonardo da Vinci Programmes in Educational Practice in Poland Poland has implemented community educational programmes since 1998, in the pre-accession period, and next since 2004 as a member of the European Union. The intensification of international cooperation in a growing extent has affected the system of education in Poland. In the years , Socrates I and II as well as Leonardo da Vinci programmes have provided a number of experiences and new impulses across Europe, and also in Poland. Their results have greatly affected the shape of the Lifelong Learning Programme. At present, the Lifelong Learning Programme plays a major role in the process of change in European education. In order to fully benefit from the Lifelong Learning Programme, you should capitalise on achievements of the preceding programmes, i.e. Socrates and Leonardo da Vinci, especially as it is the continuation of the two programmes. Let us remind the most important elements of the programme and its achievements, which today are used across Europe: Comenius is the programme addressed to the sector of education, which has been implemented in Poland since Comenius Partnerships have become an integral part of the teaching and educational programme and development plans of the schools. Work on the project unleashes the creative potential of pupils and teachers, who in order to improve their professional skills turn to active methods of teaching. Thanks to project implementation, pupils can display initiative, various talents and skills. International cooperation under the Comenius programme motivates both pupils and teachers to learn and improve their linguistic competences. These results are accompanied by 16 17

11 akcjami Mobilności uczniów, studentów i nauczycieli. Zostało to szerzej opisane w wydanej przez FRSE publikacji pt.: Gwiazdy Comeniusa czyli historia sukcesu polskich szkół, uczniów, nauczycieli i studentów realizujących projekty w Programie Socrates-Comenius 6. W badaniu ewaluacyjnym programu Comenius 7 oddziaływanie na system edukacji miało miejsce poprzez bezpośredni wpływ na beneficjentów końcowych i istotnie wpływało na: rozwój umiejętności językowych uczniów i nauczycieli poszerzenie wiedzy uczniów i ich inicjatywę kształtowanie postaw, rozwijanie umiejętności w zakresie pracy zespołowej i indywidualnych poszukiwań informacji nawiązywanie trwałych relacji z innymi uczniami z zagranicy zwiększenie kompetencji i umiejętności zarówno uczniów, jak i nauczycieli rozwój nowych metod i narzędzi nauczania i uczenia się. Erasmus program adresowany do sektora szkolnictwa wyższego, realizowany w Polsce od 1998 roku. Przyczynia się do podniesienia poziomu kształcenia w szkołach wyższych, wzmacnia jego europejski wymiar poprzez wspieranie międzynarodowej współpracy uczelni, promocję mobilności studentów i nauczycieli akademickich, a także zwiększa przejrzystość w dziedzinie uznawania studiów i kwalifikacji. Cele te realizowane są poprzez: organizację wymiany studentów (studiowanie za granicą), praktyki zagraniczne, wymianę pracowników uczelni oraz realizację projektów typu Intensive Programme oferujących studentom krótkoterminowe, innowacyjne w formie i treści, intensywne zajęcia przygotowane i prowadzone przez międzynarodową grupę dydaktyków i profesjonalistów. Erasmus poprzez wszystkie działania podejmowane przez studentów, nauczycieli akademickich, instytucje szkolnictwa wyższego oraz inne instytucje współpracujące przyczynia się również do tworzenia Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego. Utworzenie Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego do 2010 roku jest głównym celem działań państw członkowskich Unii Europejskiej oraz innych krajów uczestniczących w Procesie Bolońskim. Działania te są wspomagane dodatkowo przez realizację programów Erasmus Mundus i TEMPUS, a także sieć Ekspertów Bolońskich. Z analizy kwestionariuszy wypełnionych przez koordynatorów Erasmusa w badaniu ewaluacyjnym 8 wynika, że: najbardziej znaczącym rezultatem udziału studentów i nauczycieli w wizytach w ramach Erasmusa jest zwiększenie umiejętności językowych nastąpił wzrost zainteresowania beneficjentów zagranicznymi wizytami w celu nauki, pracy i szkolenia, jak i zwiększenia świadomości w obszarze innych kultur. Niezwykle ciekawe obserwacje, ilustrujące osiągnięcia programu Erasmus, zostały zebrane w wyniku badań i analiz przeprowadzonych przez Narodową Agencję programu Erasmus i opublikowane z okazji 10 lat Erasmusa w Polsce Leonardo da Vinci (LdV) program adresowany do sektora szkolnictwa zawodowego i ustawicznego, realizowany w Polsce od 1998 roku (w latach Biuro Koordynacji Kształcenia Kadr w Fundacji Fundusz Współpracy i od 2007 r. w FRSE w ramach programu Uczenie się przez całe życie). Ogólne cele programu LdV to: wspieranie rozwoju i uczenia się przez całe życie w kontekście zawodowym, w celu budowania społeczeństwa o zaawansowanej wiedzy, wspomaganie trwałego rozwoju gospodarczego, tworzenia większej liczby miejsc pracy, wdrażanie innowacji w obszarze VET (kształcenia i szkolenia zawodowego), wspomaganie tworzenia europejskich systemów współdziałania w zakresie uznawania i porównywania kwalifikacji zawodowych. Działania w ramach LdV przyczyniają się do wspierania stosowania innowacyjnych narzędzi do kształcenia zawodowego i ustawicznego, opartych na nowoczesnych technologiach informacyjnokomunikacyjnych, oraz promują dialog międzykulturowy i zachęcają do nauki języków obcych, aby zwiększyć mobilność pracowników na europejskim rynku pracy, a także intensyfikować mobilność edukacyjną i szkoleniową różnych grup docelowych 6 Gwiazdy Comeniusa czyli historia sukcesu polskich szkół, uczniów, nauczycieli i studentów realizujących projekty w Programie Socrates- Comenius, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa 2007 r. 7 Raport krajowy na temat wpływu Programu Socrates na sektor edukacji w Polsce. ECORYS Polska, Warszawa, 2007 r. 8 Raport krajowy na temat wpływu Programu Socrates na sektor edukacji w Polsce ECORYS Polska, Warszawa, 2007 r lat Erasmusa w Polsce , Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa 2008 r lat Erasmusa w Polsce wybór danych statystycznych i finansowych, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa 2008 r. mobilities of pupils, students and teachers, which have been described in more detail in a brochure published by FRSE entitled Gwiazdy Comeniusa czyli historia sukcesu polskich szkół, uczniów, nauczycieli i studentów realizujących projekty w Programie Socrates-Comenius 6. The evaluation of the Comenius programme s 7 impact on the system of education shows that is has directly influenced end beneficiaries and had impact on: improvement of linguistic competences of pupils and teachers expanding pupils knowledge and initiative shaping attitudes, development of team work skills and these related with individual search for information establishment of long-term relations with other pupils from abroad improvement of competences and skills of pupils and teachers development of new teaching and learning methods and tools. Erasmus is the programme addressed to higher education sector, which has been implemented in Poland since It has contributed to improved quality of teaching at higher education institutions, strengthened its European dimension by supporting international cooperation of universities, promoted mobility of students and academic teachers, and also enhanced transparency in the area of recognition of studies and qualifications. These goals have been achieved thanks to: the organisation of student exchanges (studies abroad), placements abroad, exchanges of academic staff and implementation of Intensive Programmes, which are multilateral projects offering to students short-term, innovative in form and content intensive courses prepared and conducted by an international group of teachers and professionals. Thanks to activities of students, academic teachers, higher education institutions and other stakeholders, Erasmus contributes to the development of European Higher Education Area, the establishment of which up to 2010 is the main goal of activity of EU member states and other countries participating in the Bologna Process. These activities are also supported by the implementation of Erasmus Mundus and TEMPUS programmes, as well as Bologna Expert Network. The analysis of questionnaires filled out by Erasmus coordinators as part of the evaluation study 8 shows that the most important result of students and teachers participation in visits staged as part of the Erasmus has been improvement of their linguistic skills growing interest of foreign beneficiaries in visits abroad in order to learn, work and undergo training, as well as heightened awareness of other cultures have been observed. Interesting observations that illustrate the achievements of the Erasmus programme have been collected as a result of studies and analyses conducted by the National Agency of the Erasmus programme and published on the occasion of 10th anniversary of Erasmus in Poland Leonardo da Vinci (LdV) is the programme addressed to vocational and continued education sector, which has been implemented in Poland since 1998 (in the years by Bureau for the Coordination of Staff Education at the Cooperation Fund Foundation and since 2007 by FRSE as part of the LLP). Operational objectives of the LdV programme include: to support personal development and lifelong learning in professional context, in order to build advanced-knowledge society; to support sustainable economic development, creation of a larger number of new jobs, implementation of innovations in the area of VET (vocational education and training); to support the establishment of European cooperation systems in the scope of professional qualification recognition and comparability. Actions taken as part of LdV contribute to the promotion of use of innovative tools for vocational and continued education, which are based on modern information and communication 6 Gwiazdy Comeniusa czyli historia sukcesu polskich szkół, uczniów, nauczycieli i studentów realizujących projekty w Programie Socrates- Comenius (Comenius Stars or Success Stories of Polish Schools, Pupils, Teachers and Students Implementing Socrates-Comenius Projects), Foundation for the Development of the Education System, Warsaw, Raport krajowy na temat wpływu Programu Socrates na sektor edukacji w Polsce (National Report on the Socrates Programme s Impact on the Sector of Education in Poland). ECORYS Poland, Warsaw, Raport krajowy na temat wpływu Programu Socrates na sektor edukacji w Polsce (National Report on the Socrates Programe s Impact on the Sector of Education in Poland),.ECORYS Poland, Warsaw, lat Erasmusa w Polsce (10 Years of Erasmus in Poland), Foundation for the Development of the Education System, Warsaw, lat Erasmusa w Polsce wybór danych statystycznych i finansowych, (10 Years of Erasmus in Poland Selected Statistical and Financial Data), Foundation for the Development of the Education System, Warsaw,

12 programu. Program dąży również do zwiększenia liczby osób uczestniczących w kształceniu ustawicznym. Ponadto LdV współpracuje z Krajowym Centrum EUROPASS (Fundacja Fundusz Współpracy) w zakresie upowszechniania informacji o narzędziach zawartych w pakiecie EUROPASS (od w FRSE). Zgodnie z zaleceniami Komisji Europejskiej powinny one być wykorzystywane przez uczestników projektów mobilności w programach sektorowych programu Uczenie się przez całe życie Leonardo da Vinci, Comenius, Grundtvig. W badaniu ewaluacyjnym programu LdV oddziaływanie programu na system edukacji zostało wyrażone w opiniach zebranych przez ekspertów 11 : Program jest dla mnie o tyle ważny i ciekawy, bo pokazuje, że rynek pracy i szkoła mogą robić różne rzeczy razem, że te dwa światy nie muszą się wykluczać i w niektórych przypadkach nawet muszą współpracować Program ten działa na zmniejszenie luki między edukacją a rynkiem pracy Leonardo pokazał szkołom średnim zawodowym, technicznym i zasadniczym, że można w inny sposób przygotowywać młodzież niż tylko przez własne warsztaty i pokazywać świat, to daje człowiekowi dobrą wartość na wyjściu i to daje tej szkole pewien prestiż i promocję Leonardo pokazał możliwości funkcjonowania razem na poziomie lokalnym na przykład urzędów pracy i różnych instytucji, które działają na rzecz szkolenia zawodowego. Grundtvig program adresowany do sektora niezawodowej edukacji dorosłych i edukacji ustawicznej, realizowany w Polsce od 1998 roku. Głównym celem programu Grundtvig jest odpowiadanie na wyzwania edukacyjne związane ze starzeniem się społeczeństwa w Europie i pomoc w zapewnieniu osobom dorosłym ścieżek poprawy ich wiedzy i kompetencji. Cele realizowane są w projektach partnerskich Grundtviga i wyjazdach szkoleniowych dla kadry edukacyjnej. Polskie instytucje uczestniczyły również w Projektach Wielostronnych, Sieciach Grundtviga i Działaniach Towarzyszących. Projekty Partnerskie Grundtviga służą wymianie doświadczeń i rozszerzeniu współpracy pomiędzy organizacjami zajmującymi się szeroko rozumianą ogólną niezawodową edukacją dorosłych. Uczestnictwo w projektach partnerskich umożliwia, m.in.: wymianę doświadczeń, praktyk i metod w zakresie edukacji dorosłych wspólne poszukiwanie form działalności edukacyjnej dla osób dorosłych, ze szczególnym uwzględnieniem grup defaworyzowanych (bezrobotni, osoby niepełnosprawne, mniejszości etniczne, osoby o utrudnionym dostępie do nauki ze względu na czynniki społecznoekonomiczne, geograficzne lub inne, seniorzy) zaakcentowanie wymiaru europejskiego w praktyce edukacyjnej. Oddziaływanie programu Grundtvig na system edukacji zostało wyrażone w badaniu ewaluacyjnym jako 12 : zwiększenie motywacji i entuzjazmu odnośnie nauki i zatrudnienia rozwój umiejętności w dziedzinie pracy zespołowej, umiejętności językowych i poszerzania wiedzy słuchaczy/uczniów wprowadzenie wymiaru europejskiego do edukacji ustawicznej zwiększenie umiejętności zarządzania projektem poszerzenie wiedzy w zakresie danych obszarów nauczania i używania interaktywnych metod nauczania. etwinning to program adresowany do sektora oświaty, realizowany w Polsce od 2004 roku. Promuje europejską współpracę szkół z wykorzystaniem technologii komunikacyjnoinformacyjnej (ICT). Program zapewnia nauczycielom i uczniom pomoc oraz narzędzia potrzebne podczas szukania partnera i realizacji projektów. Zachęca do korzystania i poznawania najnowszych osiągnięć techniki, realizując w ten sposób swój podstawowy cel rozwijanie kompetencji technicznych, językowych oraz interkulturowych w naturalny i niewymuszony sposób niezbędnych podczas wirtualnej komunikacji z obcojęzycznym partnerem. Program etwinning pozwala uczestnikom poznać inne, często egzotyczne kultury, od strony życia codziennego, które można porównać z własną obyczajowością. Rośnie motywacja do nauki przedmiotów pozwalających zgłębić tę wiedzę, zainteresowanie własną kulturą i tradycją oraz kształtować tolerancję, otwartość i komunikatywność. etwinning przygotowuje uczniów do życia w świecie opartym na komunikacji za pomocą komputera i Internetu. technologies, promote intercultural dialogue and encourage foreign language learning in order to boost mobility of employees in European labour market and to intensify mobility for education and training of various target groups. The Programme also aims at increasing the number of persons who participate in continued education. Moreover, LdV cooperates with EUROPASS National Centre (Cooperation Fund Foundation) in order to propagate information on tools comprising the EUROPASS (from in FRSE). In accordance with European Commission s recommendations, these should be used by participants of mobility projects in LLP sectoral programmes, such as Leonardo da Vinci, Comenius, and Grundtvig. Opinions collected by experts as part of the evaluation of the LdV programme s impact on the system of education have shown that 11 : the programme is important and interesting, because it shows that the labour market and schools may do various things together and that the two worlds are not exclusive and in certain cases even need to cooperate the programme narrows the gap between education and the labour market Leonardo has shown to secondary vocational and technical schools that you can prepare young people in other ways than with the use of internal workshops and show them the world, which gives them a better starting point and adds prestige and promotion to the school Leonardo has shown opportunities for cooperation at the local level, for example with job centres and other vocational training institutions. Grundtvig is the programme addressed to alternative adult and continued education sector, which has been implemented in Poland since The main objective of the Grundtvig programme is to meet educational challenges related with ageing population in Europe and to provide support to adults in finding ways for improving their knowledge and competences. These goals are achieved through Grundtvig partnerships and training for educational staff. Polish institutions have also participated in Multilateral Projects, Grundtvig Networks and Accompanying Measures. Grundtvig Partnerships aim at exchange of experiences and expansion of cooperation between organisations operating in the sector of non-vocational adult education. Participation in the projects allows for: exchange of experiences, practices and methods in the field of adult education common searching for new forms of educational activity for adults with a focus on marginalised groups (the unemployed, the disabled, ethnic minorities, people with limited access to education due to socio-economic, geographical and other reasons, senior citizens) emphasising the European dimension of educational practice. Impact of the Grundtvig programme on the system of education has been expressed in the evaluation study as 12 : enhanced motivation and enthusiasm for education and employment development of team work skills, linguistic skills and deepening of learners /students knowledge introduction of European dimension to continued education improvement of project management skills expansion of knowledge on specific areas of teaching and use of interactive teaching methods. etwinning is the programme addressed to the sector of education, which has been implemented in Poland since It promotes European cooperation of schools with the use of information and communications technology (ICT). The Programme provides teachers and students with support and tools indispensable when looking for a partner and implementing projects. It encourages the use of and learning latest technologies, and in this way it achieves its main objective, which is the development of technical, linguistic and intercultural competences, which are indispensable for virtual communication with a partner abroad, in a natural and effortless way. The etwinning programme allows its participants meet other, often exotic cultures, and compare everyday life of the partners with local customs. It boosts motivation to learn subjects that help to deepen this knowledge, interest in native culture and tradition and fosters tolerance, openness and communicativeness. etwinning prepares students for living in a world of communication with the use of a computer and Internet. 11 Ewaluacja programu Leonardo da Vinci, Raport krajowy z realizacji do 2007 roku, załącznik nr 3, wybrane wyniki badania jakościowego dla programu Leonardo da Vinci, PENTOR 2007) 12 Raport krajowy na temat wpływu Programu Socrates na sektor edukacji w Polsce ECORYS Polska, Warszawa, 2007 r..13 Raport krajowy na temat wpływu Programu Socrates na sektor edukacji w Polsce ECORYS Polska, Warszawa, 2007 r. 11 Ewaluacja programu Leonardo da Vinci, Raport krajowy z realizacji do 2007 roku, załącznik nr 3, wybrane wyniki badania jakościowego dla programu Leonardo da Vinci, Evaluation of Leonardo da Vinci Programme, National Report onimplementation up to 2007, Appendix 3, selected results of quality study for Leonardo da Vinci Programme ) PENTOR Raport krajowy na temat wpływu Programu Socrates na sektor edukacji w Polsce (National Report on the Socrates Programe s Impact on the Sector of Education in Poland),.ECORYS Poland, Warsaw,

13 Celem programu jest rozwijanie umiejętności nie tylko uczniów, ale i nauczycieli, którzy podczas pracy nad projektem mają do czynienia z ICT, językiem obcym oraz przedstawicielami swojego zawodu pracującymi w odmiennych systemach edukacyjnych. Wymiana doświadczeń, metod, spostrzeżeń wzbogaca, unowocześnia i urozmaica pracę pedagogów, ułatwiając im rozwój intelektualny i zawodowy. EURYDICE, sieć informacji o edukacji w Europie, istnieje od 1980 roku, a w latach była częścią programu Socrates. Obecnie znajduje się w strukturze programu Uczenie się przez całe życie. Sieć składa się z biur krajowych, utworzonych przez ministerstwa edukacji poszczególnych krajów, i z biura europejskiego, utworzonego przez Komisję Europejską (Dyrekcja Generalna ds. Edukacji i Kultury). EURYDICE, pracując dla twórców polityki edukacyjnej i świata edukacji, przygotowuje i publikuje opisowe analizy systemów edukacji, studia porównawcze na tematy będące przedmiotem zainteresowania Unii Europejskiej i wskaźniki dotyczące różnych poziomów edukacji. Konkurs European Language Label, organizowany w Polsce od 2002 r., ma na celu nagradzanie nowatorskich inicjatyw dotyczących nauczania i uczenia się języków obcych, charakteryzujących się wysoką jakością, wielostronnym charakterem, oryginalnością i twórczością. Konkurs jest przeznaczony dla wszystkich rodzajów szkół publicznych i niepublicznych, uczelni wyższych, placówek kształcenia językowego dzieci i dorosłych, ośrodków prowadzących kształcenie zawodowe i doskonalenie nauczycieli języków obcych, oraz wszystkich instytucji edukacyjnych zajmujących się nauczaniem i promocją języków obcych. W roku 2005 rozszerzono formułę konkursu European Language Label i zorganizowano konkurs indywidualny dla nauczycieli języków obcych, który na stałe wpisał się w kalendarium roku szkolnego. W roku 2007, po raz pierwszy, uwzględniono także uczących się (Learners of the Year). Wizyty Studyjne (program Arion) Program Wizyt Studyjnych dla kadr zarządzających w edukacji jest realizowany w Polsce od 1996 r., początkowo osobno w ramach programów Socrates pod nazwą Arion i w ramach programu Leonardo da Vinci dla osób zajmujących się kształceniem i doskonaleniem zawodowym. Obecnie Wizyty Studyjne znalazły swoje miejsce w programie Uczenie się przez całe życie jako skonsolidowany program dla specjalistów zajmujących się edukacją ogólną i zawodową na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym. Wizyty Studyjne adresowane są do szerokiego grona osób mających wpływ na kształtowanie polityki w zakresie edukacji i szkoleń. Głównym celem programu Wizyt Studyjnych jest przyczynianie się do realizacji Strategii Lizbońskiej oraz priorytetów uzgodnionych przez kraje członkowskie w obszarze edukacji i kształcenia zawo-dowego. Uczestnikami Wizyt mogą być: przedstawiciele władz rządowych i samorządowych, przedstawiciele organizacji pracowników i pracodawców, członkowie kadry kierowniczej centrów i instytucji kształcenia i doskonalenia zawodowego, dyrektorzy szkół, osoby zarządzające zasobami ludzkimi w przedsiębiorstwach. Wizyty Studyjne są doskonałą okazją do wymiany doświadczeń, informacji i kontaktów pomiędzy uczestnikami z różnych krajów. Do udziału w programie zachęcane są także wszystkie instytucje i organizacje, które chciałyby zorganizować u siebie Wizytę Studyjną prezentującą europejskim partnerom dorobek polskich instytucji w zakresie podnoszenia jakości edukacji i szkoleń. W badaniu ewaluacyjnym Wizyt Studyjnych programu Arion największy wpływ na beneficjentów wyrażał się w 13 : zwiększeniu ich wiedzy na temat zagranicznych systemów edukacyjnych zwiększeniu świadomości o innych kulturach i zainteresowaniu zagranicznymi wizytami w celu nauki, pracy i handlu we wzroście kompetencji językowych zwiększeniu umiejętności zawodowych. Działania w zakresie waloryzacji podejmowane przez polską Narodową Agencję programu Uczenie się przez całe życie na poziomie krajowym i europejskim Polska Narodowa Agencja LLP realizuje corocznie w planowy sposób szereg własnych działań skierowanych do polskich odbiorców: szkolenia, seminaria, konferencje, spotkania, rozwój strony internetowej, bazy danych, publikacje materiałów informacyjnych i studyjnych prezentujących m.in. przykłady dobrej praktyki. Dodatkowo Narodowa Agencja prowadzi działania ewaluacyjne konferencji i seminariów, służące poprawie efektywności oraz sprawności procesu The aim of the programme is to develop skills by students and teachers who when working on the project use ICT, foreign languages and meet representatives of the profession working in various educational systems. Exchange of experiences, methods and insights enriches, modernises and adds variety to the work of teachers, which promotes their intellectual and professional development. EURYDICE is a network of information on education in Europe, which has operated since 1980 and in the years formed a part of the Socrates Programme. At present, it is a part of the Lifelong Learning Programme. The network is composed of national units established by ministries of education at individual countries, and the European unit established by the European Commission (General Directorate for Education and Culture). EURYDICE works on behalf of educational policy makers and the world of education, prepares and publishes descriptive analyses of education systems, comparative studies on topics of interest in the European Union, and indicators on various levels of education. The European Language Label competition, which has been organised in Poland since 2002, aims at awarding innovative initiatives pertaining to language teaching and learning, which are characterised by high quality, multilateral character, originality and creativity. The competition is addressed to all types of schools both public and non-public, higher education institutions, educational institutions providing language education to children and adults, centres offering foreign language teacher education and in-service training, and all other educational institutions that teach and promote foreign languages. In 2005, the European Language Label has been expanded to include an individual competition for foreign language teachers, which has become a part of the school year calendar. In 2007, for the first time, learners were also included in the competition (Learners of the Year). Study Visits (Arion Programme) Study Visit Programme for education specialists and decision makers has been implemented in Poland since Initially, it was an action of the Socrates Programme called Arion and later has been implemented as part of the Leonardo da Vinci Programme and focused on persons dealing with vocational education and in-service training. At present, study visits constitute an element of the Lifelong Learning Programme as a consolidated programme for general and vocational education specialists at national, regional and local level. Study visits are addressed to a wide array of persons that shape education and training policy. The main goal of Study Visit Programme is to contribute to the implementation of Lisbon Strategy and priorities agreed by member countries in the area of vocational education and training. Representatives of state and local government authorities, employee and employer organisations, management of vocational education and training centres, school directors, and HR officers at enterprises can take part in study visits, which constitute an excellent opportunity for exchange of experiences, information and contacts between participants from different countries. Moreover, all institutions and organisations willing to stage study visits in order to present their achievements in the scope of improving the quality of education and training to European partners are encouraged to participate in the programme. The evaluation study of the Arion Study Visit Programme has shown that Arion has had the largest impact on beneficiaries in terms of 13 : expanding their knowledge on foreign systems of education raising awareness of other cultures and interest in visits abroad in order to learn, work and trade improvement of linguistic competences enhancing professional skills. Valorisation activity conducted by the Polish National Agency of the Lifelong Learning Programme at national and European level Each year, Polish National Agency of LLP conducts a number of activities directed at Polish beneficiaries, which include training, seminars, conferences, meetings, website development, data basis expansion, publication of information and study materials that present good practices. Moreover, National Agency evaluates conferences and seminars in order to improve the effectiveness and efficiency of the peer learning process. It also provides assistance in the organisation of various meetings in accordance with the needs and interests of target groups. Apart from consistent improvement of its operations, the 13 Raport krajowy na temat wpływu Programu Socrates na sektor edukacji w Polsce ECORYS Polska, Warszawa, 2007 r. 13 Raport krajowy na temat wpływu Programu Socrates na sektor edukacji w Polsce (National Report on the Socrates Programe s Impact on the Sector of Education in Poland),.ECORYS Poland, Warsaw,

14 wzajemnego uczenia się. Pomaga również w organizacji różnego typu spotkań zgodnie z potrzebami i zainteresowaniami naszych grup odbiorców. Prowadzenie systematycznego badania, poza ciągłym doskonaleniem pracy Narodowej Agencji, dostarcza informacji o nowych możliwościach upowszechniania wykorzystywania wyników projektów oraz wyników osiąganych w całym programie. Upowszechnianie przykładów dobrej praktyki stwarza szansę transferu do praktyki edukacyjnej w Polsce, a w dalszej kolejności do polityk oświatowych (w skali mikro i makro) najlepszych praktycznych rozwiązań wypracowanych w programie Uczenie się przez całe życie. Takie działania dostarczają również danych do przygotowywania prezentacji, prowadzenia nowych akcji promocyjnych oraz opracowania materiału na strony internetowe Narodowej Agencji, jak też dla naszych beneficjentów i zaangażowanych podmiotów. Uczenie się przez całe życie jest programem europejskim, dlatego współpraca z innymi Narodowymi Agencjami, wymiana doświadczeń realizowana zarówno w kontaktach roboczych, jak i specjalnie przygotowywanych waloryzacyjnych Wizytach Studyjnych oraz realizacja wspólnych projektów są niezwykle istotne. Zrealizowane przez polską Narodową Agencję we współpracy z innymi Narodowymi Agencjami projekty rozpowszechniające przykłady dobrej praktyki, lub badające wybrane aspekty programów sektorowych czy wybranych zagadnień edukacji europejskiej w obszarze Comeniusa i Grundtviga, Erasmusa i Leonardo da Vinci, są doskonałymi przykładami europejskich działań upowszechniających i wykorzystujących rezultaty projektów. Są też najlepszymi dowodami na aktywność polskiej Narodowej Agencji programu. W planach są już następne projekty w ramach działań programu międzysektorowego kluczowej aktywności. Najbardziej spektakularnymi efektami współpracy międzyagencyjnej w programie Comenius i Grundtvig są EST i M-TOOL. EST (European Share Treasure) on-line system jest przedsięwzięciem międzynarodowym koordynowanym przez włoską Agencję Narodową przy współuczestniczących Agencjach: austriackiej, greckiej i polskiej. Filozofia projektu oparta jest na pojęciach: produkt końcowy, upowszechnianie użyteczność/wartościowość. System adresowany jest do trzech grup odbiorców: Narodowych Agencji instytucji wnioskujących/aplikujących do programów Comenius i Grundtvig użytkowników publicznych, do których zaliczamy: szkoły, ośrodki doskonalenia nauczycieli, władze samorządowe i oświatowe oraz Komisję Europejską. System zbiera w uporządkowany sposób następujące informacje o: projektach akcji Comenius i Grundtvig instytucjach beneficjentach instytucjach partnerskich produktach końcowych powstałych w trakcie realizacji projektu miejscu składowania produktu. Ze względu na międzynarodowy charakter systemu wszystkie dostępne on-line formularze wyświetlane są w dwóch wersjach językowych: po angielsku i w języku narodowym każdej z Agencji. System ma charakter rozproszony: bazy są prowadzone i administrowane przez Narodowe Agencje. Informacje z baz publikowane są za pośrednictwem serwera włoskiego i poprzez strony internetowe Komisji. Począwszy od 2004 roku funkcjonuje polska strona internetowa ogólnie dostępna poprzez adres org.pl, prezentująca informacje o produktach końcowych powstałych w trakcie realizacji projektów partnerskich przy współudziale polskim, w ramach programów Socrates, a obecnie programu Uczenie się przez całe życie. Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji nie pełni roli kontrolującej, lecz zachęca i mobilizuje jednostki realizujące projekty do upowszechniania wiedzy na temat najwartościowszych efektów ich pracy. M-TOOL (M-TOOL) constructing an evaluation tool for monitoring visits) to projekt między agencyjny Narodowych Agencji z Portugalii, Polski, Rumunii, Włoch, Finlandii oraz Turcji na rzecz działań upowszechniających akcje zdecentralizowane programu Socrates / Uczenie się przez całe życie. Projekt miał na celu przygotowanie narzędzia dla wizyt monitoringowych u beneficjentów realizujących projekty akcji zdecentralizowanych programu Comenius i Grundtvig a także zbadanie możliwości zastosowania go w programie Leonardo da Vinci. Wiązało się to z ustanowieniem krajowej strategii monitoringu zgodnie z wytycznymi KE zorganizowanym podejściem uwzględniającym cele i grupy docelowe programów oraz określeniem kryteriów wyboru projektów, które mają zostać poddane monitoringowi. Celem Narodowych Agencji było zbieranie informacji nt. jakości w zarządzaniu projektami i programami National Agency conducts systematic studies, provides information on new possibilities for the dissemination and exploitation of project results and programme outputs. Dissemination of good practice creates an opportunity for transfer to educational practice in Poland, and further to educational policy (on micro and macro scale) of the best practical solutions developed as part of the Lifelong Learning Programme. Such activity also provides information indispensable for the preparation of presentations, staging new promotional activities and development of materials to be posted on National Agency s website, as well as for beneficiaries and stakeholders. Lifelong Learning Programme is a European programme and this is why cooperation with other National Agencies, experience sharing as part of working contacts and special valorisation study visits, as well as implementation of joint projects are of paramount importance. Projects that disseminate good practices or examine selected aspects of sectoral programmes or European education as part of Comenius, Grundtvig, Erasmus and Leonardo da Vinci implemented by Polish National Agency in cooperation with other National Agencies are excellent examples of European activity on behalf of dissemination and exploitation of project results. They are also the best proof for the activity of Polish National Agency. Several new projects are scheduled to be implemented as part of key activity 4 of the transversal programme. The most spectacular results of inter-agency cooperation within Comenius and Grundtvig programmes are EST and M-TOOL. EST (European Share Treasure) on-line system is an international venture coordinated by Italian National Agency with cooperation of Austrian, Greek and Polish Agencies. The philosophy of the project is based on the following concepts: end product, dissemination and utility value. The system is addressed to three groups of recipients: National Agencies institution filing applications for Comenius and Grundtvig programmes public users, including: schools, teacher inservice training centres, educational and local government authorities and the European Commission. The system presents in an organised manner information on: Comenius and Grundtvig projects beneficiary institutions partner institutions end products of project implementation place of storing the product. Due to international character of the system all online forms are posted in two language versions: English and a given Agency s national language. The system is scattered; data bases are run and administered by National Agencies. Information from data bases are posted on the Italian server and Commission s website. Polish website has operated since 2004 at It presents information on end products resulting from projects implemented by partners from Poland earlier as part of Socrates, and at present as part of the Lifelong Learning Programme. The Foundation for the Development of the Education System does not play a supervising role there, but encourages and motivates project participants to disseminate knowledge on the most valuable results of their work. M-TOOL (M-TOOL constructing an evaluation tool for monitoring visits) is an inter-agency project implemented by National Agencies in Portugal, Poland, Romania, Italy, Finland and Turkey in order to disseminate information on decentralised actions of Socrates and Lifelong Learning Programme. The project has been designed to prepare tools for monitoring visits at beneficiaries who implement projects within Comenius and Grundtvig decentralised actions of the programme and to examine possibilities for their use in Leonardo da Vinci programme. It has required the establishment of a national monitoring strategy in accordance with the guidelines of the European Commission, which is an organised approach that includes objectives and target groups of the programmes and sets the selection criteria for the projects, which need to be monitored. The objective of National Agencies is to collect information on the quality in the management of projects and sectoral programmes of the Lifelong Learning Programme as well as efficiency of project implementation at the level of institution/organisation. In the project implementation process, representatives of National Agencies have gathered national experiences related to monitoring, developed methodological guidelines and tools, which have been simultaneously tested at several schools/institutions in all countries. The results of monitoring and efficiency of the applied tool 24 25

15 sektorowymi programu Uczenie się przez całe życie oraz skuteczności realizacji projektu na poziomie instytucji/organizacji. W procesie realizacji projektu przedstawiciele Narodowych Agencji zebrali doświadczenia narodowe w prowadzeniu monitoringu, opracowali założenia metodologiczne, przygotowali narzędzia robocze, które zostały przetestowane równolegle w kilkunastu szkołach/instytucjach we wszystkich krajach. Omówiono wyniki prowadzonych równolegle monitoringów i efektywności zastosowanego narzędzia. Zidentyfikowano najważniejsze, najwrażliwsze obszary w procesie monitoringu projektów zdecentralizowanych LLP, mające istotny wpływ na jakość projektów. Te obszary to: proces planowania, ewaluacja wewnętrzna (autoewaluacja i monitoring wewnętrzny, komunikacja w projekcie oraz wspólny końcowy produkt). W tych obszarach monitoring może w istotny sposób pomóc beneficjentom w osiągnięciu końcowego sukcesu. Wnioski oraz współpraca z ekspertami z uniwersytetu w Lizbonie pozwoliły na opracowanie rezultatu projektu, jakim jest zestaw dla wizyt monitoringowych u beneficjentów projektów zdecentralizowanych (M-TOOL set). Na zestaw składają się trzy dokumenty: M-TOOL set zbiór wymaganych procedur w procesie monitoringu Jakościowe techniki zbierania danych Ogólny przewodnik do prowadzenia monitoringu. Metodologia strategii M-TOOL opiera się na kilku etapach realizacji badania, takich jak: przygotowanie procesu monitorowania na miejscu, praca w terenie, zbieranie danych, analiza i interpretacja danych, raportowanie i kontynuacja procesu badania. Cały zestaw M-TOOL został przetłumaczony na język polski. Osiągnięte rezultaty projektu, uwzględniające specyfiki danej akcji, mogą służyć pomocą w programie Comenius, Grundtvig i Leonardo da Vinci. Informacje o projekcie znajdują się na stronie internetowej projektu mtools/index.htm oraz stronach Narodowych Agencji. Efektami współpracy międzyagencyjnej w programie Erasmus 14 jest udział w projektach rozpowszechniających przykłady dobrej praktyki i badających wybrane aspekty programu Erasmus i/lub europejskiego szkolnictwa wyższego. Zrealizowane projekty to: Increasing Student and Teaching Staff Mobility in an enlarged European Union. National Analyses of West-East Student and Teaching Staff Mobility in SOCRATES/Erasmus from 1998/ /03, koordynowany przez Deutscher Akademischer Dienst (DAAD), pełniący rolę Narodowej Agencji Programu SOCRATES-Erasmus w Niemczech, współfinansowany z budżetu programu SOC- RATES w ramach Accompanying Measures (okres realizacji projektu: ). Projekt, w którym uczestniczyło 10 Narodowych Agencji Programu SOCRATES-Erasmus (AT, BE nl, CZ, DE, ES, FI, HU, PL, SK) miał na celu określenie sposobów i narzędzi zwiększenia wymiany studentów i nauczycieli pomiędzy nowymi i starymi państwami Unii Europejskiej oraz osiągnięcia równowagi w wymianie osób na kierunku Zachód- Wschód, wspierając tym samym dążenie krajów Wspólnoty do wysłania za granicę w programie Erasmus 3 milionów studentów i 300 tysięcy nauczycieli akademickich do 2013 roku. Dzięki opracowaniu przez uczestniczące w projekcie NA raportów przedstawiających skalę i jakość wymiany w poszczególnych krajach w latach 1998/ /03 udało się zidentyfikować uczelnie, które prowadziły intensywną wymianę studentów i nauczycieli z Europy Zachodniej do Europy Środkowo- Wschodniej. Rezultaty projektu zostały zaprezentowane przedstawicielom środowisk akademickich podczas trzech konferencji, które odbyły się w: Budapeszcie (23-24 września 2004 r.), w Warszawie (8-9 października 2004 r.) oraz Brnie (11-12 listopada 2004 r.) i w publikacji. Erasmus Dissemination Good Practice Models, którego koordynatorem był UK SOCRATES- Erasmus Council, pełniący rolę Narodowej Agencji Programu SOCRATES-Erasmus w Wielkiej Brytanii i który otrzymał dofinansowanie z budżetu programu SOCRATES w ramach Accompanying Measures (okres działania: ). Celem projektu, realizowanego przez 12 Narodowych Agencji Programu SOCRATES-Erasmus (AT, DE, DK, FR, GR, IE, NL, PL, RO, SE, SI, UK), było ustalenie przyczyn niewielkiego udziału studentów czterech dziedzin akademickich (architektura, informatyka, matematyka i nauki przyrodnicze) w wymianie programu Erasmus, przedstawienie doświadczeń wybranych europejskich szkół wyższych, które have been discussed and the most important sensitive areas of the monitoring process related to LLP decentralised projects that affect the quality of projects have been identified. These areas include: the planning process, internal evaluation (self-assessment) and internal monitoring, communication within the project and common end product. In these areas, monitoring can greatly contribute to the success of beneficiaries. Conclusions and cooperation with experts at the Lisbon University have allowed for the development of project result in the form of a M-TOOL set to be used during monitoring visits at beneficiaries of decentralised projects. The M-TOOL set comprises three documents: M-TOOL set a set of procedures to be applied in the monitoring process qualitative data collection techniques General monitoring guide. The methodology of M-TOOL strategy is based on several stages of study, such as: the preparation of the monitoring process on site, field work, data collection, analysis and interpretation, reporting and follow-up. The M-TOOL set has been translated into Polish in full. Project results, including the specificity of individual actions can be of use in Comenius, Grundtvig and Leonardo da Vinci programmes. Information on the project is available at project website at pt/mtools/index.htm and websites of National Agencies. The results of inter-agency cooperation as part of the Erasmus programme 14 include participation in projects that disseminate examples of good practice and examine selected aspects of Erasmus programme and/or higher education in Europe. The implemented projects include: Increasing Student and Teaching Staff Mobility in an Enlarged European Union. National Analyses of West-East Student and Teaching Staff Mobility in SOCRATES/Erasmus from 1998/ /03 coordinated by Deutscher Akademischer Dienst (DAAD), which plays the role of the National Agency of SOCRATES-Erasmus Programme in Germany. The project is co-financed from the budget of the SOCRATES Programme within Accompanying Measures (project implementation period: ). The project implemented by 10 National Agencies of the SOCRATES-Erasmus Programme (AT, BE, NL, CZ, DE, ES, FI, HU, PL, SK) aimed at the development of methods and tools to increase the number of student and teacher exchanges between new and old members of the European Union and strike a balance in west-east exchanges, with supporting efforts of community members to make 3 million students and 300,000 academic teachers participate in Erasmus mobilities abroad up to Thanks to the preparation by National Agencies of reports presenting the scale and quality of exchanges in individual countries in the years 1998/ /03, it was possible to identify universities, which have conducted intensive student and teacher exchanges from western Europe to central and eastern Europe. Project results have been presented to representatives of academic circles during three conferences held in Budapest (23-24 September 2004), Warsaw (8-9 October 2004) and Bern (11-12 November 2004) and in a brochure. Erasmus Dissemination Good Practice Models coordinated by UK SOCRATES-Erasmus Council, which is the National Agency of SOCRATES- Erasmus Programme in Great Britain, which has obtained co-financing from the budget of the SOCRATES Programme within Accompanying Measures (period: ). The aim of the project implemented by 12 National Agencies of the SOCRATES-Erasmus Programme (AT, DE, DK, FR, GR, IE, NL, PL, RO, SE, SI, UK) was to establish the reasons why a relatively small share of students in four academic fields (architecture, information technology, mathematics and natural sciences) participate in Erasmus programme exchanges; to present experiences of selected European HEIs, which have been successful in staging exchanges of students of the above-mentioned majors; to present solutions that are conducive for the mobility of these students, and to promote more student exchanges across Europe. The results of analysis and recommendations were presented to European academic community during a conferences held in Vienna on 11 February 2005 and in a publication in the form of a report. GenERAtion Dissemination of Results and Best Practices for Raising the Profile of Erasmus Mobility coordinated by Tempus Public Foundation, which plays the role of Hungarian National Agency of the SOCRATES-Erasmus Programme and co-financed from the budget of the SOCRATES Programme within Accompanying Measures 14 Prezentację współpracy międzyagencyjnej w zakresie programu Erasmus przygotowała Renata Smolarczyk 14 Presentation on inter-agency cooperation in the scope of the Erasmus Programme was prepared by Renata Smolarczyk 26 27

16 wymianę studentów ww. kierunków prowadziły z powodzeniem, oraz zaprezentowanie rozwiązań sprzyjających mobilności studentów tych dziedzin, a także promocja zwiększenia wymiany studentów w Europie. Wyniki analizy zjawiska i rekomendacje z niej wynikające zostały przedstawione europejskiej społeczności akademickiej podczas konferencji (Wiedeń, 11 lutego 2005 r.) i w publikacji (raport). GenERAtion Dissemination of Results and Best Practices for Raising the Profile of Erasmus Mobility, koordynowany przez Tempus Public Foundation, pełniącą rolę Węgierskiej Narodowej Agencji Programu SOCRATES-Erasmus, współfinansowany z budżetu programu SOCRATES w ramach Accompanying Measures (okres realizacji projektu: ). Celem przedsięwzięcia była wymiana doświadczeń pomiędzy przedstawicielami szkół wyższych z 21 państw uczestniczących w programie Erasmus (Austria, Belgia, Cypr, Czechy, Dania, Finlandia, Grecja, Hiszpania, Holandia, Islandia, Litwa, Łotwa, Niemcy, Norwegia, Polska, Słowacja, Słowenia, Szwecja, Wielka Brytania, Węgry oraz Włochy) i poszukiwanie przez nich rozwiązań, które przyczyniłyby się do lepszego przygotowania krajów do realizacji nowej edycji Erasmusa w ramach Programu Zintegrowanego, jaki ostatecznie otrzymał nazwę Uczenie się przez całe życie (Lifelong Learning Programme), oraz do poprawy jakości organizacji mobilnych działań i zwiększenia liczby osób uczestniczących w wymianie w kontekście Procesu Bolońskiego oraz tworzenia Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego. W projekcie udział wzięło blisko 500 osób: reprezentantów szkół wyższych, Komisji Europejskiej, administracji państwowej, Narodowych Agencji, organizacji zawodowych, instytucji edukacyjnych działających w sektorze szkolnictwa wyższego, a także przedstawicieli studentów i przedsiębiorców z ww. państw. W wyniku realizacji projektu opracowane zostały zalecenia dla każdej grupy uczestników, dotyczące działań w następujących obszarach: Erasmus Student Placements Contributing to University-Enterprise Cooperation; Joint Degrees/ Programmes, Motivation and Recognition of Teachers in Order to Foster Erasmus Mobility of Students; Global Mobility Marketing of Higher Education; Absorption Capacity of Higher Education Institutions and Countries (publikacja). id=161 Student Work Placements: From Project to Mobility, koordynowany przez UK SOCRATES- Erasmus Council, pełniący rolę brytyjskiej Narodowej Agencji, współfinansowany z budżetu programu SOCRATES w ramach Accompanying Measures (okres realizacji projektu: ). Przedsięwzięcie, w którym uczestniczyło 10 Narodowych Agencji Programu Erasmus (CZ, DE, FI, HU, LV, PL, SE, SI, SK, UK) miało na celu opracowanie vademecum dotyczącego organizacji praktyk dla studentów w programie Erasmus w oparciu o dobre rozwiązania stosowane do tej pory podczas realizacji wyjazdów studentów w programach SOCRATES-Erasmus i Leonardo da Vinci. Analiza i wymiana doświadczeń osób indywidualnych, instytucji, pracodawców oraz Narodowych Agencji z krajów zaangażowanych w projekt zaowocowały opracowaniem praktycznych wskazówek dla instytucji organizujących praktyki dla studentów i zarządzających finansami w programie Uczenie się przez całe życie (publikacja raport). Assessing the Feasibility of an Erasmus Alumni Association, którego koordynatorem był UK SOCRATES-Erasmus Council, pełniący rolę Narodowej Agencji w Wielkiej Brytanii i który otrzymał dofinansowanie z budżetu programu SOCRATES w ramach Accompanying Measures (okres realizacji projektu: ). Celem działania, realizowanego przez Narodowe Agencje Programu Erasmus z Finlandii, Holandii, Niemiec, Polski i Węgier, przedstawicieli szkół wyższych, studentów, organizacji Erasmus Student Network International oraz stowarzyszeń absolwentów, w tym DAAD, NUFFIC, Fulbright, a także twórców portali internetowych Philox i ErasmusOne, było zbadanie celowości i możliwości utworzenia w Europie stowarzyszenia absolwentów stypendystów Erasmusa oraz określenie zasobów niezbędnych do powołania organizacji adresowanej do osób, które wzięły udział w wymianie studentów w tym programie. Rezultatem przedsięwzięcia było przedstawienie Komisji Europejskiej opracowania określającego stopień zainteresowania środowisk akademickich w Europie utworzeniem stowarzyszenia absolwentów oraz uwarunkowania, w tym finansowe, działania tego typu organizacji (publikacja raport). (project implementation period: ). The aim of the project was exchange of experiences between representatives of HEIs in 21 countries participating in the Erasmus Programme (Austria, Belgium, Cyprus, Czech Republic, Denmark, Finland, Greece, Spain, Netherlands, Iceland, Lithuania, Latvia, Germany, Norway, Poland, Slovakia, Slovenia, Sweden, Great Britain, Hungary and Italy) and searching for new solutions, which would contribute to better preparation of these countries for the implementation of a new edition of Erasmus as part of the integrated programme (Lifelong Learning Programme), as well as to improve the quality of mobility organisation, increase the number of exchange participants in the context of Bologna Process and to establish European Higher Education Area. Almost 500 representatives of HEIs, European Commission, state administration, National Agencies, trade organisations, educational institutions operating in higher education sector, as well as representatives of students and entrepreneurs participated in the project. As a result of project implementation, recommendations for each group of participants were developed in the following areas: Erasmus Student Placements Contributing to University-Enterprise Cooperation; Joint Degrees/Programmes, Motivation and Recognition of Teachers in Order to Foster Erasmus Mobility of Students; Global Mobility Marketing of Higher Education; Absorption Capacity of Higher Education Institutions and Countries (publication). php?page_id=161 Student Work Placements: From Project to Mobility, coordinated by UK SOCRATES-Erasmus Council, which is the National Agency in Great Britain, was co-financed from the budget of SOCRATES programme within Accompanying Measures (project implementation period: ). The project implemented by 10 National Agencies of the Erasmus Programme (CZ, DE, FI, HU, LV, PL, SE, SI, SK, UK) aimed at the development of a vade mecum on the organisation of student placements as part of the Erasmus programme based on quality solutions applied so far during student mobilities within SOCRATES-Erasmus and Leonardo da Vinci programmes. The analysis and exchange of experiences by individuals, institutions, employers and National Agencies from the countries implementing the project has resulted in the development of practical guidelines for institutions that organise student placements and for those responsible for funds management in the Lifelong Learning Programme (publication in the form of a report). Assessing the Feasibility of an Erasmus Alumni Association coordinated by UK SOCRATES- Erasmus Council, which is the National Agency in Great Britain, was co-financed from the budget of SOCRATES programme within Accompanying Measures (project implementation period: ). The main goal of the activity carried out by National Agencies of Erasmus Programme from Finland, the Netherlands, Germany, Poland and Hungary, representatives of HEIs, students, Erasmus Student Network International organisation and alumni associations, including DAAD, NUFFIC, Fulbright, as well as the founders of Philox and ErasmusOne website was to assess usefulness and feasibility of the establishment of Erasmus Alumni Association in Europe and to identify resources indispensable for the establishment of an organisation addressed to people who participated in student exchanges under the programme. As a result, a study describing the level of interest among academic circles in the establishment of such an association, and conditions for its operation, including financial ones, has been presented to the European Commission in the form of a report. University-Enterprise Cooperation: Building on New Challenges from Past Experience implemented in the framework of Socrates Accompanying Measures (in the period: ) was coordinated by the DAAD (the German Academic Exchange Service). Project partners included ESMU (European Centre for Strategic Management of Universities), EDUCONSULT, Europe and Projects, Sanon Development International, and National Agencies of Erasmus and Leonardo da Vinci programmes from Austria, Finland, France, Netherlands, Germany, Norway, Portugal, Poland and Hungary). The project aimed at identifying factors and phenomena that facilitate or obstruct cooperation of European HEIs and enterprises. An on-line survey was conducted in early 2007, in which 403 European universities and enterprises participated, in order to identify projects that have been implemented so far by HEIs and business entities and to identify weak and strong points of such activity. The results of the survey and examples of best practices have 28 29

17 University-Enterprise Cooperation: Building on New Challenges from Past Experience, realizowany w ramach działania Accompanying measures programu SOCRATES (w okresie: ). Rolę koordynatora projektu pełnił DAAD, a partnerami w projekcie byli: European Center for Strategic Management of Universities (ESMU), EDUCONSULT, Europe and Projects, Sanon Development International, a także Narodowe Agencje Programów Erasmus i Leonardo da Vinci z Austrii, Finlandii, Francji, Holandii, Niemiec, Norwegii, Polski, Portugalii i Węgier. Przedsięwzięcie miało na celu określenie czynników i zjawisk, które wspierają lub utrudniają współpracę europejskich instytucji szkolnictwa wyższego i przedsiębiorstw. Ankietowe badanie on-line, przeprowadzone na początku 2007 roku, w którym udział wzięły 403 europejskie uczelnie i przedsiębiorstwa, pomogło zidentyfikować projekty zrealizowane dotychczas wspólnie przez szkoły wyższe i podmioty gospodarcze, a także ustalić słabe i mocne strony tych działań. Wyniki badania oraz przykłady dobrej praktyki zostały zaprezentowane 160 osobom zaangażowanym w różne formy współpracy uczelni i przedsiębiorstw podczas konferencji (Bonn, czerwca 2007 r.) i w publikacji. Potrzeby, możliwości, osiągnięcia, wyzwania i przeciwności dla współdziałania akademików i przedsiębiorców w Europie oraz zadania, które mają do wykonania poszczególne strony, zostały wyszczególnione w dokumencie nazwanym Deklaracją Bońską, stanowiącym integralną część publikacji o projekcie. W obszarze programu Leonardo da Vinci 15 realizowane były projekty Monitoringu Tematycznego. Jest to inicjatywa Komisji Europejskiej w ramach programu Leonardo da Vinci służąca popularyzacji tego programu poprzez wymianę doświadczeń między ekspertami, twórcami polityk i praktykami i przez wspieranie upowszechniania rezultatów i wyników projektów LdV oraz zachęcanie do ich wykorzystywania w systemach kształcenia zawodowego w Europie. Na potrzeby monitoringu określono pięć grup tematycznych koordynowanych przez wybrane Narodowe Agencje: 1. VET and the labour market, guidance and other specific groups (Islandia) 2. Development of skills within companies, particularly SMEs (Holandia) 3. Quality of VET systems and practices, training of teachers and trainers (Wielka Brytania) 4. Transparency of qualifications, validation of formal and informal learning, credit transfers (Włochy) 5. E-learning (Dania). Polska Narodowa Agencja uczestniczyła jako partner w trzech grupach tematycznych: grupie 1., grupie 2., grupie 5. Ponadto wspierała prace pozostałych dwóch grup tematycznych (nr 3 i 4) poprzez upowszechnianie informacji o konferencjach i seminariach, zachęcanie polskich beneficjentów do udziału w tych wydarzeniach i promocję ciekawych projektów koordynowanych przez polskie instytucje. Grupa TG 1 VET and the labour market, guidance and other specific groups zajmowała się zagadnieniami poradnictwa zawodowego i włączania do rynku pracy grup defaworyzowanych (młodzież i osoby starsze o niskich kwalifikacjach, imigranci, niepełnosprawni i kobiety chcące wrócić na rynek pracy), a także nauką przedsiębiorczości w kształceniu zawodowym. Grupie TG1 przewodniczyła Narodowa Agencja z Islandii, a partnerami jej były Narodowe Agencje Austrii, Belgii, Bułgarii, Finlandii, Węgier, Litwy, Norwegii, Polski, Słowacji, Słowenii i Hiszpanii. W maju 2007 r. Grupa TG1 zorganizowała w Lublanie międzynarodową konferencję pt. The Voice of Users in Guidance z udziałem 124 osób z 26 krajów, na temat roli użytkowników w poradnictwie zawodowym. Zaprezentowano wyniki przeprowadzonej przez ekspertów analizy 92 projektów Leonardo da Vinci z dziedziny poradnictwa zawodowego i przedstawiono rekomendacje i przykłady dobrych praktyk w zakresie włączania użytkowników. Wyniki konferencji były następnie upowszechniane na seminariach organizowanych w poszczególnych krajach partnerskich. W Polsce seminarium takie odbyło się 27 września 2007 r., a w specjalnym numerze Biuletynu Leonardo da Vinci zamieszczone zostało polskie tłumaczenie materiałów pokonferencyjnych z Lublany oraz artykuły polskich ekspertów na temat poradnictwa zawodowego w naszym kraju i artykuły promotorów projektów z tej dziedziny. Kolejnym ważnym dokonaniem grupy 1. było zorganizowanie w październiku 2007 w Reykjaviku międzynarodowej konferencji Entrepreneurship in vocational education a key to social inclusion and economic development in Europe. Materiały been presented to 160 persons committed to various forms of university-enterprise cooperation during a conference held in Bonn on June 2007 and in a publication. Needs, possibilities, achievements, challenges and obstacles for cooperation of academics and entrepreneurs in Europe, as well as tasks to be completed by individual parties have been descried in a document entitled Bologna Declaration, which constitutes an integral part of the publication on the project. Thematic Monitoring projects have been implemented within the Leonardo da Vinci Programme 15. This is an initiative of the European Commission within the Leonardo da Vinci programme aimed at the propagation of the programme through exchange of experiences between experts, policy makers and practitioners by providing support to the dissemination of LdV project results and through encouraging their use in vocational education systems across Europe. Five thematic groups (TG) coordinated by selected National Agencies have been established for the needs of the monitoring process 1. VET and the labour market, guidance and other specific groups (Iceland) 2. Development of skills within companies, particularly SMEs (the Netherlands) 3. Quality of VET systems and practices, training of teachers and trainers (Great Britain) 4. Transparency of qualifications, validation of formal and informal learning, credit transfers (Italy) 5. E-learning (Denmark). Polish National Agency has been a partner in three thematic groups: group 1, group 2, and group 5. Moreover, it has supported works of the remaining two thematic groups (no. 3 and 4) by disseminating information on conferences and seminars, encouraging Polish beneficiaries to participate in these actions and by promoting interesting projects coordinated by Polish institutions. Group TG 1 VET and the labour market, guidance and other specific groups dealt with the issues of career guidance and inclusion to the labour market of marginalised groups (youth and seniors with low qualifications, immigrants, the disabled and women coming back to the labour market), and also with entrepreneurship in vocational education. Group TG1 was led by the National Agency from Iceland, and among its partners were National Agencies from Austria, Belgium, Bulgaria, Finland, Hungary, Lithuania, Norway, Poland, Slovakia, Slovenia and Spain. In May 2007, Group TG1 organised an international conference entitled The Voice of Users in Guidance in Ljubljana, which was attended by 124 participants from 26 countries and devoted to the role of users of vocational guidance. Results of an analysis of 92 Leonardo da Vinci projects conducted by career guidance experts was presented along with recommendations and good practices in the scope of user inclusion. Next, the results of the conference were disseminated during seminars organised in individual partner countries. In Poland, such seminar was held on 27 September 2007 and translations into Polish of materials from the Ljubljana conference as well as articles by Polish experts on career guidance in the country and these by project promoters were published in a special issue of Leonardo da Vinci Bulletin. Another major achievement of Group 1 was staging in October 2007 in Reykjavik an international conference entitled Entrepreneurship in vocational education a key to social inclusion and economic development in Europe. The materials from the conference have been published in English and posted on the project s website: Group TG2 Development of skills within companies, particularly SMEs has concentrated its works on two key issues: a) competence gaps in selected sectors and b) how to commit SMEs to the lifelong learning process. Among several recommendations developed by the group, there has been a need to break barriers in the access to professional training among small and medium enterprises, to improve the quality of training offer and to adapt it to the current needs of employers and employees. The project was implemented by National Agencies from the Netherlands (coordinator), Poland, Sweden, Greece, Latvia, Bulgaria, Cyprus, Norway, Romania and the Czech Republic. Group 2 has established a knowledge platform for exchange of experiences by practitioners, experts, decision makers, representatives of sectoral chambers, European trade organisations and presented and promoted the most innovative training results and products developed as part of the Leonardo da Vinci projects addressed to 15 Prezentację współpracy międzyagencyjnej w zakresie programu LdV przygotowała Izabela Laskowska 15 Presentation on inter-agency cooperation in the scope of the LdV Programme was prepared by Izabela Laskowska 30 31

18 pokonferencyjne w języku angielskim zostały wydane drukiem oraz zamieszczone na stronie internetowej Grupa TG 2. Development of skills within companies, particularly SMEs swoje prace skupiała wokół dwóch kluczowych zagadnień: a) luki kompetencyjne w wybranych sektorach oraz b) jak zaangażować małe i średnie przedsiębiorstwa w proces uczenia się przez całe życie. Wśród wielu rekomendacji opracowanych przez grupę znalazła się potrzeba przełamania barier w dostępie do szkoleń zawodowych wśród małych i średnich przedsiębiorstw oraz podniesienie jakości oferty szkoleniowej i jej dopasowanie do aktualnych potrzeb pracodawców i pracowników. W projekcie uczestniczyły Narodowe Agencje z następujących krajów: Holandia (koordynator), Polska, Szwecja, Grecja, Łotwa, Bułgaria, Cypr, Norwegia, Rumunia, Czechy. W ramach grupy 2. udało się stworzyć platformę wiedzy i wymiany doświadczeń między praktykami, ekspertami, decydentami, przedstawicielami izb branżowych, europejskich organizacji sektorowych oraz udało się zaprezentować i wypromować najbardziej innowacyjne rezultaty i produkty szkoleniowe stworzone w ramach projektów programu Leonardo da Vinci, adresowane do kadry menedżerskiej i personelu małych i średnich firm. Istotnym osiągnięciem grupy było zorganizowanie dwóch ważnych konferencji: r. w Sztokholmie nt. Umiejętności i kompetencje zawodowe w MŚP oraz r. w Amsterdamie nt. Stwórzmy sieć i pracujmy razem. Materiały konferencyjne oraz kluczowe dokumenty opracowane w ramach TG2 dostępne są na stronie internetowej Grupa TG 5. E-learning koncentrowała swoje działania wokół wymiany doświadczeń i tworzenia sieci współpracy między projektami Leonardo da Vinci, praktykami, ekspertami, użytkownikami w zakresie stosowania najnowszych technologii w procesie uczenia się przez całe życie. W ramach tego projektu udało się zorganizować dwie ważne konferencje: r. w Sofii oraz r. w Kopenhadze. Kluczowymi rezultatami konferencji są raporty: Potential of e-learning oraz From projects to practice. Dodatkowo opracowano raport podsumowujący wyniki prac grupy tematycznej E-learning, w którym zawarto istotne rekomendacje dla decydentów, Komisji Europejskiej, przyszłych beneficjentów projektów programu. W projekcie aktywnie uczestniczyły Narodowe Agencje z Bułgarii, Irlandii, Polski, Finlandii, Słowacji, Holandii, Grecji, Norwegii. Opracowania dostępne są na stronie internetowej duńskiej Narodowej Agencji Najważniejsze korzyści z realizacji monitoringu tematycznego dla projektodawców to: zwiększenie widoczności rezultatów i produktów opracowanych w projektach programu Leonard da Vinci wymiana doświadczeń między realizatorami projektów LdV a interesariuszami, ekspertami wybranych dziedzin upowszechnianie najlepszych praktyk i rozwiązań poznanie aktualnych tendencji rozwojowych w wybranych obszarach kształcenia i szkolenia zawodowego zawiązanie się nowych partnerstw i powstanie nowych pomysłów na projekty LdV opracowanie istotnych rekomendacji na przyszłość. Harmonizacja mechanizmów oraz podejść i procedur waloryzacyjnych w programie Uczenie się przez całe życie Nowym wyzwaniem jest harmonizacja mechanizmów oraz podejść i procedur waloryzacyjnych w programie Uczenie się przez całe życie w Europie w celu budowania wspólnych ram odniesienia. Wspólne ramy odniesienia dotyczą zdolności do rozpoznawania wartościowych informacji i w konsekwencji poprawy jakości procesu decyzyjnego w systemach edukacji europejskiej. Taki proces wymaga szerokiej współpracy europejskiej i składa się z wielu etapów. Prezentowane poniżej założenia, przygotowane w polskiej Narodowej Agencji, należy rozwijać poprzez współpracę z innymi Agencjami i Komisją Europejską. Najlepszą europejską platformą takiej harmonizacji są działania w ramach programu międzysektorowego kluczowe działanie 4. Upowszechnianie i wykorzystywanie wyników działań wspieranych w ramach programu oraz poprzednich programów związanych z tą dziedziną, jak również wymianę dobrych praktyk. Podstawowymi założeniami harmonizacji mechanizmów oraz podejść i procedur waloryzacyjnych w programie Uczenie się przez całe życie w Europie są: managerial staff and personnel of SMEs. A major achievement of the Group was staging two conferences: Professional Skills and Competences at SME held on in Stockholm and Work Together/Exchange Knowledge and Start Networking held on in Amsterdam. Materials from the conference and key documents developed as part of TG2 are available at Group TG 5 E-learning focused its efforts around the exchange of experiences and networking between Leonardo da Vinci projects, practitioners, experts, and users of the latest technologies in the lifelong learning process. As part of the project, two major conferences have been held: one on in Sofia and the other on in Copenhagen. Key results of the conferences have included reports entitled: Potential of e-learning and From Projects to Practice. Moreover, a report that sums up the results of works of e-learning thematic group featuring recommendations for decision makers, European Commission, and future beneficiaries of projects has been developed. National Agencies from Bulgaria, Ireland, Poland, Finland, Slovakia, the Netherlands, Greece and Norway have taken an active part in the project. Relevant documents are available on the website of Danish National Agency at Major benefits of thematic monitoring for project partners include: improving visibility of results and products developed within Leonardo da Vinci projects sharing of experiences by institutions that implement LdV projects and stakeholders and experts promotion of good practices and solutions becoming acquainted with development tendencies in selected areas of vocational education and training establishment of new partnerships and development of new ideas for LdV projects development of major recommendations for the future. Harmonisation of valorisation mechanisms, approaches and procedures in the Lifelong Learning Programme Harmonisation of valorisation mechanisms, approaches and procedures in Europe in order to build a common reference structure is a new challenge of the Lifelong Learning Programme. Common framework of reference pertains to the ability to recognise valuable information and resultant from it improvement of the quality of decision making process in European systems of education. This process requires broad European cooperation and is composed of several stages. The premises presented below have been developed by Polish National Agency and should be developed thanks to cooperation with other National Agencies and the European Commission. The best European platform for harmonisation has been the actions implemented as part of the transversal programme key activity 4 Dissemination and exploitation of results of activities funded under the programme or previous programmes related with a given area, as well as exchange of good practices. Basic premises for the harmonisation of valorisation mechanisms, approaches and procedures in the Lifelong Learning Programme in Europe include: Stage I Identification of valorisation concepts and approaches at National Agencies at the national level with reference to the policy of the European Commission (downward looking). It is composed of: identification of valorisation methods/approaches applied by National Agencies in individual countries and sectors of the Lifelong Learning Programme comparison of methods/approaches applied by National Agencies in order to build a common framework of reference and develop working methods for National Agencies in the scope of valorisation Stage II Comparison of concepts and policies with practice (upward looking). This may take place as a result of cooperation and consultations with beneficiaries and stakeholders supervising authorities and educational authorities in order to: identify grass-roots approaches identify methods for the implementation of the European Commission s and National Agency s valorisation policies building the practical dimension of NA s cooperation with beneficiaries establish a portfolio for regional lifelong learning featuring: educational potential, language, culture and examples of good practices implemented in a given region 32 33

19 I etap Identyfikacja idei i podejść do waloryzacji w Narodowych Agencjach na poziomie krajowym w odniesieniu do polityki Komisji Europejskiej (patrzenie od góry). Składa się na to: identyfikacja metod/podejść Narodowych Agencji do waloryzacji w poszczególnych krajach i sektorach programu Uczenie się przez całe życie porównanie metod/podejść stosowanych przez Narodowe Agencje w celu budowy wspólnych ram odniesienia i metod działania Narodowych Agencji w zakresie waloryzacji II etap Weryfikacja idei i polityk z praktyką (patrzenie od dołu). Może ona nastąpić w wyniku współpracy i konsultacji z beneficjentami i podmiotami zaangażowanymi organami nadzoru i organami prowadzącymi instytucje edukacyjne w celu: identyfikacji podejść oddolnych identyfikacji sposobów wdrażania polityki Komisji Europejskiej i Narodowej Agencji w zakresie waloryzacji budowania praktycznego wymiaru współpracy NA z beneficjentami stworzenia portfolio regionalnego uczenia się przez całe życie obejmującego: potencjał edukacyjny, język, kulturę i przykłady dobrej praktyki realizowane w danym regionie w celu określenia regionalnej i narodowej charakterystyki/specyfiki, którą należy uwzględnić w procesie waloryzacji III etap Wypracowanie metodologii pomiaru sukcesu projektów programu Uczenie się przez całe życie. Powinna ona łączyć wymagania zidentyfikowane na pierwszym etapie z potrzebami i oczekiwaniami etapu drugiego oraz nadać europejski wymiar waloryzacji poprzez określenie: wspólnych wyznaczników sukcesu projektów wspólnego sposobu pomiaru sukcesu projektów możliwych form transferu sukcesu projektów do polityki i praktyki edukacyjnej w skali mikro i makro gotowych do zaproponowania najefektywniejszych form prezentacji i upowszechniania osiągnięć programu Uczenie się przez całe życie na ogólnokrajowych i europejskiej platformie elektronicznej IV etap Budowa narzędzi do waloryzacji rezultatów projektów i całego programu oraz przygotowanie europejskiego przewodnika waloryzacji, określającego wspólne ramy odniesienia do metodologii waloryzacji. Wielojęzyczny przewodnik powinien uwzględniać: specyfikę systemów edukacji w poszczególnych krajach różnorodność kultury i języków europejskich podjęcie próby zdefiniowania wspólnego sukcesu europejskich projektów wyznaczniki sukcesu europejskich projektów wspólny sposób pomiaru sukcesu europejskich projektów identyfikację form transferu w skali mikro i makro europejskich projektów do europejskiej praktyki i polityki edukacyjnej V etap Upowszechnienie wspólnych ram odniesienia w zakresie waloryzacji na poziomie krajowym i europejskim oraz zapewnienie sprawnego przepływu informacji oraz sprawnej metody wymiany informacji o wdrożeniach do polityk i praktyk edukacyjnych w Europie. in order to describe regional and national characteristics that should be included in the valorisation process Stage III Development of the methodology for the measurement of the success of Lifelong Learning Programme projects. It should combine requirements identified at Stage I and needs and expectations of Stage II and give European dimension to valorisation by setting: common project success indicators common method for project success measurement possible forms of transferring project success to educational policy and practice on micro and macro scale ready to use most effective forms of presentation and dissemination of the achievements of the Lifelong Learning Programme on national and European electronic platforms Stage IV Development of tools for the valorisation of project results for the whole programme and preparing a European valorisation guide describing common framework of reference for valorisation methodology. The guide prepared in several languages should provide for: specific features of systems of education in individual countries diversity of European culture and languages taking efforts to define common success of European projects European project success indicators Common method for the measurement of success of European projects Identification of forms of European projects transfer to educational policy and practice on micro and macro scale Stage V Dissemination of common framework of reference in the scope of valorisation at national and European level and ensuring an efficient flow of information and a method for exchange of information on implementations to educational policies and practices across Europe. Więcej informacji na stronie Komisji Europejskiej poświęconej waloryzacji: For more information on valorisation, please visit the website of the European Commission:

20 Doświadczenia polskiej Narodowej Agencji w dziedzinie zbierania i przetwarzania danych Wanda Burdecka Experience of the Polish National Agency in the Field of Data Collection and Processing Developed in cooperation with Comenius, Erasmus, Grundtvig and Leonardo da Vinci Programmes Wanda Burdecka Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, pełniąca rolę Narodowej Agencji, wdraża kolejny program adresowany do podmiotów/jednostek edukacyjnych w kraju. Obecnie wdrażany program Uczenie się przez całe życie ( ) wyrósł z doświadczeń poprzednich programów: Socrates I ( ) i Socrates II ( ) oraz Leonardo da Vinci realizowany w Polsce od 1996 r. (program LdV w okresie był nadzorowany przez Biuro Koordynacji Kształcenia Kadr w Fundacji Fundusz Współpracy ). Realizacja i monitorowanie efektów każdego z programów wspierane było i jest narzędziami informatycznymi. Są to bazy danych wspólne dla Narodowych Agencji realizujących programy lub narzędzia własne rozwijane w poszczególnych jednostkach wdrażających, a niekiedy tworzone czy współtworzone w kooperacji z innymi Agencjami, np. Multipass 1, bazy EST 2 i ADAM 3. Doświadczenia w posługiwaniu się narzędziami informatycznymi są różne dla poszczególnych programów. Charakterystyka baz danych i zasobów informacyjnych dla wybranych akcji programów Socrates i Uczenie się przez całe życie Głównym narzędziem przy realizacji programu Socrates był opracowany centralnie przez Dyrekcję Generalną ds. Edukacji i Kultury system bazodanowy do obsługi akcji tego programu. W polskiej Narodowej Agencji rozbudowano go o program internetowy umożliwiający zdalną rejestrację wniosków przez aplikujących do najliczniejszej z akcji Comenius. Dla programu Uczenie się przez całe życie wdrożony został system bazodanowy zapewniający zdalną komunikację z bazą centralną Komisji. Gromadzenie zasobów informacyjnych w bazach i poza nimi, w miarę nabywania umiejętności i wiedzy o wdrażaniu programów edukacyjnych, ulegało zmianie. Na początku rejestrowano minimum informacji dotyczących samego procesu obsługi programów, co pozwalało na monitorowanie liczby zaakceptowanych wniosków, wysokości przyznanych i wypłacanych środków finansowych, informacji o kluczowych etapach obsługi projektu, takich jak: podpisana umowa, wypłacenie środków finansowych, ostateczne rozliczenie i zamknięcie projektu itp. Dane te były podstawą do regularnego śledzenia zmian ilościowych i ich raportowania na potrzeby jednostek nadzorujących i potrzeby wewnętrzne Agencji itp. Już pierwsze lata obsługi programów wskazywały, że zapotrzebowanie jednostek edukacyjnych i osób indywidualnych na ofertę Fundacji znacznie przewyższa kwoty przydzielanych środków finansowych na potrzeby polskiej Narodowej Agencji. Foundation for the Development of the Education System (FRSE), acting as a National Agency, is implementing another programme addressed to educational entities/units in Poland. The currently implemented Lifelong Learning Programme ( ) is built on the experiences of previous programmes: Socrates I ( ), Socrates II ( ) and Leonardo da Vinci implemented in Poland since 1996 (between 1996 and 2006 the LdV programme was supervised by the Task Force for Training and Human Resources [BKKK] of the Cooperation Fund Foundation). The implementation and the monitoring of each programme s results have always been supported with the use of IT tools, which include databases shared by National Agencies involved in programme implementation in addition to those developed within the individual implementation units or, in some cases, created or co-created in cooperation with other Agencies, for example Multipass 1 or the EST 2 and ADAM 3 databases. The experience in using IT tools varies between individual programmes. Description of databases and information resources for selected actions of the Socrates and Lifelong Learning Programmes The main tool used during the implementation of the Socrates Programme was a database system for developed centrally by the Directorate General for Education and Culture. The Polish National Agency extended this with an Internet programme enabling online registration of applications for Comenius. The Lifelong Learning Programme is being assisted by a database system that ensures remote communication with the Commission s central database. As more skills and knowledge were acquired in the field of implementing educational programmes, the collection of information resources in databases and beyond them evolved. In the beginning, only minimum information concerning the process of handling the programmes was registered. This enabled the monitoring of the numbers of accepted applications, the value of approved and disbursed funding as well as information about key stages of handling a project, for example signed agreements, funding disbursement, final project settlement and closing, etc. These data provided a basis for regular tracking of quantitative changes and reporting them in compliance with the requirements of supervising units, the Agency s own needs, etc. Already the first years of handling the programmes showed that the demand of educational units and individual persons by far exceeded the amount of funding granted to the Polish National Agency. 1 Multipass aplikacja on-line do obsługi konkursu i cyklu życia projektów w programie Leonardo da Vinci używana przez 13 krajów realizujących program Leonardo da Vinci 2 EST European Shared Treasure baza składa się z narodowych baz, zlokalizowanych i administrowanych w NA a będących częścią sieci, wspólny model danych kompatybilny ze standardami UE i wielojęzyczność wpisów pozwalają na równoległe i przekrojowe wyszukiwanie danych w bazach narodowych 3 ADAM Advanced Data Archive and Management System aplikacja internetowa, w której beneficjenci wybranych akcji programu Leonardo da Vinci rejestrują produkty powstałe w wyniku realizacji projektów 1 Multipass an online application for Leonardo da Vinci competition and projects life cycle used by 13 countries that are implementing the Programme. 2 EST European Shared Treasure a database comprising national databases located in and administered by the NAs, which are part of the network; the common data model that is compatible with EU standards and the multilingualism of entries enable parallel and cross-sectional data searches in the national databases. 3 ADAM Advanced Data Archive and Management System an internet application in which the beneficiaries of the particular Leonardo da Vinci actions register the products created as a result of the projects