Uwarunkowania oczekiwań osób przebywających w domach opieki społecznej

Transkrypt

1 2 Probl Hig Epidemiol 29, 9(2): Uwarunkowania oczekiwań osób przebywających w domach opieki społecznej Conditionality of expectations of people staying in social welfare houses Maria Nowak, Karolina Pietruk Zakład Pielęgniarstwa Klinicznego, Warszawski Uniwersytet Medyczny Wstęp. Tendencje starzenia się społeczeństw obserwuje się na całym świecie. Ludzie starsi w znacznej mierze to ludzie chorzy i mało sprawni. Każdy dom pomocy społecznej, chociaż nazywany domem, pozostaje instytucją. W tej sytuacji nowoprzyjęci pensjonariusze stają przed trudnym zadaniem, jakim jest adaptacja do nowej rzeczywistości. Cel pracy. Poznanie uwarunkowań oczekiwań osób przebywających w domach pomocy społecznej w zależności od różnych aspektów. Materiał i metoda. Badaniami objęto 325 osób będących pod stacjonarną opieką w 8 domach pomocy społecznej (DPS) woj. lubuskiego i zachodniopomorskiego. Badanie polegało na wypełnieniu przez ankietera anonimowego kwestionariusza. Wyniki. Znaczna większość respondentów (81) badanych uważa całodobową opiekę personelu za niezbędną. Większość ankietowanych oczekuje od personelu zrozumienia 57,5 i pomocy w 48,8, a 16,7 niewtrącania się w ich sprawy. 59,1 jako osobę najbardziej pomocną w przystosowaniu się ich do warunków DPS podaje pielęgniarkę. Wnioski. Podopieczni DPS uważają za niezbędną całodobową opiekę personelu, a jej brak zaburza ich poczucie bezpieczeństwa. Pensjonariusze oczekują od personelu zrozumienia i akceptacji, a także pomocy w. Słowa kluczowe: dom pomocy społecznej, adaptacja, oczekiwania Introduction. The population ageing tendencies are unprecedented and worldwide. The majority of the elderly are sick and disabled. Every social welfare nursing home, even though euphemistically called a HOME, is really nothing more than an institution. Therefore, newly arrived residents find the adjustment to the new reality of living very difficult. Aim. To discover the nursing home patients needs and requirements according to various aspects. Material and methods. The study comprised 325 subjects living under a constant stationary care in 8 different nursing homes in the Lubuskie and Zachodniopomorskie voivodeships. The study was primarily based on an anonymous survey of every participant. Results. The majority of the respondents (81) deemed round-the-clock care as absolutely essential. More than a half of the surveyed (57.5) declared empathy and understanding as crucial character qualities of the nursing home staff required aid or support in everyday tasks and only 16.7 required privacy and wanted the employees to stay out of their business. Finally, 59.1 of the surveyed named a nurse as a care manager who is the most qualified to help them with the difficult adjustment process. Conclusions. Nursing home residents require 24-hour constant care from the personnel and consider its lack as highly disruptive in their everyday lives. Additionally, patients estimate highly both the staff understanding and acceptance. Finally they also value staff help with their everyday tasks. Key words: nursing home, adaptation, expectations Probl Hig Epidemiol 29, 9(2): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence Mgr Maria Nowak Zakład Pielęgniarstwa Klinicznego WUM Erazma Ciołka 27; Warszawa tel. (22) wew.17 zpk@ wum.edu.pl lub maria.nowak@poczta.neostrada.pl Wstęp i cel pracy Tendencje starzenia się społeczeństw obserwuje się na całym świecie. W roku ,8 mln (6) ludności całego świata stanowili ludzie powyżej roku życia. Prognozy wskazują, że liczba ta osiągnie w 225 r. 987 mln (11,9) [1]. Przedłużenie okresu życia ma istotny wpływ na wzrost w populacji inwalidztwa. Ludzie starsi w znacznej mierze to ludzie chorzy i mało sprawni. Choroby układów: krążenia, narządu ruchu, oddechowego, pokarmowego, nerwowego, zaburzenia psychiczne stanowią najczęstsze przyczyny inwalidztwa wśród seniorów [2]. Najlepszym środowiskiem dla rozwoju człowieka jest rodzina i jego środowisko domowe. Znacznie tańszą formą opieki jest zapewnienie pomocy osobom w ich miejscu zamieszkania niż utrzymywanie takich osób w placówce zamkniętej. Inną formą opieki społecznej w naszym kraju jest pomoc instytucjonalna.

2 Nowak M, Pietruk K. Uwarunkowania oczekiwań osób przebywających w domach opieki społecznej 241 W Polsce jest około 8 domów pomocy społecznej (DPS); w liczbie tej nie mieszczą się placówki prywatne i prowadzone przez fundacje brak danych [3]. Domy pomocy społecznej wraz z regionalnymi ośrodkami pomocy społecznej, powiatowymi centrami pomocy rodzinie, placówkami specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego, placówkami opiekuńczowychowawczymi, ośrodkami edukacyjno-opiekuńczymi, ośrodkami wsparcia i interwencji kryzysowej tworzą m.in. jednostki organizacyjne polskiego systemu pomocy społecznej. Zadaniem takich placówek jest świadczenie usług socjalno- społecznych osobom, które wymagają całodobowej opieki z powodu wieku, choroby, czy niepełnosprawności. Usługi te mogą mieć charakter opiekuńczy, wspomagający, edukacyjny lub występować we wszystkich formach w zakresie wynikającym z indywidualnych potrzeb podopiecznych. Poziom świadczeń w domach pomocy społecznej miał osiągnąć poziom równy placówkom innych krajów UE do końca 26 r.; termin ten został przedłużony do 21 r. [4]. W zależności od kategorii podopiecznych, w Polsce funkcjonują domy pomocy społecznej dla: osób w podeszłym wieku, osób przewlekle chorych, osób niepełnosprawnych fizycznie, osób przewlekle psychicznie chorych, dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie, dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie. Każdy dom pomocy społecznej, chociaż nazywany domem, pozostaje instytucją. Ciągle zmienia się personel, regulamin i mieszkańcy. W tej sytuacji nowoprzyjęci pensjonariusze stają przed trudnym zadaniem odnalezienia się w nowym otoczeniu. Zorganizowanie życia w tak społecznie, kulturowo i religijnie zróżnicowanej grupie wymaga uregulowań. Każdy DPS zobligowany jest do opracowania regulaminu mieszkańców, zawierającego prawa i obowiązki mieszkańców DPS. Bardzo istotną sprawą dla adaptacji i egzystencji mieszkańców w placówkach są relacje z personelem. Pensjonariusz wykazuje zadowolenie ze sprawowanej opieki, jeżeli jego życzenia odpowiadają aktualnym warunkom. Dlatego bardzo ważne jest poznawanie oczekiwań pensjonariuszy. Oczekiwania są kwestią indywidualną i zależą od wielu czynników. W związku z tym celem tej pracy jest poznanie uwarunkowań oczekiwań osób przebywających w domach pomocy społecznej w zależności od różnych aspektów. Materiał i metoda Badaniami w okresie od r. do r. objęto 325 osób będących pod stacjonarną opieką w 8 DPS woj. lubuskiego i zachodniopomorskiego, które przebywały w tych placówkach od 1 do 1 miesięcy. Badanie polegało na wypełnieniu przez ankietera kwestionariusza opracowanego przez autorów pracy, który zawierał pytania zamknięte i otwarte. Ankieter notował także wypowiedzi mieszkańców, które zacytowano poniżej. Przedstawione badania są fragmentem szerszej analizy dotyczącej adaptacji nowych mieszkańców domów pomocy społecznej. Wyniki W badanej populacji zdecydowanie przeważały kobiety 65,8. Wiek osób badanych wahał się od 21 do 98 lat. Dominowały osoby z wykształceniem podstawowym 38,1 i (kolejno) z niepełnym podstawowym 25,4, średnim 21,4, zawodowym 14,3 i wyższym,8. Najwięcej (81) badanych uważało całodobową opiekę personelu za niezbędną ze względu na zły stan zdrowia mieszkańców. Negatywnie jego stałą obecność oceniało 6 respondentów twierdząc, że i tak nie ma pomocy wtedy, kiedy jest potrzebna oraz, że niepotrzebnie pracownicy wtrącają się w sprawy podopiecznych. Ankietowani (11) uważali również, że stały nadzór personelu zapobiega nieprzestrzeganiu regulaminu. Większość ankietowanych oczekiwała od personelu zrozumienia (57,5) i pomocy w (48,8), a 16,7 niewtrącania się w ich sprawy (tab. I). Te oczekiwania ilustrują następujące wypowiedzi: Oni się tyle uczyli, to powinni zrozumieć i pomagać takim chorym jak my. Ja prawie cały czas leżę, to pielęgniarki muszą mi we wszystkim pomagać. Nie miałam renty, a pani socjalna mi załatwiła. Oni ciągle coś chcą ode mnie, stale się o coś czepiają. Chciałabym aby siostry miały dla mnie więcej czasu, żeby częściej rozmawiały ze mną. Oczekiwanie zrozumienia rozkładało się prawie równo we wszystkich okresach pobytu. Potrzeba akceptacji największa była u osób przebywających w placówkach 8 miesięcy (22,6) i 9 miesięcy (23,5). Zapotrzebowanie na pomoc w wykonywaniu czynności różnicowała się w zależności od czasu pobytu. Najniższe było u osób przebywających 1 miesiąc (33,3) i 1 miesięcy (42,3), największe w miesiącach od 4 do 8. Największej pomocy w swoich oczekiwali mieszkańcy z 8-miesięczny stażem w DPS 29,4. Najbardziej niezależni, nieżyczący sobie żadnej pomocy byli badani w ze stażem w DPS 5 miesięcy (31,6) i 6 miesięcy (23,1) (tab. II). Wśród ogółu mieszkańców (ryc. 1) dominowały potrzeby zrozumienia i pomocy w

3 242 Probl Hig Epidemiol 29, 9(2): Tabela I. Oczekiwania mieszkańców względem personelu w poszczególnych DPS Table I. The respondents expectations towards the staff according to different DPS DPS /Understanding /Acceptance /Help in daily routines /Problem solving /No interference /Other n n n n n n n Myślibórz 19,4 1 2, ,3 2 4,3 6 12,8 5 1,6 59 Tursk 24 55, ,9 9 2,9 8 18,6 2 4,7 64 Kostrzyn 19 67,9 2 7, ,9 2 7,1 42 Trzcińsko 17 54, ,3 4 12,9 1 3,2 41 Gorzów 31 7,5 5 11, ,4 4 9,1 7 15,9 2 4,5 76 Pyrzyce 5 41,7 2 16, ,3 2 16,7 13 Szczecin I 23 63, , ,9 11 3,6 1 27,8 2 5,6 82 Szczecin II 7 63,6 1 9,1 9 81,8 3 27,3 2 Suma /Total , , , , ,7 14 5,6 397 Dopuszczono wybór więcej niż jednej odpowiedzi / More than one answer allowed Suma /Total Tabela II. Oczekiwania ankietowanych w stosunku do personelu w zależności od czasu pobytu w placówce Table II. The respondents expectations towards the staff according to the duration of their stay in the facility Czas pobytu (w m-cach) /Duration of stay (in months) /Understanding /Acceptance /Help in daily routines /Problem solving /No interference /Other N n n n n n n ,3 1 33, ,3 7 15, ,9 8 17,8 7 15,6 1 2, ,3 2 7,4 11,7 4 14,8 3 11,1 2 7, ,3 2 12,5 1 62,5 3 18,8 2 12,5 1 6, ,1 2 1, ,9 1 5,3 6 31,6 2 1, ,4 3 11, ,8 1 3,8 6 23, ,9 1 7, ,1 1 7,1 1 7, ,5 7 22, ,8 7 22,6 3 9,7 1 3, ,8 4 23,5 8 47,1 5 29,4 3 17, ,5 8 15, ,3 7 13, ,2 3 5, Suma /Total , , , , ,7 14 5,6 397 Suma /Total Wzg.społeczne Wzg. zdrowotne Wzg. społeczne i zdrowotne Ryc. 1. Oczekiwania ankietowanych w stosunku do personelu w zależności od wyboru miejsca Fig. 1. The respondents expectations towards the staff according to the adoption of location. Wśród osób przyjętych ze względów społecznych występowało najwięcej badanych, którzy nie życzyli sobie ingerencji personelu w swoje sprawy. W grupie przyjętych ze względów zdrowotnych znaczącą pozycję zajmowało oczekiwanie na pomoc w. Osoby, którym pomagano w podjęciu decyzji o zamieszkaniu w DPS, oczekiwały od personelu zrozumienia w zdecydowanie większym stopniu, niż te które podjęły decyzję samodzielnie (ryc. 2). Nie było zależności miedzy środkami utrzymania mieszkańców, a ich oczekiwaniami w stosunku do personelu. We wszystkich grupach (określających środki utrzymania) największe zapotrzebowanie było na zrozumienie i pomoc w. Wyjątek stanowiło 25 badanych w grupie zasiłek socjalny, którzy nie życzyli sobie, aby interesowano

4 Nowak M, Pietruk K. Uwarunkowania oczekiwań osób przebywających w domach opieki społecznej Samodzielna Z pomocą Ryc. 2. Oczekiwania ankietowanych w stosunku do personelu w zależności od samodzielnej decyzji o zamieszkaniu w DPS Fig. 2. The respondents expectations towards the staff according to their independent decision to live in the DPS się ich sprawami. Były to w większości osoby, które nie wypracowały sobie żadnych świadczeń (często z tzw. marginesu społecznego) a zasiłek socjalny otrzymały dopiero w DPS (tab. III). Widoczna była zależność między samooceną stanu zdrowia badanych, a ich oczekiwaniami wobec personelu (ryc. 3). Osoby określające swój stan zdrowia jako bardzo dobry i dobry za najważniejsze uznawały zrozumienie (57,1 i 52,6), a następnie manifestując swoją niezależność nie wtrącanie się w ich sprawy (28,6 i 31,6). Dla ankietowanych deklarujących średni i zły stan zdrowia równie istotne było zrozumienie ze strony personelu (58,8 i,8), ale na drugim miejscu stawiały one na pomoc w (5 i 62,9); jako istotną podały również pomoc w. Podobnie rozkładały się odpowiedzi respondentów oceniane w zależności od możliwości (sposobu) poruszania się. Zrozumienie stawiali na pierwszym miejscu wszyscy badani (kształtowała się ono w różnych grupach od do 56,2). Zapotrzebowanie na pomoc w wzrastało wraz ze stopniem niesprawności. Niezależność (nie wtrącanie się w swoje sprawy) ceniły najbardziej osoby poruszające się samodzielnie. Tak w przypadku nawiązania kontaktów z współmieszkańcami w pokoju, jak i przy ich braku, dominującymi wobec personelu były oczekiwanie zrozumienia (55-48,4) i pomocy w (54,3-51,6). W sytuacji nienawiązania znajomości wyraźnie wzrastała liczba osób, które nie chciały, aby nie wtrącać się w ich sprawy (25,8). Taka postawa mogła być również przyczyną (nie skutkiem) nienawiązania kontaktów z innymi mieszkańcami pokoju (ryc. 4). 2 B. Dobry Dobry Średni Zły Nie wiem Ryc. 3. Oczekiwania badanych wobec personelu w zależności od samooceny stanu zdrowia Fig. 3. The respondents expectations towards the staff according to self-health assessment Tabela III. Oczekiwania badanych wobec personelu - w zależności od ich środków utrzymania Table III. The respondents expectations towards the staff according to the means of living Środki utrzymania /Financial means Renta socjalna /Social pension Zasiłek socjalny /Social grant Renta chorobowa /Disease pension /Understanding /Acceptance /Help in daily routines /Problem solving /No interference /Other n n n n n n 9 32,1 5 17,9 9 32,1 1 3,6 4 14,3 1 27,7 1 2, ,7 1 2, ,5 1 8, ,3 12 1, ,3 4 3,5 Emerytura/Pension ,2 27,6 23 1,6 15 6,9 1 4,6 Bez środków /Without means Suma/Total , , , , ,7 14 5,6

5 244 Probl Hig Epidemiol 29, 9(2): Tak Dopuszczono wybór więcej niż jednej odpowiedzi. Nie dotyczy zawiera odpowiedzi zamieszkujących pokoje 1-osobowe /More than one answer allowed Not applicable was the answer of people living in single rooms Ryc. 4. Oczekiwania badanych w stosunku do personelu w zależności od kontaktów ze współmieszkańcami z pokoju Fig. 4. The respondents expectations towards the staff according to the establishment of contacts with roommates 8 2 Tak Nie Nie 1 osoba nie odpowiedziała na pytanie IV.3 1 osoba nie odpowiedziała na pytanie IV.14 1 person did not answer question IV.3 1 person did not answer question IV.14 Ryc. 5. Oczekiwania respondentów wobec personelu w zależności od nawiązania kontaktów z innymi mieszkańcami Domu Fig. 5. The respondents expectations towards the staff according to the establishment of contacts with other residents of the House Terapeuta zajęciowy 6 18 Lekarz 4 Pielęgniarka 59 Pracownik socjalny 21 Ryc. 6. Udział personelu w przystosowaniu się ankietowanych do warunków DPS Fig. 6. Participation of the staff in the respondents adjustment to the conditions of the DPS Wysoki poziom oczekiwania zrozumienia ze strony personelu prezentowały osoby w obydwu grupach (tych, którzy nawiązali kontakt z innymi mieszkańcami placówki 58,7, jak i tych, którzy takiego kontaktu nie mają 54,2). Znaczna różnica wystąpiła w zapotrzebowaniu na pomoc w. Badani, którzy nie nawiązali kontaktów z innymi mieszkańcami Domu, a przez to są skazani na wyłączną pomoc personelu, deklarowali je w 7,8, a osoby mające kontakty tylko,2. Druga istotna różnica polegała na oczekiwaniu od personelu pomocy w : przez badanych, którzy nie nawiązali znajomości na terenie Domu 6,9 i tych, którzy takie znajomości zawarli 17,9. Być może właśnie te znajomości zadziałały problemotwórczo (ryc. 5). Większość badanych (59,1) jako osobę najbardziej pomocną w przystosowaniu się ich do warunków DPS podało pielęgniarkę. Następnymi w kolejności byli: pracownik socjalny 21, terapeuta zajęciowy 6, lekarz 4, inne osoby 18,3. Rozkład tych odpowiedzi był różny dla różnych placówek. Na przykład mieszkańcy D.K. w Szczecinie jedyni podali lekarza jako osobę, która pomogła im w przystosowaniu się do nowych warunków. W DPS w Kostrzynie najmniej osób optowało za pielęgniarką, najwięcej za pracownikiem socjalnym. Wynika to prawdopodobnie z braku całodobowej opieki pielęgniarskiej i w związku z tym najbliższy był kontakt z pracownikiem socjalnym (ryc. 6). Studium przypadku (1) R.W. lat 71, panna. Przed przyjściem do placówki mieszkała samotnie. Posiada tylko daleką rodzinę, z którą ma kontakty okazjonalne. Niechętnie nastawiona w stosunku do innych mieszkańców. Obecnie mało sprawna po udarze mózgu. Bardzo często życzy sobie wizyty lekarza. Jest on jedyną osobą, z którą chętnie rozmawia i której wierzy, że lekarz ją wyleczy i będzie jeszcze zdrowa. Studium przypadku (44) P.D. lat 56 żonaty. Przed przyjściem do DPS mieszkał z rodziną. W przebiegu choroby (choroba nowotworowa kości) stawał się coraz mniej sprawny i sam zdecydował się na przyjście do placówki. Tu wymaga głównie pielęgnacji i opieki paliatywnej. Twierdzi, że nie wytrzymałby tu, gdyby nie jego ukochane siostry. W tym przypadku jednak trudno mówić o przyzwyczajeniu się do nowych warunków, ponieważ mieszkaniec ma poczucie przejściowości pobytu i planuje powrót do domu.

6 Nowak M, Pietruk K. Uwarunkowania oczekiwań osób przebywających w domach opieki społecznej 245 Omówienie Ponad 8 badanych uważała za niezbędną całodobową opiekę personelu. Wiąże się to z zagrożeniem związanym ze złym stanem zdrowia oraz z niezdyscyplinowanymi (np. pijącymi alkohol) współmieszkańcami. W DPS w Kostrzynie gdzie nie było stałych dyżurów pielęgniarskich aż 57 mieszkańców twierdziło, że taka opieka jest potrzebna i podniosłaby znacznie ich poczucie bezpieczeństwa. Potrzeba pomocy w najmniejsza była u osób przebywających w placówce 1 miesiąc wtedy, kiedy jeszcze osoby te nie wiedziały do kogo się zwrócić i z jakiej pomocy mogą skorzystać oraz wśród przebywających w placówce 1 miesięcy gdy już zadomowiły się one w nowym miejscu i z wieloma mieszkańcami Domu. Osoby, które zawarły takie znajomości, miały znacznie mniejsze oczekiwania w stosunku do personelu niż te, które pozostały nadal samotne. Wynikało to z pojawienia się pomocy koleżeńskiej w pierwszym przypadku i jej braku oraz poczuciu odsunięcia w drugim. Pensjonariusze przyjęci do placówki ze względów zdrowotnych najczęściej chorzy przewlekle lub mało sprawni mieli większe oczekiwania wobec personelu niż przyjęci ze względów społecznych (konflikty w rodzinie, brak środków do życia, bezdomność osoby te często nie życzyły sobie ingerowania w ich życie. Jako najważniejszą osobę pomocną w procesie adaptacji respondenci uznali pielęgniarkę. W tym świetle obecne nastawienie Ministerstwa Zdrowia, mające na celu zatrudnienie kontraktowe a nawet likwidacje w niektórych placówkach stanowisk pielęgniarskich, wydaje się kolidować z oczekiwaniami ich mieszkańców i powinno być poddane konsultacji zainteresowanych. Wnioski 1. Podopieczni DPS uważają za niezbędną całodobową opiekę personelu; jej brak zaburza ich poczucie bezpieczeństwa. 2. Pensjonariusze oczekują od personelu zrozumienia i akceptacji, a także pomocy w. 3. Za osobę najbardziej pomocną w przystosowaniu się do warunków DPS podopieczni uważają pielęgniarkę i wobec niej mają największe oczekiwania. Piśmiennictwo / References 1. Sztuka starzenia się. Polskie Towarzystwo Gerontologiczne, Warszawa 1993: Sygit M. Wychowanie zdrowotne. US, Szczecin 1997: Podgórski A. Niepublikowane dane opracowane na podstawie: część 85 Budżetu Wojewodów, Dział 852 Pomoc społeczna, Rozdział 8522; nie obejmują gminnych placówek opiekuńczych. Departament Pomocy i Integracji Społecznej w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej. 4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 2 lutego 1993 r. Dz.U. nr 13 poz..