Blok dwóch zajęć postaci kobiece oczami mężczyzn

Transkrypt

1 Blok dwóch zajęć postaci kobiece oczami mężczyzn Autorka: Joanna Waszkowska Cel zajęć: Celem bloku zajęć jest prezentacja sposobów konstruowania postaci kobiecych w literaturze, z uwzględnieniem faktu, że autorem tekstu jest mężczyzna. Ukazana zostaje perspektywa interpretacyjna mężczyzny, a w wyniku tej analizy uczniowie uświadamiają sobie, jak silnie różni się definiowanie kobiecych intencji i zachowań przez mężczyzn i kobiety. Bohaterki uosabiają pożądane postawy kobiecej odwagi i indywidualizmu w określonym kontekście społecznym i historycznym. Analiza porównawcza i krytyczna interpretacja prowadzi do rozpoznania stereotypowego definiowania postaw kobiecych (chłopczyca, kobieta nieudolna, prowokatorka, kobieta ordynarna, wyrzutek). Literackie wzorce kobiecego nonkonformizmu skonfrontowane zostają z wizerunkiem odważnej dziewczyny zdobywczyni Pokojowej Nagrody Nobla. Wymagania wstępne wcześniejsza wiedza i umiejętności: - uczeń zna założenia epoki średniowiecza oraz intencję H. Sienkiewicza w odniesieniu do Krzyżaków, - uczeń zna fabułę powieści Krzyżacy Henryka Sienkiewicza, - uczeń, na poziomie elementarnym ma wiedzę o historycznym kontekście powstawania powieści Henryka Sienkiewicza (literatura ku pokrzepieniu serc w kontekście polski rozbiorowej i dążeń narodowo-wyzwoleńczych), - uczeń potrafi czytać ze zrozumieniem oraz czytać selektywnie treść utworu literackiego, - uczeń potrafi rekonstruować fabułę powieściową, tworzyć plany wydarzeń w utworach literackich i charakterystyki głównych bohaterów, - uczeń potrafi wyszukiwać i grupować informacje w różnych źródłach, dokonuje ich selekcji, - uczeń czyta ze zrozumieniem różne gatunki tekstów: blog, notatkę biograficzną, fragment powieści, komiks. Metody: - praca w grupach, - praca z tekstem, - praca indywidualna, - dyskusja sokratejska - przeplatana heurezą i zadawaniem pytań operacyjno-motywacyjnych zawsze steruje dochodzeniem do rozwiązania problemu; traktować należy taką lekcję jak ciągłe wytrącanie uczniów z oczywistości, tym samym ich ustalone constans co chwilę zyskuje nowy ogląd, przez co moim zdaniem mają pełniejszy obraz sytuacji, - role - pozwalają przeprowadzić na lekcji symulację sytuacji, a wyznaczeni uczniowie prezentują swój punkt widzenia lub ogląd sprawy, przez co poszerzają możliwość interpretacji zjawiska. Efekty: - ma wiedzę na temat: pojęcia stereotyp, edukacji równościowej, zna treść lektury oraz tło historyczne (dot. treści i czasu powstania), o nawiązaniach do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych w tekstach literackich oraz we współczesnej kulturze popularnej - ma umiejętności: analizowania tekstów, czytania selektywnego, gromadzenia informacji, pracy w grupie, pracy twórczej z tekstem, wnioskowania, syntetyzowania wiedzy, uwzględniania kontekstów, zmiany perspektywy analizy treści utworu, dokonywania analizy porównawczej, charakterystyki,

2 prezentacji bohatera, prezentowania własnych poglądów, argumentowania na ich rzecz, rozpoznawania społecznych i etycznych odniesień, śledzenia nawiązań, krytycznej interpretacji konstrukcji bohatera literackiego w odniesieniu do wspieranych przez nią wartości, ale także upowszechnianych stereotypów. 1 Temat: Chłopczyca, czy kobieta z krwi i kości? badamy sposoby ukazania postaci kobiecych w Krzyżakach H. Sienkiewicza. Cele szczegółowe: Porównasz bohaterki powieści Krzyżacy Danusię i Jagienkę. Ustalisz, w jakim stopniu na zachowanie kobiet w powieści wpływa osoba mężczyzny. Zdefiniujesz pojęcie nonkonformizm. Poznasz pojęcie stereotyp. Podejmiesz dyskusję na temat pojęcia odwaga. Związek z podstawą programową: I: 1.1, 1.2, 1.3, 2.1, II: 2.2, 4.2, 4.3, III: 1.1, 1.2 Materiały: - wypełniona w domu przez uczniów tabela (zał. 1), - fragment opowiadania Droga, z której się nie wraca przeczytany w domu (zał. 2) - znany uczniom, omawiany na wcześniejszych lekcjach tekst powieści Krzyżacy (na lekcji do dyspozycji książka lub e-book), - fragmenty filmu Krzyżacy, - skan dwóch stron komiksu (wysłany uczniom wcześniej, udostępniony przez Bluetooth na lekcji lub wyświetlony na ekranie i skopiowany na kartkach) zał. 6. Przebieg zajęć: 1. Uczniowie przedstawiają wypełnione w domu tabelki dotyczące zachowania Jagienki (zał. 1) Następnie wspólnie szukają odpowiedzi na pytanie: Na początku powieści Jagienka miała 15 lat, a pod koniec ok. 26 lat. Jak na jej zachowanie wpływa wiek i miejsce, w którym się wychowywała? 2. Obejrzenie fragmentów filmu Krzyżacy : Danusia: (1:20 4:38) Jagienka: (1:17 3:30) 3. Ustalenie odpowiedzi na pytania (dyskusja sokratejska lub heureza): - Jakimi cechami odróżnia się Danusia od Jagienki? - Jaki typ odwagi prezentują obydwie kobiety? - Danusia i Jagienka to postacie kontrastowe, czy można zgodzić się ze stwierdzeniem, że są swoim przeciwieństwem? - Podanie przykładów sytuacji, w których Jagienka poradziłaby sobie lepiej od Danusi (lub takich sytuacji, w których Danusia, będąc na miejscu Jagienki, w ogóle by sobie nie poradziła).

3 - Wyodrębnienie cech Jagienki, które dają jej możliwość poradzenia sobie w w/w sytuacjach (w tym miejscu uczniowie zapewne dostrzegą, że wiele z tych cech, to zachowania wzorowane na męskich, są bliskie prowokacji). - Czy kobiety decydują za siebie? kto podejmuje decyzje o ich losie? 4. Danusia i Jagienka oczami Zbyszka (praca w grupach) Gr.1 Napisz, co mógłby powiedzieć Zbyszko na temat poznania Danusi i spotkania z Jagienką na drodze do Bogdańca? Zredaguj kilkuzdaniowe wspomnienia bohatera na ten temat, rozpoczynając każdą wypowiedź według wzoru. Zwróć uwagę na pierwsze wrażenie, jakie obie dziewczyny zrozbiły na Zbyszku. Dziś poznałem Danusię Po ośmiu latach znowu spotkałem Jagienkę Gr 2. Czy zgadzasz się ze stwierdzeniem, że przy Danusi Zbyszko zachowuje się jak średniowieczny rycerz, a przy Jagience staje się szlachcicem ziemianinem? Uzasadnij swoje zdanie. 5. Wyniki pracy grup prezentacja. Konkluzja: Sienkiewicz nieudolnie sportretował bohaterki Danusia jest krucha i delikatna, a Jagienka to chłopczyca. Żadna z nich nie jest naturalna. 6. Uczniowie zapoznają się z fragmentami komiksu. Wprowadzenie: we fragmencie również ukazane zostają dwie postaci kobiece, które są skontrastowane uczniowie mają za zadanie odkryć, na czym ten kontrast polega. Uczniowie powinni odkryć, że: - Kriss podobna jest do Jagienki, jednak brakuje jej wyczucia taktu (Jagienka potrafiła czekać na Zbyszka, nie narzucała się, a Kriss jest arogancka, bezpretensjonalna, nieczuła), - Arricia przypomina Danusię, jej czyny podyktowane są emocjami, odruchem serca (np. ścięcie włosów i przebranie się w męski strój jest uwarunkowane potrzebą bycia z Thorgalem, a nie prowokacją, podobnie jak Danusia ma odwagę zarzucić chustę na głowę Zbyszka; nie przejmuje się opiniami innych). 7. W jakim stopniu mężczyzna wpływa na decyzje przedstawionych bohaterek? Wszystkie cztery bohaterki swoje działania podporządkowują mężczyźnie (potrzeba bycia przez niego zauważoną, docenioną, wziętą pod uwagę jako poważną partnerkę działań, rozmowy). 8. Jak odwagę kobiecą definiuje twórca-mężczyzna? Zarówno twórcy komiksu jak i Sienkiewicz bycie odważną przez kobietę rozumieją jako wynaturzanie cech kobiecych, zrywanie z kobiecym zachowaniem lub prowokowanie bezpośrednim zachowaniem, graniczącym z aroganckim, wulgarnym. 9. Analiza fragmentu opowiadania Droga, z której się nie wraca" A. Sapkowskiego: źródło: Polecenie dla uczniów: Wyjaśnij paradoks, o którym mówi bohaterka w odniesieniu do opinii innych na jej temat. (zał. 2) Konkluzja: Naturalna potrzeba bycia sobą, zachowywanie się naturalnie przez kobietę, bywa często odczytywane jako zagrożenie ze strony mężczyzn (Visenna wzbudza niepokój). Mężczyźni w poznanych tekstach literackich o wiele bezpieczniej czują się w towarzystwie prowokatorki

4 (odczuwają, że te cechy kobiety są udawane), zawsze mają przeświadczenie, że muszą kobiecie służyć pomocą, gdyż sama nie da sobie rady (rycerskość Zbyszka wobec Danusi, igranie uczuciami Cztana i Wilka przez Jagienkę, maskowanie prośby o pomoc przez Kriss oraz znamienne przebieranie się w strój męski przez Arricię). 10. Wnioski: Paradoks zachowania kobiet próba wydobycia się ze stereotypowego postrzegania prowadzi do zatracania własnej osobowości, prowokowania lub naśladowania negatywnych cech męskich (np. grubiaństwo, agresywność). Końcowe rozważania na temat: Czym cechuje się kobiecy nonkonformizm widziany oczami mężczyzn-twórców? Konkluzją powinno być, że kobiety, by zaimponować mężczyźnie, przyjmują cechy męskie. Mężczyźni reagują na takie zachowanie z rozbawieniem, pobłażliwością, tym samym nie dostrzegają w kobiecie partnera, a tylko naśladowczynię. Ukazywana postawa nonkonformistyczna często jest prowokacją, buntem. Praca domowa Gdyby Danusia, Kriss, Aarica, Visenna i Jagienka żyły w XXI wieku, jakie zawody mogłyby wykonywać. Odpowiedz na pytanie i napisz uzasadnienie swojej opinii. ``````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````` 2 Temat: Słowo tez może być bronią o odwadze Malali (opis postaci rzeczywistej). Cele zajęć: Dowiesz się, kim jest Malala Yousafzai. Wykonasz opis postaci rzeczywistej. Umieścisz cechy postaci rzeczywistej w kontekście treści lektury Krzyżacy. Zapoznasz się z przykładem działalności na rzecz powszechnego dostępu do edukacji. Poszerzysz definicję pojęcia odwaga. Spojrzysz na treść lektury Krzyżacy z innej perspektywy. Związek z podstawą programową: I: 1.1, 1.2, 1.3, 2.1, II: 2.2, 4.2, 4.3, III: 1.1, 1.2 Środki dydaktyczne i materiały: Informacje na temat Malali (zał. 3), Arkusz Cztery kwadraty (zał. 4), Przetłumaczone fragmenty blogu Malali (zał. 5) Słownik wyrazów obcych. (hasło: stereotyp) Spot kampanii społecznej Edukacja równościowa :

5 Wprowadzenie 1. Uczniowie przedstawiają wyniki pracy domowej zawody, w których mogłyby się współcześnie spełnić bohaterki tekstów poznanych na poprzedniej lekcji. Celem zadania jest, po zaprezentowaniu przez uczniów różnych swoich propozycji, dojście do wniosku, że żadna z tych bohaterek nie jest naturalna, a kobiety przyjmują zachowanie obce swojemu charakterowi by osiągnąć sukces, albo są oceniane z góry przez obserwujących ich zachowanie mężczyzn, którzy ich postępowanie generalizują, nie starają się ich zrozumieć. Wnioski: są to zawody odznaczające się drapieżnością (Kriss), wzbudzające poczucie niepokoju i zagrożenia u mężczyzn (Visenna), zmuszające kobietę do przyjmowania zachowań, których nie akceptuje (Aaricia), oparte na zdolnościach fizycznych, sile (Jagienka) lub bierności (Danusia). 2. Podjęcie zagadnienia stereotypu. Uczniowie zapoznają się z hasłem stereotyp, podają przykłady stereotypowego oceniania z życia codziennego. Uczniowie przyporządkowują zachowanie poznanych czterech bohaterek do danych stereotypów, a następnie mają za zadanie określić, jak stereotypowo jest widziane zachowanie i rola kobiety w świecie muzułmańskim. 3. Poznanie Malali Uczniowie indywidualnie poznają notkę biograficzną, a następnie mają za zadanie odpowiedzieć na pytania: - W czym objawia się odwaga Malali? - Jak prezentuje swój nonkonformizm? - Komu chce zaimponować Malala? - W jakim celu podejmuje swoje działania? - Za co Malala otrzymała Pokojową Nagrodę Nobla? 4. Na podstawie fragmentów blogu Malali, uczniowie mają w czteroosobowych grupach wypełnić arkusz Czterech kwadratów, w których uzupełnią informacje o cechach charakteru bohaterki i podadzą dowody na swoje ustalenia. Prezentacja pracy w grupach: przedstawiciel każdej grupy wstaje i przedstawia cechę charakteru wypowiadając się w 1 os. l. poj. (czyli: Jestem odważna, bo.. ). Każda z grup przedstawia w taki sposób jedną cechę, a następna grupa musi wybrać już odmienną. Prezentacja trwa tak długo, aż nie zostaną przedstawione wszystkie cechy nazwane przez grupy ale nie powtarzające się. 5. Następnie w kwadracie conclusion uczniowie dokonywali oceny postaci, rekonstruowali intencję tej osoby w odniesieniu do podejmowanych działań, rozpatrywali skutki jej działań. Uczniowie powinni głośno podzielić się swoimi spostrzeżeniami, a następnie w zeszytach zanotować dokończenie zdania: Zachowanie Malali różni się znacząco od motywów postępowania poznanych bohaterek, bo 6. Nauczyciel przedstawia dwie wybrane kobiety/dziewczyny, które działają społecznie, np.: - 14-letnia Brazylijka Isadora Faber. Na swoim blogu Diario de Classe zwraca uwagę na

6 fatalne zaniedbania państwowych szkół, - Waris Dirie autorka powieści Kwiat pustyni, - pisarka Chimamanda Adichie: - Martyna Wojciechowska, - Monika Olejnik - akcja nastolatki przeciw cyberprzemocy: - kontrowersyjny Pinterest Ami Musy: Prosimy uczniów, aby zastanowili się, nad rozwiązaniem jakich problemów pracują ukazane osoby (w tym Malala) - metoda eurocafe. Na stolikach arkusze z nazwiskiem danej osoby, uczniowie podzieleni na przynajmniej trzy grupy przechodzą i wpisują problemy, które podejmuje się rozwiązać dana osoba. Następnie dana grupa wybiera spośród wpisanych propozycji trzy najważniejsze i przedstawia je wszystkim. 7. Podsumowanie: Cechy kobiety nie muszą być kopią cech męskich, by kobieta mogła być doceniona. Odwaga kobiety nie musi wiązać się z agresywnością i prowokacją. By zrozumieć kobiety mężczyźni muszą przyjmować postawę otwartości i nie zakładać, że z góry są silniejsi i ważniejsi. Spot kampanii społecznej Edukacja równościowa : Zadanie końcowe (praca domowa): Wyobraź sobie, że Malala jest jedną z bohaterek Krzyżaków. Zbyszko poznaje ją przed postojem w zajeździe "Pod Lutym Turem". Jak zdolności dziewczyny mogłyby zmienić losy głównych bohaterów powieści? Opisz krótko swój pomysł.

7 ZAŁĄCZNIKI Zał. 1 Tabelka cechy Jagienki Sytuacje i wydarzenia Zachowanie Jagienki Cechy Jagienki Pod nieobecność Zycha prowadziła dom w Zgorzelicach. Dowiedziała się, że Maćko i Zbyszko wrócili do zaniedbanego domostwa w Bogdańcu. Zbyszko poszedł zapolować na niedźwiedzia. Na drodze do Szczytna spotkała Juranda. Formalnie pozostawała pod opieką opata, który był jej ojcem chrzestnym. Zalotnikami Jagienki byli Cztan i Wilk. Zbyszko, odmówiwszy ożenku z Jagienką, wyjechał z Bogdańca. Trumna Danusi została złożona w podziemiach dworu w Spychowie. Zał. 2 Korin spuścił głowę. Z brzozowego polana w ognisku buchały niebieskawe gejzery płomienia. Spojrzał na nią, ale nie mógł znieść widoku niesamowicie błyszczących oczu. Odwrócił głowę w stronę ognia. - Nie wymagaj od siebie za wiele - powiedziała Visenna, owijając się płaszczem. - Tak już jest, że to, co nienaturalne, budzi strach. I wstręt. - Visenna... - Nie przerywaj mi. Tak, Korin, ludzie potrzebują naszej pomocy, są za nią wdzięczni, często nawet szczerze, ale brzydzą się nami, boją się nas, nie patrzą nam w oczy, spluwają za plecami. Mądrzejsi, jak ty, są mniej szczerzy. Nie jesteś wyjątkiem, Korin. Od wielu już słyszałam, że nie są dostatecznie godni, by siedzieć ze mną przy jednym ognisku. A zdarza się, że to my potrzebujemy pomocy tych... normalnych. Albo ich towarzystwa. Korin milczał. - Wiem - ciągnęła Visenna - że byłoby ci łatwiej, gdybym miała siwą brodę do pasa i haczykowaty nos. Wówczas wstręt do mojej osoby nie powodowałby takiego zamieszania w twojej głowie. Tak, Korin, wstręt. Ta błyskotka, którą noszę na czole, to chalcedon... Jemu w dużej mierze zawdzięczam swoje zdolności magiczne. Masz rację, z pomocą chalcedonu udaje mi się czytać co wyraźniejsze myśli. Twoje są aż nadto wyraźne. Nie wymagaj, żeby mi było z tego powodu przyjemnie. Jestem czarownicą, wiedźmą, ale oprócz tego kobietą. ( )

8 - Visenna... - Nie. Teraz już nie chcę. Siedzieli w milczeniu. Pstrokaty ptak w głębi lasu, w ciemnościach na gałęzi drzewa, czuł strach. W lesie były sowy. - Z tym wstrętem - odezwał się wreszcie Korin - lekko przesadziłaś. Przyznaję jednak, że budzisz we mnie coś w rodzaju... niepokoju. Nie powinnaś była pozwolić, bym oglądał to wtedy, na rozstaju. Ten trup, wiesz? - Korin - rzekła czarodziejka spokojnie. - Kiedy ty pod kuźnią wbiłeś vranowi miecz w gardło, ja o mało nie wyrzygałam się na grzywę konia. Miałam kłopoty z utrzymaniem się w siodle. Ale zostawmy nasze specjalności w spokoju. Skończmy rozmowę, która prowadzi donikąd. Zał. 3 Informacje na temat Malali Malala Yousafzai urodzona 12 lipca 1997 roku w dolinie Swat (Pakistan). Pakistańska działaczka na rzecz dostępu do edukacji oraz praw dziewcząt i kobiet. W 2009 roku (jako 12-latka) pod pseudonimem Gul Makai zaczęła pisać blog, w którym opisywała pakistańską rzeczywistość pod rządami talibow. Zwracała uwagę na zakaz edukacji kobiet. W 2012 roku, gdy miała 15 lat, nastąpił zamach na jej życie. Została postrzelona w głowę. Cudem przeżyła. Za swoją działalność została w 2014 roku uhonorowana Pokojową Nagrodą Nobla. Wcześniej przyznano jej m.in.: Pakistańską Nagrodę Pokojową, Międzynarodową Dziecięcą Nagrodę Pokoju, Nagrodę Anny Politkowskiej oraz Nagrodę Sacharowa. Malala obecnie przebywa w Wielkiej Brytanii i prowadzi Fundację Malala na rzecz powszechnego dostępu do edukacji. (można wyświetlić również wypowiedź dziewczyny: )

9 Zał. 4 Cztery Kwadraty

10 Zał. 5. Fragmenty blogu Malali Cytaty z bloga Gul Makai (Malali) 3 stycznia Mama zrobiła mi śniadanie i poszłam do szkoły. Bałam się, bo talibowie zakazali dziewczynkom uczęszczania do szkoły. 4 stycznia Zwykle chodziliśmy na spacer po obiedzie, ale teraz wracamy do domu przed zachodem słońca. Dzisiaj pomogłam trochę w domu, odrobiłam lekcje i pobawiłam się z bratem. Ale serce biło mi szybko, ponieważ jutro idę do szkoły. 5 stycznia Wieczorem włączyłam telewizor i usłyszałam, że w Shakardrze po 15 dniach zniesiono godzinę policyjną. Ucieszyłam się, ponieważ nasza nauczycielka języka angielskiego mieszka w tej okolicy. Teraz będzie mogła przyjeżdżać do szkoły. 14 stycznia Poszłam do szkoły w złym nastroju, ponieważ jutro zaczynają się ferie zimowe. Dyrektor ogłosił ferie, ale nic nie wspomniał o dacie, kiedy szkoła miałaby być ponownie otwarta. Zdarzyło się to pierwszy raz. Dotychczas data powrotu do szkoły była jasno określona. Dyrektor nie powiedział nic o przyczynie braku ogłoszenia ponownego otwarcia szkoły, ale domyślam się, że talibowie wydali zakaz edukacji dziewcząt od 15 stycznia. 15 stycznia W nocy słychać było hałas ognia artyleryjskiego i obudziłam się trzykrotnie. Wstałam jednak później, o 10 rano, ponieważ nie było szkoły. Potem przyszła do mnie przyjaciółka i rozmawiałyśmy o pracy domowej. Dziś jest 15 stycznia, ostatni dzień, zanim rozporządzenie talibów wejdzie w życie, a moja przyjaciółka mówiła o pracy domowej, jak gdyby nic niezwykłego się nie wydarzyło. 19 stycznia Zniszczono pięć kolejnych szkół. Jedna z nich znajdowała się w pobliżu mojego domu. Jestem zaskoczona, ponieważ te szkoły były zamknięte, czemu więc one również zostały zniszczone? Nikt nie poszedł do szkoły po terminie określonym przez talibów. 24 stycznia Nasze coroczne egzaminy są przełożone na termin po wakacjach, ale to będzie możliwe tylko wtedy, gdy talibowie pozwolą dziewczynkom pójść do szkoły. Powiedziano nam, abyśmy przygotowały się do egzaminu z określonych rozdziałów, ale nie mam dziś ochoty na naukę. 28 stycznia Zostajemy z przyjacielem naszego ojca w Islamabadzie. To moja pierwsza wizyta w tym mieście. Jest piękne, w mieście są ładne domki i szerokie ulice. Ale, porównując z moim miastem Swat, brakuje tu piękna przyrody. Ojciec zabrał nas do muzeum Lok Virsa i wiele się nauczyłam. My też mamy takie muzeum w Swat, ale nie wiem, czy nie zostanie zniszczone podczas walk.

11 24 stycznia Udaliśmy się na bazar, a potem do parku. Tutaj kobiety noszą zasłonę (...), kiedy wychodzą z domu. Moja matka też taką nosiła, ale ja się na to nie zgodziłam, bo uważam, że ciężko się w tym chodzi. 2 lutego Jest mi smutno, bo szkoły w Swat są wciąż zamknięte. Nasza szkoła miała zostać otwarta dzisiaj. Po przebudzeniu zdałam sobie sprawę z tego, że szkoła była wciąż zamknięta i to było bardzo przykre. W przeszłości zwykle cieszyliśmy się, gdy szkoła była zamknięta. Ale nie tym razem. Obawiam się, że na polecenie talibów szkoła w ogóle może nie zostać otwarta. 12 lutego W nocy miał miejsce poważny ostrzał. Obaj moi bracia spali, ale ja nie mogłam. (...) To dlatego późno dziś wstałam. Po południu miałam lekcje, później przyszedł mój nauczyciel religii. Wieczorem bawiłam się z moimi braćmi, walcząc i przekomarzając się z nimi. Chwilę pograliśmy też na komputerze. Zanim talibowie nałożyli ograniczenia na sieci kablowe, lubiłam oglądać kanał Star Plus TV i mój ulubiony serial "Raja Kee Tak Gee Barat" ( Mój wymarzony chłopak przybędzie, żeby się ze mną ożenić ). Tłumaczenie: Jadwiga Jarosz Źródło: Swat: Diary of a Pakistani Schoolgirl (Malala Yousafzai)

12 Zał. 6 Thorgal. Kraina Qa Jean Van Hamme, Grzegorz Rosiński, Warszawa: Orbita, 1989, s. 11, 15.

13

14 W pracy nad scenariuszem wykorzystano źródła: B. Fiszer, M. Hajduk: Lektury w gimnazjum, Gdańsk: GWO, 2009, s. 93.