Wikireader 01 Biograficzny słownik noblistów

Transkrypt

1 Wikireader 01 Biograficzny słownik noblistów Wersja testowa nie do rozpowszechniania wygenerowane automatycznie, nie poprawione bez grafiki, niezłożone 24 czerwca 2005 Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

2 Słownik biograficzny noblistów 2 Spis treści 1 Nagroda Nobla Nagrody Nobla przyznane Polakom i Polkom Nagroda Nobla w dziedzinie literatury 4 3 Nagroda Nobla w dziedzinie chemii 35 4 Źródło i licencja Wikipedia Lista autorów Zrzeczenie się odpowiedzialności Licencja GNU Wolnej Dokumentacji

3 Słownik biograficzny noblistów 3 1 Nagroda Nobla Nagroda Nobla ustanowione ostatnią wolą fundatora, szwedzkiego przemysłowca i wynalazcy dynamitu - Alfreda Nobla, wyróżnienie przyznawane za wybitne osiągnięcia naukowe, literackie lub zasługi dla społeczeństw i ludzkości. Pierwsza uroczystość wręczenia tej nagrody miała miejsce w Królewskiej Akademii Muzycznej w Sztokholmie w 1901 roku, pokojową nagrodę Nobla otrzymali wtedy Jean Henri Dunant, założyciel Czerwonego Krzyża i Frédéric Passy. Poczynając od 1902 roku nagrody są formalnie przyznawane przez króla Szwecji. Każdy z laureatów otrzymuje złoty medal i dyplom honorowy. Nagroda Nobla ma także wymiar finansowy. Laureat otrzymuje znaczną sumę pieniędzy, obecnie 10 milionów koron szwedzkich, aby mógł kontynuować swoje badania lub prace, bez konieczności zabiegania o fundusze. Corocznie, od 1901 roku, są przyznawane Nagrody Nobla w następujących dziedzinach: Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki Nagroda Nobla w dziedzinie chemii Nagroda Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny Nagroda Nobla w dziedzinie literatury Pokojowa Nagroda Nobla Od 1968 roku Bank Szwecji przyznaje w dziedzinie ekonomii nagrodę, imienia Alfreda Nobla. Wtedy też zadecydowano, że nie będzie się zwiększać ilości dziedzin, w których są przyznawane te nagrody. Nagroda Nobla w internecie: Nagrody Nobla przyznane Polakom i Polkom 1903 Maria Skłodowska-Curie - w dziedzinie fizyki (łącznie z Henri Becquerelem i Piotrem Curie) 1905 Henryk Sienkiewicz - w dziedzinie literatury 1911 Maria Skłodowska-Curie - w dziedzinie chemii 1924 Władysław Reymont - w dziedzinie literatury 1980 Czesław Miłosz - w dziedzinie literatury 1983 Lech Wałęsa - Pokojowa Nagroda Nobla 1995 Józef Rotblat - Pokojowa Nagroda Nobla łącznie z ruchem Pugwash 1996 Wisława Szymborska - w dziedzinie literatury

4 Słownik biograficzny noblistów 4 2 Nagroda Nobla w dziedzinie literatury 2004 Elfriede Jelinek 2003 John Maxwell Coetzee 2002 Imre Kertész 2001 Vidiadhar Surajprasad Naipaul 2000 Gao Xingjian 1999 Günter Grass 1998 José Saramago 1997 Dario Fo 1996 Wisława Szymborska 1995 Seamus Heaney 1994 Kenzaburo Oe 1993 Toni Morrison 1992 Derek Walcott 1991 Nadine Gordimer 1990 Octavio Paz 1989 Camilo José Cela 1988 Nadżib Mahfuz 1987 Josif Brodski 1986 Wole Soyinka 1985 Claude Simon 1984 Jaroslav Seifert 1983 William Golding 1982 Gabriel García Márquez 1981 Elias Canetti 1980 Czesław Miłosz 1979 Odyseas Elitis 1978 Isaac Bashevis Singer 1977 Vicente Aleixandre 1976 Saul Bellow 1975 Eugenio Montale 1974 Eyvind Johnson, Harry Martinson 1973 Patrick White 1972 Heinrich Böll 1971 Pablo Neruda 1970 Aleksander Sołżenicyn 1969 Samuel Beckett 1968 Yasunari Kawabata 1967 Miguel Angel Asturias 1966 Shmuel Yosef Agnon, Nelly Sachs 1965 Michaił Szołochow 1964 Jean-Paul Sartre 1963 Giorgos (Jorgos) Seferis 1962 John Steinbeck 1961 Ivo Andrić 1960 Saint-John Perse 1959 Salvatore Quasimodo 1958 Borys Pasternak 1957 Albert Camus 1956 Juan Ramón Jiménez 1955 Halldór Kiljan Laxness 1954 Ernest Miller Hemingway 1953 Sir Winston Leonard Spencer Churchill 1952 François Mauriac 1951 Pär Fabian Lagerkvist 1950 Earl (Bertrand Arthur William) Russell 1949 William Faulkner 1948 Thomas Stearns Eliot 1947 André Paul Guillaume Gide 1946 Hermann Hesse 1945 Gabriela Mistral 1944 Johannes Vilhelm Jensen 1939 Frans Sillanpää

5 Słownik biograficzny noblistów Pearl Buck 1937 Roger Martin du Gard 1936 Eugene Gladstone O Neill 1934 Luigi Pirandello 1933 Iwan Bunin 1932 John Galsworthy 1931 Erik Axel Karlfeldt 1930 Sinclair Lewis 1929 Tomasz Mann 1928 Sigrid Undset 1927 Henri Bergson 1926 Grazia Deledda 1925 George Bernard Shaw 1924 Władysław Stanisław Reymont 1923 William Butler Yeats 1922 Jacinto Benavente 1921 Anatole France 1920 Knut Pedersen Hamsun 1919 Carl Friedrich Georg Spitteler 1917 Karl Adolph Gjellerup, Henrik Pontoppidan 1916 Carl Gustaf Verner von Heidenstam 1915 Romain Rolland 1913 Rabindranath Tagore 1912 Gerhart Johann Robert Hauptmann 1911 Count Maurice (Mooris) Polidore Marie Bernhard Maeterlinck 1910 Paul Johann Ludwig Heyse 1909 Selma Ottilia Lovisa Lagerlöf 1908 Rudolf Christoph Eucken 1907 Rudyard Kipling 1906 Giosuč Carducci 1905 Henryk Sienkiewicz 1904 Frédéric Mistral, José Echegaray Y Eizaguirre 1903 Bjørnstjerne Martinus Bjørnson 1902 Christian Matthias Theodor Mommsen 1901 Sully Prudhomme

6 Słownik biograficzny noblistów 6 Elfriede Jelinek (ur. 20 października 1946) - austriacka pisarka, nagrodzona Nagrodą Nobla w dziedzinie literatury za rok Głównymi tematami jej feministycznej, nierzadko skandalizującej prozy są kobieca seksualność i walka płci, aczkolwiek w ostatnich latach zajęła się głównie satyrycznym i demaskatorskim opisem współczesnych problemów społecznych, m.in. walką z przejawami faszyzmu i antysemityzmu. W środowisku literackim jest uważana za pisarkę kontrowersyjną. Jest związana z lewicą - przez lata utrzymywała bliskie kontakty ze środowiskami komunistycznymi (w latach była członkiem Komunistycznej Partii Austrii). Elfriede Jelinek jest też dyplomowaną pianistką i organistką. Jej powieść Pianistka została zekranizowana w 2001 przez austriackiego reżysera Michaela Haneke - główną rolę zagrała francuska aktorka Isabelle Huppert. Wyróżnienia 1998 Georg-Büchner-Preis 2002 Mülheimer Dramatikerpreis za Macht Nichts 2003 Else-Lasker-Schüler-Preis 2004 Lessing-Preis für Kritik 2004 Mülheimer Dramatikerpreis za Das Werk 2004 Nagroda Nobla w dziedzinie literatury Powieści bukolit. hörroman; Wien 1979 wir sind lockvögel baby!; Reinbek 1970 Michael. Ein Jugendbuch für die Infantilgesellschaft; Reinbek 1972 Die Liebhaberinnen; Reinbek 1975 Die Ausgesperrten; Reinbek 1980 Pianistka (Die Klavierspielerin); Reinbek 1983 Oh Wildnis, oh Schutz vor ihr; Reinbek 1985 Lust; Reinbek 1989 Die Kinder der Toten; Reinbek 1997 Gier; Reinbek 2000 Dramaty Was geschah, nachdem Nora ihren Mann verlassen hatte; 1977 Clara S.; 1981 Burgtheater; 1983 Choroba, albo współczesne kobiety; 1984 Präsident Abendwind; 1987 Wolken.Heim; 1988 Totenauberg; 1991 Raststätte; 1994 Stecken, Stab und Stangl; 1996 Ein Sportstück; 1998 er nicht als er; 1998 In den Alpen Das Werk Prinzessinnendramen Bambiland; 2003 Zobacz w sieci homepage/ elfried John Maxwell Coetzee (urodzony 9 lutego 1940) jest południowoafrykańskim pisarzem. Urodził się w Kapsztadzie jako John Michael Coetzee (poźniej zmienił drugie imię na Maxwell). Swoje najmłodsze lata spędził w rodzinnym mieście oraz w Western Cape w hrabstwie Worcerster w RPA. Studiował na uniwersytecie w Kapsztadzie, gdzie uzyskał dyplomy z matematyki i z języka angielskiego. We wczesnych latach 60. przeniósł się do Wielkiej Brytanii, gdzie przez pewien czas pracował jako programista; doświadczenia z tego okresu zawarł w książce Youth (2002). Następnie osiadł w USA by studiować literaturę na Uniwersytecie Stanowym Nowego Jorku w Buffalo; doktoryzował się w W 1984 powrócił do Afryki Południowej by objąć stanowisko profesora literatury angielskiej na uniwersytecie w Kapsztadzie. W 2002 przeniósł się do Adelaide w Australii, gdzie do dziś wykłada na tamtejszym unwersytecie. Jako jedyny autor został dwukrotnie uhonorowany nagrodą Bookera: za Życie i czasy Michaela K. w 1983 oraz za Hańbę w Został laureatem literackiej nagrody Nobla w 2003 roku. Z chęci uniknięcia zainteresowania mediów nie pojawia się na uroczystościach wręczenia nagród. Oprócz powieści publikuje także prace krytyczne i tłumaczy. Dzieła Dusklands (1974) W sercu kraju, 1996 (In the Heart of the Country, 1977) Czekając na barbarzyńców, 1990 (Waiting for the Barbarians, 1980) Życie i czasy Michaela K., 1996 (The Life and Times of Michael K, 1983) Foe (1986) Boyhood: Scenes from Provincial Life (1998) Age of Iron (1990) Mistrz z Petersburga, 1997 (The Master of Petersburg, 1994) Giving Offense: Essays on Censorship (1997) Hańba, 2003 (Disgrace, 1999) Youth (2002) Stranger Shores: Literary Essays, (wrzesień 2002) Elizabeth Costello (2003) Irme Kertész (ur. 9 listopada 1929 roku) - węgierski pisarz żydowskiego pochodzenia. Urodził się w Budapeszcie w ubogiej rodzinie żydowskiej. W 1944, w wieku 15 lat został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Auschwitz- Birkenau, później jeszcze przeniesiony do Buchenwaldu. Bolesne doświadczenia spowodowane pobytem w obozach wywarły głęboki wpływ na je-

7 Słownik biograficzny noblistów 7 go późniejszą twórczość. W 1945 powrócił sam do Węgier; cała jego rodzina zginęła w czasie wojny. Od 1948 pracował jako dziennikarz w gazecie Vilagossag. Z pracy został zwolniony w 1951, gdy czasopismo stało się oficjalnym organem węgierskiej partii komunistycznej. Potem pracuje m. in. w służbach prasowych Ministerstwa Przemysłu, skąd również zostaje zwolniony w Od tego czasu poświęca się głównie pisarstwu i tłumaczeniu. W latach 50. i 60. tłumaczy z niemieckiego dzieła takich autorów, jak Fryderyk Nietzsche, Hofmannsthal, Schnitzler, Freud, Roth, Wittgenstein i Canetti, których wpływ wpływ można odnaleźć w prozie Kertésza. W latach 60., opierając się na własnych przeżyciach, pisze powieść Los utracony w której opisuje doświadczenia młodego chłopca w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu. W 2002 roku otrzymał nagrodę Nobla za pisarstwo, które wynosi doświadczenia jednostki ponad przeciwieństwa brutalnej historii. Dzieła Los utracony (1975, powieść, Sorstalanság) A nyomkereső (1977) Fiasko (1988, powieść, A kudarc) Kadysz za nienarodzone dziecko (1989, powieść, Kaddis a meg nem született gyermekért) Az angol lobogó (1991) Gályanapló (1992, powieść) A holocaust mint kultúra (1993) Jegyzõkönyv (1993) Valaki más: a változás krónikája (powieść, 1997) A gondolatnyi csend, amíg a kivégzőosztag újratölt (1998) A száműzött nyelv (2001) Powieści Fiasko, Kadysz za nienarodzone dziecko i Los utracony stanowią tzw. trylogię ludzi bez losu Sir Vidiadhar Surajprasad Naipaul, znany jako V. S. Naipaul, (ur. 17 sierpnia 1932) to brytyjski prozaik i eseista, laureat nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok Życiorys Urodził się 17 sierpnia 1932 roku w Chaguanas w pobliżu Port Spain w Trynidadzie i Tobago w rodzinie hinduskich (warstwa braminów) imigrantów pochodzących z północnych Indii. Jego ojciec, Seeperesad Naipaul, był korespondentem dla Trinidad Guardian i pisarzem. Udzielał synowi wsparcia w jego najwcześniejszych literackich wysiłkach i był wzorem dla przyszłego noblisty. Naipaul kształcił się początkowo w Port Spain w Queen s Royal College, a gdy w 1950 roku wygrał stypendium Oxfordu, wyjechał na studia do Anglii. Dyplom otrzymał w 1953 roku. Po zakończeniu edukacji, od 1954 do 1956, pracował dla BBC jako prezenter (broadcaster for BBC s Caribbean Voices), a od 1957 do 1961 jako etatowy krytyk literatury beletrystycznej dla New Statesman. Mieszkając od 1950 na stałe w Wielkiej Brytanii chętnie wyruszał w rozliczne podróże po Azji, Afryce i po obu Amerykach. Od lat 70. mieszka w Wiltshire opodal Stonehenge. Zaczynał od powieści na temat brytyjskiej kolonii w Trynidadzie i Tobago, utrzymanych w ironicznym stylu - Masażysta cudotwórca (1957) i Wybory w Elwirze (1958). Międzynarodowy rozgłos zyskał dzięki powieści A House for Mr. Biswas (1961), opisującej Anglię z perspektywy przybysza z kolonii. Późniejsze utwory Naipaula są w wydźwięku coraz bardziej pesymistyczne. Zawierają zapisy poszukiwania tożsamości po opuszczeniu ojczyzny. Bywają porównywane do twórczości Josepha Conrada. Niektóre dzieła, np. Partyzanci (1975), czy Zakręt rzeki (1980) mają charakter polityczny, a ostatnio wydane, np. The Enigma of Arrival (1987), A Way in the World (1994) - autobiograficzny. Literatura faktu i eseistyka, będące plonem jego podróży, zajmują równie wiele miejsca w twórczości Naipaula co beletrystyka. W latach 80. XX wieku był żywo zainteresowany Solidarnością i życzliwie o niej pisał. Opisując świat rozpadającej się dawnej kultury kolonialnej, Naipaul spogląda z wnikliwością na Europę zarówno z perspektywy kultur Trzeciego Świata, jak i na tamte kręgi cywilizacyjne z punktu widzenia człowieka Zachodu. Jego twórczość nie jest hermetyczna. Zauważyła to Akademia Szwedzka przyznając mu w 2001 roku literacką nagrodę Nobla. Akademia zwróciła szczególną uwagę na: powieść z 1987 roku The Enigma of Arrival oraz książki podróżnicze, w których Naipaul krytykuje islamskich fundamentalistów w Indonezji, Iranie, Malezji i Pakistanie Among the Believers (1981) i Beyond Belief (1998). W swoim uzasadnieniu Komitet stwierdził, że przyznał nagrodę? za jednolity punkt widzenia i nieprzekupne badania, które zmuszają nas by dostrzec obecność przemilczanej historii?. Inne nagrody: prestiżowa brytyjska nagroda The Booker Prize za zbiór opowiadań W wolnym kraju (1971), nagroda T.S. Eliot Award for Creative Writing (1986). W 1990 roku Naipaul otrzymał tytuł szlachecki. Jest dobrze znany m.in. w Anglii, USA i Szwecji. Pisze tylko po angielsku. Często cytowane są słowa pisarza: Prawdziwą moją ojczyzną jest mój język, mój dom to angielszczyzna. Beletrystyka The Mystic Masseur (1957) - Masażysta cudotwórca (1979, Książka i Wiedza) The Suffrage of Elvira (1958) - Wybory w Elwirze (1958)

8 Słownik biograficzny noblistów 8 Miguel Street (1959) - Nasza ulica (2002, Noir sur Blanc) A House for Mr Biswas (1961) - Dom pana Biswasa (2002, Noir sur Blanc) Mr. Stone and the Knight s Companion (1963) A Flag on the Island (1967) The Mimic Men (1967) - Marionetki (1971) The Loss of Eldorado (1969) - Utrata Eldorado (rok?) In a Free State (1971) - W wolnym kraju (1974) Guerillas (1975) - Partyzanci (1980, Czytelnik) A Bend in the River (1979) - Zakręt rzeki (1985, Czytelnik; 2002, Noir sur Blanc) Finding the Centre (1984) - Rozjaśnić tło (2002, Noir sur Blanc) The Enigma of Arrival (1987) A Way in the World (1994) Half a Life (2001) - Pół życia (2004, Noir sur Blanc) Reportaże, eseje The Middle Passage: Impressions of Five Societies - British, French and Dutch in the West Indies and South America (1962) And Area of Darkness (1964) The Overcrowded Barracoon and Other Articles (1972) India: A Wounded Civilization (1977) - Indie: Zraniona cywilizacja (rok?) A Congo Diary (1980) The Return of Eva Perón (1980) Among the Believers: An Islamic Journey (1981) Finding the Centre (1984) - Rozjaśnić tło (2002, Noir sur Blanc) A Turn in the South (1989) India: A Million Mutinies Now (1990) Homeless by Choice (1992, razem z R. Jhabvala i S. Rushdie) Bombay (1994, razem z Raghubir Singh) Beyond Belief: Islamic Excursions among the Converted Peoples (1998) Between Father and Son: Family Letters (1999, redakcja: Gillon Aitken) Link zewnętrzny literatur/ laureate/ 200/ index.html Gao Xingjian (ur. 4 stycznia 1940 r. w Ganzhou) pisarz i dramaturg chiński, laureat literackiej nagrody Nobla (2000). Urodził się we wschodnich Chinach jako syn urzędnika bankowego i aktorki. Ukończył romanistykę w pekińskim Instytucie Języków Obcych. W czasie rewolucji kulturalnej spalił rękopisy swoich pierwszych dramatów. Został poddany kilkuletniej reedukacji. Po zwolnieniu pracował jako robotnik rolny i nauczyciel wiejski, później jako tłumacz i dziennikarz. Debiutował pod koniec lat 70. Rozgłos przyniosła mu wystawiona w 1983 roku w pekińskim Teatrze Ludowym sztuka Przystanek autobusowy, inspirowana europejskim teatrem absurdu. Publikował opowiadania, eseje i dramaty w chińskich pismach literackich do 1986 roku, kiedy jedna z jego sztuk Inny brzeg trafiła na indeks. W obawie przed represjami Xingjian rozpoczął wielomiesięczną podróż po Chinach, która zaoowocowała dokończoną już na emigracji powieścią Góra duszy (1990) zaierającą elementy autobiograficzne. Chiny Xingjian opuścił w 1986 roku. Uzyskał francuskie obywatelstwo (1989 r.) i do dziś mieszka Paryżu. Oprócz pisarstwa zajmuje sę także reżyserią teatralną i malarstwem. Tłumaczył też na chiński współczesną literaturę francuską: Ionesco, Becketta, Michaux i Georgesa Pereca. W Polsce sztuki Xingjiana publikował miesięcznik Dialog ( Ucieczka i Przystanek ). Ucieczkę, sztukę poświęconą masakrze na Placu Niebiańskiego Pokoju, wystawiono, w reż. Edwarda Wojtaszka, w 1994 roku w Teatrze Polskim w Poznaniu (Xingjian był na premierze). Inną sztukę Na krawędzi życia Wojtaszek wyreżyserował w Teatrze Miejskim w Gdyni. Najgłośniejszą powieść autora Góra duszy wydał w 2004 roku Dom Wydawniczy Rebis. Bibliografia (linki zewnętrzne) A. Burckhardt, Spalona walizka, Polityka, nr 43, 21 października Nie znamy samych siebie z Gao Xingjianem rozmawia M. Kruczkowska, Tygodnik Powszechny (dodatek Książki w Tygodniku ) nr. 24, 13 czerwca Günter Grass (urodzony 16 października 1927 roku w Gdańsku (Danzig)) - pisarz niemiecki, laureat nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1999 roku. Senat Uniwersytetu Gdańskiego nadał mu doktorat honoris causa za wybitną twórczość literacką oraz wkład w polskoniemieckie pojednanie. W 1993 Rada Miasta przyznała pisarzowi tytuł Honorowego Obywatela Miasta Gdańska. Twórczość Zalety przepiórek (oryg. 1956) - tom wierszy Trylogia gdańska (Danziger Trilogie) - powieści: Blaszany bębenek 1983 (oryg. Die Blechtrommel, 1959) Kot i mysz 1963 (oryg. Katz und Maus, 1961) Psie lata 1990 (oryg. Hundejahre, 1963) Plebejska próba powstania (oryg. 1966) - sztuka Miejscowe znieczulenie 1997 (oryg. 1969) Z dziennika ślimaka 1991 (oryg. Aus dem Tagebuch - einer Schnecke1971) - esej-reportaż

9 Słownik biograficzny noblistów 9 Turbot 1995 (oryg. Der Butt 1977) - powieść Spotkanie w Telgte 1992 (oryg. Das Treffen in Telgte 1979) - powieść Szczurzyca 1993 (oryg. Die Rattin 1986) - powieść Wróżby kumaka 1992 (oryg. Unkenrufe 1992) - powieść Moje stulecie(oryg. 1999) - zbiór opowiadań Pełzanie rakiem (oryg. 2002) - powieść José Saramago (ur. 16 listopada 1922 w Azinhaga w Portugalii), pisarz, dramaturg i dziennikarz portugalski, laureat Nagrody Nobla w dziedzine literatury w 1998r. Dario Fo - włoski satyryk, autor sztuk teatralnych, reżyser teatralny oraz kompozytor. Przewodnim tematem jego dzieł są idee komunizmu i anarchizmu. Dario Fo otrzymał w roku 1997 Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury. Jego sztuka nawiązuje do komedii dell arte. Wiele prac Dario Fo stworzył razem ze swoją żoną Franca Rame. Dzieciństwo i II wojna światowa Dario Fo urodził się 24 marca 1926 roku w San Giano pod Varese. Jego ojciec był kierownikiem stacji kolejowej. Amatorsko zajmował się aktorstwem. Był też członkiem partii socjalistycznej. Jako dziecko cały czas się przeprowadzał, bo jego ojciec często musiał zmieniać stacje, na których pracował. Dario Fo uczył się opowiadania historii od swojego dziadka (po stronie matki) oraz lombardzkich rybaków. W roku 1940 Fo przeniósł się do Mediolanu, aby studiować w Akademii Sztuk Pięknych Brera. Kiedy wybuchła II wojna światowa Fo musiał przerwać studia. Został razem ze swoim ojcem członkiem ruchu oporu. Pomagał przemycać żołnierzy armii alianckich do Szwajcarii. Faszyści chcieli Fo wcielić do swoich oddziałów, ale udało mu się uciec i ukrywał się aż do wyzwolenia Włoch przez wojska sprzymierzone. Po wojnie Fo powrócił do Mediolanu, aby studiować architekturę. Zaangażował się w ruch piccoli teatri(małych teatrów), w których zaczął prezentować swoje monologi. W roku 1950 rozpoczął pracę w firmie teatralnej należącej do Franca Parenti i porzucił poprzednie zajęcie, asystenta architekta. Pierwsze kroki w teatrze W roku 1951 Dario Fo spotkał Franca Rame. Jej rodzina od pokoleń zajmowała się teatrem. Wielu jej członków pracowało przy Sette giorni a Milano. Dario częściowo zaangażował się w to przedsięwzięcie. W tym samym roku Dario wystąpił w sztuce radiowej Cocorico w stacji RAI, Włoskim nadawcy publicznym. Dario wykonał 18 monologów, w których połączył historie biblijne z satyrą polityczną. Cenzura kościelna usunęła jego program z anteny. W roku 1953 Dario Fo wyreżyserował sztukę Il dito nell occhio(palec w oko). Po kilku przestawieniach jego trupa została wyrzucona przez kościelnych dygnitarzy z ich teatru i uniemożliwiono im zorganizowanie nowego miejsca do przedstawiania swojej sztuki. Publiczności przedstawienia bardzo się podobały. Dwie miłości jego życia Dario Fo i Franca Rame wzięli ślub 24 czerwca 1954 roku. Fo kontynuował swoją pracę w Teatrze Piccolo, jednak wiele jego przestawień sam ocenzurował, żeby nie narażać się religijnym fanatykom. W roku 1955 Fo i Rame zaangażowali się w produkcję filmu w Rzymie. Fo współtworzył kilka scenariuszy filmowych między innymi do filmu Dino De Laurentis. W roku 1956 Fo oraz Rame razem pracowali nad filmem Carlo Lizzani pod tytułem Lo svitato. W roku 1959 Fo i Rame powrócili do Mediolanu, aby założyć trupę teatralną Compagnia Dario Fo-Franca Rame. Fo był autorem scenariuszy, występował, reżyserował oraz projektował kostiumy i scenografię, a Rame zajęła się administracją. Grupa często współpracowała z Piccolo Teatro, ale potem rozpoczęła serię występów w całych Włoszech. W roku 1960 wystawili sztukę Archangels Don t Play Pinballw mieszczącym się w Mediolanie Teatrze Odeon. W roku 1961 kilka sztuk Fo wystawiono w Szwecji oraz w Polsce. Wyrok śmierci od mafii W roku 1962 Fo napisał oraz wyreżyserował słuchowisko Canzonissimadla RAI. Jednym z epizodów przedstawienia było morderstwo dokonane przez mafię na dziennikarzu. Donowie największych gangów poczuli się tym urażeni i mafia wydała na Fo wyrok śmierci, jednak policja zapewniła mu ochronę. Stacja RAI też nie była do końca zadowolona z programu i zażądała kilku zmian. Fo się na to nie zgodził co spowodował zaprzestanie współpracy z RAI na następne 15 lat. Jednak Fo razem z żoną ciągle wystawiali swoje sztuki w Teatrze Odeon. Kolejna słynna sztuka pod tytułem La Signorina da buttare w roku 1967 otarła się o temat wojny wietnamskiej i zabójstwo prezydenta Kennedy ego. Rząd amerykański uznał, że przestawienie było obrazą dla prezydenta Johnsona. W efekcie przez wiele lat Fo odmawiano wizy amerykańskiej. Światowa sława Fo zyskał światową sławę dzięki wystawieniu Gli archangeli non gioccano a flipper w Zagrzebiu na terenie ówczesnej Jugosławii (dziś Chorwacja). W roku 1968 Fo oraz Ramo założyli grupę Associazione Nuova Scena, która wystawiała sztuki w całych Włoszech. W Mediolanie zamienili opuszczoną fabrykę w teatr który nazwali Il Capannone di Via Colletta. Niektóre sztuki krytykowały politykę Włoskiej Partii Komunistycznej, co doprowadziło Fo do rezygnacji z członkostwa w tej organizacji. W roku 1968 agresja Układu Warszawskiego na Czechosłowa-

10 Słownik biograficzny noblistów 10 cję bardzo wzburzyła Fo, który z tego powodu zabronił wystawiać swoje sztuki w krajach za żelazną kurtyną. Komiczne misterium Najbardziej znanym przestawieniem Fo stało się Misterio Buffo (Komiczne Misterium). Sztuka opierała się na monologach łączących średniowieczne historie z tematami politycznymi. Przestawienie wystawiono 5000 razy. Kilka razy widzów zebrało się tak wielu, że występy organizowano na stadionach sportowych. Konflikt doprowadził do rozłamu w Associazione Nuova Scena i Fo oraz Rame założyli w roku 1970 kolejną trupę teatralną Colletivo Teatrale La Comune. Ich występy opierały się na improwizacjach dotyczących polityki. Jedną ze sztuk była Przypadkowa Śmierć Anarchisty, którą wystawiono po ataku terrorystycznym na Narodowy Bank Rolny w Mediolanie. Sztuka Fedain wystawiona w roku 1971 odnosiła się do konfliktu izraelsko-palestyńskiego. W przestawieniu występowali prawdziwi członkowie Organizacji Wyzwolenia Palestyny. W latach trupa teatralna przekazywała część swoich dochodów na rzecz włoskich związków zawodowych. Brutalny atak W roku 1973 trupa teatralna przeniosła się do kina Rossini w Mediolanie. 8 marca 1973 roku grupa skinheadów porwała Franche Rome. Rome był torturowana i wielokrotnie gwałcona, ale udało jej się przeżyć. Wróciła na scenę po dwóch miesiącach. W tym samym roku grupa artystyczna Fo zajęła opuszczony rynek w centrum Mediolanu. Nazwali swój nowy teatr Palazzina Liberty. We wrześniu 1973 wystawili sztukę Guerra di popolo in Cile o buncie przeciwko chilijskiej juncie wojskowej. Inspiracją było zamordowanie Salvadora Allende. Fo został aresztowany podczas starcia z policją, która próbowała ukrócić nielegalne przedstawienia. W roku 1974 Fo napisał sztukę Nie mamy pieniędzy, więc nie zapłacimy farsę o parze młodych ludzi niepłacących za nic w wielkich marketach. Rok później Fo zaangażował sie w referendum na temat aborcji tworząc sztukę Fanfani rapito, a potem odwiedził czerwone Chiny. Na końcu roku pierwszy raz znalazł się wśród kandydatów do Nagrody Nobla. Era telewizji W roku 1975 w RAI zmieniło się kierownictwo i Fo zaproszono do nowego programu Il teatro di Dario Druga wersja Mistero Buffo została zaprezentowana w telewizji w roku Kościół uznał tą sztukę za obrażającą uczucia religijne. Franca Rame otrzymała nagrodę IDI dla najlepszej telewizyjne aktorki. W roku 1978 powstała trzecia wersja Mystero Buffo oraz La Storia di an soldato (Historia żołnierza) oparta na operze Igora Strawińskiego. Fo zrobił adaptacje kilku oper Gioacchino Rossiniego. W roku 1980 Fo z rodziną przeniósł się do Libera Universit di Alcatraz na wzgórzach koło Gubbio i Perugii. Światowe uznanie W roku 1981 FO został zaproszony do USA przez istniejący w Cambridge America Repertory Theater. Początkowo władze amerykańskie nie chciały wydać Fo wizy, ale po protestach wielu znanych pisarzy Fo został wpuszczony do USA na 6 dni w roku 1984 i drugi raz w Sztuki Fo wystawiono na Uniwersytecie Harvard, Repertory Theater, New Haven University Repertory Theatre, Centrum Kennedy ego w Waszyngtonie, Theater of Nations w Baltimore i Joyce Theater w Nowym Jorku. W roku 1989 Fo napisał Lettera dalla Cina w proteście przeciwko masakrze na Placu Niebiańskiego Spokoju. W tym samym roku Fo jako pierwszy Włoch został zaproszony do Comédie Française. Nagrody i wyróżnienia W roku 1981 Fo otrzymał nagrodę Sonninga na Uniwersytecie w Kopenhadze, w 1985 włoską nagrodę Premio Eduardo, w 1986 Obie Award w Nowym Jorku, oraz w 1987 Agro Dolce Prize. 9 października 1997 Dario Fo otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury. Udar mózgu Na skutek udaru mózgu Fo stracił wzrok 17 czerwca 1995 roku. Na szczęście po trwającej rok rekonwalescencji udało mu się ponownie spojrzeć na świat. Tematyka prac Większość prac Dario Fo poruszało tematy polityczne i społeczne. Fo krytykował kościół, a szczególnie zakaz aborcji, morderstwa polityczne, mafię, korupcję, konflikt żydowsko-arabski. W sztukach często posługiwał się wywodzącą się z commedia dell arte sztuką improwizacji. Mistero buffo przetłumaczono na ponad 30 języków. Okazało się, że na całym świecie problemy polityczne są bardzo podobne. Wybrane prace Nazwy polskie: Gli archangeli non gioccano a flipper (1959) On miał dwa pistolety i czarno-białe oczy (1960) Kto ukradnie stopę będzie szczęśliwy w miłości(1961) Mistero Buffo/ Komiczne misterium (1969) Robol zna 300 słów, a jego szef 1000 i dlatego on jest szefem(1969) Przypadkowa śmierć anarchisty(1970) Fedain(1971) Nie mamy pieniędzy,więc nie zapłacimy(1974) Cały ten dom łóżko i kościół(1977) Historia tygrysa(1978) Trąbki i truskawki(1981) Elżbieta: Prawie kobieta losu(1984) Jeden jest nagi, a drugi założył krawat(1985) Oglądając Dianę(1986) Papież i czarownica(1989) Kobieta samotna i inne sztuki(1991)

11 Słownik biograficzny noblistów 11 Pierwszy cud małego Jezuska Orgasmo Adulto ucieka z Zoo Książki Manuale Minimo dell Attore(Sztuczki sprzedawcy, 1987) Wisława Szymborska (urodzona 2 lipca 1923) polska poetka, eseistka i krytyk literacki, a także tłumaczka literatury francuskiej. br Laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok Urodziła się w Bninie koło Poznania, jej rodzicami byli Wincenty Szymborski ( )? zarządca Zakopiańskich Dóbr hrabiego Zamoyskiego (tuż przed urodzeniem córki został przeniesiony do Kórnika w celu uporządkowania tamtejszych spraw finansowych) i Anna Maria zd. Rottermund ( ). Od roku 1924 rodzina Szymborskich mieszkała w Toruniu, następnie od 1929 lub 1931 w Krakowie przy ul.?radziwiłłowskiej; Wisława uczęszczała tam początkowo do Szkoły Powszechnej im. Józefy Joteyko przy ul.?podwale?6, następnie, od września 1935?r. do Gimnazjum Sióstr Urszulanek przy ul.?starowiślnej 3-5. Po wybuchu II wojny śwatowej kontynuowała naukę na tajnych kompletach, a od roku 1943 zaczęła pracować jako urzędniczka na kolei, by uniknąć wywiezienia na roboty do Rzeszy. W tym też czasie po raz pierwszy wykonała ilustracje do książki (podręcznik języka angielskiego First steps in English Jana Stanisławskiego) i zaczęła pisywać opowiadania oraz - z rzadka - wiersze. Od roku 1945 brała udział w życiu literackim Krakowa; wg wspomnień poetki? największe wrażenie wywarł na niej Czesław Miłosz. W tymże roku podjęła studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, by następnie przenieść się na socjologię. Studiów jednak nie ukończyła, ze względu na trudną sytuację materialną. Pierwsze wiersze opublikowała w krakowskim Dzienniku Polskim, następnie w Walce i Pokoleniu. W tych czasach Szymborska była związana ze środowiskiem akceptującym socjalistyczną rzeczywistość. W latach była sekretarzem dwutygodnika oświatowego Świetlica Krakowska i? między innymi? zajmowała się ilustracjami do książek. W kwietniu 1948?r. wyszła za mąż za poetę Adama Włodka. Nowożeńcy zamieszkali w krakowskiej kolonii literatów przy ul.?krupniczej. Niepowtarzalny klimat tego środowiska miał inspirujący wpływ na twórczość poetki. Z mężem rozwiodła się w roku W 1949 roku pierwszy tomik wierszy Szymborskiej Wiersze (wg innych źródeł Szycie sztandarów) nie został przyjęty do druku, gdyż nie spełniał wymagań socjalistycznych. Debiutem książkowym został wydany w roku 1952 tomik wierszy Dlatego żyjemy z wierszami m.in. Młodzieży budującej Nową Hutę czy Lenin. Szymborska została przyjęta do Związku Literatów Polskich i wstąpiła do PZPR. Już jednak w roku 1957 Szymborska nawiązała kontakty z paryską Kulturą i Jerzym Giedroyciem. Szymborska jest nierozerwalnie związana z Krakowem i wielokrotnie podkreślała swoje przywiązanie do tego miasta. W latach była członkiem redakcji Życia Literackiego, gdzie od 1968 roku prowadziła stałą rubrykę Lektury nadobowiązkowe, które zostały później opublikowane także w formie książkowej. W latach wchodziła w skład zespołu redakcyjnego krakowskiego miesięcznika Pismo. / small Wiersze Szymborskiej to unikalna liryka o głębokiej refleksji, intelektualna, zawierająca często wyraźny podtekst filozoficzny. Jej twórczość charakteryzuje precyzja słowa, lapidarność, częste posługiwanie się ironią, paradoksem, przekorą lub żartobliwym dystansem w celu uwypuklenia głębokich treści. Autorka często porusza tematy o charakterze moralistycznym i rozważa egzystencjalną sytuację człowieka jako jednostki i zbiorowości ludzkiej. Uhonorowana Nagrodą Goethego w 1991, a później także Nagrodą Herdera. Orędownikiem poezji Szymborskiej w Niemczech jest Karl Dedecius tłumacz literatury polskiej. Seamus Heaney (ur. 13 kwietnia 1939) - poeta irlandzki, laureat nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1995). Charakterystyczne dla poezji Heaneya wątki to śmierć, umieranie, przeszłość ukryta w bagnie, pamięć. Oprócz poezji Heaney zajmuje się też krytyką literacką, dramatopisarstwem oraz tłumaczeniem: m. in. w 1999 r. wydał wierszowane tłumaczenie staroangielskiego poematu heroicznego Beowulf. Obecnie Heaney wykłada literaturę angielską na Carysfort College w Dublinie oraz prowadzi cykliczny program telewizyjny poświęcony literaturze. Twórczość poezja Death of a Naturalist, 1966 Door into the Dark, 1969 Wintering Out, 1972 North, 1979 Selected Poems , 1980 Sweeney Astray. A version from the Irish by Seamus Heaney, 1984 Station Island, 1984 The Haw Lantern, 1987 New Selected Poems , 1990 Seeing Things, 1991 dramat The Cure at Troy. A version of Sophocles Philoctetes, 1991 Kenzaburo Oe (??????e Kenzabur?, uro-

12 Słownik biograficzny noblistów 12 dzony 31 stycznia 1935 roku) - japoński prozaik i eseista, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok Urodził się w wiosce na wyspie Sikoku. W wieku 18 lat przeniósł się do Tokio by studiować literaturę francuską. Przez pierwsze lata swojej kariery literackiej pozostawał pod wpływem egzystencjalistów. Na jego twórczość ogromny wpływ miały przeżycia związane z wychowaniem syna Hikari urodzonego z wadą mózgu. W całej jego późniejszej twórczości przewijają się wątki odpowiedzialności za pielęgnację niedorozwiniętego chłopca. Bibliografia Książki wydane w języku polskim. Futbol ery Manen ISBN Sprawa osobista Zerwać pąki, zabić dzieci ISBN Toni Morrison, z domu Chloe Anthony Wofford (ur. 18 lutego 1931 w Lorain, Ohio), amerykańska powieściopisarka i eseistka, laureatka Nagrody Nobla (1993), z przekonań feministka. Przyszła na świat w wielodzietnej murzyńskiej rodzinie robotniczej w USA. Studiowała na uniwersytetach w Howard i Cornell, następnie została wykładowcą na wydziałach humanistycznych wyższych uczelni Albany i Princeton. Pełniła funkcję dyrektora nowojorskiej oficyny wydawniczej Random House, publikującej m.in. jej utwory. Zadebiutowała powieścią The Bluest Eyes (1970), opisującą osamotnienie czarnoskórego dziecka w społeczeństwie o rasistowskich uprzedzeniach. Kolejne utwory Morrison to: Saula (1973); Pieśń Salomonowa (1977) - saga ubogiej rodziny murzyńskiej w miasteczku amerykańskim, Książka Roku w Stanach Zjednoczonych; Tar Baby (1983); Ukochana (1987), wyróżniona Nagrodą Pulitzera; Jazz (1992) oraz zbiór esejów Grając w ciemnościach (1992). W uzasadnieniu decyzji o przyznaniu pisarce Nagrody Nobla Szwedzka Akademia napisała: W powieściach charakteryzujących się siłą wizji literackiej i poetyckich wartości Morrison przedstawia najważniejsze problemy amerykańskiej rzeczywistości. Wielu nie podzielało wyboru Akademii, twierdząc, że jury pragnęło w osobie Morrison nagrodzić amerykańską literaturę czarnoskórych. Derek Alton Walcott (urodzony 23 stycznia 1930 roku) - karaibski poeta, pisarz i artysta, jeden z przodujących członków postkolonialnej szkoły pisarstwa anglojęzycznego. Urodził się w Castries, stolicy Saint Lucia. Jego twórczość, rozwijana niezależnie od szkół realizmu magicznego powstających tak w Ameryce Południowej jak w Europie, mniej więcej wtedy, gdy się rodził, jest ściśle związana z symbolizmem mitu i jego związkami z kulturą. Jego najbardziej znany utwór to poemat epicki Omeros, adaptacja Homeryckiej opowieści i tradycji w postaci podróży przez Karaiby, zachodnią część Ameryki i Londyn. W 1997 współpracował z Paulem Simonem przy musicalu The Capeman, wystawianym na Broadway. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok Twórczość Zbiory poezji (1948) 25 Poems (1949) Epitaph for the Young: Xll Cantos (1951) Poems (1962) In a Green Night: Poems 1948?60 (1964) Selected Poems (1965) The Castaway and Other Poems (1969) The Gulf and Other Poems (1973) Another Life (1976) Sea Grapes (1979) The Star-Apple Kingdom (1981) Selected Poetry (1981) The Fortunate Traveller (1983) The Caribbean Poetry of Derek Walcott and the Art of Romare Bearden (1984) Midsummer (1986) Collected Poems, (1987) The Arkansas Testament (1990) Omeros (1997) The Bounty (2000) Tiepolo s Hound (2004) The Prodigal Dramat (1970) Dream on Monkey Mountain (1970) Ti-Jean and His Brothers (1980) Pantomime (1997) The Capeman (tekst) Nadine Gordimer (urodzona 20 listopada 1923), biała południowoafrykańska pisarka pisząca w języku angielskim, laureatka Nagrody Nobla z literatury w roku W swojej twórczości poruszała sprawy konfliktów społecznych i psychologicznych następstw systemu apatheidu w RPA, a także inne tematy społeczno-polityczne swojego kraju i innych krajów afrykańskich. Osobiście zaangażowana w zwalczanie segregacji rasowej, została członkinią Afrykańskiego Kongresu Narodowego. Twórczość The Lying Days (1953, Dni kłamstwa) Gość honorowy (1970, A Guest of Honour) Świat obcych ludzi (1958) Konserwatystka (1974, The Conservationist) Córka Burgera (1979, Burger s Daughter) July s People A Sport of Nature Opowieść mojego syna(1990, My Son s Story)

13 Słownik biograficzny noblistów 13 None to Accompany Me Broń domowa (The House Gun) Octavio Paz (urodzony 31 marca zmarł 20 kwietnia 1998) poeta meksykański, dziennikarz, krytyk i eseista. Pracował także jako dyplomata meksykański, lecz w 1968 roku zrezygnował ze stanowiska ambasadora w Indiach na znak protestu przeciw masakrze demonstracji studenckiej w Meksyku. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok Najważniejsze dzieła: zbiory poezji Dziki księżyc (1933) - debiut No pasaran! (Nie przejdą, 1937) Człowieczy korzeń (1937) W twym jasnym cieniu i inne wiersze o Hiszpanii (1937) Wolność na słowo (Libertad bajo palabra, 1949) Salamandra (1962) Biel (Blanco, 1967) Małpa gramatyczna (1974) Z prochu jesteśmy: od romantyzmu do awangardy (1974) Pochmurno (1987) Inny głos (1990) eseje Labirynt samotności (1950) Posdata (1968) Camilo José Cela (ur. 11 maja 1916, zm. 17 stycznia 2002) - prozaik hiszpański. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok Dzieła : Rodzina Pascala Duarte (1946) Nowe przypadki Łazika z Tormesu Podróż po Alkarii (1948) Żydzi, muzułmanie i chrześcijanie (1956) Pierwsza podróż andaluzyjska (1959) Nowa podróż do (1985) Ul (1951) Święty Kamil 1936 (1969) Mazurek dla dwóch nieboszczyków (1982) Nadżib Mahfuz (urodzony w roku 1911 w Kairze) - prozaik egipski. Został laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok Dzieła : Chan al-chalili (1946) Złodziej i psy ( ) Trylogia kairska: Bajna-al-Kastajani Kasr-a-Szauk Al SukkanJa Dzieci naszej ulicy (1959) Josif Brodski urodzony 24 maja 1940 w Leningradzie - zmarł 28 stycznia 1996 w Nowym Jorku, pochowany w Wenecji. poeta i eseista rosyjski. Został laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok Dzieła : Wielka elegia dla Johna Donne a (1963) Wiersze i poematy zbiór wierszy wydany w USA w (1965) roku Postój na pustyni (1970) Koniec pewnej epoki (1977) Część mowy (1977) Nowe stance do Augusty (1982) Elegie rzymskie (1982) Urania (1987) Marmur (1984) - sztuka teatralna Mniej niż jeden (1986) - tom eseistyczny Wole Soyinka (urodzony 13 lipca 1934 Abeokute w Nigerii) - dramaturg, prozaik i poeta nigeryjski, piszący w języku angielskim. Został laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok Dzieła : Mieszkańcy błot Lew i perła Taniec lasu (1960) Niedole brata Hieronima Tłumacze (1965) Droga (1966) Wiersze z więzienia (1969) Wrota lochu (1972) Żniwo Kongi (1969) Człowiek umarł (1972) Czas anomii (1973) Mit, literatura i świat afrykański (1975) Śmierć i królewski jeździec (1975) Opera Wonyosi (1977) Ziemia Mandeli (1989) Claude Simon (ur. 10 października 1913, Tanariva na Madagaskarze), pisarz i eseista francuski. Został laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok Dzieła: Szuler (1941) Trudne sytuacje (1947) Guliwer (1952) Święto wiosny (1954) Wiatr albo próba rekonstrukcji ołtarza barokowego (1957) Trawa (1958) Droga przez Flandrię (1961) Pałac (1962) Historia (1967)

14 Słownik biograficzny noblistów 14 Bitwa nad Farsalą (1969) Ślepy Orion (1970) Ciała Tryptyk (1973) Nauka o rzeczach (1975) Georgiki (1981) Warkocz Bereniki (1983) Akacja (1987) Zaproszenie (1987) Jaroslav Seifert (urodzony 23 września 1901 Żiżkov koło Pragi, obecnie dzielnica stolicy - zmarł 10 stycznia 1986 w Pradze) - poeta czeski, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok Dzieła: Miasto we łzach (1921) Sama miłość (1923) Na falach radiotelegrafu (1925) Słowik śpiewa marnie (1926) Gołąb pocztowy (1929) Osiem dni (1937) Jabłko z podołka (1933) Ręce Wenus (1936) Żegnaj, wiosno (1937) Poszedł w świat ubogi malarz (1949) Pieśń o Wiktorce (1950) Mozart w Pradze (1951) Petrin (1951) Mama (1954) Chłopiec i gwiazdy (1956) Ubrana w światło (1940) Wachlarz Bożeny Niemcowej (1940) Kamienny most (1941) Hełm ziemi (1945) Koncert na wyspie (1965) Kometa Halley a (1967) Odlewanie dzwonów (1967) Pomnik moru (1971) Parasol z Piccadilly (1979) Wszystkie uroki świata (1981) Być poetą (1983) William Golding (urodzony 19 września zmarł 19 czerwca 1993) - pisarz angielski, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok Dzieła : Władca much (1954) Spadkobiercy (1955) Marcin Złodziej (1956) Siła bezwładu (1959) Wieża (1964) Widzialna ciemnosć (1979) Ryty przemiany (1980) Papierowi ludzie (1984) Gabriel García Márquez (urodzony 6 marca 1928 Aracataca w Kolumbii) - kolumbijski powieściopisarz, dziennikarz i działacz społeczny. Marquez jest często uważany za jednego z najwybitniejszych, a na pewno za jednego z najbardziej znanych pisarzy realizmu magicznego. Rozpoczął pracę jako reporter w kolumbijskim piśmie El Espectador, pracując m.in. w charakterze korespondenta zagranicznego, piszącego z Rzymu, Paryża, Barcelony, Caracas oraz Nowego Jorku. Pierwsze jego większe dzieło, powieść Trzecia odmowa powstała w 1947 r. Marquez zdobył popularność cyklem reportaży, pt. Opowieść rozbitka (hiszp. Relato de un náufrago), publikowanych w 1955 r. na łamach pisma El Espectador. Powieść została wydana w formie książkowej w roku Najbardziej znaną powieścią Marqueza jest Sto lat samotności (Cien años de soledad), która ukazała się w 1967 r. Utwór ten przedstawiając sagę rodu Buendia z zagubionej gdzieś na południowoamerykańskich bezdrożach wioski Macondo, jest jednocześnie swoistą syntezą dziejów całego kontynentu. Powieść okrzyknięto najważniejszym dziełem literatury hiszpańskojęzycznej od czasów Don Kichota (Pablo Neruda), natomiast jej specyficzny styl nazwano realizmem magicznym. W 1982 r. Marquez został laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. W uzasadnieniu napisano, iż nagrodę otrzymał za powieści i opowiadania, w których fantazja i realizm łączą się w złożony świat poezji, odzwierciedlającej życie i konflikty całego kontynentu. W 2002 r. Marquez opublikował książkę Żyć, żeby opowiadać o tym (Vivir para contarla), będącą pierwszą częścią autobiograficznego cyklu, obliczonego na trzy tomy. W 2004 r. ukazała się powieść Rzecz o mych smutnych dziwkach (Memoria de mis putas tristes). Dzieła Trzecia odmowa (1947) Szarańcza (1955) Nie ma kto pisać do pułkownika (1961) Pogrzeb Mama Grande (1962) Sto lat samotności (1967) Jesień patriarchy (1975) Kronika zapowiedzianej śmierci (1981) Miłość w czasach zarazy (1985) Generał w labiryncie (1989) Dziwni pielgrzymowie (1992) O miłości i innych demonach (1994) Raport z pewnego porwania (1996) Żyć, żeby opowiadać o tym (2002) Rzecz o mych smutnych dziwkach (2004)

15 Słownik biograficzny noblistów 15 Elias Canetti (urodzony 25 lipca 1905 w Ruszczuk w Bułgarii - zmarł 1994) - poeta i dramaturg austriacki, pochodzący z rodziny żydowskiej mieszkającej w Bułgarii. Został laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok Dzieła Auto da fé (1931) Wesele (1932) Komedia próżności (1934) Oznaczeni Masa i władza (1960) Głosy Marrakeszu (1968) Jeszcze jeden proces Kafki: listy do Felicji (1969) Przyszłość rozłupana (1972) Władza i przeżycie (1972) Sumienie słów (1975) Nauszny świadek (1974) Zapiski (1972) Ocalony język (1977) Pochodnia w uchu (1980) Gra oczu (1985) Czesław Miłosz (ur. 30 czerwca 1911 w Szetejniach na Litwie, zm. 14 sierpnia 2004 w Krakowie), polski i litewski poeta, laureat literackiej nagrody Nobla w 1980 roku Dzieciństwo i młodość Wielkie Księstwo Litewskie, na terenach którego wychował się Miłosz, wraz ze swą wielokulturową, tolerancyjną atmosferą, wywarło decydujący wpływ na jego twórczość. Poeta wciąż odwoływał się do wspomnień z dzieciństwa, zarówno do spokojnego życia na wsi, jak i do szalonych podróży z ojcem, oraz widzianych z bliska wydarzeń historycznych, jakie ukształtowały tę część kontynentu, np. rewolucji październikowej czy aneksji krajów bałtyckich przez ZSRR w 1940 roku. Miłosz studiował na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, najpierw na Wydziale Humanistycznym, potem Nauk Społecznych. Zadebiutował w 1930 roku na łamach uniwersyteckiego pisma Alma Mater Vilnensis wierszami Kompozycja i Podróż. Był członkiem grupy poetów Żagary i współtworzycielem pisma o tej samej nazwie. Pracował w radiu w Wilnie, skąd zwolniono go za lewicowe poglądy, później w Warszawie.KOLUBIJCZYK DOSTANIE NASTĘPNEGO NOBLA ZA OD- KRYCIA! II wojna światowa Po 17 września Miłosz znalazł się na terenie Rumunii, z której rychło jednak powrócił na rodzimą, niepodległą jeszcze wówczas, Litwę. Podczas okupacji niemieckiej, opuściwszy Wilno i zapuściwszy korzenie w Warszawie, uczestniczył w podziemnym życiu literackim. W 1940 roku pod pseudonimem Jan Syruć opublikował tom Wiersze. Po upadku powstania warszawskiego wyjechał do Krakowa i tam pozostał aż do końca 1945 roku. Okres Polski Ludowej Po zakończeniu II wojny światowej Miłosz, z racji swych lewicowych, nieukrywanych już przed wojną, sympatii, zaangażował się w budowę nowego porządku społecznego i politycznego. Podjął pracę w dyplomacji RP, w Stanach Zjednoczonych oraz Paryżu, jako attache kulturalny. W 1951 roku, na skutek narastania terroru komunistycznego w kraju, a także z powodu wewnętrznych wątpliwości co do istoty budowy komunizmu, zdecydował się zerwać z władzami i poprosić o azyl we Francji. W 1960 roku przeprowadził się do Stanów Zjednoczonych, gdzie wykładał literaturę słowiańską na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley, oraz na Harvardzie. Za granicą tworzył głównie poezję, bardzo różnorodną, choć największe uznanie zyskały jego wiersze polityczne (np. Który skrzywdziłeś ). W Polsce uważany był za zdrajcę i renegata, został uroczyście potępiony przez Związek Literatów Polskich oraz pojedynczych twórców (tj. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Mariana Brandysa, Jarosława Iwaszkiewicza i Antoniego Słonimskiego). Niezbyt ciepło odnosiła się do Miłosza również polska emigracja, za wyjątkiem Jerzego Giedroycia i jego paryskiej Kultury, w której poeta bardzo szybko zaczął drukować. Stosunek władz i środowiska emigracyjnego do Miłosza zaczął się zmieniać po 1980 roku, kiedy to poeta otrzymał literacką nagrodę Nobla za całokształt twórczości. Rok później przyjechał do kraju, gdzie jego utwory zostały już oficjalnie wydane (choć część z nich ocenzurowano). Stały się one natchnieniem dla rodzącej się właśnie opozycji politycznej. W 1993 roku poeta definitywnie przeprowadził się do Polski, gdzie jako miejsce pobytu wybrał Kraków, jak twierdził najbardziej zbliżony do Wilna. W 1990 roku Miłosz został członkiem PAU (Polskiej Akademii Umiejętności). Miłosz jest też autorem przekładów W. Szekspira, Biblii (Księga Psalmów, Księga Hioba, Pieśń nad Pieśniami, Ewangelia według św. Marka) oraz tłumaczeń polskich poezji na język angielski. W 1995 roku Czesław Miłosz został odznaczony Orderem Orła Białego. Miłosz zmarł 14 sierpnia 2004 roku, w Krakowie, w wieku 93 lat. Został pochowany w Krypcie Zasłużonych na Skałce. Poezja Miłosza Wiersze Czesława Miłosza są głęboko intelektualne, a metafory jakich używa sugestywne. Jego twórczość z lat 30, przed II wojną światową jest przesycona katastrofizmem. Dominuje w niej rozmach, metaforyczność, rytmiczność, wizje apokalipsy. Wiersze pisane podczas wojny nie mają już w sobie tyle patosu. Są

16 Słownik biograficzny noblistów 16 znacznie mniej ozdobne. Poeta stawia na komunikatywność wiersza na zrozumiałość zawartych w nim treści filozoficznych i intelektualnych. Część z tych wierszy poświęca Miłosz okupowanej Warszawie, w której spędził prawie cały okres wojny ( Miasto, Błądząc ). W twórczości Miłosza przypadającej na okres wojny da się również zauważyć świadome odchodzenie od tematyki wojennej. Znajdziemy wiersze opisujące zwykłe piękno świata, który mogłoby się wydawać nigdy nie zaznał wojny. Tak jest w wierszach Piosenka pasterska, czy Świat poema naiwne z 1943 roku. Po wojnie poeta podjął tematykę bardziej filozoficzną. Szczególnie upodobał sobie formę traktatu. W wydanym w tomie Światło dzienne Traktacie moralnym piętnuje zanik wartości, krytykuje brak moralności i wskazuje na to, co, jego zdaniem, należałoby zmienić w ludzkiej mentalności. W 1957 roku napisał Traktat poetycki pokazujący polską historię, kulturę i mentalność ludzi z czasów Młodej Polski. W tomie Druga przestrzeń (2002 r.) znalazł się traktat teologiczny, w którym Miłosz rozważa problem tajemnicy wiary. Oprócz wielu poezji Czesław Miłosz wydał także eseje ( Rodzinna Europa, Zniewolony Umysł, Ziemia Ulro, Ogród nauk ), powieści ( Dolina Issy ) oraz dziennik ( Rok myśliwego ). Dzieła Kompozycja (1930) Podróż (1930) Poemat o czasie zastygłym (1933) Trzy zimy (1936) Obrachunki Wiersze (1940) Pieśń niepodległa (1942) Ocalenie (1945) Traktat moralny (1947) Zniewolony umysł (1953) Zdobycie władzy (1953) Światło dzienne (1953) Dolina Issy (1955) Traktat poetycki (1957) Rodzinna Europa (1958) Kontynenty (1958) Człowiek wśród skorpionów (1961) Król Popiel i inne wiersze (1961) Gucio zaczarowany (1965) Widzenia nad zatoką San Francisco (1969) Miasto bez imienia (1969) Prywatne obowiązki (1972) Gdzie słońce wschodzi i kiedy zapada (1974) Ziemia Ulro (1977) Ogród nauk (1979) Hymn o perle (1982) Nieobjęta ziemio (1984) Kroniki (1987) Dalsze okolice (1991) Zaczynając od moich ulic (1985) Metafizyczna pauza (1989) Poszukiwanie ojczyzny (1991) Rok myśliwego (1991) Na brzegu rzeki (1994) Szukanie ojczyzny (1992) Historia literatury polskiej (1993) Legendy nowoczesności (1996) Życie na wyspach (1997) Piesek przydrożny (1997) Abecadło Miłosza (1997) Inne abecadło (1998) Zaraz po wojnie (1998) Wyprawa w dwudziestolecie (1999) To (2000) tomik poetycki O podróżach w czasie (2004) Odyseas Elitis (urodzony 2 listopada 1911 w Heraklionie - zmarł 1996) - poeta grecki. Odyseas Elitis został laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok Dzieła: Orientacje (1939) Król słońca (1943) Heroiczna i elegijna pieśń na cześć podporucznika zaginionego w kampanii albańskiej (1943) Sześć i jedna dla nieba (1960) Król-Słońce (1971) Drzewo światła i czternasta piękność (1971) Maria Nefeli (1978) Isaac Bashevis Singer (ur. 14 lipca 1904 w Leoncinie pod Radzyminem (niedaleko Warszawy) - zmarł 24 lipca 1991 w Miami na Florydzie) - pisarz amerykańsko-żydowski. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok Był synem rabina. Przez wiele lat mieszkał przy ulicy Krochmalnej w Warszawie. Debiutował w 1925 roku na łamach warszawskiego czasopisma Literarisze Bleter, w którym pracował w latach W okresie tym tłumaczył na jidysz utwory m.in. Ericha Marii Remarque a i Tomasza Manna. W roku 1935 wyemigrował do USA, gdzie pracował jako dziennikarz w żydowskim dzienniku Forwerts - The Forward. Prawie wszystkie utwory Singera powstały w języku jidysz, jednak na inne języki tłumaczone były z przygotowanych pod kierunkiem autora przekładów anglojęzycznych. Dzieła : Na starość (1927)

17 Słownik biograficzny noblistów 17 Kobieta (1928) Szatan z Goraju (1934) Mesjasz grzesznik (1937) Rodzina Muszkatów (1945) Dwór (1953) Spuścizna (1955) Sztukmistrz z Lublina (1958) Niewolnik (1962) Wrogowie (1972) Szosza (1978) Vicente Aleixandre (urodzony 26 kwietnia 1898 w Sewilli - zmarł 14 grudnia 1984 w Madrycie) - poeta hiszpański. Vicente Aleixandre został laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok Dzieła : Obszar (1928) Namiętności ziemskie (1935) Miecze jak wargi (1932) Zniszczenie albo śmierć Świat sam ze sobą (1950) Cień raju (1944) Historia serca (1954) W rozległej krainie (1962) Poematy spełnienia (1968) Dialogi o poznaniu (1974) Saul Bellow (ur. 10 czerwca 1915 w Lachine w Quebecu, zm. 5 kwietnia 2005 w Brookline, Massachusetts) - pisarz amerykański, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok Rodzice Bellowa pochodzili z Sankt Petersburga. Pisarz kształcił się na Uniwersytecie w Chicago i Northwestern University. Przez pewien czas przebywał w Paryżu na stypedium Fundacji Gugenheima, gdzie napisał większość swojej znanej powieści Przygody Augie Marcha. Dzieła : Stan zawieszenia (1944) Ofiara Przygody Augie Marcha (1953) Korzystaj z dnia (1956) Henderson, król deszczu (1959) Herzog (1964) Ostatnia analiza (1965) Wspomnienia Mosby ego (1968) Planeta pana Sammlera (1971) Dar Humboldta Do Jerozolimy i z powrotem: wrażenia osobiste (1976) Grudzień pana dziekana (1982) Eugenio Montale (12 października 1896 w Genui - zmarł 12 września 1981 w Mediolanie) - poeta włoski. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok Dzieła : Skorupy mątwy (1925) Okazje (1939) Finisterre (1943) Burza i inne wiersze (1956) Satura ( ) Xenia (1963) Dziennik z lat 71 i 72 Zeszyt z czterech lat (1977) Inne wiersze (1980) Harry Edmund Martinson (ur. 6 maja zm. 11 lutego 1978) - autor prozy, poeta, dramaturg i malarz szwedzki, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok Biografia Harry Martinson urodził się w roku 1904 w Jämshög w południowej szwedzkiej krainie Blekinge w wielodzietnej rodzinie marynarza Martina Olofssona i jego żony Bengty Svensdotter. Zmarł w roku 1978, popełniając samobójstwo. Utwory (wybór) Statek - widmo (1929) - wiersze Nomada (1931) - wiersze Współczesna liryka (1931) - wiersze Natura (1934) - wiersze Podróże bez celu (1932) - powieść Przylądek Żegnaj! (1933) - powieść Pokrzywy kwitną (1935) - powieść Wyjście na świat (1936) - powieść Dolina Świętojańska (1938) - eseje Pasaty (1945) - wiersze Droga do Klockrike (1948) - powieść Aniara (1956) - poemat Trzy noże z Wei (1964) - sztuka Wóz (1960) - wiersze Wiersze o jasności i ciemnościach (1971) - wiersze Patrick White (urodzony 28 maja 1912 w Londynie - zmarł w roku 1990) - prozaik australijski. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok Dzieła : Oracz i inne poematy (1935) Szczęśliwa dolina (1939) Powrót do Abisynii Fałszywy pogrzeb Opowieść ciotki (1948) Drzewo człowiecze (1956) Voss (1957) Wóz ognisty (1961) Wykolejeni (1964) Węzeł (1966) Wiwisekcja (1970) Oko cyklonu (1973)

18 Słownik biograficzny noblistów 18 Papużki (1974) Przepaska z liści (1976) Sprawa Twyborna (1979) Wielkie zabawki (1977) Błyszczący kierowca (1982) Pod lasem (1983) Rysy na szkle (1984) Pamiętniki o wielu i o jednym (1986) Heinrich Böll (; urodzony 21 grudnia 1917 Kolonia - zmarł 17 lipca 1985 Kolonia) - prozaik niemiecki. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok Z uzasadnienia nagrody Otrzymał ją za twórczość, w której szeroki ogląd rzeczywistości łączy się z wielką sztuką tworzenia charakterów, twórczość, która stała się ważnym wkładem w odrodzenie niemieckiej literatury. FAKTY Z ŻYCIO- RYSU:Heinrich Böll urodził się pod koniec I wojny światowej w Kolonii. Był synem rzeźbiarza, którego prześladowani za katolicyzm przodkowie uciekli z Anglii. Już od dzieciństwa pisał wiersze i opowiadania. Po ukończeniu szkoły średniej, gdzie jako jeden z niewielu nie należał do Hitlerjugend, rozpoczął praktykę księgarską. W latach powołany został do wojska, wyszedł na krótko do cywila i ledwie rozpoczął studia filologiczne - zaów wcielony został do Wermachtu. Podczas II wojny światowej walczył w stopniu kaprala na froncie wschodnim i zachodnim. Był wielokrotnie ranny, a w 1945 r. dostał się do niewoli amerykańskiej i kilka miesięcy spędził w obozie jenieckim we Francji. Po wojnie ukończył studia germanistyczne w Kolonii. Pracował najpierw w zakładzie stolarskim brata, a następnie w miejskim biurze statystycznym. Od 1951 r. zajął się wyłącznie pracą literacką, pisząc wiele słuchowisk radiowych i publikując swoje opowiadania w czasopismach. Debiutował w 1949 r. powieścią Pociąg przybył punktualnie, w której rozprawiał się z mitem żołnierskiego bohaterstwa, ukazując destrukcyjny wpływ wojny na moralność ludzi. W swoich następnych utworach - zbiorze opowiadań Wędrowcze, gdy dotrzesz do Spa... (1950) oraz powieściach: Gdzie byłeś Adamie? (1951), I nie poskarżył się ani słowem (1953), Nie strzeżone progi (1954) - przedstawił absurd wojny i nędzę powojennej rzeczywistości. Jego ulubionymi bohaterami są zdemobilizowani żołnierze i inwalidzi wojenni, ludzie okaleczeni na ciele i duszy, którzy nie mogą odnaleźć dla siebie miejsca w zrujnowanym świecie. Jedynym ratunkiem dla niemieckiego spoleczeństwa, które wyszło z wojny z przetrąconym kręgosłupem, jest - według pisarza - realizacja etycznych zasad religii chrześcijańskiej. Zdaniem krytyków, pisarstwo Bölla, w treści rozrachunkowe, w formie zaś proste i klarowne - zorientowane było na odrodzenie języka niemieckiego po latach używania faszystowskiej nowomowy. Po opublikowaniu powieści Chleb najwcześniejsrych lat (1955) oraz autobiograficznego eseju O samym sobie (1958) Böll tworzy swe najdoskonalsze dzieło: powieść Bilard o wpół do dziesiątej. Choć akcja tego utworu dzieje się w ciągu jednego dnia, pisarz za pomocą licznych wspomnień, dialogów, monologów wewnętrznych i retrospekcji przedstawił dzieje trzech pokoleń rodziny kolońskich architektów, ukazując obraz Niemiec ostatniego półwiecza. W 1961 r. Böll, katolik-indywidualista, opublikował List do młodego katolika, w którym skrytykował postawę Kościoła w powojennych Niemczecb. Podobny ton pobrzmiewał w jego głośnej powieści Zwierzenia klowna (1963). Zdaniem niektórych krytyków Böll w swoich atakach na praktycyzm i konsumpcjonizm współczesnego społeczeństwa, ze swoją nieprzejednaną postawą wszystko albo nic - był naiwny i sentymentalny. Krytykował jako antyhumanistyczny nawet niemiecki cud gospodarczy po II wojnie światowej. Nie ukrywał też swojego pesymizmu co do przyszłości RFN, czemu dał wyraz w powieściach: Opuszczenie oddziału (1964), Koniec podróży służbowej (1966) oraz Portret zbiorowy z damą (1971). Zwłaszcza ten ostatni utwór przyniósł pisarzowi światowy rozgłos. W 1972 r. Heinrich Böll otrzymał literacką Nagrodę Nobla za twórczość, w której szeroki ogląd rzeczywistości łączy się z wielką sztuką tworzenia charakterów, twórczość, która stała się ważnym wkładem w odrodzenie niemieckiej literatury. Heinrich Böll był też aktywnym działaczem PEN-Clubu i często zabierał głos w obronie pisarzy represjonowanych za swoje poglądy; solidaryzował się m.in. z Lwem Kopielewem i Aleksandrem Sołżenicynem. Nazywany sumieniem narodu, pisarz wyczulony był na wszelkie przejawy zniewolenia jednostki. Dał temu wyraz w swym głośnym opowiadaniu Utracona cześć Katarzyny Blum, w którym ostro krytykował m.in. poczynania prasy bulwarowej, czym ściągnął na siebie ataki brukowego dziennika Bild. Postawa pisarza z czasem uległa coraz większej radykalizacji, próbował np. uzasadniać terrorystyczne działania grupy Baader-Meinhof. Razem z żoną tłumaczył na język niemiecki powieści amerykańskie, m.in. Malamuda i Salingera. Zmarł w 1985 r. podczas wizyty u jednego ze swoich synów. Dzieła: Pociąg przybył punktualnie (1949) Wędrowcze, gdy dotrzesz do Spa... (1950) Gdzie byłeś Adamie? (1951)

19 Słownik biograficzny noblistów 19 I nie poskarżył się ani słowem (1953) Nie strzeżone progi (1954) Chleb najwcześniejszych lat (1955) O samym sobie (1958) Bilard o wpół do dziesiątej List do młodego katolika (1961) Zwierzenia klowna (1963) Opuszczenie oddziału (1964) Koniec podróży służbowej (1966) Portret zbiorowy z damą (1971) Utracona cześć Katarzyny Blum Pablo Neruda (12 lipca 1904 Parral w Chile - zmarł 23 września 1973 Santiago) - poeta chilijski. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok Dzieła : Pieśń świąteczna (1921) Rzecz o zmierzchu (1923) Dwadzieścia wierszy o miłości i jedna pieśń rozpaczy (1924) Ryzyko człowieka nieśmiertelnego (1926) Pobyt na ziemi I (1933) Pobyt na ziemi II (1933) Pobyt na ziemi III (1936) Pieśń powszechna (1950) Księga pytań Aleksander Isajewicz Sołżenicyn (urodzony 11 grudnia 1918 w Kisłowodzku na północnym Kaukazie), rosyjski prozaik, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1970 (nagroda za Archipelag Gułag). Sołżenicyn skończył wydział fizyki Uniwersytetu im. Łomonosowa i zaraz potem został powołany do wojska, gdzie służył w czasie II wojny światowej w randze kapitana. Na skutek przypadkowego przechwycenia przez NKWD jego listów do siostrzeńca, w którym krytykował Stalina, został aresztowany i umieszczony w Gułagu. Dzięki temu, że w ankiecie personalnej wpisał jako zawód fizyk atomowy, dostał przydział do specjalnego obozu dla naukowców (Szaraszka). W Gułagu siedział od 1945 do 1952 roku. Na rok przed wypuszczeniem został wyrzucony z Szaraszki i przeszedł kilka zwykłych obozów pracy. Jeszcze w obozie napisał nowelę Jeden Dzień Iwana Denisowicza, która przypadkowo dostała się do rąk Nikity Chruszczowa. Chruszczow na fali odwilży pozwolił wydrukować to opowiadanie w 1957 roku, oraz otworzył dostęp Sołżenicynowi do akt NKWD dotyczących Gułagu. Sołżenicyn napisał na tej podstawie swoją najsłynniejszą książkę Archipelag Gułag. Mając świadomość, że książka ta nie będzie nigdy wydrukowana w ZSRR, przesłał ją nielegalnie do przyjaciela w Szwajcarii, gdzie została wkrótce wydana. Sołżenicyn został za to początkowo aresztowany, spędzając kolejne 5 lat w więzieniu, jednak później, ze względu na przyznanie mu Nagrody Nobla i liczne interwencje dyplomatyczne, został wypuszczony i zmuszony do wyjazdu z ZSRR. W 1975 roku pozbawiono go obywatelstwa ZSRR i zaocznie skazano na karę śmierci. Na wygnaniu Sołżenicyn najpierw przebywał w Szwajcarii, a potem przeniósł się do USA. Będąc na wygnaniu zaczął krytykować w swoich pismach społeczeństwo zachodu i skłaniać się do poglądów filozoficzno-politycznych podobnych do Lwa Tołstoja. W 1990 roku Michaił Gorbaczow przywrócił mu obywatelstwo ZSRR, a sąd uchylił wyrok. W 1994 roku Sołżenicyn wrócił do Rosji. Obecnie zajmuje się głównie krytyką obecnych przemian zachodzących w Rosji i propagowaniem tołstojowskich ideałów. Dzieła: Jeden dzień Iwana Denisowicza (1957) Zdarzenie na stacji Kreczetowka (1963) Zagroda Matriony (1963) Zachar Kalita(1966) Krąg pierwszy (1968) Odział chorych na raka (1968) Sierpień czternastego (1972) Archipelag GUŁag (1973) Lenin w Zurychu (1976) Październik szesnastego (1975) Samuel Barclay Beckett (urodzony 13 kwietnia 1906 w Foxrock koło Dublina - zmarł 22 grudnia 1989 w Paryżu) - irlandzki dramaturg, prozaik i eseista, tworzący początkowo w języku angielskim, a od 1945 w języku francuskim. Urodził się w Irlandii w rodzinie protestanckiej. Studiował filologię romańską w Trinity College, gdzie potem przez jakiś czas wykładał, jednakże Irlandia, atmosfera domu rodzinnego, potem zaś śmierć ojca (1933) wpędziły go w depresję nerwową i ostatecznie Beckett osiadł w Paryżu. Brał czynny udział we francuskim ruchu oporu. W 1969 został uhonorowany literacką Nagrodą Nobla, której nie odebrał osobiście. Postać ojca pojawia się w jego utworach mityzowana lub nawet deifikowana, matka zaś w kontekście gorzkim i ironicznym (w życiu była zimną bigotką). Na studiach Becketta fascynowała go filozofia : Kartezjusz, George Berkeley, Henri Bergson, Arthur Schopenhauer; klasyka francuska i włoska, poezja francuska : Charles Baudelaire, Arthur Rimbaud, Guillaume Apollinaire; Marcel Proust. Był wyznawcą i pomocnikiem Jamesa Joyce a. Jego świadomość artystyczną skrystalizowały doświadczenia choroby i samotności. Poza tym trudno wpisać go w jakiś prąd literacki, był tak zwaną osobistością odrębną. Beckett to typ myśliciela - poety oddanego zagadce i antynomiom bytu oraz próbom ich artykulacji. Zajmowały go

20 Słownik biograficzny noblistów 20 głównie kwestie egzystencjalne, problemy etyczne i poznawcze. W swej istocie dzieło Becketta to imitacja świata stworzona w materii prostego języka - dla Becketta ważniejsza była treść. Takie podejście wyrasta z duchowości Becketta, który przeżywał ból egzystencji, niepokój metafizyczny, ponadto był bardzo wrażliwy na cierpienie, z drugiej strony pełen był pasji poznawczej, miał analityczny umysł i wolę dojścia do istoty rzeczy. Nie mógł się pogodzić ze swoim istnieniem, brakowało mu fundamentalnej zgody na życie. Buntował się przeciwko byciu. Beckett czuł się spokrewniony ze skrzywdzonymi i poniżonymi, czuł się bratem wszystkich poniżonych, miał duszę wyrzutka i kloszarda. Był bardzo aktywny społecznopolitycznie - wspomagał przede wszystkim więźniów. Nawet komunikował się z więźniami z sąsiadującego z jego mieszkania więzienia przy pomocy lusterka. Nie pozwalał wystawiać swoich sztuk w Afryce Południowej, protestował przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce. Nigdy nie wykorzystał swych talentów w celach komercyjnych, żył w nędzy. Warto dodać, że sam nigdy nie podchodził zbyt poważnie do swej twórczości. Bohaterowie jego dzieł zadają sobie pytania zasadnicze (jak u Camusa czy Czechowa), jednakże świat przestawiony jest bardzo niedookreślony, czas i miejsce prawie nie grają roli, pokazuje w ten sposób Beckett, że interesują go świat i natura w ogóle. Nawet gdy świat przedstawiony może za chwilę zginać przygnieciony odpadkami cywilizacji (Beckett miał złe doświadczenia z cywilizacją amerykańską - działała na niego przytłaczająco), bohaterowie ciągle wierzą i mają nadzieję - to odróżnia ich od zwierząt. Beckett swoje dzieła tłumaczył z angielskigo na francuski i odwrotnie. Tłumaczenia te były jednak dość dowolne, w związku z czym różne wersje językowe zawierają drobne różnice. Prócz sztuk teatralnych pisał słuchowiska radiowe, spektakle telewizyjne, a nawet scenariusz filmowy. Niektóre sztuki reżyserował samodzielnie. Dzieła : Whoroscope (1930) Proust (1931) Murphy (1938) Watt (1953) Molloy (1951) Malone umiera (1951) Nienazywalne (1953) Czekając na Godota (1954) Końcówka (1957) Ostatnia taśma Krappa (1959) Szczęśliwe dni (1961) Komedia (1964) Oddech(1970) Nie ja (1973) Kroki (1976) Yasunari Kawabata (11 czerwca 1899, Osaka - 16 kwietnia, 1972 Zushi) - prozaik i poeta japoński. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok Zginął śmiercią samobójczą. Dzieła: Dziennik szesnastolatka (1925) Tancerka z Izu (1925) Ozdoby emocjonalne (1926) Kryształowa fontanna (1931) Pieśń liryczna (1932) Oczy w chwili śmierci (1932) Ptaki i zwierzęta (1933) Kraina śniegu (1934) Tysiąc żurawi (1949) Głos góry ( ) Jezioro (1954) Piękno i smutek ( ) Stara stolica (1961) Śpiące piękności (1961) Miguel Asturias (19 października 1899 Gwatemala - 9 czerwca 1974 Madryt) - pisarz i poeta gwatemalski. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok br Przedstawiciel nurtu realizmu magicznego, w swych powieściach posługiwał się prozą poetycką. Twórczość głęboko osadzona w kulturze Majów. Zaangażowany politycznie po stronie ruchów lewicowych, sprzeciwiał się rządom dyktatorskim i eksploatacji przez wielkie korporacje. Dzieła : Legendy gwatemalskie (1930) Pan prezydent (1946) Stworzenie nowego życia (1928) Ludzie z kukurydzy (Hombres de maiz) zbiór opowiadań Bananowa Trylogia (trylogia powieściowa): Huragan (Viento fuerte) (1950) Zielony papież (El papa verde) (1954) Oczy pogrzebanych (Los ojos de los enterrados) (1960) Pewna Mulatka (1963) Zły złodziej (1969) Wigilia święta wiosennego światła (1965) Samuel Josef Agnon (Shmuel Yosef Agnon) (urodzony 17 lipca 1888 Buczacz - zmarł 17 lutego 1970 Jerozolima) - prozaik izraelski. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok Dzieła: Porzucone żony (1909) Pełny zbiór opowiadań Agnona (1931) Szukanie narzeczonej (1931)