CELE I GŁÓWNE KIERUNKI ROZWOJU SEKTORA TURYSTYKI I REKREACJI

Transkrypt

1

2

3 ZARZĄD WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO KONCEPCJA PROGRAMOWO PRZESTRZENNA ROZWOJU TURYSTYKI I REKREACJI CELE I GŁÓWNE KIERUNKI ROZWOJU SEKTORA TURYSTYKI I REKREACJI Lublin, sierpień 2008

4

5 DYREKTOR BIURA Henryk Szych GENERALNY PROJEKTANT Emilia Niećko KONSULTACJE Jacek Babuchowski PROJEKTANT PROWADZĄCY Jadwiga Ćwik PROJEKTANCI BRANŻOWI Krystyna Kuśmierz Wiaczesław Michalczuk Aneta Gruszecka Witold Mielniczuk Maria Topolska Iwona Żybura ASYSTENCI Marta Wołk Anna Krawiec OPRACOWANIE GRAFICZNE Krzysztof Jóźwik Marek Gontarz Iwona Żybura

6

7 WSTĘP SPIS TREŚCI 1. SYNTEZA DIAGNOZY UWARUNKOWAŃ ROZWOJU TURYSTYKI Waloryzacja przyrodniczo-kulturowa uwarunkowań turystycznych Charakterystyka stanu zagospodarowania turystyczno rekreacyjnego Analiza SWOT Podsumowanie i wnioski Rekomendacje PRODUKT TURYSTYCZNY WOJEWÓDZTWA Identyfikacja głównych rodzajów produktu turystycznego ze względu na dominujące walory (rdzenie produktów) Podział produktów turystycznych CELE I KIERUNKI ROZWOJU TURYSTYKI W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM Waloryzacja przestrzeni turystycznej województwa Wizja rozwoju sektora turystycznego Główne kierunki rozwoju sektora turystycznego Cele, priorytety rozwoju i kierunki działań ŹRÓDŁA FINANSOWANIA ORAZ ORGANIZACJA ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO OBSZARÓW RECEPCJI TURYSTYCZNEJ Źródła finansowania rozwoju turystyki Rola administracji publicznej oraz innych podmiotów w zakresie wsparcia rozwoju produktów turystycznych GŁÓWNE POTRZEBY INWESTYCYJNE NA RZECZ POPRAWY JAKOŚCI PRZESTRZENI TURYSTYCZNEJ ZALECENIA DO PLANÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO I PROGRAMÓW ROZWOJU WSKAŹNIKI MONITOROWANIA REALIZACJI PROGRAMU WNIOSKI OCENA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO KONCEPCJI PROGRAMOWO- PRZESTRZENNEJ ROZWOJU TURYSTYKI I REKREACJI Zawartość i główne cele Koncepcji programowo przestrzennej rozwoju turystyki i rekreacji Ocena stanu środowiska Ocena odporności środowiska na degradację Ocena problemów ochrony środowiska istotnych z punktu widzenia rozwoju turystyki Ocena oddziaływania na środowisko Podsumowanie. 209 Cele i główne kierunki rozwoju sektora turystyki i rekreacji

8 Słownik ważniejszych pojęć Załączniki Spis map Spis rycin Spis tabel Materiały źródłowe Cele i główne kierunki rozwoju sektora turystyki i rekreacji

9 WSTĘP Turystyka ma szansę stać się ważną gałęzią gospodarki w województwie. Powoduje to konieczność wypracowania spójnej polityki regionalnej dla tej sfery życia gospodarczego oraz określenia priorytetów i głównych celów realizacyjnych. Mając na uwadze powyższe przesłanki Zarząd Województwa Lubelskiego podjął w dniu 6 czerwca 2005r. Uchwałę Nr CXCVII/2363/05 w sprawie przystąpienia do opracowania Koncepcji programowoprzestrzennej rozwoju turystyki i rekreacji w województwie lubelskim. Podstawę prawną dla opracowania Koncepcji programowo-przestrzennej rozwoju turystyki i rekreacji w województwie lubelskim stanowi art. 38 Ustawy z dnia 27 marca 2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 z późniejszymi zmianami). Artykuł ten upoważnia organy samorządu województwa do sporządzania m.in. analiz i studiów na potrzeby planu zagospodarowania przestrzennego województwa, odnoszących się do obszarów i problemów zagospodarowania, zawierających ocenę obecnego stanu, jak też zaproponowanie rozwiązań umożliwiających rozwój danej sfery. Potrzeba sporządzenia Koncepcji została określona w obowiązującym Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego, a formalną podstawą do jej sporządzenia była Uchwała Zarządu Województwa Lubelskiego. Niniejsza Koncepcja stanowić będzie jeden z elementów aktualizowanego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego. Celem opracowania jest sporządzenie rekomendacji do Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego, a także koordynacja przedsięwzięć rozwojowych w obszarze województwa lubelskiego w zakresie sporządzania programów i projektów dotyczących turystyki i rekreacji. Dokument powstał w Biurze Planowania Przestrzennego w Lublinie. Skala opracowania oraz zakres problematyki, jaką on obejmuje, znalazły swe odzwierciedlenie w przyjętej metodzie pracy i ujęciu treści. Określa w szczególności możliwości zrównoważonego rozwoju gospodarki turystycznej poprzez propagowanie rozwoju różnorodnych form turystyki i rekreacji, racjonalne i efektywne wykorzystanie bazy turystycznej, zasobów ludzkich, przyrodniczych, kulturowych, materialnych i finansowych oraz zachowanie różnorodności biologicznej. Niniejszy elaborat jest dokumentem końcowym, programowym, uwzględniającym wnioski i informacje zgłoszone w toku jego powstawania przez liczne urzędy i instytucje oraz sugestie samorządów lokalnych dotyczące aktywizacji gmin w zakresie gospodarki turystycznej. Opracowanie zostało poprzedzone sporządzeniem części diagnostycznej, przyjętej przez Zarząd Województwa Lubelskiego, w której dokonano rozpoznania stanu istniejącego oraz identyfikacji głównych problemów rozwoju. W efekcie dotychczasowych prac nad częścią diagnostyczną sporządzono dwa opracowania: Stan zagospodarowania turystycznego w województwie lubelskim oraz Atrakcyjność turystyczna województwa lubelskiego. Zeszyt 1 zawiera informacje i oceny dotyczące stanu bazy i infrastruktury turystycznej oraz jej rozmieszczenia na obszarze województwa, a także podejmuje zagadnienia stanowiące istotne uwarunkowania rozwoju, m.in. dostępność komunikacyjną atrakcji turystycznych regionu oraz kształcenie i przygotowanie kadr na potrzeby turystyki. Zeszyt 2 obejmuje uwarunkowania wewnętrzne rozwoju turystyki wynikające z atrakcyjności Cele i główne kierunki rozwoju sektora turystyki i rekreacji 7

10 turystycznej regionu. Walory naturalne i kulturowe są jednym z głównych elementów określających pozycję regionu na turystycznej mapie Polski i determinujących ruch turystyczny. Identyfikacja walorów turystycznych regionu posłużyła określeniu i specyfikacji produktu turystycznego jako jednego z podstawowych pojęć gospodarki rynkowej w turystyce. Jednym z ważnych elementów diagnozy jest waloryzacja przestrzeni turystycznej oraz określenie przydatności obszarów dla preferencji potencjalnych odbiorców oferty turystycznej. Prezentowany dokument zawiera cele, priorytety i kierunki rozwoju funkcji turystycznorekreacyjnych, a także działania o znaczeniu strategicznym adresowane do podmiotów kształtujących politykę gospodarczą i społeczną regionu. Konsekwentna realizacja poszczególnych zadań umożliwi osiągnięcie założonych celów, prowadząc do aktywizacji całego regionu, a zwłaszcza obszarów wiejskich. Powinna wpłynąć znacząco na ogólną poprawę sytuacji gospodarczej województwa, jak również przyczynić się do jego promocji nie tylko na obszarze Polski, ale także poza jej granicami. Działania programowe zawarte w Koncepcji są komplementarne w stosunku do programów unijnych, rządowych i regionalnych na okres programowania Dokument ten wskazuje także możliwości pozyskiwania źródeł finansowania na realizację inwestycji, które przyczynią się do osiągnięcia wysokiej, trwałej i konkurencyjnej pozycji regionu zarówno w kraju, jak i Europie. Konieczne jest także stworzenie kompleksowego monitoringu, pozwalającego na ocenę realizacji programu i zachodzących zmian. W celu pełnego obrazu sytuacji i zmieniających się zjawisk turystycznych niezbędne jest prowadzenie badań rynku oraz analiz z ujęciem wskaźników ilościowych i jakościowych. Niniejsze opracowanie jest dokumentem wspierającym rozwój turystyki w uporządkowany kierunkowy sposób, zakładający współpracę wielu podmiotów i koordynujący działania w wielu dziedzinach. Jest również dokumentem otwartym, który w wyniku jego monitorowania, może wymagać korekt i uzupełnień. 8 Cele i główne kierunki rozwoju sektora turystyki i rekreacji

11 1. SYNTEZA DIAGNOZY UWARUNKOWAŃ ROZWOJU TURYSTYKI 1.1. Waloryzacja przyrodniczo kulturowa uwarunkowań turystycznych Głównymi atutami dla rozwoju turystyki w województwie lubelskim są: urozmaicone warunki fizjograficzne, wysokie walory przyrodnicze, krajobrazowe i kulturowe oraz przygraniczne położenie regionu. Największy wpływ na charakter warunków naturalnych oraz dużą różnorodność biologiczną i krajobrazową wywiera południkowy przebieg granicy pomiędzy dwiema podstawowymi w Europie jednostkami fizycznogeograficznymi: obszarem Europy Wschodniej i obszarem Europy Zachodniej. Dodatkowo zróżnicowanie potęguje równoleżnikowy, trójdzielny układ elementów makrorzeźby rozciągającej się w północnej części Lubelszczyzny, rozległej niziny (należącej do nizin środkowopolskich) występującej w południowej części województwa i równiny podgórskiej (należącej do Zapadliska Podkarpackiego), rozdzielonych pasem wyżyn środkowopolskich. Efektem występowania sąsiedztwa obszarów kontrastowych jest rozmaitość krajobrazów naturalnych. O wartości przyrodniczej województwa świadczą liczne obszary chronione różnej rangi, jedne z najbogatszych w kraju zbiorowiska roślinności naturalnej, ostoje licznych gatunków rzadkich i ginących zwierząt. Parki narodowe i rezerwaty przyrody pełnią przede wszystkim funkcję ochrony przyrody i jako takie mogą spełniać w turystyce jedynie rolę krajoznawczą i edukacyjną. W obrębie województwa lubelskiego występują 2 parki narodowe: Poleski PN i Roztoczański PN, 86 rezerwatów przyrody. Za główne obszary rozwoju turystyki i wypoczynku uznaje się parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu. W obrębie województwa lubelskiego występuje 17 parków krajobrazowych i 18 obszarów chronionego krajobrazu (w tym 1 powołany Uchwałą Rady Gminy). Niezwykle ważnym elementem krajowego systemu obszarów chronionych na terenie województwa są rezerwaty biosfery. W roku 2002 powstał pierwszy na Lubelszczyźnie i jednocześnie największy w kraju Rezerwat Biosfery Polesie Zachodnie. Wpisanie obszaru na listę UNESCO jest międzynarodową nobilitacją i promocją w uznaniu starań o zachowanie harmonii pomiędzy przyrodą o wysokich walorach a jej użytkowaniem turystycznym. Bardzo zaawansowane są również prace nad utworzeniem Rezerwatu Biosfery Roztocze Puszcza Solska. Województwo lubelskie to jeden z najczystszych regionów Polski. Poziom zanieczyszczenia powietrza, a także zagrożenie hałasem, należą do najniższych w kraju. Jest to czynnik sprzyjający rozwojowi turystyki oraz działaniom ten rozwój wspomagających (np. produkcji ekologicznej żywności). Największe niebezpieczeństwo dla środowiska przyrodniczego stanowią: niewystarczający rozwój infrastruktury kanalizacyjnej oraz nadmierne zagęszczenie ruchu turystycznego na najbardziej atrakcyjnych dla turystyki pobytowej terenach przyjeziernych, a także na atrakcyjnych turystycznie obszarach, położonych w pobliżu dużych miast, będących obszarami masowej rekreacji świątecznej ich mieszkańców. Zagrożenia wiążą się przede cwszystkim z żywiołowym rozwojem indywidualnego budownictwa letniskowego. W rezultacie tereny położone nad jeziorami, a więc w obszarach, na których koncentruje się wypoczynek letni, w coraz większym stopniu tracą swoje walory zarówno przyrodnicze, jak i turystyczno-wypoczynkowe. Konieczne jest podjęcie działań mających na Cele i główne kierunki rozwoju sektora turystyki i rekreacji 9

12 celu ochronę walorów przyrodniczych terenów będących w użytkowaniu turystycznym przez zastosowanie racjonalnych metod gospodarowania, zgodnych z zasadami ekorozwoju. Obszar województwa lubelskiego to teren o bogatym, zróżnicowanym i atrakcyjnym krajobrazie kulturowym sięgającym zamierzchłej przeszłości. Różnorodność oraz wielokulturowość historyczna regionu wynika przede wszystkim z burzliwych dziejów i zmiennej historii. Przez wieki były to tereny pogranicza, co sprzyjało wytworzeniu się specyficznej spuścizny duchowej i cywilizacyjnej, zawierającej elementy wielu narodowości i religii. Na kształt obecnego dziedzictwa kulturowego (obok dominującego polskiego i ruskiego) istotne znaczenie miał napływ osadników ormiańskich, niemieckich, tatarskich i żydowskich. W zróżnicowanych zwyczajach i architekturze duże wpływy wywarły różnorodne religie: rzymskokatolicka, greckokatolicka, ormiańsko-katolicka, prawosławna, judaizm i protestantyzm. Oprócz zabytkowych kościołów rzymskokatolickich spotkać można cerkwie prawosławne, neounickie i pounickie często o wybitnych walorach architektonicznych, synagogi i kirkuty, a także nieczynne już cmentarze muzułmańskie i ewangelickie. Ważną rolę w tworzeniu i zachowaniu dziedzictwa kulturowego Lubelszczyzny pełniły pałace i dwory oraz ich dawni właściciele, wśród których były znane rody magnackie i szlacheckie, np. Zamoyscy, Firlejowie czy Czartoryscy. Niezwykły krajobraz kulturowy tworzą również obiekty architektury obronnej, zabytkowe zespoły urbanistyczne Lublina, Kazimierza Dolnego i Zamościa, a także lubelska wieś, ze swoimi obyczajami, czy twórczością ludową. Przez teren województwa przebiegają także liczne turystyczne Szlaki Dziedzictwa Kulturowego. Elementem bezpośrednio wpływającym na okresowy wzrost przyjazdów turystycznych do regionu są różnego rodzaju organizowane imprezy oraz bogate życie kulturalne, w tym kultura ludowa. Lubelszczyzna jest silnym ośrodkiem kultury tradycyjnej. Tradycje kultury ludowej kultywowane są w wielu miejscowościach regionu, a ich ochronie i popularyzacji służy szereg festiwali i przeglądów. W regionie działa też wiele znanych na świecie zespołów folklorystycznych. Na potrzeby Planu zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego dokonano kompleksowej analizy walorów przyrodniczych i kulturowych, ruchu turystycznego prowadzonego na terenie województwa oraz stanu zagospodarowania turystycznego i rekreacyjnego. Różnicując województwo pod względem przydatności poszczególnych jego części dla rozwoju turystyki wypoczynkowej, przestrzeń przyrodniczo - krajobrazową podzielono na następujące strefy (mapa nr 1): strefę o najwyższych walorach krajoznawczych z wykluczeniem turystyki wypoczynkowej, obejmującą najcenniejsze obszary pod względem przyrodniczym objęte całkowicie ochroną rezerwatową, których podstawową funkcją jest ochrona przyrody, to jest parki narodowe: Poleski PN (w rozszerzonych projektowanych granicach); Roztoczański PN; strefę o bardzo wysokich walorach krajoznawczych i wypoczynkowych, obejmującą obszary o bardzo cennych walorach przyrodniczych (rezerwaty przyrody, ostoje sieci Natura 2000), krajobrazowych (parki krajobrazowe chroniące krajobrazy pojezierne 10 Cele i główne kierunki rozwoju sektora turystyki i rekreacji

13

14

15 i wyżynne bardzo silnie urozmaicone lub przełomowe) i uzdrowiskowych, z przewagą terenów naturalnych, w większości o statusie parku krajobrazowego, to jest: Kazimierski PK bez otuliny, ale z Nałęczowem; PK Pojezierze Łęczyńskie ; Poleski PK; PK Podlaski Przełom Bugu z otuliną; Szczebrzeszyński PK; Krasnobrodzki PK; Zwierzyniecki PK (projektowany); strefę o bardzo wysokich walorach krajoznawczych o ograniczonej przydatności dla turystyki wypoczynkowej, obejmującą obszary o bardzo wysokich walorach przyrodniczych i krajobrazowych, ale nieprzydatne dla turystyki wypoczynkowej ze względu na podmokłe siedliska (bory bagienne, olsy, torfowiska wysokie, przejściowe i niskie) bądź onieczność ochrony cennych przyrodniczo lasów (zwarte kompleksy buczyn, grądów i borów jodłowych, to jest: PK Puszczy Solskiej; PK Lasy Janowskie ; Południoworoztoczański PK; Sobiborski PK; Parczewski PK (projektowany); Chełmski PK; Łukowski PK (projektowany); Strzelecki PK; Kozłowiecki PK; Tyszowiecki OCK (projektowany); strefę o wysokich walorach krajoznawczych i wypoczynkowych, obejmującą obszary o cennych walorach przyrodniczych (z przewagą terenów naturalnych i półnaturalnych o statusie parków krajobrazowych, z dużym udziałem ostoi sieci Natura 2000) i krajobrazowych (krajobraz wyżynny urozmaicony, puszczański i łęgowy naturalnych rozległych dolin rzecznych) lub predestynowanych do funkcji uzdrowiskowej, to jest: dolinę Wisły (z wyłączeniem odcinków zakwalifikowanych do wyższej kategorii); dolinę Bugu (z wyłączeniem odcinków zakwalifikowanych do wyższej kategorii); Nadwieprzański PK z otuliną; dolinę Wieprza (w granicach Pawłowskiego OCK); Wrzelowiecki PK; Gościeradowski PK (projektowany); Gorajski PK (projektowany); Włodawski PK (projektowany); Skierbieszowski PK; OCK Pradolina Wieprza ; Biłgorajski OCK (projektowany); południową część otuliny Krasnobrodzkiego OCK; OCK Doliny Tanwi (projektowany) z nałożoną strefą C ochrony uzdrowiskowej; strefę o dość wysokich walorach krajoznawczych i wypoczynkowych, obejmującą obszary z przewagą terenów półnaturalnych, o krajobrazie wyżynnym lub leśnym i istotnym udziale ostoi sieci Natura 2000, na ogół o statusie obszarów chronionego krajobrazu, to jest: pozostałą część Rezerwatu Biosfery Polesie Zachodnie; Cele i główne kierunki rozwoju sektora turystyki i rekreacji 11

16 OCK Dolina Ciemięgi (istniejący i projektowany); Grabowiecko-Strzelecki OCK; Krzczonowski PK; pozostałą część OCK Doliny Tanwi (projektowany); otulinę Kazimierskiego PK; Roztoczański OCK; Grzędę Sokalską (w granicach fizjograficznych); Środkoworoztoczański PK (projektowany); południową część otuliny Krasnobrodzkiego PK; strefę o ponadprzeciętnych walorach krajoznawczych i wypoczynkowych, obejmującą obszary z dużym udziałem terenów o krajobrazie kulturowym, z niewielkim udziałem ostoi sieci Natura 2000, na ogół o statusie obszaru chronionego krajobrazu, to jest: OCK Annówka ; Radzyński OCK; Bialskopodlaski OCK (projektowany); OCK Doliny Dolnej Krzny (projektowany); dolinę Wieprza na odcinku Spiczyn Kock; Czerniejowski OCK oraz otulina Krzczonowskiego PK; OCK Kozi Bór ; Chodelski OCK; Adamowski OCK (projektowany) oraz część gminy Nowodwór; Tyśmienicki OCK (projektowany); rejon gmin Jabłoń Podedwórze Wyryki; lewobrzeżną część gminy Puławy; rejon gmin Trzydnik Duży Potok Wielki Modliborzyce Godziszów Dzwola; otulinę projektowanego Łukowskiego PK; otulinę Wrzelowieckiego PK; otulinę projektowanego Gościeradowskiego PK; otulinę Kazimierskiego PK; otulinę projektowanego PK Doliny Środkowej Wisły; strefę o przeciętnych walorach krajoznawczych i wypoczynkowych, obejmującą pozostałe obszary województwa z przewagą terenów o małych walorach przyrodniczych (niewielki udział ostoi sieci Natura 2000) i przeciętnych walorach krajobrazowych, z przewagą terenów o krajobrazie kulturowym. Różnicując województwo pod względem walorów dziedzictwa kulturowego i przydatności dla rozwoju turystyki krajoznawczej, przestrzeń kulturową podzielono na następujące obszary (mapa nr 2): obszar o znaczeniu międzynarodowym, obejmujący obiekt wpisany na listę dziedzictwa światowego (staromiejski układ m. Zamościa); o znaczeniu krajowym, obejmujący miasta i miejscowości uznane za pomnik historii Kazimierz Dolny, Lublin, Kozłówka; o znaczeniu ponadregionalnym, obejmujący obszary, które są wynikiem działania i interakcji czynników przyrodniczych i kulturowych; są malowniczo położone w sąsiedztwie rzek, w obrębie terenów silnie urzeźbionych, obfitujących w zieleń naturalną i urządzoną, o dużym stopniu nasycenia obiektami (wpisanymi do rejestru zabytków o dużych wartościach poznawczych); 12 Cele i główne kierunki rozwoju sektora turystyki i rekreacji

17

18

19 o znaczeniu regionalnym, obejmujący tereny, które są wynikiem działania i interakcji czynników przyrodniczych i kulturowych; są malowniczo położone (cieki wodne, ukształtowanie terenu) i jednocześnie nasycone wartościowymi obiektami zabytkowymi Charakterystyka stanu zagospodarowania turystycznorekreacyjnego Turystyka na arenie międzynarodowej została uznana za jeden z najszybciej rozwijających się sektorów i jedną z nielicznych dziedzin, w której wzrost wpływów przekłada się na tworzenie realnych miejsc pracy. Turystyka także w polskiej gospodarce zaczyna być dostrzegana jako znaczący i dynamicznie rozwijający się sektor. Udział przemysłu turystycznego w polskim PKB r. szacowany jest na poziomie 1,63%. Na podstawie danych Światowej Organizacji Turystyki (WTO) liczba międzynarodowych podróży turystycznych na świecie w 2006 roku przekroczyła 800 mln (o 4,5% więcej niż w 2005 r.). Europa nadal pozostaje najczęściej odwiedzanym regionem świata (54,4% wszystkich podróży, wzrost o 3,9%). Ryc. nr1 Źródło: Badania Instytutu Turystyki Cele i główne kierunki rozwoju sektora turystyki i rekreacji 13

20 W ciągu ostatnich lat w województwie lubelskim występowała tendencja spadkowa w ruchu turystycznym. W 2006 roku do miejscowości położonych na terenie regionu przyjechało 3,8 mln turystów (spadek liczby przyjazdów o 17,4% w porównaniu z 2002 r.; w kraju spadek o 12,8%). Turyści krajowi stanowili 2,1 mln (tj. 55,3% ogółu turystów w województwie; spadek o 34,4%,), podczas gdy w kraju 71% - spadek o 20,5%. Turyści zagraniczni stanowili 1,7 mln (tj. 44,7% ogółu turystów w województwie; wzrost o 21,4%, podczas gdy w kraju 29%; wzrost o 14,6%). Najczęstszym motywem przyjazdów na Lubelszczyznę były przyjazdy w interesach (24%), zakupy (19%) i tranzyt (18%). Cel turystyczno wypoczynkowy deklarowało 17% turystów. Natomiast w Polsce przyjazdy w interesach stanowiły (27%), odwiedziny u krewnych i znajomych (18%), przyjazdy turystyczno wypoczynkowe (20%), tranzyt (16%) oraz zakupy (13%). Dominuje turystyka miejska oraz turystyka wypoczynkowo krajoznawcza, która występuje sezonowo. Wśród przyjazdów turystów krajowych 1,5 mln, tj. 71% stanowiły przyjazdy krótkookresowe (kraj 56%), z czego 60% to przyjazdy z innych województw. Przyjazdy długookresowe stanowiły 0,6 mln, tj. 29% (kraj 44%), z czego 40% to turyści spoza województwa. Najliczniejszą grupą turystów zagranicznych przekraczającą granice województwa byli turyści z Ukrainy (1,9 mln osób, tj. 49,3%) oraz z Białorusi (1,3 mln osób, tj. 35,5%). Ryc. nr2 Źródło: Badania Instytutu Turystyki 14 Cele i główne kierunki rozwoju sektora turystyki i rekreacji

21

22

23 Wydatki turystów zagranicznych w regionie wzrosły z 164,7 tys. USD w 2001 roku do 391,4 tys. USD w 2005 roku. Przeciętnie na osobę wydatki te wynosiły 103 USD (kraj 167 USD) i były wyższe niż w latach poprzednich. Województwo lubelskie zajmowało pod tym względem 16 miejsce w kraju. Za dzień pobytu turyści zagraniczni wydawali 30 USD (kraj 42 USD). Wydatki na noclegi stanowiły 13% wydatków ogółem (kraj 23,7%), a wydatki na wyżywienie 10% (kraj 19,8%). Na terenie województwa realizowanych jest wiele rodzajów działalności turystycznych. Są one zróżnicowane pod względem: sposobu spędzania wolnego czasu (wypoczynek bierny lub czynny), charakteru wypoczynku (wypoczynek pobytowy, krajoznawstwo, różne formy turystyki specjalistycznej - kwalifikowanej), czasu realizacji wypoczynku (długości wypoczynku - rekreacja codzienna, wypoczynek sobotnio - niedzielny, wypoczynek urlopowy). Istotną cechą oferty turystycznej województwa lubelskiego jest wysokie zróżnicowanie możliwych form wypoczynku. Atrakcyjność walorów turystycznych województwa jest powiązana z odpowiednim rodzajem i wielkością infrastruktury turystycznej (mapa nr 3). W 2006 roku (stan na 30 VII) funkcjonowało 314 obiektów noclegowych (tj. 4,7% ogólnej liczby w kraju). W regionie obserwuje się systematyczny spadek liczby obiektów noclegowych (o 9,8%). Obiekty te dysponowały łącznie 19,1 tys. miejsc noclegowych, co stanowiło jedynie 3,3% wszystkich miejsc noclegowych w kraju. W porównaniu z rokiem 2002 liczba miejsc noclegowych spadła o 14%. Największą ilością miejsc noclegowych dysponują ośrodki wczasowe 3 919, hotele (37 obiektów hotelarskich w tym 1 czterogwiazdkowy, 13 trzygwiazdkowych, 9 dwugwiazdkowych, 1 jednogwiazdkowy i 13 w trakcie kategoryzacji), pozostałe niesklasyfikowane 1 959, ośrodki szkoleniowo wypoczynkowe 1 871, inne obiekty hotelowe Główne miasta regionu (Lublin, Zamość, Chełm, Biała Podlaska) skupiają 18,5% ogółu miejsc noclegowych. Największą liczbą miejsc noclegowych dysponują powiaty włodawski (17,5%), puławski (11,1%) i zamojski (9,5%). W 2006 roku na terenie województwa z noclegów skorzystało ponad 564,4 tys. osób (tj. 3,2% korzystających w kraju), z czego 99,7 tys. (17,7%) stanowili turyści zagraniczni (głównie z Izraela, Ukrainy, Niemiec i Białorusi). W porównaniu do roku 2002 liczba turystów korzystających z noclegów wzrosła o 15,1%, przy czym liczba turystów zagranicznych wzrosła o 16,6%. Pod względem intensywności ruchu turystycznego zdecydowanie wyróżniają się powiaty grodzkie: Lublin - 29,5%, Zamość 7,5%, Chełm 4,5%, Biała Podlaska 3,7% oraz miejscowości powiatu puławskiego 21,1%, zamojskiego 6,1%, bialskiego 5,1%, włodawskiego 3,7%. Obszary te przyjęły łącznie 81,3% turystów korzystających z bazy noclegowej regionu. Bazę noclegową województwa cechuje duża sezonowość. Miejsca noclegowe całoroczne stanowią 58% ogólnej liczby wszystkich miejsc noclegowych w regionie. Całoroczną działalność noclegową prowadzą wszystkie hotele i obiekty hotelowe, motele, pensjonaty, domy wycieczkowe, domy pracy twórczej i zakłady uzdrowiskowe. Przeciętny wskaźnik wykorzystania miejsc noclegowych dla wszystkich rodzajów bazy wyniósł tylko 30,5% (2002 r. 29,8%). Nawet w okresie letnim miejsca noclegowe nie są w pełni wykorzystywane (39,8% w lipcu, 36,4% w sierpniu). Cele i główne kierunki rozwoju sektora turystyki i rekreacji 15

24 Przeciętny czas pobytu turysty korzystającego z noclegu wynosi niespełna 4 noclegi, przy czym najwyższy wskaźnik notuje się w gminach uzdrowiskowych (ok. 10 dni), a następnie w powiatach o walorach typowo pobytowo wczasowych (ok. 6 8 dni); w Lublinie czy Zamościu - przeciętnie 2 dni. Obecny stan jakościowy wielu obiektów bazy noclegowej należy ocenić jako zły; dominuje baza niskostandardowa - aż 92% bazy (z wyjątkiem nielicznych hoteli, zakładów uzdrowiskowych, ośrodków szkoleniowo wypoczynkowych). W gminach województwa lubelskiego działało 420 kwater agroturystycznych z 3,4 tys. miejscami noclegowymi. Największa koncentracja bazy występuje na obszarze Polesia Zachodniego, Roztocza Środkowego i Płaskowyżu Nałęczowskiego. Rejony te skupiają łącznie blisko 50% bazy agroturystycznej. W regionie funkcjonują też 773 gospodarstwa ekologiczne (ok. 11% ogólnej liczby gospodarstw w kraju). Bardzo istotnym elementem infrastruktury turystycznej jest baza gastronomiczna. W turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania działało 277 placówek gastronomicznych (359 w 2002 r.). Z ogólnej liczby placówek 39,0% zlokalizowanych było w hotelach, 12,3% w ośrodkach wczasowych, a 10,1% w obiektach niesklasyfikowanych. Elementami ogólnodostępnego zagospodarowania turystycznego, pozwalającego na uprawianie turystyki aktywnej są szlaki turystyczne. W Regionie znakowanych jest 78 szlaków pieszych (w tym 71 w całości w województwie i 7 przechodzących do innych województw), które tworzą spójną sieć o łącznej długości ok. 3 tys. km. Sieć znakowanych szlaków pieszych tworzą szlaki o znaczeniu regionalnym (łącznie km), uzupełnione szlakami pieszymi o charakterze lokalnym oraz ścieżkami edukacyjnymi. Możliwość uprawiania turystyki specjalistycznej przyrodniczej (ekoturystyki) stwarzają ścieżki dydaktyczne, muzea przyrodnicze (w Zwierzyńcu i Urszulinie), oraz ośrodki edukacji ekologicznej (w Zwierzyńcu, Załuczu Starym i Janowie Lubelskim). Ścieżki dydaktyczne są to kilkukilometrowe, zróżnicowane tematycznie trasy piesze: przyrodnicze, przyrodniczokrajobrazowe, przyrodniczo-geologiczne, przyrodniczo-historyczne, geologiczno-botaniczne, sozologiczne oraz historyczne. Ścieżki te znajdują się głównie na terenach zespołów parków krajobrazowych i parków narodowych. Usytuowane są one najczęściej w pobliżu znakowanych szlaków pieszych. Możliwość uprawiania turystyki aktywnej zwiększa tworzona sieć szlaków rowerowych. W regionie wyznaczonych i oznakowanych jest 31 takich szlaków, przy czym szlaki rowerowe o charakterze regionalnym tworzą sieć o długości 740 km. Na terenie województwa istnieją korzystne warunki do uprawiania turystyki konnej. Po atrakcyjnych terenach powiatu chełmskiego i włodawskiego wyznaczony jest Poleski Szlak Konny oraz szlaki konne po Roztoczu. Znane ośrodki jeździeckie funkcjonują w oparciu o Stadninę Koni Czystej Krwi Arabskiej w Wygodzie k/janowa Podlaskiego, Państwowe Stado Ogierów i Stadninę Koni Małopolskich w Białce k/krasnegostawu oraz Stadninę Koni Małopolskich w Wólce Wieprzeckiej (gm. Zamość). Do uprawiania turystyki kajakowej szczególnie nadają się następujące odcinki rzek: Wisła, Wieprz (od ujścia Poru), Bug (od ujścia Huczwy), Krzna, Tanew (od ujścia Szumu), Bystrzyca, Tyśmienica. Możliwość uprawiania turystyki kajakowej stwarza kanał Wieprz 16 Cele i główne kierunki rozwoju sektora turystyki i rekreacji

25 Krzna (od Borowicy k/krasnegostawu do Międzyrzeca Podlaskiego). Na Zalewie Zemborzyckim w Lublinie wytyczono tory regatowe żeglarski i kajakowy długości 2 km oraz tor z wyciągiem dla entuzjastów nart wodnych. Na terenie województwa brak jest znakowanych urządzonych szlaków kajakowych. Na rzekach Bug-Krzna, w miejscowości Neple urządzono dwie stanice wodne. W zachodniej części województwa w okolicach Nałęczowa funkcjonuje Nałęczowska Kolej Dojazdowa - kolejka wąskotorowa wykorzystywana obecnie wyłącznie w celach turystycznych. Uzupełnieniem podstawowej bazy turystycznej są urządzenia turystyczne, które stanowią: pływalnie, kąpieliska urządzone na wodach otwartych, kąpieliska naturalne nieurządzone. W województwie lubelskim funkcjonuje 25 pływalni krytych w: Białej Podlaskiej, Biłgoraju, Bełżycach, Bychawie, Chełmie, Dęblinie, Krasnymstawie, Kraśniku, Lubartowie, Lublinie, Łęcznej, Łukowie, Międzyrzecu Podlaskim, Motyczu (gm. Konopnica), Poniatowej, Puławach i Zamościu, 10 pływalni odkrytych w: Chełmie, Kraśniku, Lublinie, Poniatowej, Puławach, Suścu, Świdniku, Tomaszowie Lubelskim i Zamościu oraz 57 kąpielisk. Uprawianie turystyki żeglarskiej możliwe jest na Pojezierzu Łęczyńsko Włodawskim, jeziorze Firlej, zalewie w Międzyrzecu Podlaskim, Nieliszu oraz na Zalewie Zemborzyckim. Na obszarze województwa uprawianie sportów zimowych (narciarstwa zjazdowego) umożliwiają wyciągi w Krasnobrodzie, Justynówce k/tomaszowa Lubelskiego, Rąblowie i Celejowie (gm. Wąwolnica), Jacni (gm. Adamów), Bobliwie (gm. Izbica), Batorzu, Parchatce (gm. Kazimierz Dolny), Kobylanach (gm. Terespol), Lublinie i Szopowem (gm. Józefów). Województwo lubelskie jest jednym z 12 województw w kraju, gdzie funkcjonują placówki lecznictwa uzdrowiskowego (8 placówek w Nałęczowie i jedna w Krasnobrodzie). Ofertę leczniczo uzdrowiskową w Nałęczowie uzupełniają: Dwór Nałęczowski Vitaligs SPA, Ośrodek Odnowy Biologicznej Feniks i wiele innych, np. Ośrodek Chirurgii Oka prof. Zagórskiego, Ośrodek Chirurgii Plastycznej Dr Macieja Kuczyńskiego, Jaskinia Solna, Pijalnia Wód Mineralnych i SPA (również w Kazimierzu Dolnym). Największe miasta regionu charakteryzuje brak wystarczającej ilości bazy rekreacyjnej. Istotną część bazy sportowo-rekreacyjnej stanowią takie obiekty, jak: stadiony, korty tenisowe, mini-pola golfowe, lodowiska, wypożyczalnie sprzętu sportowego, a także lotniska sportowe i aeroklubowe. W miastach ważnym elementem zagospodarowania rekreacyjnego są także urządzone tereny parków i zieleńców, ścieżki spacerowe, zieleń osiedlowa z zapleczem do wypoczynku dla dorosłych i placem zabaw dla dzieci. Organizacja turystyki w regionie opiera się na podmiotach, stowarzyszeniach, organizacjach prowadzących działalność turystyczną. W 2006 roku w Centralnym Rejestrze Zezwoleń zarejestrowanych zostało 67 podmiotów z terenu województwa lubelskiego (tj. 2,5% miejsce w kraju). Najważniejszymi organizacjami są: Lubelska Regionalna Organizacja Turystyczna, Lokalne Organizacje Turystyczne ( Zamość i Roztocze, Kraina Lessowych Wąwozów w Nałęczowie oraz Lokalna Organizacja Turystyczna we Włodawie), Regionalna Izba Turystyki w Lublinie, biura podróży (65), PTTK (17 oddziałów), ośrodki informacji turystycznej (33). Cele i główne kierunki rozwoju sektora turystyki i rekreacji 17