Analiza ekonomiczna w zagadnieniach ochrony środowiska

Transkrypt

1 Analza ekonomczna w zagadnenach ochrony środowska 12 Aleksander Szkarowsk Poltechnka Koszalńska 1. Wstęp Efektywne zarządzane kaŝdym przedsęwzęcem przewduje optymalne adresowe wykorzystane nwestycj z maksymalne osągalnym wynkem. W przypadku dzałalnośc z zakresu ochrony środowska chodz o maksymalnym efekce uzdrowena powetrza, wód lub gleby w skal terenu rolnczego czy krajobrazowego, obszaru zabudowanego, rejonu lub całego masta. Podstawy opracowanej przez autora analzy energo-ekologcznej dają moŝlwość w bardzo warygodny sposób ustalć prorytetowe substancje szkodlwe, źródła ch emsj oraz tereny najbardzej stosowne do skerowana na ne nwestycj na cele wdraŝana technolog ochrony środowska [1, 2]. Dalszy sukces projektu zapewna sę dokładnoścą o dogłębnoścą technczno-ekonomcznego etapu analzy. Opracowane dotychczas krytera wskaźnk ekonomcznej efektywnośc technolog ochrony środowska oszczędzana zasobów naturalnych pozwalają, przy zastosowanu zasad wspomnanej wyŝej analzy energo-ekologcznej, przystąpć do kształtowana unwersalnych podstaw określana tej efektywnośc. ChocaŜ autor zajmuje sę główne zagadnenam ochrony atmosfery, wyprowadzone z wynków weloletnch badań wnosk opracowane metody oblczeń są unwersalne dla całej gamy zagadneń z zakresu ochrony środowska. 2. Mechanzm kształtowana uszczerbku ekologcznego Przykry szczegół uszczerbku ekologcznego polega na tym, Ŝ szkoda wyrządzona bosferze oddzelnym podmotem gospodarczym na lokalnym pozome montorngu ma bardzo szeroke rozcągnęte w czase przestrzen pasmo dalszego destruktywnego oddzaływana (zdrowe człoweka zwerząt, powetrze, woda, gleba, las, konstrukcje budowlane tp.).

2 Aleksander Szkarowsk We współczesnych warunkach realne wynk w zapobeganu negatywnemu wpływow na środowsko osągnęte mogą być tylko przy państwowej zcentralzowanej koordynacj tej dzałalnośc. Końcowy sukces potrzebuje doskonalena prawa bazy normatywnej, dokonana ogólnokrajowych programów ekologcznych, kształcena specjalstów o odpowednm kerunku td. Przekonywującym przykładem jest norma państwowego fnansowana ochrony środowska w krajach Un Europejskej (do 3% budŝetu) skuteczne rozwązane bardzo trudnych, pod względem organzacyjnym, programów usunęca z uŝytkowana kancerogennego azbestu zawerających chlor czynnków chłodnczych powodujących destrukcję warstwy ozonowej. Unkając nadmernego drobena, moŝna w ogólnej strukturze uszczerbku ekonomcznego powstającego na skutek zaneczyszczena środowska wymenć cztery podstawowe składnk: uszczerbek powstający w wynku wpływu na zdrowe człoweka; uszczerbek wyrządzony obektom meszkanowo-komunalnym (teren zameszkana, budynk, transport mejsk, zelene tp.); szkody wobec podstawowych elementów w sferze produkcj materalnej (przemysł, transport, wydobywane surowców); uszczerbek rolnctwu, gospodarce leśnej, zasobom rybnym zwerzęcym, oraz moŝlwoścom rekreacyjnym terenu zameszkana odpoczynku ludz. Typową w skal całego kraju strukturę uszczerbku ekonomcznego w wynku zaneczyszczena powetrza podano w tabel 1 [3]. Jednak na lokalnym pozome analzy struktura uszczerbku moŝe bardzo sę róŝnć, zwłaszcza dla duŝych mast przemysłowych (tabela 2). Tradycyjne wymena sę trzy grupy czynnków wyznaczających wartość ekologcznych szkód: czynnk percepcj, wpływu stanu. Wspomnane wyŝej obekty negatywnego oddzaływana stanową czynnk percepcj. Źródła emsj substancj szkodlwych, ch charakterystyk technczne, lość skład odpadów stanową grupę czynnków wpływu. Grupa czynnków stanu składa sę z wskaźnków ekonomcznych wyznaczających przelczene ekologcznych, zdrowotnych, socjalnych nnych naturalnych szkód zman do wartośc ekonomcznych (wydajność pracy, wypłaty ze zwolneń lekarskch, średna produkcyjność rolnctwa tp.). Przy tym zazwyczaj w lteraturze specjalstycznej deklaruje sę tylko nerozerwalne powązane mędzy tym grupam czynnków. Zasady analzy energo-ekologcznej pozwolły autorow, ne naruszając tradycyjnej struktury, uzupełnć ją przez kluczową grupę czynnków, określonych jako czynnk wzajemnego oddzaływana. Te czynnk wyznaczają energo-ekologczną doskonałość technolog ochrony środowska, technologczny pozom przemysłu, pobudzające (lub odwrotne hamujące) dzałane prawa w zakrese ochrony zdrowa środowska naturalnego, pozom wykształcena ludnośc, bodźce ekonomczne dzałań na rzecz ekolog tp. 206 Środkowo-Pomorske Towarzystwo Naukowe Ochrony Środowska

3 Analza ekonomczna w zagadnenach ochrony środowska Tabela 1. Struktura uszczerbku ekonomcznego w wynku zaneczyszczena atmosfery dla USA Federacj Rosyjskej (%) Table 1. Structure of economc damage as a result of atmosphere polluton for USA and Russan Federaton (%) Obekty oddzaływana USA Rosja Zdrowe ludnośc 37,9 36,0 Sektor meszkanowo-komunalny 31,7 32,0 Rolnctwo 0,6 12,0 Przemysł, transport 29,8 13,0 Inne 7,0 RAZEM 100,0 100,0 Tabela 2. Struktura uszczerbku od zaneczyszczena atmosfery w okolcach masta przemysłowego Tabela 2. Structure of damage as a result of atmosphere polluton n vcntes of ndustral cty Obekty oddzaływana Uszczerbek tys. $ % Zdrowe ludz ,0 Rolnctwo ,2 Gospodarka leśna 270 1,4 Sektor komunalny ,9 Urządzena technczne 50 0,3 Surowce, produkcja ,2 RAZEM ,0 Dopracowany w ten sposób schemat mechanzmu kształtowana uszczerbku ekonomcznego w wynku zaneczyszczena środowska (rysunek 1 [1]) przewduje, Ŝe zmnejszene destruktywnego oddzaływana na naturę człoweka osąga sę ne tylko przez bezpośredne obnŝene emsj szkodlwych substancj w grupe czynnków wpływu. Przez czynnk wzajemnego oddzaływana do tego procesu aktywne sę włączają same czynnk percepcj (pozom technolog uneszkodlwana utylzacj, ekologczne wykształcene ludz w Ŝycu prywatnym w zakładze pracy tp.), jak równeŝ czynnk stanu (prawo baza normatywna, ekonomczne bodźce do wydatków na ekologę tp.). PowyŜsze przesłank dają moŝlwość przystąpć do formułowana zasad określana ekonomcznych ekwwalentów szkód naturalnych wyrządzanych róŝnym elementom środowska. Środkowo-Pomorske Towarzystwo Naukowe Ochrony Środowska 207

4

5 C z y n n k w p ł y w u Koncentracja w tle Ilość odpadów Struktura skład odpadów Składnk szkodlwe Szczegóły technczne Szczegóły technologczne Czynnk meteorologczne Czynnk topografczne Baza normatywna Prawo C z y n n k p e r c e p c j Ludność Gospodarka meszkanowokomunalna Przemysł, transport, energetyka Rolnctwo, gospodarka leśna, wodna rybna Pozom technologczny C z y n n k s t a n u Wypłaty ze zwolneń lekarskch Obsługa medyczna chorych Koszty utrzymana gospodark meszk. Koszty utylzacj odpadów Wydajność pracy Koszty jednostk produkcj przem. Produkcyjność rolnctwa Wydatk na jedn. produkcj leśnej Wykształcene ludnośc C z y n n k w z a j e m n e g o o d d z a ł y w a n a Bodźce ekonomczne U s z c z e r b e k e k o n o m c z n y Rys. 1. Mechanzm powstawana uszczerbku ekonomcznego w wynku zaneczyszczena środowska Fg. 1. The mechansm of formaton of economc damage as a result of envronmental polluton Ekonomczne ekwwalenty szkód naturalnych: 1 - opłata zwolneń lekarskch; 2 - medyczna obsługa ludnośc spowodowana zaneczyszczenem środowska; 3 - wartość produkcj ne wyprodukowanej na skutek zachorowań; 4 - dodatkowe wydatk na utrzymane budynków meszkalnych; 5 - dodatkowe wydatk w gospodarce komunalnej; 6 - dodatkowe lek, usług towary trwałego uŝytku; 7 - dodatkowe wydatk na naprawę odnawane podstawowych środków produkcyjnych; 8 - straty na skutek płynnośc kadr; 9 - bezpośredne pośredne straty surowców palwa; 10 - straty w hodowl rośln, 11 - straty w hodowl zwerząt; 12 - straty produkcj dodatkowe wydatk w gospodarce leśnej, wodnej rybnej

6

7 Analza ekonomczna w zagadnenach ochrony środowska 3. Ekonomczne ekwwalenty szkód naturalnych 3.1. Uszczerbek od podwyŝszonej lczby zachorowań ludnośc Wartość uszczerbku spowodowanego wzrostem zapadalnośc ludz na choroby od zaneczyszczena atmosfery sęga 50% jego całkowtej wartośc moŝe razy przekraczać podobny wskaźnk od zaneczyszczena wody (np. dla USA to wynos odpowedno 12,5 1,0 mlardów dolarów [4]). Systemowe badana amerykańske w tej dzedzne powązują 140 tys. śmerc (około 9%) właśne z zaneczyszczenem powetrza. NaleŜy przy tym zauwaŝyć, Ŝ udzał ogólnej zapadalnośc na choroby odnoszony do zaneczyszczena środowska naturalnego szacuje sę obecne na 5 20% [5]. Tylko straty o charakterze produkcyjnym wydatk na dodatkową medyczną obsługę ludnośc wynosły w USA 1,6 mlardów dolarów roczne. Według O.F.Bałackego [3] zaleŝność mędzy lczbą zachorowań narządów oddychana (na 1000 osób) średnorocznym koncentracjam najbardzej rozpowszechnonych szkodlwych substancj w powetrzu moŝe być przedstawona w postac: Z n. od. + 22,4x1 + 22,9x ,4x = 162 x, (1) gdze: х 1 х 4 średnoroczne koncentracje, odpowedno, pyłu netoksycznego, tlenku węgla, dwutlenku sark tlenków azotu (mg/m 3 ). Jednostkowe wskaźnk bezpośrednego ekonomcznego uszczerbku od wzrostu lczby zachorowań otrzymano w lcznych badanach. Nektórą nezgodność mędzy ch wynkam spowodowanym pochodzenem z róŝnych krajów moŝna uogólnć w następujący sposób [1]. Ekonomczny ekwwalent uszczerbku naturalnego od zaneczyszczena atmosfery na rozpatrywanym terene moŝna określć jako: U = N, (2) z u gdze: N lczba ludnośc (os.); u jednostkowy uszczerbek wywołany -tą substancją (dol./(rok os.)). 4 Środkowo-Pomorske Towarzystwo Naukowe Ochrony Środowska 209

8 Aleksander Szkarowsk Wartośc jednostkowych wskaźnków mogą bardzo sę róŝnć dla róŝnych krajów, a nawet regonów tego samego kraju. Obróbka wynków duŝej lośc badań pozwala autorow (przy braku bardzej warygodnych dla danego terenu danych) zaproponować następujący orentacyjny sposób określana wartośc wskaźnków u (dol./(rok os.)) dla pyłu netoksycznego, dwutlenku sark tlenków azotu w zaleŝnośc ot ch średnorocznego stęŝena w powetrzu х : dla pyłu netoksycznego w przedzale stęŝena 0,3 1,5 mg/m 3 : 2 3 2, ,15 x 19,69x 4,08x u = + ; (3) dla dwutlenku sark w przedzale stęŝena 0,1 0,7 mg/m 3 : 2 3 1, ,24x 166,62x 102,12 x u = + ; (4) dla tlenków azotu w przedzale stęŝena 0,1 0,8 mg/m 3 : 2 3 4, ,99x 131,58 x 71,13 x u = + (5) W postac grafcznej powyŝsze zaleŝnośc lustruje rysunek $/(rok * os.) Uszczerbek ekonomczny SO2 NOx StęŜene substancj szkodlwych Rys. 2. Jednostkowy uszczerbek od wzrostu lczby zachorowań, spowodowanego zaneczyszczenem atmosfery (dol./(rok os.)) Fg. 2. Unt damage from the morbdty ncrease caused by atmosphere polluton, $ per (year person) Pył mg/m Środkowo-Pomorske Towarzystwo Naukowe Ochrony Środowska

9 Analza ekonomczna w zagadnenach ochrony środowska 3.2. Straty w rolnctwe gospodarce leśnej Dodatkowe wydatk na uzupełnene produkcj straconej w rolnctwe od zaneczyszczena środowska moŝna określć z wyrazu [3]: gdze: z K о K z o о о z ( K K ) P S ( K K ) U = P S, (6) r koszty zamykające na jednostkę -go produktu rolnctwa (zł/kg), K zredukowane koszty na jednostkę -go produktu rolnctwa, odpowedno na terene kontrolnym zaneczyszczonym (zł/kg), о S S optymalne wartośc obszarów zasewów pod -tą uprawę, odpowedno na terene kontrolnym zaneczyszczonym (ha), wyznaczane w wynku rozwązywana optymalzacyjnego zagadnena według kryterum maksymalzowana rentownośc róŝnczkowej, о P P urodzajność -tej uprawy w typowym gospodarstwe, odpowedno na terene kontrolnym zaneczyszczonym (kg/ha). Ta metoda moŝe być skuteczne wykorzystana przy realzowanu państwowych programów ekologcznych na duŝych obszarach gospodarczych. Jeszcze wększy zasęg ma metoda do określana uszczerbku na welce obszernych terenach (aŝ do obszarów kontynentalnych) [6]. Cały teren dzel sę na n częśc o powerzchn S, tak, Ŝeby na perwszym polu stęŝene substancj szkodlwej w wynku emsj ne przekraczało tła, czyl produkcja rolnctwa na tej częśc obszaru ne ulega Ŝadnym zmanom. Na pozostałych częścach produkcyjność sę zmena ocena sę według opracowanego modelu fzjologcznego. Przyrost uprawy na -tej powerzchn oznacza sę przez Θ, a jej wartość przez с. Metoda opera sę o przypuszczene, Ŝ cały urodzaj stanow czysty produkt ekosystemów sztucznych naturalnych, których bomasa pozostaje stałą. Oznaczając całkowtą wartość produkcj rolnczej przez с, otrzymamy układ z n równań z newadomym с,..., с 1, с n : Środkowo-Pomorske Towarzystwo Naukowe Ochrony Środowska 211

10 Rozwązane układu to: Aleksander Szkarowsk Θ cs1 = ; = 2,... n Θ1 c1s (7) с= с сθs c = ; = 1,... n (8) Θ S 1 Teraz moŝna stwerdzć, Ŝe uszczerbek wyrządzony rolnctwu na powerzchn S jest róŝncą mędzy wartoścą otrzymanej produkcj a wartoścą produkcj, która mogłaby być na nej otrzymana, gdyby koncentracja szkodlwej substancj ne przekraczała tła, a przyrost uprawy był by równy Θ 1, czyl: U r с = S a uszczerbek dla całego rozpatrywanego terenu wynese: с 1 S S, (9) 1 с1 Θ U = = r U r S 1 (10) S1 Θ1 Dokładne określene uczestnczących w układze (7) parametrów wymaga specjalnych badań Ŝmudnej pracy, jednak ta właśne metoda pozwolła uzyskać uznaną na mędzynarodowym szczeblu ocenę szkód w rolnctwe gospodarce leśnej Europy, wywołanych emsją dwutlenku sark Uszczerbek w przemyśle Do tej kategor zalcza sę uszczerbek od wzrostu wydatków na remont, odnawane utrzymane podstawowych środków produkcyjnych, przedwczesnej amortyzacj maszyn oraz ne wyprodukowanej produkcj (na skutek neplanowanego przestoju urządzeń produkcyjnych). Dodatkowe wydatk na beŝącą naprawę urządzeń maszyn w przemyśle moŝna oszacować jako część ch ogólnej wartośc (w %) według wzoru [7]: 212 Środkowo-Pomorske Towarzystwo Naukowe Ochrony Środowska

11 Analza ekonomczna w zagadnenach ochrony środowska U u. p., ,0324x1 + 0,096x2 + 0,807x3 + 0, 116 = 1 x (11) 4 gdze: х 1 х 4 średnoroczne koncentracje, odpowedno, pyłu, tlenku węgla, dwutlenku sark amonaku (mg/m 3 ) Straty ekonomczne w gospodarce meszkanowo-komunalnej Straty w tym obszernym sektorze łączą: wydatk na dodatkowe sprzątane terenu masta od pyłu, dodatkowe wydatk w sferze transportu mejskego, dodatkowe nakłady na remont budynków nnych elementów zabudowy masta, zwększene wartośc usług meszkańcom spowodowane zaneczyszczenem środowska, uszczerbek wyrządzony zelenom. Trudne jest wyprowadzć unwersalne wzory na tak zróŝncowane, nawet w blskch mastach, kategore. Na przykład emsja tlenków sark, sarkowodoru, amonaku pyłu zmnejsza średno o 5% trwałość ubrań powoduje dodatkowe wydatk na ch prane, zaneczyszczene oken zwększa wydatk na energę elektryczną w celu ośwetlena tp. Dla masta europejskego o welkośc Koszalna (około tys. meszkańców) autorska symulacja dodatkowych wydatków tylko od zaneczyszczena powetrza tylko obektom gospodark meszkanowo-komunalnej opewa na ponad 3,5 mlona dolarów roczne, w tym 35% wydatk dodatkowe na eksploatację budynków meszkalnych uŝytecznośc publcznej, 18% zwększene dzałań z zakresu usług bytowych, 14% odnawane zelen, 15% dodatkowe sprzątane terenu, 10% zwększene zuŝyca wody. Nektóre z tych składowych nawet sprzyjają rozwojow gospodark (jak, na przykład, wartość usług bytowych), co ne mnej ne usprawedlwa wzrastającego zaneczyszczena środowska mejskego. 4. Metody kompleksowej oceny uszczerbku ekologcznego 4.1. Model dwuwymarowy Rozpatrywany teren wpływu danego źródła emsj dzel sę na m stref o umowne stałych średnorocznych stęŝenach substancj szkodlwych. Przy tym uwzględna sę n tych substancj w kaŝdej strefe [8]. Uszczerbek całkowty (zł/rok) według tej metody wynos: Środkowo-Pomorske Towarzystwo Naukowe Ochrony Środowska 213

12 U Aleksander Szkarowsk r ~ = M U j j R j, (12) gdze: U ~ jednostkowy uszczerbek od -tej substancj szkodlwej w j-tej strefe wyrządzony wobec oblczenowej jednostk czynnka percepcj j z kaŝdego rodzaju szkód (zł na1000 t substancj roczne); R lość oblczenowych jednostek czynnków percepcj w j-tej strefe j zaneczyszczena (na przykład: 1000 osób dla uszczerbków od pogorszena stanu zdrowa ludnośc szkód wobec gospodark meszkanowo-komunalnej; 1 ha powerzchn rolnczych leśnych, 1 mlon dolarów podstawowych środków produkcyjnych tp.) M całkowta emsja -tej substancj szkodlwej (tys. t) Model trójwymarowy Ta metoda pozwala oszacować uszczerbek wyrządzony zespołem źródeł zaneczyszczena [1]. Wartość uszczerbku (zł) określa sę ze wzoru: U j = z j ~ U z A j, (13) w którym: U ~ z jednostkowy wskaźnk -go rodzaju szkód, odpowadający j stęŝenu z-tej substancj w j-tej strefe stałych koncentracj (zł/jedn.); A lość jednostek -go czynnka percepcj w j-tej strefe (jedn.). j Praca nad sprecyzowanem poszczególnych wskaźnków szkód ekologcznych dla poszczególnych substancj wcąŝ trwa. Jako wartośc orentacyjne moŝna przyweść następujące dane (dol./t): dla pyłu 55 80, dla dwutlenku sark 60 90, dla tlenku węgla 30 45, dla tlenków azotu , dla węglowodorów ropy naftowej Środkowo-Pomorske Towarzystwo Naukowe Ochrony Środowska

13 Analza ekonomczna w zagadnenach ochrony środowska 5. Metody oceny efektywnośc technolog ochrony środowska MoŜna wymenć dwa główne podejśca do ekonomcznego porównywana technolog ochrony środowska technolog bezodpadowych: metodę kosztów zredukowanych metodę wynkową Metoda kosztów zredukowanych Ta tradycyjna dla dowolnej nwestycj metoda polega na ustalenu mnmum rocznych kosztów zredukowanych. Porównane warantów technolog w tym przypadku wykonuje sę w następujący sposób: ( K + E I + U ) ( K + E I ) Z =, (14) 2 n n 1 + U1 gdze: K 1 K 2 koszty eksploatacyjne dla odpowednego warantu; Е n współczynnk efektywnośc nwestycj (stopa zwrotu); I 1 I 2 koszty nwestycyjne dla porównywanych warantów; U 1 U 2 wartość resztkowego uszczerbku ekologcznego po wdroŝenu technolog Metoda wynkowa W tej metodze realzuje sę typowo państwowe podejśce, które, zdanem autora, jest koneczne dla skutecznego skoordynowana dzałalnośc z zakresu ochrony środowska. Efekt ekonomczny zastosowana danej technolog pojmuje sę jako róŝnca mędzy całkowtym gospodarczym ekonomcznym wynkem jej wdroŝena (E) a kosztam (K), które spowodowały ten wynk: Z = E K (15) Z kole wynk ekonomczny wdroŝena technolog (schematu, projektu, programu tp.) określa sę w następujący sposób: E + = E1 + E2 + E3 + E4 + E5 + E6 + U E e, (16) gdze: E 1 efekt wykorzystana produkcj, odzyskanej poprzez kompleksową przeróbkę surowców utylzację odpadów, E 2 oszczędnośc producentów na wydatkach zwązanych z potrzebą przechowywana neutralzacj odpadów, Środkowo-Pomorske Towarzystwo Naukowe Ochrony Środowska 215

14 Aleksander Szkarowsk E 3 zaoszczędzone wydatk zwązane z wydobywanem (zakupem) surowców zastąponych utylzowanym odpadam, E 4 oszczędzane wydatków na uzupełnene zasobów odnawalnych (poszukwana geologczne prace projektowo-poszukwawcze), E 5 efekt handlu zagrancznego, E 6 efekt kompleksowego rozwoju zrównowaŝonego obszaru gospodarczego racjonalnego umeszczena na nm środków produkcyjnych, U zaŝegnany uszczerbek ekologczny w wynku zastosowana technolog ochrony środowska, E e zmana całkowtego zuŝyca energ po wdroŝenu technolog ochrony środowska (ten wskaźnk moŝe być ujemny, ponewaŝ kaŝda taka technologa jest energochłonna ne zawsze samowystarczalna). MoŜlwe są róŝne sposoby porównana efektywnośc klku warantów technolog ochrony środowska (technolog bezodpadowych). Przy znacznej róŝncy w kosztach nwestycyjnych K maksymalzowanu podlega efekt ekonomczny Z, wyznaczany z wyrazu (16). Jeśl zaś koszty wdroŝena są blske, to wybrać naleŝy warant z maksymalnym osągalnym wynkem ekonomcznym Е. 6. Nezbędne posłowe Zagadnenu zmnmalzowana negatywnego wpływu na środowsko jakegokolwek obszaru (regonu, terenu, masta tp.), podobne do kaŝdego nnego zadana optymalzacyjnego, moŝna nadać regularną formę zagadnena lnearnego programowana (planowana). Przy tym faktyczna nelnowość zagadnena, paradoksalne, ne jest sprawą zasadnczą. Po perwsze, wykrzywene hperprzestrzen w warance nelnearnego programowana jest prostym wzrostem wymarowośc zagadnena. To bez wątpena odzwercedla całą złoŝoność fzycznych, bologcznych, ekonomcznych socjalnych procesów łączonych układem ogranczeń, ale ne zmena wewnętrznej sprzecznośc tego układu. Po wtóre, na rozpatrywanym odcnku czasowym rozwązywana konkretnych zagadneń ochrony środowska zlnearyzowane ogranczających funkcj ne stanow problemu, ponewaŝ powstające przy tym błędy meszczą sę w ogólnym błędze samego modelowana. Przy newątplwej warygodnośc wynków ekonomcznego etapu analzy energo-ekologcznej naleŝy ostrzec specjalstów w tej dzedzne od bezwarunkowego przyjęca do wdroŝena warantu o maksymalnym efekce ekonomcznym. Uzasadnoną technologę naleŝy skrupulatne sprawdzć pod wzglę- 216 Środkowo-Pomorske Towarzystwo Naukowe Ochrony Środowska

15 Analza ekonomczna w zagadnenach ochrony środowska dem ewentualnych negatywnych skutków we wszystkch powązanych, w bardzo skomplkowany sposób, płaszczyznach jej dzałana: obnŝene wydajnośc głównej ln produkcyjnej, dodatkowe zuŝyce palwa, energ elektrycznej wody, powetrza (!), reagentów chemcznych td. To wszystko w sume moŝe udaremnć osągnęty podstawowy efekt energo-ekologczny. Jeśl na stadum ustalena prorytetowych substancj szkodlwych zasady analzy energo-ekologcznej całkem dopuszczają zastosowane metod komputerowych, to wybór źródeł zaneczyszczena zwłaszcza techncznoekonomczne uzasadnene technolog ochrony środowska potrzebują Ŝywej myśl nŝynerske jako neodzownego elementu tego procesu, metody zaś numeryczne słuŝą narzędzem pomocnczym. Lteratura 1. Szkarowsk A.: PodwyŜszene efektywnośc ochrony atmosfery przy spalanu palwa gazowego cekłego. Rozprawa habltacyjna. Sankt-Petersburg Szkarowsk A.: Ocena współczesnych tendencj zaneczyszczena środowska naturalnego. Rocznk Ochrona Środowska. Tom 1. Koszaln Bałack O.F.: Metodologczne podstawy prognozowana uszczerbku od zaneczyszczena atmosfery. Rosyjska Akadema nauk. Moskwa Carpenter D.J., Thomas D.A. Benefts of polluton control the SO 2 case. Ol and Gas Journ., Vol. 78, N Boger R.A.: Envronmental factors n renal decease. Annual Proceedngs NATO Adv. Res. Inst., Flppowa L.M., Insarov G.E. nn: Ocena skutków zaneczyszczena atmosfery w tle. Kompleksowy globalny montorng zaneczyszczena środowska naturalnego. Materały IV mędzynarodowego sympozjum. Sankt-Petersburg Rdker R.G.: Economc costs of ar polluton: studes n measurements. Praeger. New York F.A Bałack O.F. nn: Produkcja bezodpadowa: Ekonoma, technologa, zarządzane. Wyd. VINITI. Moskwa Abstract Economc Analyss n Envronmental Protecton Issues Effectve control of each project provdes for the optmum address use of nvestments wth a maxmally attanable effect. In the envronment protecton actvty the dscusson deals wth the effect of the santaton of ar, water and sol. The scales of santaton can relate to the urban or agrcultural terrtory, the landscapes and the places of lesure and treatment of people. Three groups of factors, whch determne the value of the ecologcal damage, usually are separated: the factors of percepton, nfluence and state. In ths case the ndssoluble Środkowo-Pomorske Towarzystwo Naukowe Ochrony Środowska 217

16 Aleksander Szkarowsk connecton between these groups of factors usually only s proclamed. The prncples of energy-ecologcal analyss allowed the author, wthout dsruptng tradtonal structure, to supplement wth ts new key group of factors, named the factors of recprocal effect. These factors determne: the energy-ecologcal perfecton of the envronment protecton technology, the technologcal level of ndustry, the stmulatng (or vce versa - brakng) acton of legslaton n the sphere of the protecton of health and envronment, the cultural and educatonal level of the populatons, the economcal stmulus of ecologcal actvty, etc. On ths bass the schematc of the mechansm of the ecologcal damage formaton as a result of anthropogenc destructve acton on the envronment was mproved (Fg. 1). Ths dagram provdes that reducton n the unfavorable nfluence on nature and man s acheved not only by means of drect reducton n the emsson of harmful substances nto the atmosphere from the group of the factors of nfluence. Through the factors of recprocal effect nto the process of the santaton of the people lvng envronment actvely are mplcated very factors of percepton (level of the neutralzaton and utlzaton technology, the ecologcal educaton of populaton), and also factors of state (legslaton and normatve base, the economc stmulaton of expendtures for ecology and the lke.) The procedure of the determnaton of the economc equvalents of the natural damages, appled to envronment, s n detal represented n the artcle (formulas (1)-(6), fg. 2). Partcular damages then were seres-connected n the procedure of the estmaton of complex ecologcal damage (formulas (7)-(16)). To the task of the negatve envronmental effect mnmzaton on scales of the terrtory n queston as to any other optmzaton task, can be attached the regular form of the task of lnear programmng. In ths case the actual nonlnearty of task does not have fundamental value. Frst, the bend of hyperspace n the verson of nonlnear programmng s a smple ncrease n the dmensonalty of task. Ths, undoubtedly, reflects entre complexty of the physcal, bologcal, economc and a socal process, unted under lmtaton system, but does not change the nternal dscrepancy of task tself. In the second place, n the tme nterval of the soluton of the specfc objectves of envronment protecton the lnearzaton of the lmtaton functon s not problematc. Errors appearng n ths case are plotted n a general error n the method tself. In spte of the hgh relablty of the results of the functonal-cost stage of energy-ecologcal optmzaton, t s necessary to warn aganst the absolute acceptance to the ntroducton of verson wth the maxmum economc effect. The prospectve technology s necessary for checkng up scrupulously from the pont of vew of possble negatve consequences n all n the most complcated mage the connected planes of ts nfluence. The declne of productvty of a technologcal lne dsplaced n tme, addtonal consumpton of fuel, energy, ar and reagents, passng polluton of other envronments can be observed. All ths can brng to nothng the acheved effect At a stage of defnton of prorty harmful substances computer methods gve rather relable result. But the establshment of sources of polluton and especally the feasblty report on nature protecton technology stll wll long demand partcpaton of alve engneerng dea n ths process. 218 Środkowo-Pomorske Towarzystwo Naukowe Ochrony Środowska