logistyczny LOGISTYKI W 2011 ROKU str. 4 WYZWANIA

Transkrypt

1 przegląd logistyczny KWARTALNIK MARZEC 2011 NR 1 (013) ISSN str. 4 WYZWANIA LOGISTYKI W 2011 ROKU INWENTARYZACJA W WOJSKOWEJ JEDNOSTCE BUDŻETOWEJ str. 22 PRZEDWCZESNE WYBUDOWY SILNIKÓW LOTNICZYCH str. 50

2 SYSTEMY ZABEZPIECZENIA LOGISTYCZNEGO str. 8 ZABEZPIECZENIE TECHNICZNE Przedwczesne wybudowy silników lotniczych str. 50 Oczyszczenie terenu z niewybuchów i niewypałów ZABEZPIECZENIE MATERIAŁOWE str. 22 Inwentaryzacja w wojskowej jednostce budżetowej DOŚWIADCZENIA str. 60 str. 29 Organizacja i przemieszczanie konwojów logistycznych Dyrektor: Marek Sarjusz-Wolski tel.: CA MON , , faks: sekretariat@zbrojni.pl Aleje Jerozolimskie 97, Warszawa Redaktor prowadzący: ppłk rez. dr inż. Zdzisław Burawski tel.: CA MON ; przeglad-sz@zbrojni.pl Redaktor merytoryczny: mjr Grzegorz Predel Opracowanie stylistyczne: Urszula Zdunek tel.: CA MON Kolportaż i reklamacje: TOPLOGISTIC tel.: faks: biuro@toplogistic.pl Zdjęcie na okładce: Piotr Laskowski Druk: Interak Drukarnia sp. z o.o., Czarnków Przegląd Logistyczny ukazuje się od marca 2008 roku Od 1 stycznia 2011 r. korespondencję do Gazety Internetowej Wojskowego Instytutu Wydawniczego prosimy kierować na adres: portal@zbrojni.pl ZAPOBIEGANIE ZAMIAST LECZENIA

3 TRENDY Wyzwania logistyki w 2011 roku gen. dyw. Krzysztof Szymański... 4 SYSTEMY ZABEZPIECZENIA LOGISTYCZNEGO Oczyszczenie terenu z niewybuchów i niewypałów kpt. Krzysztof Gryko... 8 ZABEZPIECZENIE MATERIAŁOWE Inwentaryzacja w wojskowej jednostce budżetowej płk rez. dr Mieczysław Pawlisiak...22 ZABEZPIECZENIE TECHNICZNE Przedwczesne wybudowy silników lotniczych płk Tadeusz Wnuk DOŚWIADCZENIA Organizacja i przemieszczanie konwojów logistycznych kpt. Przemysław Kęsicki...60 Aleje Jerozolimskie 97, Warszawa, tel.: CA MON , , , sekretariat@zbrojni.pl Treści numeru są dostępne na stronie internetowej przegląd logistyczny MARZEC 2011 NR 1 (013) Szanowni czytelnicy! Pierwszy numer naszego kwartalnika otwiera artykuł szefa Zarządu Planowania Logistyki P4 SGWP, w którym przedstawia on wyzwania stojące przed logistyką Sił Zbrojnych RP. Podkreśla, że optymalizacja funkcjonowania systemu zabezpieczenia logistycznego i uczynienie go bardziej wydajnym, spowoduje efektywne wykorzystanie go w rozszerzonym spektrum zadań obronnych narodowych i sojuszniczych. Kolejnym artykułem jest opracowanie oficera z Dowództwa POW, który uzmysławia czytelnikom, że jednym z zadań jednostek wojskowych jest udział w oczyszczaniu terenu z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych. Płk rez. dr Mieczysław Pawlisiak omawia proces prowadzenia inwentaryzacji, w tym przedsięwzięcia w procesie jej przygotowania i prowadzenia. W materiale zaprezentowano zasadnicze zadania utworzonych doraźnie na potrzeby inwentaryzacji elementów: komisja inwentaryzacyjna, zespoły spisowe i inne. Państwa uwadze polecam też artykuł płk. Tadeusza Wnuka z Szefostwa Techniki Lotniczej IWspSZ, który przybliża czytelnikom zagadnienie przedwczesnej wybudowy silników lotniczych. Zachęcam również do zapoznania się z opracowaniem kpt. Przemysława Kęsickiego z 10 pdow, w którym na podstawie doświadczeń z operacji prowadzonych poza granicami kraju, dzieli się wnioskami odnośnie przygotowania i prowadzenia kolumn logistycznych w warunkach wojny asymetrycznej. Życzę przyjemnej lektury. ppłk rez. dr inż. Zdzisław Burawski redaktor prowadzący 2011/01 przegląd logistyczny 3

4 TRENDY Kształtowanie systemu gen. dyw. Krzysztof Szymański szef Zarządu Planowania Logistyki P4 SGWP Wyzwania logistyki w 2011 roku Wyzwaniem stojącym obecnie przed logistyką Sił Zbrojnych RP jest optymalizacja funkcjonowania systemu zabezpieczenia, uczynienie go bardziej wydajnym i możliwym do wykorzystania w rozszerzonym spektrum narodowych i sojuszniczych zadań obronnych. Zmiany w środowisku bezpieczeństwa, zdobyte doświadczenia oraz wnioski dotyczące funkcjonalności systemu logistycznego stały się podstawą przyjęcia zasadniczych kierunków jego rozwoju na najbliższe lata. Nie bez znaczenia dla przyszłości logistyki wojskowej są przeobrażenia Sojuszu Północnoatlantyckiego. Zmieniają się także zagrożenia, sposób prowadzenia działań militarnych, innego wymiaru nabiera geograficzny zasięg oddziaływania oraz struktura wojsk. Logistyka staje się ponadnarodowa, a to oznacza, że system logistyczny Sił Zbrojnych RP musi być przygotowany do współdziałania z innymi armiami Sojuszu. Coraz jarosław wiśniewski przegląd logistyczny 2011/01

5 powszechniej odchodzi się od rozbudowanych systemów narodowych. Obecnie ekspedycyjny charakter działań wymaga poszukiwania kolektywnych i elastycznych rozwiązań w ramach zgrupowań wielonarodowych. Transformacja systemu Działania podejmowane przez Siły Zbrojne RP w dziedzinie transformacji systemu logistycznego są ukierunkowane na uzyskanie konkretnych, brakujących zdolności, uzupełnienie występujących niedoborów oraz dostosowanie do realiów współczesnego pola walki, a także potrzeb wynikających z profesjonalizacji sił zbrojnych. Zadania w tym zakresie na 2011 rok zostały określone w dokumentach planistycznych, takich jak: Program rozwoju SZRP w latach , Plan rozwoju systemu logistycznego SZRP w latach , a także zawierających rozwiązania organizacyjne i dyslokacyjne. Ich celem jest zwiększenie skuteczności, a także umożliwienie udziału sił zbrojnych w szerszym spektrum zadań obronnych narodowych i sojuszniczych. Osiąganie celów w dziedzinie rozwoju systemu logistycznego SZRP będzie możliwe dzięki optymalizacji stacjonarnego i mobilnego potencjału logistycznego. Integrowane są podsystemy zaopatrywania i obsługi jednostek wojskowych niezależnie od ich podległości organizacyjnej. Poszukuje się także nowych rozwiązań organizacyjnych i technologicznych dla uzyskania maksimum efektu przy minimalnych kosztach. W 2010 roku rozpoczęto fazę realizacyjną procesu rejonizacji i integracji stacjonarnego potencjału logistycznego oraz wprowadzanie zmian w systemie zabezpieczenia jednostek wojskowych w garnizonach, polegających na sformowaniu czterech regionalnych baz logistycznych (RBLog) i w sumie około 40 wojskowych oddziałów gospodarczych (WOG). Integracja stacjonarnego potencjału logistycznego w rejonowych bazach logistycznych zapewni optymalizację wykorzystania ich sił i środków w procesie zabezpieczania sił zbrojnych na poziomie operacyjnym. Jest to szczególnie istotne w obliczu występujących ostatnio ograniczeń finansowych w budżecie państwa. W pierwszym półroczu planuje się podporządkowanie stacjonarnych jednostek zabezpieczenia materiałowego i technicznego komendom rejonowych baz logistycznych, natomiast do końca 2011 roku osiągnięcie pełnej gotowości do realizacji zadań w regionach oraz rozformowanie około 20 dowództw funkcjonujących dotychczas stacjonarnych jednostek logistycznych. Zostaną również podjęte prace związane z optymalizacją procesu przechowywania środków zaopatrzenia. W tym celu rozpocznie się budowę pierwszego z trzech wielkopowierzchniowych wielobranżowych składów materiałowych. Wprowadzenie do logistyki wojskowej powszechnie już występujących w środowisku cywilnym nowych NOTATKA Podstawą działań logistycznych w 2011 roku jest zbilansowanie możliwości systemu logistycznego z potrzebami zabezpieczanych wojsk, a także zmiana podejścia do zarządzania procesami logistycznymi w celu pełniejszej analizy zdarzeń logistycznych. Wymusza to podjęcie wielu działań reorganizacyjnych, a także wdrożenie nowoczesnych systemów informatycznych. technik magazynowania wielkopowierzchniowego, wysokiego składowania i śledzenia zasobów unowocześni naszą logistykę i pozwoli na automatyzację obrotu środkami zaopatrzenia (fot.). Tworzenie wojskowych oddziałów gospodarczych jest obecnie jednym z najważniejszych zadań reorganizacyjnych w logistyce SZRP. Szczególny charakter tego przedsięwzięcia polega na jego realizowaniu równocześnie z bieżącą działalnością jednostek wojskowych. Podległe rejonowym bazom logistycznym wojskowe oddziały gospodarcze będą stanowiły podstawowe, terytorialne ogniwo stacjonarnego systemu zabezpieczenia logistycznego. Będą również realizować zadania związane z pełnieniem funkcji państwa gospodarza na terytorium kraju. Do końca 2011 roku osiągnięta zostanie pełna gotowość sformowanych 14 wojskowych oddziałów gospodarczych. W 2012 roku powstaną kolejne, których sieć pokryje cały kraj. Prowadzony w latach program pilotażowy i sformułowane na jego podstawie wnioski pozwoliły wprowadzić korekty ograniczające utrudnienia w działalności jednostek, które mogłyby wystąpić w trakcie wprowadzania zmian. 2011/01 przegląd logistyczny

6 TRENDY Kształtowanie systemu Nadrzędność zmian Priorytetem we wdrażaniu nowego systemu logistycznego SZRP będzie zachowanie gotowości bojowej jednostek wojskowych oraz optymalne wykorzystanie posiadanego potencjału logistycznego, w tym specjalistów logistyki zarówno żołnierzy zawodowych, jak i pracowników wojska. wielkopowierzchniowe magazyny wysokiego składowania to jedno z rozwiązań służących optymalizacji procesu przechowywania środków zaopatrzenia. Archiwum autora Proponowane do wdrożenia w 2011 roku zmiany ukierunkowane są także na przebudowę struktur jednostek i zwiększenie ich zdolności w obszarze integralnej logistyki mobilnej. Wiążą się one z istotnym przewartościowaniem zadań realizowanych dotychczas przez jednostki wojskowe. We wdrażanym systemie dowódca JW będzie odpowiadał za utrzymanie i doskonalenie zdolności bojowej jednostki, zachowując możliwości generowania potrzeb, natomiast zadania finansowo-gospodarcze będzie wykonywał wojskowy oddział gospodarczy. Takie usytuowanie oddziału umożliwi ponadto realizację zadań HNS na rzecz sił wzmocnienia Sojuszu. System funkcjonujących wojskowych oddziałów gospodarczych zapewni możliwość świadczenia kompleksowych usług zabezpieczenia jednostek w garnizonach niezależnie od ich służbowego podporządkowania na terenie całego kraju zarówno w czasie P, jak i W. Pozwoli to na usprawnienie systemu zabezpieczenia wojsk w celu utrzymania oraz zwiększania zdolności do kolektywnej obrony i terytorialnego wsparcia w operacji obronnej prowadzonej na terenie kraju. Wraz z reorganizacją systemu zabezpieczenia jednostek wojskowych w garnizonach i utworzeniem wojskowych oddziałów gospodarczych zostanie przeprowadzony kolejny etap integracji logistyki w jednostkach operacyjnych, co zwiększy ich mobilność i samowystarczalność w realizacji zadań. Zmiany będą polegać na: wzmocnieniu funkcji sztabu jednostki w zakresie zdolności do planowania zabezpieczenia logistycznego i generowania potrzeb; stworzeniu bardziej wydajnego, organicznego, zintegrowanego pododdziału logistycznego, zdolnego do zabezpieczania jednostki po opuszczeniu miejsca stałej dyslokacji. Zintegrowany pododdział logistyczny skonsoliduje dotychczasowe zdolności pododdziałów remontowych i zaopatrzenia. Zwiększone zostaną możliwości przechowywania i przeładunków, a także uzyskane zostaną dodatkowe, związane między innymi z dowodzeniem, ochroną kolumn i urządzeń logistycznych oraz przetrwaniem na teatrze działań. Zintegrowany system informatyczny Sprawne kierowanie podległym potencjałem logistycznym będzie znacznie efektywniejsze w ramach zintegrowanego systemu informatycznego wspomagającego procesy logistyczne. przegląd logistyczny 2011/01

7 W 2011 roku kontynuowane będą prace związane z informatyzacją logistyki, między innymi z wdrażaniem systemów do zarządzania zasobami logistycznymi przeznaczonymi dla rejonowych baz logistycznych i wojskowych oddziałów gospodarczych, a także systemów wspomagających procesy kierowania logistyką w działaniach operacyjnych kompatybilnych z NATO. Logistyka SZRP będzie uczestniczyła w budowaniu zintegrowanego systemu informatycznego resortu obrony narodowej, który w perspektywie zapewni funkcjonowanie w środowisku sieciocentrycznym. W celu zapewnienia warunków do profesjonalnego przygotowania wysoko wykwalifikowanych kadr logistycznych w styczniu 2011 roku rozpoczęto proces formowania Centrum Szkolenia Logistyki (CSLog), w którym będzie się szkolić specjalistów logistyki na potrzeby całych Sił Zbrojnych, we wszystkich specjalnościach. Jest to konsekwencja realizacji procesu profesjonalizacji oraz statutowych zadań IWspSZ. Utworzenie Centrum Szkolenia Logistyki pozwoli skupić szkolenie specjalistów w jednym ośrodku. Wymaga to zastosowania nowoczesnych rozwiązań oraz dokonania wielu istotnych zmian zapewniających realizację szkolenia według jednolitych kryteriów i programów. Centrum Szkolenia Logistyki w Grudziądzu rozpocznie szkolenie we wszystkich 96 logistycznych specjalnościach wojskowych 1 stycznia 2012 roku. Wyzwania Przedstawione zamierzenia organizacyjne są wielkim wyzwaniem wymagającym wzmożonego wysiłku, gdyż będą prowadzone w warunkach ciągłego prowadzenia bieżącej działalności i utrzymywania stałej gotowości sił zbrojnych. Na bieżąco będzie realizowane zabezpieczenie logistyczne PKW oraz procesu wykonywania zadań wynikających z umów międzynarodowych i zobowiązań sojuszniczych, w tym głównie z udziału w operacji ISAF. Doskonalone będą nowe rozwiązania w zakresie wykorzystania outsourcingu w zaspokajaniu potrzeb wojsk i świadczeniu dla nich usług logistycznych przez kontraktorów zewnętrznych zarówno w kraju, jak i poza jego granicami w obszarze operacji. W miarę posiadanych możliwości finansowych realizowane będą zamierzenia modernizacyjne w logistyce w celu zapewnienia adekwatnego do współczesnego pola walki wyposażenia sił zbrojnych w nowoczesną technikę wojskową. Prowadzone będą również przedsięwzięcia w ramach Programu Mobilizacji Gospodarki oraz wykonywane zadania wynikające z obowiązków państwa gospodarza. Wszystkie te działania wpisują się w przeobrażenia związane z profesjonalizacją sił zbrojnych. Zgodnie z nimi logistyka ma pełnić funkcje służebne w kwestii dostarczania środków zaopatrzenia i realizacji usług na rzecz wojsk operacyjnych na teatrze działań, jak również w zakresie zabezpieczenia bieżącej działalności w miejscach stałej dyslokacji. Zakończenie Należy podkreślić, że sprawność SZRP i ich przygotowanie do wykonywania konstytucyjnych zadań obrony Rzeczypospolitej zależą w dużej mierze od dobrze działającej i właściwie zorganizowanej logistyki, dlatego w 2011 roku będą realizowane zasadnicze przedsięwzięcia, które ukształtują jej strukturę na co najmniej 20 lat lub dłużej. Aby logistyka wojskowa działała sprawnie, oprócz rozwiązań organizacyjnych i technologicznych oraz wprowadzania nowej jakości w zarządzaniu potencjałem logistycznym w samych Siłach Zbrojnych RP niezbędne jest też zapewnienie stabilności finansowania, stworzenie właściwych relacji pomiędzy systemem logistycznym a gospodarką narodową w ramach jednolitego systemu obronnego państwa, a także zapewnienie warunków do wyszkolenia i utrzymania wykwalifikowanych kadr logistycznych. Jako organizator systemu logistycznego, w nowym 2011 roku chciałbym życzyć wszystkim logistykom sukcesów oraz powodzenia w realizacji tych jakże ważnych dla Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej zadań. 2011/01 przegląd logistyczny

8 SYSTEM ZABEZPIECZENIA LOGISTYCZNEGO Zapewnić bezpieczeństwo kpt. Krzysztof GryKo Dowództwo Pomorskiego okręgu Wojskowego Służbę wojskową pełni na stanowisku młodszego specjalisty wojsk inżynieryjnych w Pionie Szkolenia Dowództwa Pomorskiego Okręgu Wojskowego. Oczyszczenie terenu z niewybuchów i niewypałów aleksander RaWSki okazuje się, że jednostki wojskowe wchodzące w skład inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych muszą wykonywać również zadania z zakresu zarządzania i reagowania kryzysowego. między innymi oczyszczają teren z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych. Zarówno w dziejach świata, jak i Polski XX wiek był burzliwym okresem. Kształtowanie się państwowości polskiej, walka o granice, dwa konflikty zbrojne o skali światowej, w tym II wojna światowa będąca konfliktem o niespotykanej sile niszczycielskiej, które przetoczyły się przez nasz kraj na trwałe pozostawiły ślady na jego obszarze. Okres II wojny światowej pozostawił jednak największe zniszczenia w sferze ludzkiej, a także infrastrukturze i gospodarce. Można pokusić się o stwierdzenie, że są to skutki odczuwalne do dnia dzisiejszego. Nasz kraj doznał nie tylko poważnych zniszczeń wojennych ze strony walczących wojsk, lecz także został bardzo silnie zaminowany milionami min i zanieczyszczo- 8 przegląd logistyczny 2011/01

9 ny dziesiątkami milionów pocisków, bomb, granatów oraz innych śmiercionośnych broni. Sytuacja była bardzo poważna, bowiem jak okazało się później sprawdzeniu i rozminowaniu poddano około 250 tys. km 2, czyli ponad 80% ogólnej powierzchni terytorium Polski 1. Najsilniej zaminowane były: rubieże obronne, w tym zwłaszcza główny pas przygranicznej ziemi niemieckiej przebiegający w rejonach rzek Rospudy, Biebrzy, Narwi, Wisły i Wisłoki; rejony uporczywych walk, przede wszystkim w uchwyconych przyczółkach na Narwi w rejonie Pułtuska i na Wiśle (warecko-magnuszewskim, puławskim i sandomierskim); miasta przygotowane do obrony, z których wiele zamieniono w twierdze, np.: Warszawa, Kołobrzeg, Wrocław, Głogów, Piła, Szczecin, a także drogi i szlaki komunikacyjne. Już latem 1944 roku wydzielone pododdziały wojsk inżynieryjnych Wojska Polskiego i Armii Czerwonej przystąpiły do rozminowania i oczyszczania zajętego terenu z min i innych przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych. Należy jednak podkreślić, że w wyniku prowadzonych działań wojennych unieszkodliwiano w zasadzie większość ładunków, które stanowiły rzeczywiste zagrożenie dla wojsk, natomiast porzuconą amunicję i niewybuchy likwidowano tylko w razie konieczności 2, stąd tak wielka skala tego problemu w czasach dzisiejszych. Rozwiązywaniem tej kwestii obecnie zajmuje się garstka ludzi, w porównaniu do tysięcy pracowników innych służb ratowniczych, bo tylko około 340 osób w skali kraju. Dzisiejszy problem Można sobie zadać pytanie, czy rzeczywiście warto zajmować się tak błahym problemem, skoro nie znajduje on odzwierciedlenia nawet w dokumentach szczebla państwowego? Zdaniem autora artykułu tak. O ile bowiem być może dziś występowanie przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych jest traktowane marginalnie, to może to być problemem w najbliższym czasie. W dobie zagrożenia i walki z terroryzmem, w którą zaangażowana jest także strona polska, nie możemy wykluczyć, że nasz kraj nie będzie stanowić celu ataków. Nie jest co prawda tak atrakcyjny jak wielkie ośrodki finansowe czy przemysłowe Europy Zachodniej lub Ameryki Północnej, Spektrum zagrożeń Kwestia terroryzmu została poruszona w przyjętej w dniu 4 stycznia 2000 roku przez Radę Ministrów Strategii bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej. Czytamy w niej: W skali międzynarodowej rośnie zagrożenie terroryzmem. Geograficzne oddalenie naszego państwa od głównych źródeł zagrożeń nie daje gwarancji bezpieczeństwa. Także w Polsce rośnie zagrożenie aktami terrorystycznymi wobec obywateli i instytucji. Jednocześnie terytorium Polski, ze względu na usytuowanie geograficzne i relatywną dostępność, może stanowić dogodną bazę logistyczną dla przygotowywania i podejmowania działań skierowanych przeciwko obywatelom, instytucjom i firmom innych państw. Postępuje proces umiędzynarodowienia przestępczości zorganizowanej. Wraz z nią pojawiają się zagrożenia wynikające z przemytu narkotyków, handlu ludźmi itp. W ostatnich latach na terenie Polski obserwuje się gwałtowny wzrost działalności transnarodowych grup przestępczych. Położenie Polski w bezpośrednim sąsiedztwie obszaru przechodzącego przemiany polityczno-gospodarczej, ułatwia transfer patologii społecznych, w tym zorganizowanej przestępczości. Powstanie transnarodowych organizacji i powiązań przestępczych jest zagrożeniem dla bezpieczeństwa państwa. Problemy te wymagają wzmocnienia odpowiednich struktur i instytucji państwa oraz zwiększenia skuteczności ich współdziałania zarówno w skali krajowej, jak i międzynarodowej. [Strategia bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej. Przegląd Rządowy 2000 nr 1, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów] ale wykorzystując zastraszanie, terroryści mogą wymóc na społeczeństwie reakcję zgodną z ich oczekiwaniami. W konsekwencji może to doprowadzić np. do wycofania z zapalnych rejonów świata żołnierzy polskich biorących udział w operacjach pokojowych bądź stabilizacyjnych, a tym samym osłabienia koalicji antyterrorystycznej. Źródłem pozyskiwania materiałów wybuchowych przez grupy przestępcze, często wykorzy- 1 Z. Barszczewski: Przywrócone życiu. Rozminowanie ziem polskich, Dom Wydawniczy Bellona, Tamże. 2011/01 przegląd logistyczny

10 SYSTEM ZABEZPIECZENIA LOGISTYCZNEGO Zapewnić bezpieczeństwo stywanym we własnym otoczeniu, ale również do zastraszania, szantażu, a w przyszłości może nawet dokonywania aktów terroru, są właśnie niewypały i niewybuchy. Skuteczne działania policji sprawiają, że systematycznie z roku na rok liczba zdarzeń z wykorzystaniem materiałów wybuchowych spada, jednak nadal znajduje się ona na nieakceptowalnym przez społeczeństwo poziomie. Według danych Komendy Głównej Policji najwięcej zdarzeń tego typu, bo około 194, zanotowano w 1998 roku. Od tej pory ich liczba systematycznie maleje w 2005 roku doszło jedynie do 47 zdarzeń 3. Okazuje się również, że materiały wybuchowe i środki zapalające wykorzystywane w działaniach przestępczych pochodzą zasadniczo z następujących źródeł: 1) odzysk ze współczesnych niewypałów, pozostałości po szkoleniu bojowym wojsk na poligonach i strzelnicach; 2) odzysk z niewybuchów i porzuconej amunicji pochodzących z okresu wojny; 3) zakup lub kradzież środków używanych w górniczych robotach strzałowych, zarówno z kopalń węgla kamiennego, jak i kamieniołomów; 4) wyrób własny. Jak widać istotnym źródłem pozyskiwania materiałów wybuchowych przez świat przestępczy są przedmioty wybuchowe i niebezpieczne pochodzenia wojskowego. Zagrożenie wywołane zastosowaniem materiałów wybuchowych będzie proporcjonalne do masy ładunku i jego rodzaju. Można też wyróżnić następujące sposoby dostarczenia ich do miejsca wybuchu: ładunki wniesione i pozostawione w obiektach; ładunki przewiezione i pozostawione w samochodach parkujących na parkingach wokół obiektów, bezpośrednio przy nich lub na parkingach podziemnych (przy obiekcie lub pod nim). W pierwszym przypadku masa ładunku dochodzi do 20 kg. Może być on wniesiony np. w bagażu podręcznym i rozmieszczony w każdym miejscu obiektu, często przy jego nośnych elementach. W drugim przypadku masa ładunku zależy od wielkości przewożącego go pojazdu. Samochody osobowe posiadają bagażniki o średniej pojemności około 400 dm 3, natomiast osobowo- -terenowe 1000 dm 3 i więcej. Przy średniej masie właściwej materiału wybuchowego wynoszącej 1,0g/cm 3 uzyskuje się odpowiednio: w samochodzie osobowym ok. 400 kg MW; w samochodach większych od 1000 kg MW 4. Biorąc pod uwagę, że masowo używane w czasie wojny pociski i granaty artyleryjskie kalibru od 75 do 120 mm zawierają od 0,63 kg do 3,7 kg materiału wybuchowego, łatwo jest obliczyć, ile można pozyskać tego środka. Należy przy tym zaznaczyć, że przedmioty te mogą zostać również wykorzystane bez wydobywania z nich materiałów wybuchowych, co zwiększa efekt przez rażące działanie odłamków. Ofiary zdarzeń z wybuchowymi pozostałościami wojennymi Według raportów przesyłanych corocznie przez polski rząd do pozarządowej organizacji International Campaign to Ban Landmines (ICBL Międzynarodowa Kampania na rzecz Zakazu Używania Min Lądowych) nie jest znana dokładna liczba ofiar zdarzeń z wybuchowymi pozostałościami wojennymi. Szacuje się jednak, że w latach w wyniku tego typu sytuacji śmierć poniosło 658 żołnierzy prowadzących oczyszczanie, a kolejnych ponad tysiąc zostało rannych. Dodatkowo do tej liczby należy doliczyć 3833 osoby cywilne zabite (w tym 3189 dzieci) oraz 8221 osoby (w tym 6656 dzieci) ranne 5 i nadal co roku dochodzi do kilku kolejnych zdarzeń 6. Szczególnie dramatyczna jest ogromna liczba zabitych i rannych dzieci, które kierowane ciekawością, 3 Według danych Komendy Głównej Policji. 4 L. Kruszka, W. Młodożeniec: Bezpieczeństwo konstrukcji obciążonych impulsem wywołanym wybuchem. Materiały XI Międzynarodowej Konferencji Naukowo-Technicznej Inżynierii Wojskowej Inżynieria i zarządzanie w sytuacjach kryzysowych. Warszawa Rynia Przytoczone dane podaję za ICBL Landmine Monitor Mike Croll w książce The History of Landmines mówi zaś o 4094 osobach zabitych i 8774 osobach rannych w Polsce do 1981 roku w wyniku zdarzeń z udziałem wybuchowych pozostałości wojennych. Zob. M. Croll: The History of Landmines. Leo Cooper, London 1998, s W 1994 r. autor opracowania uczestniczył w czynnościach procesowych w związku ze śmiercią trzech osób w wyniku detonacji granatu moździerzowego kalibru 120 mm w rejonie miejscowości Stegna. 10 przegląd logistyczny 2011/01

11 nieświadome zagrożenia, ponoszą straszne konsekwencje swoich zabaw, jak również beztroski dorosłych. Wbrew potocznym opiniom wojskowe środki bojowe z biegiem czasu nie tracą zasadniczo swoich właściwości, a nawet w niektórych przypadkach w wyniku utleniania się i tworzenia soli stają się o wiele wrażliwsze np. na działanie czynników mechanicznych (odkręcanie, wiercenie, piłowanie itp.). Na podstawie danych policji i Szefostwa Inżynierii Wojskowej można odtworzyć częściowo liczbę takich zdarzeń. Podstawy prawne Przeciwdziałać Mając na względzie zagrożenia ludności wywołane sytuacjami o charakterze kryzysowym, związanymi z występowaniem wybuchowych pozostałości wojennych oraz koniecznością ograniczenia dostępu do materiałów wybuchowych wykorzystywanych w celach przestępczych, czy też terrorystycznych, konieczne wydaje się prowadzenie odpowiednich do stopnia zagrożenia działań zmierzających do zmniejszenia dyskomfortu społeczeństwa narażonego na ich działanie. Dlatego też rolą państwa jest stworzenie skutecznego systemu oczyszczania terenu z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego. Zadania oczyszczania terenu z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych przez pododdziały SZRP realizowane są na podstawie ustawy z 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczpospolitej Polskiej (DzU z 2004 r., nr 241 poz. 2416), a zwłaszcza jej art. 3.2: Siły Zbrojne mogą ponadto brać udział w zwalczaniu klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków, działaniach antyterrorystycznych, akcjach poszukiwawczych oraz ratowania życia ludzkiego, a także w oczyszczaniu terenów z materiałów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego oraz ich unieszkodliwianiu. W art ustawa określa dowódców okręgów wojskowych jako wykonujących zadania w zakresie: udziału oddziałów i pododdziałów wojskowych w zwalczaniu klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków, akcjach poszukiwawczych oraz ratowania życia ludzkiego, a także w oczyszczaniu terenów z materiałów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego oraz ich unieszkodliwianiu. Kolejnym aktem prawnym uszczegółowiającym zadania w zakresie oczyszczania terenu jest ustawa z 22 czerwca 2001 roku o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym (DzU z 2001 r., nr 6, poz. 679). W artykułach 25a.1-3, 25b i 25c, określono między innymi, że: SZRP mogą być użyte do prowadzenia oczyszczania terenu z materiałów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego; organami upoważnionymi do przyjmowania zgłoszeń o znalezieniu wszelkich przedmiotów niebezpiecznych są urzędy administracji państwowej i samorządowej oraz jednostki organizacyjne Policji i Państwowej Straży Pożarnej oraz właściwy terytorialnie urząd morski w zakresie przedmiotów zlokalizowanych w morskich wodach wewnętrznych oraz wodach terytorialnych; wojewodowie w porozumieniu z dowódcami okręgów wojskowych wyznaczają miejsca niszczenia przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych; Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady oczyszczania terenów z materiałów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego, a w szczególności tryb zgłaszania i zabezpieczania tych materiałów, sposoby i zakres udziału SZRP w realizacji tych czynności oraz warunki wyznaczania miejsc przeznaczonych do niszczenia materiałów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego. Mimo że upłynęło wiele lat od wdrożenia w życie wymienionych aktów prawnych, do chwili obecnej Rada Ministrów nie wydała jednak stosownego rozporządzenia. Skutkuje to występowaniem wielu sytuacji konfliktowych, zwłaszcza w przypadku podmiotów gospodarczych prowadzących komercyjną działalność w zakresie oczyszczania terenu z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych. Trzecim aktem prawnym, w którym możemy znaleźć elementy powyższej problematyki jest art ustawy z 27 kwietnia 2007 roku o zarządzaniu kryzysowym (DzU z 2007 r., nr 89, poz. 590), a także jej nowelizacja z 2009 roku. Powyższe akty 2011/01 przegląd logistyczny 11

12 SYSTEM ZABEZPIECZENIA LOGISTYCZNEGO Zapewnić bezpieczeństwo Dokumenty Techniczna organizacja wykonania zadań związanych z oczyszczaniem terenu z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych regulowana jest przez normę obronną Rozpoznanie, rozminowanie i oczyszczanie terenów z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych (NO-02-A043) oraz instrukcję Oczyszczanie terenów z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych (sygn. inż. 387/75). Na tej podstawie opracowane są wewnętrzne dokumenty normujące działanie pododdziałów SZRP w zakresie oczyszczania terenu z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych. prawne zakładają, że jeśli w sytuacji kryzysowej użycie innych sił i środków jest niemożliwe lub może okazać się niewystarczające, to o ile inne przepisy nie stanowią inaczej minister obrony narodowej na wniosek wojewody może przekazać do jego dyspozycji pododdziały lub oddziały SZRP, a także skierować je do wykonywania zadań z zakresu zarządzania kryzysowego, w tym usuwania materiałów niebezpiecznych i ich unieszkodliwiania, z wykorzystaniem sił i środków będących w wyposażeniu SZRP. Jak widać ustawodawca stwierdził, że zdarzenia związane z ujawnieniem wybuchowych pozostałości wojennych należy traktować jako sytuację kryzysową. Następnym aktem prawnym jest rozporządzenie Rady Ministrów z 20 lutego 2003 roku w sprawie szczegółowych zasad udziału pododdziałów i oddziałów SZRP w zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu (DzU z 2003 r., nr 41, poz. 347). Problematyka oczyszczania terenu poruszona została w 2.1 pkt 10, w którym do działań ratowniczych lub prewencyjnych zalicza się między innymi usuwanie materiałów niebezpiecznych i ich unieszkodliwianie, z wykorzystaniem sił i środków będących w wyposażeniu SZRP. Zadania dowódców OW Kwestię planowania, organizowania i kierowania oczyszczaniem terenu powierzono dowódcom okręgów wojskowych na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z 24 lutego 2004 roku w sprawie utworzenia okręgów wojskowych oraz określenia ich siedzib i terytorialnego zasięgu działania (DzU z 2004 r., nr 40, poz. 355). W 5.3 określono, że do szczegółowych zadań dowódców okręgów wojskowych należy, w zakresie udziału oddziałów i pododdziałów wojskowych w zwalczaniu klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków, akcjach poszukiwawczych oraz ratowania życia ludzkiego, a także w oczyszczaniu terenów z materiałów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego oraz ich unieszkodliwianiu: planowanie, organizowanie i koordynowanie współpracy z terytorialnymi organami dowodzenia i jednostkami wojskowymi oraz właściwymi organami administracji publicznej, formacjami obrony cywilnej i innymi wyspecjalizowanymi służbami ratowniczymi, a także wspólne szkolenie obronne przewidziane w planach szczebla centralnego i okręgowego; planowanie użycia jednostek wojskowych rozmieszczonych na obszarze okręgu w akcjach ratunkowych na rzecz poszkodowanych wojsk i ludności. Z powyższych przepisów wynika, że na dowódcach okręgów wojskowych spoczywa obowiązek planowania organizowania i kierowania systemem oczyszczania terenu w obszarze odpowiedzialności. Nie dotyczy to wyłącznie jednostek wojskowych znajdujących się w jego dyspozycji, ale wszystkich jednostek wojskowych rozmieszczonych na obszarze odpowiedzialności okręgu wojskowego. Transport podjętych przedmiotów Tematyka transportu drogowego przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych regulowana jest zasadniczo przez rozporządzenie ministrów obrony narodowej oraz spraw wewnętrznych i administracji z 9 czerwca 2005 roku w sprawie warunków technicznych pojazdów specjalnych i pojazdów używanych do celów specjalnych SZRP (DzU z 2005 r., nr 116, poz. 974). Precyzuje ono między innymi, że pojazdy używane do przewożenia podjętych przedmiotów powinny posiadać takie światła ostrzegawcze jak pojazdy uprzywilejowane oraz że muszą być wyposażone w pojemniki lub inne urządzenia ograniczające możliwość destrukcyjnego oddziaływania przewożonych niebezpiecznych przedmiotów na pojazd i otoczenie, dopuszczone do tego celu na podstawie opinii właściwej 12 przegląd logistyczny 2011/01

13 Fot. 1. Przyczepa z pojemnikiem przeciwodłamkowym do transportu niewybuchów i niewypałów w czasie prób terenowych SIW Dane techniczne przyczepy z pojemnikiem przeciwodłamkowym do transportu niewybuchów i niewypałów. Przyczepa: dwuosiowy pojazd specjalny, przeznaczony do bezpiecznego przewożenia średniej wielkości niewybuchów i niewypałów o równoważniku do 10 kg czystego TNT; przewidziana do użytkowania w różnych warunkach atmosferycznych i klimatycznych oraz do poruszania się po drogach gruntowych; umożliwia jednoczesny przewóz robota saperskiego; marka: BWW; typ: P40/5200. Wymiary: długość: 7590 mm szerokość: 2350 mm wysokość: 2450 mm masa własna: 3950 kg jednostki badawczo-rozwojowej nadzorowanej przez ministra obrony narodowej (fot. 1). Od dnia 31 czerwca 2008 roku wszystkie patrole rozminowania działające na terenie kraju powinny zostać wyposażone w specjalne, atestowane pojemniki spełniające wymogi rozporządzenia. Prace na opracowaniem takich pojemników zostały zakończone i trwa proces wdrożenia ich w SZRP. Obecnie przewóz drogowy podjętych przedmiotów odbywa się z użyciem specjalnie przystosowanych pojazdów ciężarowych lub osobowo-terenowych. Ich dostosowanie polegało między innymi na 7 : Możliwości transportowe pojemnika: 1) pocisk kalibru nie większego niż 152 mm 1 szt. 2) pocisk kalibru nie większego niż 125 mm 2 szt. 3) mina przeciwpancerna klasyczna 1 szt. 4) mina przeciwpancerna narzutowa 3 szt. 5) granat moździerzowy kalibru 120 mm 2 szt. 6) granat moździerzowy kalibru 98 mm 4 szt. 7) granat ręczny 20 szt. 8) amunicja kalibru nie większego niż 35 mm 10 szt. 9) amunicja strzelecka kalibru nie większego niż 12,7 mm oraz inne środki i materiały, których moc wybuchu nie jest większa od mocy wybuchu 10 kg trotylu (TNT) luzem 60 szt. Promień strefy niebezpiecznej: podczas przewożenia niewypałów i niewybuchów w pojemniku przeciwodłamkowym 60 m od osi pionowej pojemnika Źródło: Instrukcja Przyczepa z pojemnikiem przeciwodłamkowym do transportu niewybuchów i niewypałów. Opis i użytkowanie. oddzieleniu kabiny pasażerskiej od skrzyni ładunkowej płytą pancerną o grubości mm lub przegrodą wykonaną z desek, wypełnioną workami z piaskiem zmieszanym z trocinami; wyposażeniu pojazdów w światła ostrzegawcze barwy niebieskiej, takie jak w pojazdach uprzywilejowanych; oznakowaniu pojazdów prostokątnymi żółtymi tablicami z czarnym napisem Uwaga niewybuchy oraz rysunkiem granatu moździerzowego; 7 Na podstawie normy obronnej NO-02-A043 (pkt ) oraz instrukcji Oczyszczanie terenów z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych sygn. Inż. 387/75 (rozdz. IV, pkt 3). 2011/01 przegląd logistyczny 13

14 SYSTEM ZABEZPIECZENIA LOGISTYCZNEGO Zapewnić bezpieczeństwo Fot. 2. Granaty moździerzowe podjęte przez 13 Patrol Rozminowania z 3 pdm w rejonie miejscowości Jeżewo w powiecie świeckim Patrol Rozminowania Nr 13 zainstalowaniu, w przypadku samochodu ciężarowego, na skrzyni ładunkowej i przymocowaniu na stałe pojemnika wypełnionego piaskiem zmieszanym z trocinami do przewozu podjętych przedmiotów; wyposażeniu ich w dodatkowy sprzęt przeciwpożarowy, apteczkę pierwszej pomocy oraz sprzęt specjalistyczny. Mimo że w SZRP wprowadzono do użytku przyczepy z pojemnikiem transportowym do przewożenia przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych, nie można zrezygnować z możliwości transportu podjętych przedmiotów samochodem ciężarowo-terenowym. Ma to zastosowanie zwłaszcza w przypadku podejmowania przedmiotów, które swoimi gabarytami znacznie przekraczają możliwości transportowe przyczepy, lub wykrycia znacznych ich ilości (fot. 2). Praktyka oczyszczania Na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej funkcjonuje system oczyszczania terenu z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych. W jego skład wchodzą: 35 etatowych patroli rozminowania 8 jednostek wojskowych podległych Inspektoratowi Wsparcia Sił Zbrojnych oraz Dowództwu Wojsk Lądowych; dwa etatowe patrole rozminowania Marynarki Wojennej; dwie nieetatowe grupy minersko-morskie Marynarki Wojennej; dwa etatowe patrole rozminowania Sił Powietrznych. W sumie na terenie Polski funkcjonuje 41 etatowych i nieetatowych patroli rozminowania. Zasadniczo jednak do typowego oczyszczania terenu nie wykorzystuje się patroli rozminowania Sił Powietrznych, które usuwają wyłącznie niewybuchy powstałe w wyniku szkolenia w ośrodkach szkolenia poligonowego Sił Powietrznych. W jednostkach wojskowych Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych znajduje się dziesięć patroli rozminowania, w tym sześć na terenie POW i cztery na terenie SOW. Struktury etatowe patroli rozminowania przedstawia się następująco: dowódca patrolu rozminowania; 8 W normie obronnej NO-02-A043 patrole rozminowania nazywa się minerskimi patrolami oczyszczania terenu z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych. 14 przegląd logistyczny 2011/01

15 Źródło: 5 OPS Nowy Dwór Mazowiecki Fot. 3. Pojazdy Patrolu Rozminowania w kolumnie marszowej zastępca dowódcy patrolu rozminowania; kierowca-saper; dwóch kierowców-sanitariuszy; trzech saperów. Łącznie w skład patrolu rozminowania wchodzi ośmiu żołnierzy zawodowych. Zgodnie z etatem dowódca patrolu i jego zastępca są podoficerami zawodowymi, a pozostali szeregowymi zawodowymi. Na podstawie powyższych danych można ustalić, że oczyszczaniem obszaru Polski zajmuje się łącznie 328 żołnierzy patroli rozminowania. Siedmiu żołnierzy jest zaś odpowiedzialnych na różnych szczeblach dowodzenia za organizację, koordynację i utrzymanie systemu w sprawnym działaniu. Do realizacji zadań zgodnie z przeznaczeniem patrol wyposażono w następujący sprzęt: samochód osobowo-terenowy do przewozu personelu patrolu. W chwili obecnej jest to samochód Tarpan Honker; specjalny samochód osobowo-terenowy do przewozu podjętych przedmiotów i działania w rejonach zurbanizowanych oraz przy podejmowaniu niewielkich przedmiotów. Obecnie użytkuje się w tym celu specjalną wersję (Saper) samochodu Tarpan Honker (fot. 3); samochód ciężarowo-terenowy do przewozu dużych ilości podjętych przedmiotów i przedmiotów gabarytowo i wagowo przewyższających możliwości transportowe pojazdu Saper. Zazwyczaj jest to jeden ze standartowych pojazdów WP: Star 266M lub 944; zestawy sprzętu specjalistycznego do prowadzenia rozpoznania oraz sporządzania sieci wybuchowych fot. 4; etatowe wykrywacze przedmiotów ferromagnetycznych; zestawy narzędzi nieiskrzących; sprzęt ochronny w postaci kamizelek przeciwodłamkowych oraz hełmów z przyłbicami; ochronne kombinezony zbliżeniowe (w wyposażeniu wyłącznie kilku patroli); sprzęt okopowy; środki łączności. Patrol rozminowania jest przeznaczony do rozpoznawania, usuwania i niszczenia przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego metodą interwencyjną po otrzymaniu zgłoszenia od terenowej administracji rządowej lub samorządowej, policji lub Państwowej Straży Pożarnej o wykryciu i miejscu znajdowania się przedmiotu wybuchowego i niebezpiecznego. Do zadań patrolu rozminowania należy: rozpoznanie, czy na terenie (w obiekcie) występują przedmioty niebezpieczne; oczyszczanie terenu (obiektu) z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych; przewożenie przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych do rejonu ich niszczenia; niszczenie przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego (wysadzanie ich lub, w przypadku amunicji, spalanie). 2011/01 przegląd logistyczny 15

16 SYSTEM ZABEZPIECZENIA LOGISTYCZNEGO Zapewnić bezpieczeństwo Fot. 4. Zestaw HAL Mk4 ARCHIWUM AUTORA Dane techniczne zestawu HAL Haczyk i lina Mk4 Zestaw: udoskonalony i zoptymalizowany do uzyskiwania dostępu do podejrzanych ładunków, a także postępowania z nimi i obiektami używanymi do ich ukrywania (paczki, teczki), ulokowanymi w budynkach i innych miejscach; jego elementy zostały stworzone na podstawie doświadczeń pododdziałów EOD armii brytyjskiej; zawiera asortyment różnych składników przeznaczonych do mocowania lin do obiektów i kotwienia bloczków linowych do ścian, podłóg, okien i framug drzwi; umożliwia manewrowanie podejrzanym obiektem wzdłuż zaplanowanych tras dzięki samoczynnemu otwieraniu lub odrywaniu zblocza (bloczki linowe). Wymiary : zestawu: 980 x 370 x 120 mm szpuli: 300 x 360 x 190 mm Waga: zestawu: 17,5 kg szpuli: 5,8 kg Źródło: Podręcznik techniczny HAL Mk4. Oczyszczanie terenów z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego lub z okresu wojny odnalezionych i zgłoszonych, realizuje się nieodpłatnie. Rozpoznanie terenów domniemanego występowania niewybuchów, niewypałów i innych przedmiotów niebezpiecznych oraz nadzory saperskie wykonują natomiast specjalnie przygotowane siły po uzyskaniu odpowiedniej zgody ministra obrony narodowej. Muszą zostać także podpisane stosowne umowy, uwzględniające pokrycie kosztów poniesionych przez jednostkę wojskową. Patrol rozminowania ma obowiązek zrealizować zadanie najpóźniej w ciągu trzech dni od daty zgłoszenia. Zgłoszenia Pilne powinny być zrealizowane w ciągu 24 godzin. Ze względu na niewielką ilość sił przewidzianych do ich realizacji, patrole rozminowania podejmują interwencje w ramach NOTATKA Za zgłoszenia pilne uważa się takie zgłoszenia, które dotyczą lokalizacji przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych w miejscach szczególnie niebezpiecznych dla ludzi tzn. w szkołach, urzędach państwowych i publicznych, obiektach służby zdrowia, na ulicach aglomeracji miejskich, zakładach pracy oraz w rejonach, gdzie znajdują się dobra kultury. czasu służbowego, tym samym są utrzymywane dyżury w trybie ciągłym, jak ma to miejsce w przypadku innych służb ratowniczych czy kryzysowych. Mając jednak na uwadze bezpieczeństwo obywateli, utrzymuje się dyżury również w czasie wol- 16 przegląd logistyczny 2011/01

17 Legenda: Granice województw Rejon rozmieszczenia PRozm. patrole rozminowania JW WLąd patrole rozminowania JW IWspSZ patrole rozminowania MW patrole rozminowania SP Podział obszaru Polski pomiędzy patrole rozminowania (liczby odpowiadają numerom poszczególnych patroli) nym od zajęć i służby. Mimo to dochodzi jednak do nieporozumień między Siłami Zbrojnymi a właścicielami terenów, inwestorami, służbami porządkowymi czy mediami, którzy domagają się natychmiastowej interwencji i likwidacji zagrożenia w ciągu kilkudziesięciu minut, tak jak odbywa się to w przypadku pozostałych służb. Zasadą działania patrolu jest podjęcie już znalezionego przedmiotu wybuchowego. Jednoczenie zarówno samo miejsce znalezienia przedmiotu, jak i najbliższy teren wokół niego są sprawdzane przy pomocy detektorów metali w celu wykrycia ewentualnych innych znajdujących się w pobliżu obiektów. Oczyszczony teren jest przekazywany protokolarnie właściwym władzom terenowym, właścicielom obiektów. W zakres obowiązków patrolu rozminowania nie wchodzą zaś zadania związane z unieszkodliwianiem i niszczeniem przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych umieszczonych lub wykonanych w sposób improwizowany (niestandardowy), szczególnie w sytuacji, gdy ich konstrukcja, miejsce znalezienia oraz sposób umieszczenia wskazują, że mogą one być wykorzystane do ataku terrorystycznego lub popełniania przestępstwa. W takim przypadku niezwłocznie powiadamia się specjalistyczne jednostki policji. Patroli rozminowania nie wykorzystuje się również do niszczenia środków bojowych magazynowych kategorii nieużytkowych i odpadów poprodukcyjnych. Wbrew stosowanej praktyce nie jest zasadne opracowanie własne 2011/01 przegląd logistyczny 17

18 SYSTEM ZABEZPIECZENIA LOGISTYCZNEGO Zapewnić bezpieczeństwo wykonywane przez patrol rozminowania zadań związanych z zabezpieczeniem rzutu granatem bojowym. Do realizacji tego przedsięwzięcia wystarczy wyznaczyć odpowiednio przygotowanego i wyposażonego żołnierza wojsk inżynieryjnych. Zasięgi odpowiedzialności Patrole rozminowania (rys.) IWspSZ i Wojsk Lądowych odpowiadają za realizowanie zadań na terenie całego kraju, zaś patrole Marynarki Wojennej na obszarze plaż morskich, w rejonie Półwyspu Helskiego oraz na obszarach zamkniętych portów wojennych, w rejonach stacjonowania jednostek i lotnisk Marynarki Wojennej. Podstawową jednostką podziału administracyjnego państwa przewidzianą dla patrolu rozminowania jest powiat. Przeciętnie na terenie jednego województwa działania interwencyjne prowadzi od jednego do czterech patroli rozminowania. W większości wypadków to, ile patroli działa na danym terenie, zależy od liczby przedmiotów i interwencji podejmowanych przez patrole rozminowania. Z analizy meldunków wynika, że prawie codziennie patrole rozminowania wykonują w terenie zadania oczyszczania terenu. Warto przy tym podkreślić, że w latach patrole jednostek wojskowych Pomorskiego Okręgu Wojskowego zrealizowały prawie 14 tys. zgłoszeń. W trakcie nich unieszkodliwiono: 2536 min przeciwpancernych i przeciwpiechotnych; 2476 bomb lotniczych; szt. amunicji artyleryjskiej; 8390 szt. granatów ręcznych i amunicji przeciwpancernej; szt. innej amunicji. Teoretycznie, im więcej lat upłynęło od zakończenia wojny, tym bardziej liczba zgłoszeń powinna maleć. Na podstawie posiadanych danych nie można jednak jednoznacznie tego stwierdzić. Liczba zrealizowanych zgłoszeń waha się w granicach 1500 rocznie. Wszystkie zabrane przez patrol przedmioty są unieszkodliwiane przez wysadzenie lub spalenie w wydzielonych miejscach niszczenia przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych w dniu ich podjęcia lub następnym. Zasadniczo nie dopuszcza się do gromadzenia, składowania i przechowywania podjętych przedmiotów w celu ich późniejszego unieszkodliwienia (takie sytuacje zdarzają się w wyniku prowadzenia intensywnych prac w terenie, jak ma to miejsce np. w województwie mazowieckim). Nie mniej jednak nie stwierdzono przypadku niebezpiecznego zdarzenia z udziałem znalezionego przedmiotu w wyniku opóźnienia w działaniu patrolu rozminowania. NOTATKA Obecnie ponad 90% stałych miejsc niszczenia znajduje się na terenach zarządzanych przez administrację wojskową. Pozostałe to użyczone nieodpłatnie nieużytki rolne itp. będące własnością władz samorządowych. Unieszkodliwianie Patrole rozminowania w ramach swojej działalności podejmują liczne niewypały i niewybuchy, przedmioty nadal stwarzające zagrożenie dla otoczenia. Zgodnie z obowiązującymi dokumentami normatywnymi unieszkodliwia się je przez wysadzenie (z użyciem materiału wybuchowego) lub spalenie. Wysadza się: wszelkiego typu miny, bomby lotnicze, amunicję artyleryjską, granaty ręczne i ręczne środki przeciwpancerne, zapalniki i detonatory, czerepy pocisków, materiały wybuchowe i zagwożdżone lufy. Przez spalenie niszczy się natomiast: amunicję karabinową, pistoletową, sygnałową, proch dymny i bezdymny, ładunki prochowe, lont prochowy, przedmioty łatwopalne oraz inne rozpoznane przedmioty niebezpieczne. Wszelkie wykryte i rozpoznane przedmioty powinno niszczyć się tam, gdzie je znaleziono (fot. 5), doraźnie w wyznaczonym lub specjalnie przygotowanym miejscu. Z praktyki wynika jednak, że ze względu na uwarunkowania związane z rozwojem infrastruktury terenowej i wynikające z tego ograniczenia, odstępuje się od niszczenia przedmiotów tam, gdzie zostały znalezione na rzecz przetransportowania ich do stałych miejsc niszczenia. Wiąże się z tym jednak kolejny problem, którym jest ograniczona liczba tych miejsc. Ograniczenie liczby stałych rejonów niszczenia przedmiotów niebezpiecznych jest związane 18 przegląd logistyczny 2011/01

19 wymiarach, o tyle dużo większym problemem jest ich usytuowanie w odpowiedniej odległości od obiektów infrastruktury terenowej. W materiały wybuchowe i zapalające patrole zaopatrywane są przez stałą bazę magazynową rejonowych baz materiałowych. Pobierają one z Kontenerowego Magazynu Materiałów Wybuchowych tyle środków bojowych, ile jest im niezbędne do przeprowadzenia prawidłowego unieszkodliwienia przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych. Zasadniczo wykorzystuje się do tego celu trotyl w kostkach do 200 g do 1 kg, natomiast nie używa się plastycznego materiału wybuchowego (PMW). Jako środek zapalający stosuje się zapalniki elektryczne ERG, między innymi ze względów bezpieczeństwa dają one możliwość kontroli momentu wybuchu dopóki nie upewnimy się, że wysadzanie będzie przeprowadzone w sposób bezpieczny. Źródło: 5 Patrol Rozminowania (2 BZ) Fot. 5. Granat moździerzowy kalibru 82 mm wrośnięty w pień drzewa na wysokości ok. 4 m nad ziemią z dość rygorystycznymi wymaganiami wynikającymi z dokumentów normatywnych w zakresie ich tworzenia. Takie miejsca powinny znajdować się nie bliżej niż 1,5 km od wszystkich zabudowań, dróg kołowych i kolejowych, a od krańców osiedli, stacji elektrycznych nie bliżej niż 3 km. Jednocześnie plac wysadzania powinien zajmować powierzchnię ha 9. W przypadku braku terenu o dostatecznej wielkości dopuszcza się jednak utworzenie placu zmniejszonego do 10 ha 10. O ile możliwe jest spełnienie warunków w zakresie wyznaczenia placów o zmniejszonych Komputerowy system wspomagania SI Patrol W 2003 roku z inicjatywy szefa inżynierii wojskowej SGWP rozpoczęto prace koncepcyjne nad opracowaniem komputerowego systemu wspomagania oczyszczania terenu z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych SI Patrol. W założeniach miał on zapewnić: monitorowanie działań patroli rozminowania oraz rozmieszczenia wykrytych niewybuchów, rejonów ich likwidacji lub składowania; rejestrację zgłoszeń o wykryciu niewybuchów; automatyczny przepływ informacji do szczebla centralnego; prezentację graficzną rozmieszczenia i likwidacji niewybuchów; sporządzenie zestawień zużycia środków materiałowych oraz poniesionych kosztów. Docelowo aplikacja ma być częścią składową systemu reagowania kryzysowego Sił Zbrojnych. W chwili obecnej SI Patrol od ponad dwóch lat jest wdrażany w SZRP. Aplikacja wykorzystuje Pakiet Grafiki Operacyjnej, ogólnie stosowany system graficznego 9 Wielkości te precyzuje norma obronna NO-02-A043 (s. 22). 10 Tamże. 2011/01 przegląd logistyczny 19

20 SYSTEM ZABEZPIECZENIA LOGISTYCZNEGO Zapewnić bezpieczeństwo Aplikacja Dzięki wbudowanym modułom uzupełniania tekstu dowódca patrolu rozminowania ma możliwość w dosyć krótkim czasie sporządzić protokół z oczyszczania terenu, wydrukować go oraz przekazać kopię zainteresowanym instytucjom i osobom. Aplikacja Patrol ma ważną z punktu widzenia różnych szczebli dowodzenia funkcję, która umożliwia sporządzanie sprawozdań z różnych okresów oraz poziomów funkcyjnych. TOMASZ SZULEJKO zobrazowania sytuacji taktycznej w Siłach Zbrojnych RP. Zestawy map, które zawiera, służą do przedstawiania w formie graficznej położenia znalezionych przedmiotów i ułatwiają patrolowi w pierwszej fazie działania zlokalizowanie miejsca w terenie. System wykorzystuje komercyjną sieć telefonii komórkowej i technologię internetowego przesyłania danych GPRS. W tym celu wszystkie patrole rozminowania zostały wyposażone w przenośne komputery przystosowane do pracy w warunkach polowych posiadające bezprzewodowe modemy GPRS, odbiorniki GPS oraz docelowo przenośne drukarki. System informatyczny Patrol tworzą dwa komponenty: mobilny, w który są wyposażone patrole rozminowania działające w terenie. W jego skład wchodzą przystosowane do pracy w warunkach terenowych komputery przenośne Panasonic CF-30 z modemem GPRS, dołączanym modułem GPS oraz przenośne drukarki każdy patrol ma jeden taki zestaw; monitorowania (stacjonarny), używany przez służby dyżurne oraz poszczególne szczeble dowodzenia do szczebla centralnego włącznie. W jego skład wchodzą komputery przenośne Dell Latitude D420. Oba komponenty wyposażono w podobny interfejs, ale różniący się aktywnymi modułami i funkcjami tylko dla określonego szczebla np. z poziomu stanowisk monitorowania innych niż w jednostce wojskowej nie ma możliwości wprowadzenia zgłoszenia do systemu. Sporządzenie protokołów i meldunków umożliwiają z kolei wyłącznie komputery mobilne. Poprawki nieprawidłowych wpisów wprowadza na szczeblu centralnym administrator systemu. Dane przesyłane są w formie pakietów w trybie natychmiastowym, a w przypadku braku połączenia GPRS w terenie (duże oddalenie od nadajników bazowych, trudne warunki terenowe itp.) dane są przesyłane natychmiast po wejściu w zasięg usługi. Kolejnym narzędziem, w które został wyposażony SI Patrol, jest funkcja GPS uruchamiana na stanowisku monitorowania. Umożliwia ona śledzenie w czasie rzeczywistym wybranego patrolu rozminowania przemieszczającego się w terenie. Ze względów technicznych opóźnienie w przekazaniu aktualnej pozycji do czasu jego zobrazowania wynosi około 20 s, co przy małej prędkości poruszania się zespołu w terenie jest wystarczające. Operator systemu ma również możliwość uruchomienia alarmu w przypadku zaistnienia zdarzenia w czasie pracy patrolu, którego dźwięk odzywa się wówczas na wszystkich stanowiskach monitorowania. Dodatkowo operator na stanowisku monitorowania jest w stanie określić przybliżone położenie patrolu nawet pomimo utraty sygnału, ponieważ na mapie jest wyświetlana w innym kolorze ostatnia zapisana, zalogowana pozycja patrolu. Obecnie instytucje i jednostki wojskowe IWspSZ są wyposażone łącznie w 22 zestawy komputerowe SI Patrol, w tym poszczególne posiadają: Inspektorat Wsparcia SZRP dwa zestawy Dell; 20 przegląd logistyczny 2011/01