I. Historia Rzymu. Za o yciele Rzymu

Transkrypt

1 I. Historia Rzymu Miejsce, na którym wyros o miasto, wczeêniej zajmowa y osady plemienia Latynów. Jedna z tych osad usytuowana na Palatynie, otoczona wa em i palisadà, z powodu swojego regularnego planu nazwana zosta a Roma quadrata Rzym kwadratowy. Z powstaniem miasta àczy si s ynna legenda o Remusie i Romulusie, bliêniaczych synach westalki i boga wojny Marsa. Braci tych skazano na utopienie. Umieszczono ich w koszu wiklinowym i puszczono na wody rozlanego Tybru. Po jakimê czasie wody opad y i koszyk osiad na bagnach u podnó a wzgórza, póêniej nazwanego Palatynem. Do p aczàcych niemowlàt przybieg a wilczyca, a wiedziona instynktem macierzyƒskim, wykarmi a zg odnia ych ch opców. Stàd te symbolem Rzymu jest przedstawienie wilczycy karmiàcej dzieci. Orygina tej rzeêby znajduje si w najstarszym muzeum Êwiata na wzgórzu Kapitoliƒskim. Wyraz gotowoêci do ataku przeciw ka demu, kto zak óci spokój jej dzieci, bije z postaci zwierz cia o przenikliwych, groênych oczach i lekko rozwartym pysku. Etruski autor tej rzeêby z VI wieku p.n.e., prawdopodobnie Vulca z Veio, osiàgnà niezwyk à si wyrazu. Figurki bliêniàt karmione przez wilczyc zosta y dodane w 1509 roku, a ich autorem jest Antonio del Pollaiolo. Wizerunek ten widnieje na tarczy herbowej miasta. Romulus, naznaczony wolà bogów na za o yciela miasta, zaprzàg do lemiesza bia ego konia i krow i wytyczy szerokà bruzdà przysz e zarysy murów. W miejscach, gdzie stanàç mia y bramy, unosi lemiesz. Bóstwa podziemne, wy aniajàce si z rozdartej ziemi, pilno- Za o yciele Rzymu 9

2 Historia Rzymu Wilczyca. Rzeêba etruska z VI w. p.n.e. wa y bruzdy, a kto jà przekroczy, przyp aca to yciem. Remus zlekcewa y wol bogów, przestàpi bruzd i natychmiast zosta przez brata przeszyty mieczem. Jak si dodaje, po to, by sam móg byç na wieczne czasy jedynym w adcà miasta. Sta si te pierwszym królem Rzymu. Porwanie Sabinek Ka dy, kto zamieszka w mieêcie Romulusa, chroniony by przez prawo królewskie. Pierwsi osadnicy byli w wi kszoêci ró nego rodzaju w ócz gami i rozbójnikami, których z a s awa odstrasza a mieszkanki pobliskich osiedli i grodów. yli bez kobiet. Pewnego razu na igrzyska Neptuna Rzymianie zaprosili sàsiadów wraz z rodzinami. Najliczniej pojawili si Sabinowie z pobliskich gór. Pod koniec uroczystoêci i obfitej libacji m ska cz Êç goêci, spita winem, pogrà y a si we Ênie. By a to chwila oczekiwana przez Rzymian, którzy nie baczàc na opór co trzeêwiejszych, uprowadzili wszystkie niewiasty do swoich domów. Na drugi dzieƒ, po wytrzeêwieniu, goêcie wrócili do swoich osiedli bez on i córek, przysi gajàc wielkà zemst. 10

3 Porwanie Sabinek Po pewnym czasie mi dzy Sabinami a Rzymianami dosz o do bitwy, która zosta a przerwana przez Sabinki, nawo ujàce do zaprzestania bratobójczego przelewu krwi. Wiele z nich ju nie chcia o wróciç do prawowitych m ów i rodzicielskich domów. Og oszono rozejm i oba ludy pogodzi y si na zawsze. Rzymianie znajà i opowiadajà mnóstwo legend na temat dziejów swojego miasta, od poczàtków jego za o enia a po dzieƒ dzisiejszy. Wiele z tych podaƒ przeniesionych zosta o na grunt innych krajów Europy, w tym i Polski. Na przyk ad polskie: nie od razu Kraków zbudowano, to nic innego, jak: Roma non fu fatta in un giorno. Inne podobieƒstwo: w Rzymie opowiada si, e w 1586 roku, w czasie letnich upa ów, ustawiano na placu Êw. Piotra wielki, bardzo ci ki obelisk. Pracowa y przy tym konie w kieratach oraz ludzie. Papie nakaza, jakoby pod karà Êmierci, zupe nà cisz podczas tych prac, co jest niezwykle trudne do osiàgni cia dla gadatliwych W ochów. W trakcie stawiania obelisku g ówna lina zacz a trzeszczeç i rwaç si. Jeden z marynarzy bioràcych udzia w tych pracach zaczà wo aç: wody na liny!. Polano liny wodà i w ten sposób uratowano obelisk od roztrzaskania, a ów marynarz, zamiast ponieêç kar, otrzyma nagrod. Podobna anegdota znana jest w Polsce. W Krakowie mo na us yszeç o tym, jak wciàgano na wie katedralnà dzwon Zygmunta. W pewnym momencie lina zacz a si rwaç, polano jà wodà i pomyêlnie zakoƒczono prac. Peter Paul Rubens, Porwanie Sabinek 11

4 Historia Rzymu Rozwój najstarszego Rzymu Romulus zapoczàtkowa epok królewskà. W VI wieku p.n.e. w obr b Rzymu wchodzi o ju siedem wzgórz: Palatyn, Kapitol, Awentyn, Celio, Eskwilin, Wiminal i Kwiryna. Szósty z kolei historyczny król Rzymu, Serwiusz, otoczy je wspólnym murem obronnym. Mur ten Fragment muru Serwiaƒskiego, w tle dworzec Termini, fot. Adam Bro 12

5 Rozwój najstarszego Rzymu zbudowany z du ych bloków tufu, wydobywanego w okolicach Rzymu, we fragmentach zachowa si do dzisiaj. Jego resztki mo emy zobaczyç przed g ównym dworcem kolejowym Termini. Podobnie wiele innych budowli wzniesionych zosta o z tego najtaƒszego budulca, gdzieniegdzie jeszcze dzisiaj u ywanego. Sà to ociosane bloki z ziemi wulkanicznej, wysuszone na s oƒcu. 13

6 Pomnik konny Marka Aureliusza

7 II. Centrum historyczne Naszà w drówk zacznijmy od Kapitolu, po o onego w centralnym punkcie dawnego i obecnego Rzymu. Dawne miasto Rzym zosta- o rozplanowane regularnie wed ug stron Êwiata, a nad nim jak i dzisiaj królowa o wzgórze g ówne, Kapitol (od aciƒskiego s owa caput g owa). Na tym wzgórzu wzniesiono Êwiàtyni najwa niejszego boga staro ytnego Rzymu, Jowisza, z której bardzo niewiele dochowa o si do naszych czasów. Jego partnerka dawni bogowie mieli swoje narzeczone Junona Moneta, bogini dziewic i kobiet, mia a tam te swojà Êwiàtyni, na której fundamentach stoi dzisiaj koêció Ara Coeli O tarz Niebiaƒski. W Êwiàtyni Junony Monety zacz to po raz pierwszy biç pieniàdze metalowe, zwane dzisiaj monetami dzi ki drugiej cz Êci imienia bogini. Kult Junony by tak powszechny, e jej imieniem nazwano miesiàc czerwiec Junius. Ulubionymi ptakami Junony by y wrony, pawie i g si. Oto co mówi na ten temat rzymska legenda. Dawno, dawno temu, kiedy Galowie napadli na Rzym, miasto zosta o zdobyte i z upione, osta a si tylko twierdza na Kapitolu z garstkà nieustraszonych obroƒców. Korzystajàc z mroków nocy, Galowie zacz li po cichu szturm wzgórza. Rzymianie, os abieni walkà i g odem, byli pogrà eni w g bokim Ênie. Zbli ajàcych si napastników pos ysza y tylko Êwi te g si Junony i, zrywajàc si, g oênym g ganiem obudzi y obroƒców, którzy natchnieni m stwem wyparli Galów z Rzymu i Italii. Póêniej, dla uczczenia tego zdarzenia, w uroczystej procesji obnoszono w lektyce jednà z g si ozdobionà kwiatami. Natomiast jednego spoêród niezbyt czujnych psów ukrzy owano. Kapitol 15

8 Centrum historyczne Dawniej, w staro ytnoêci by to okres od za o enia Rzymu w po- owie VIII w. p.n.e. do wieku V Kapitol by wa nym centrum religijnym. To w aênie legiony rzymskie po zwyci skich bitwach i wojnach triumfalnie maszerowa y via Sacra, drogà widocznà dzisiaj na Forum Romanum, do Êwiàtyni Jowisza wraz z upami i rzeszà jeƒców. Cz Êç z nich pozbawiano ycia jako ofiar dzi kczynnà poêwi conà Jowiszowi za odniesione sukcesy wojenne. Inni stawali si niewolnikami Rzymian i stanowili dla nich darmowà si roboczà. Wjazd triumfalny Marka Aureliusza (rycina), fot. Adam Bro 16

9 Kapitol Z Kapitolu bóstwa mia y ogarniaç spojrzeniem jak najwi ksze po acie miasta, co wed ug ówczesnych wierzeƒ zapewnia o bezpieczeƒstwo mieszkaƒcom. Dzisiaj równie najrozleglejszy widok na dawne centrum publiczne, Forum, roztacza si z Kapitolu. Polecam koniecznie spojrzeç z Kapitolu w kierunku Koloseum to niezapomniany widok. Rzym jest miastem trudnym topograficznie, bo wbrew rzymskiemu porzàdkowi organizowania i budowania miast, a najpierw obozów rzymskich, z czasem na skutek wielowiekowej chaotycznej zabudowy plan jego sta si niezwykle zawi y. Prawie wszystkie miasta powstawa y wed ug schematu siatki rzymskiej, czego przyk adem w Polsce mo e byç Kraków, Wroc aw i inne grody. Idàc od centrum miasta przez piazza Venezia, ujrzymy dwa ciàgi schodów, zbiegajàce si u do u pod kàtem ostrym. Jedne wiodà stromo po 123 stopniach do znajdujàcego si w górze koêcio a symbolizujà one Êredniowiecznà koncepcj surowego ycia z perspektywà wiecznej szcz ÊliwoÊci w niebie. Drugie, mniej strome, z eleganckà balustradà, ozdobione u do u dwoma lwami egipskimi z czarnego bazaltu, prowadzà na Kapitol. Twórcà ich jest Micha Anio Buonarroti, jeden 17 Widok z Kapitolu na Forum Romanum. W g bi Koloseum

10 Centrum historyczne M oda para na Kapitolu, fot. Teofil Lachowicz z dwóch wielkich artystów, których W osi nazywajà divini boskimi. Drugi, tak wyró niony, to Dante Alighieri. U szczytu, przed wejêciem na plac Kapitoliƒski stojà po bokach schodów olbrzymie postacie Dioskurów, bliêniaczych synów Zeusa Kastora i Polluksa. Sà oni odziani w lekkie p aszcze, zarzucone tylko na plecy. Z przodu, w kierunku schodów, nic ich nie okrywa, i na ich tle panie uwielbiajà si fotografowaç. Na Êrodku placu Kapitoliƒskiego stoi okaza y pomnik konny Marka Aureliusza, a w aêciwie jego kopia, poniewa orygina, wykonany w bràzie, znajduje si w pa acu, gdzie mieszczà si s ynne Muzea Kapitoliƒskie Musei Capitolini. Niektórzy domagaja si, by orygina stanà na postumencie na placu. Ta wspania a rzeêba staro ytna znajdowa a si dawniej na Lateranie, a ocala a podczas chrzeêcijaƒskiej rewolucji kulturalnej, czyli nie zosta a zniszczona, tylko dlatego, e dopatrywano si w niej wizerunku cesarza Konstantyna, który pozwoli chrzeêcijanom na wyznawanie swojej wiary. Ten konny pomnik zaliczany jest do czterech najwspanialszych tego typu przedstawieƒ na 18

11 Kapitol Êwiecie. Trzy znajdujà si we W oszech, czwarty, póêniejszy, w Petersburgu. Na posàgu tym wzorowa si s ynny duƒski rzeêbiarz Bertel Thorvaldsen, projektujàc konny pomnik ksi cia Józefa Poniatowskiego, znajdujàcy si przed dawnym pa acem Namiestnikowskim (obecnie Pa ac Prezydencki) w Warszawie. Podobieƒstwo jest uderzajàce. W odró nieniu od postaci pomnika rzymskiego, Poniatowski trzyma w prawym r ku miecz. Podobno zleceniodawcy yczyli sobie, by ksià by przedstawiony w mundurze u aƒskim, ale rzeêbiarz nie chcia na to przystaç, twierdzàc, e w rzymskim b dzie wyglàda dostojniej. I tak si te sta o. Podejrzewam jednak, e o wiele atwiej by o wykonawcy prawie e skopiowaç prosty strój rzymski, ni wyrzeêbiç skomplikowany mundur genera a u anów. Z obecnoêcià Polaków w Rzymie i na Kapitolu wià e si jeszcze pewne wydarzenie z koƒca XVIII wieku. W 1798 roku wojska rewolucyjnej Francji zaj y liczàcy wtedy 160 tysi cy mieszkaƒców Rzym, w którym by o 10 tys. ksi y i nieco wi cej ydów. Papie ówczesny, Pius VI, zosta deportowany do Francji. Wraz z wojskiem francuskim wesz a do Rzymu I Legia polska pod dowództwem genera a Jana Henryka Dàbrowskiego: zat oczonymi ulicami Wiecznego Miasta wkraczali Êwietnie prezentujàcy si legioniêci pisze J. Pachoƒski obrzucani kwiatami przez rzymianki, zachwycone urodà i postawà jasnow osych olbrzymów Pó nocy. Poniewa by a to rocznica pami tnej Konstytucji 3 maja 1791 roku, na Kapitolu zosta legionistom odczytany rozkaz dzienny Dàbrowskiego, w którym genera, chwalàc zapa korpusu oficerskiego, jednoêç i karnoêç w szeregach, zach ca do szerzenia oêwiaty i nauki w Legionach oraz wzorowego sprawowania si w Rzymie, tak yczliwie przyjmujàcym Polaków. Bertel Thorvaldsen, pomnik ksi cia Józefa Poniatowskiego w Warszawie Polaków uwa ano za religijnych, towarzyszyli im bowiem kapelani wojskowi, w przeciwieƒstwie do oddzia ów francuskich, gdzie ich nie by o. Zdarzy o si pewnego razu, e o nierz polski uklàk na widok 19