Zespół motywów, jakimi kieruje się zawodnik, zmienia się wraz z wiekiem i wzrostem poziomu osiągnięć.

Transkrypt

1 64 PAP/AP Trenując kobiety należy dążyć do wzmocnienia ich poczucia własnej wartości i wiary w siebie, po to by stając do walki silniej pragnęły zwycięstwa niż uniknięcia porażki.

2 Psychologia sportu 65 Zespół motywów, jakimi kieruje się zawodnik, zmienia się wraz z wiekiem i wzrostem poziomu osiągnięć. Anna Żurek Czynniki motywujące w szermierce Grupę składającą się z 48 szpadzistek (seniorek i startujących w kategorii młodzieżowej do 20 lat) oraz 36 szpadzistów tych samych kategorii wiekowych, w tym czołowych polskich zawodników i zawodniczek, z mistrzynią świata Danutą Dmowską na czele, poddano badaniom ankietowym, które miały na celu poznanie ich motywacji do uprawiania sportu oraz rozgrywania walki szermierczej. W przypadku kobiet częściej występował motyw unikania porażki, u mężczyzn motyw powodzenia. Jako czynniki motywujące do uprawiania szermierki najczęściej wymieniano: samodoskonalenie i radość z uprawiania sportu, chęć walki i zwyciężania, a także możliwość zawierania nowych znajomości i przebywania w gronie dobrych znajomych. Wskazuje to na silną motywację wewnętrzną oraz potrzebę stworzenia przyjaznej atmosfery sprzyjającej ciężkiej pracy treningowej. SŁOWA KLUCZOWE: psychologia sportu motywacja motywacja osiągnięć szermierka. Motywacja jest najważniejszym i najsilniejszym spośród czynników determinujących podejmowanie przez człowieka określonych działań oraz ich skuteczność i poziom osiągnięć. Towarzyszy ona każdemu działaniu ludzkiemu, podejmowanemu w drodze swobodnego wyboru, przede wszystkim zaś sportowemu i zawodowemu, od wczesnego wieku dziecięco-młodzieżowego po dojrzały, seniorski. Wraz z wiekiem, osiągnięciami zawodnika lub ich brakiem zmienia się Sport Wyczynowy 2006, nr 1-2/

3 66 Anna Żurek struktura motywacji i znaczenie poszczególnych określających ją czynników. Trener musi więc bardzo uważnie obserwować zawodnika, jego stosunek do treningu, nastawienie do walki, dynamikę rozwoju sportowego. Bez znajomości motywacji, jaką kieruje się sportowiec, trener działa po omacku. Tymczasem powinien stosować właściwe środki motywujące, dobrane odpowiednio do jego podopiecznego. Niestety, część szkoleniowców wagi tego zagadnienia nie dostrzega lub je lekceważy. Celem badań, których wyniki zostały opisane w tej pracy, była próba określenia, jaki rodzaj motywacji osiągnięć występuje najczęściej u szpadzistek i szpadzistów. Równocześnie chodziło o wskazanie czynników najbardziej motywujących do działalności sportowej. Materiał i metody W badaniach, prowadzonych w 2004 roku, najczęściej podczas zawodów szermierczych, udział wzięli czołowi polscy szpadziści i szpadzistki 48 kobiet, 12 seniorek oraz 36 młodzieżówek (do 20 roku życia) oraz 36 mężczyzn, 14 seniorów oraz 22 młodzieżowców. Średni staż sportowy (okres, przez jaki badani uprawiali szermierkę) wynosił 12 lat dla seniorek oraz 6 dla szpadzistek kategorii młodzieżowej, 13 lat dla seniorów i 7 lat dla młodzieżowców. Badanych poproszono o wypełnienie ankiety. Próbowano ustalić, czy u badanych szermierzy dominuje motyw powodzenia (odpowiedź Chciałbym walczyć, zwyciężać, wierzę w powodzenie, nie obawiam się porażki ) czy unikania porażki (odpowiedź Chciałbym walczyć, zwyciężać, lecz obawiam się porażki. ). W części ankiety dotyczącej czynników motywujących do uprawiania działalności sportowej zawodniczki i zawodnicy szeregowali wymienione poniżej czynniki od najbardziej do najmniej motywującego. Na liście znalazły się: współzawodnictwo, chęć walki, zwyciężania; nastawienie na morderczy wysiłek treningowy; nastawienie na samodoskonalenie się, radość z uprawiania szermierki; odczucie niezależności, samodzielności, współodpowiedzialności za przebieg i wyniki szkolenia; nagrody, stypendia, podróże po świecie; zawieranie nowych znajomości, przyjaźni, przebywanie w gronie dobrych znajomych. Wyniki opracowano statystycznie przy użyciu arkusza kalkulacyjnego Excel 4. Analiza wyników badań W przypadku startu w zawodach wśród kobiet (ryc. 1), zarówno seniorek, jak i ich młodszych koleżanek, przeważał motyw unikania porażki (obawy przed niepowodzeniem) odpowiednio 59% i 53%. Wśród mężczyzn było przeciwnie u 64% seniorów i aż u 73% młodzieżowców przeważał motyw powodzenia (ryc. 2). Motyw ten występował w sumie u 69% zawodników i tylko u 46% zawodniczek. Mężczyźni zwykle są bardziej pewni siebie, lubią sytuacje, w których występuje współzawodnictwo, dążą do porównywania się z innymi, sprawdzania i potwierdzania swojej wartości. Kobiety są bar-

4 Czynniki motywujące w szermierce 67 Ryc. 1 Motywacja osiągnięć szpadzistek seniorek (S) i zawodniczek kategorii młodzieżowej (M). dziej ostrożne, często obawiają się konfrontacji. Czasem występuje u nich dodatkowo motyw obawy po serii dobrych wyników pojawia się lęk, że nie sprostają kolejnym wymaganiom i nie osiągną już sukcesów. W badaniach czynników motywujących do uprawiania szermierki seniorki na pierwszym miejscu umieszczały samodoskonalenie i radość z uprawiania sportu, na drugim współzawodnictwo, chęć walki i zwyciężania, na trzecim nowe znajomości i przebywanie w gronie dobrych znajomych. Możliwość otrzymania stypendium, nagrody i podróżowanie po świecie, wedle opinii badanych kobiet, są czynnikami najmniej je motywującymi do podejmowania i kontynuowania działalności sportowej, choć dla wielu z nich sport jest jedynym źródłem utrzymania. To zaskakujące! Co ciekawe, również młodsze szpadzistki, jako najmniej motywujące wskazały nagrody, stypendia i podróże po świecie na równi z morderczym wysiłkiem w procesie szkolenia. Ryc. 2. Motywacja osiągnięć szpadzistów seniorów (S) i zawodników kategorii młodzieżowej (M). Obydwie badane grupy wskazały na istotną rolę społeczną sportu wyczynowego silny związek z grupą. Grupa ćwiczebna zżyta ze sobą, dzieląca nie tylko podobne zainteresowania, ale i poglądy, spędzająca ze sobą dużo czasu, może stać się drugą rodziną. W tej sytuacji niezwykle ważne staje się zapewnienie przez trenera sprzyjającej atmosfery, indywidualnego podejścia do zawodniczek, umiejętnego stosowania nagród i kar, motywowania do podejmowania trudnych zadań i wysiłku. Dla seniorów najważniejsze okazały się: samodoskonalenie i radość z uprawiania sportu oraz współzawodnictwo, chęć walki, zwyciężania. Na drugim miejscu mężczyźni wymienili nowe znajomości i przebywanie w gronie znajomych. Najrzadziej wskazywany był morderczy wysiłek. Odpowiedzi są podobne do udzielanych przez kobiety. Młodzieżowcy wskazywali w pierwszym rzędzie na współzawodnictwo, chęć walki i zwycięstwa. Na drugim miejscu

5 68 Anna Żurek wymieniali samodoskonalenie i radość z uprawiania sportu, a na trzecim niezależność, samodzielność i współodpowiedzialność za proces szkolenia. Mniej ważne były nowe znajomości i przebywanie w gronie dobrych znajomych, podobnie jak nagrody, stypendia, podróże oraz morderczy wysiłek w procesie treningu. Dyskusja i podsumowanie Podstawowym celem badań było określenie, jaki rodzaj motywacji osiągnięć dominuje u zawodników oraz wskazanie czynników, którymi kieruje się w swej działalności pewna części środowiska sportowego. W badaniach uczestniczyła spora, jak na nasze warunki, i odpowiednia, jeśli chodzi o wymagania metodologiczne, grupa szpadzistów i szpadzistek. Motywy z reguły różnią się w zależności od sytuacji, oczekiwań i potrzeb sportowca. Inne towarzyszą mu, gdy pragnie podjąć i uprawiać sport dla zdrowia, przyjemności, nawet z potrzeby rywalizacji i samodoskonalenia się, a inne, gdy dąży do osiągania maksymalnych wyników, odnoszenia zwycięstw. Wypowiedzi badanych, odnośnie preferowanych czynników motywacyjnych, ujawniają i potwierdzają wcześniej obserwowane różnice pomiędzy kobietami i mężczyznami oraz ukazują wysoki odsetek jednego rodzaju motywacji osiągnięć, określanego mianem unikania porażki w sytuacji współzawodnictwa. Na to ostatnie zjawisko wskazały w swoich badaniach, przeprowadzonych wśród młodych sportowców, uprawiających sporty walki, J. Kłodecka-Różalska i I. Kownacka (8). Ten rodzaj motywacji u osób uprawiających sport wyczynowy, znajdujących się w zaawansowanym stadium sportowego rozwoju, budzi obawy o poziom przyszłych osiągnięć. Autorki wspomnianej pracy w związku z tym wysuwają propozycję, ażeby jak najszybciej opracować i wprowadzić do praktyki szkolenia specjalne programy oddziaływań psychologicznych, które pomogłyby potrzebującym tego zawodnikom w zmianie charakteru motywacji w sytuacji walki i współzawodnictwa. Moim zdaniem, sytuacja ta wskazuje na szczególnie ważną rolę trenera w procesie szkolenia. Podkreślał ją wielokrotnie w licznych swoich pracach Z. Czajkowski (1-4). U kobiet trener powinien dążyć do wzmocnienia poczucia własnej wartości i wiary w siebie, a także doskonalić umiejętność radzenia sobie w sytuacjach stresowych, wówczas zmieni się nastawienie motywacyjne do walki. Brak wskazania nagród, stypendium, podróży po świecie w pierwszej trójce najważniejszych motywów jest o tyle zaskakujące, że dla znacznej części badanych sport to jedyne źródło utrzymania. Może to oznaczać, że znaczenie ma dla nich przede wszystkim to, iż mają szansę uprawiać ukochany przez nich sport i wspominanie o jakichkolwiek gratyfikacjach jest przy tym nie na miejscu, lub też wskazywać, że stypendia kadrowe i nagrody są tak niskie, że nie stanowią odpowiedniej motywacji. Jest to wielce prawdopodobne, jeśli porówna się zarobki szermierzy i piłkarzy. To, że badani szermierze (za wyjątkiem młodzieżowców) nie zwrócili szczególnej uwagi na niezależność, samodzielność, współodpowiedzialność za proces

6 Czynniki motywujące w szermierce szkolenia, prawdopodobnie jest wynikiem metod pracy ich trenerów, a także stylu kierowania grupą sportową. Zawodnik nie ma praktycznie żadnego wpływu na szkolenie, nie jest informowany o jego celach, planach ani przebiegu. Środowisku trenerów brakuje fachowych dyskusji, większość stroni od wymiany poglądów, jakby bała się konfrontacji i kompromitacji. Powodem małej wiedzy fachowej trenerów jest również to, że niechętnie się dokształcają. U większości panuje nadal całkowicie błędny pogląd, że zakres wiedzy, którą zdobyli wiele lat temu, jest całkowicie wystarczający, liczy się bowiem doświadczenie, a ono przychodzi z czasem. Pozytywnie należy ocenić fakt, że zawodnicy często podawali samodoskonalenie, radość z uprawiania sportu jako ważny czynnik motywujący. W ten sposób rodzi się silny związek ze swoim sportem, powstaje pragnienie głębszego jego poznania i uprawiania z pasją. Jeżeli nie kochamy tego, co robimy, to najczęściej pracujemy niestarannie, nie przykładamy się do pracy, a przecież osiągnięcie mistrzostwa to długi i trudny proces, wymagający poświęcenia. Uznanie za bardzo istotne zawierania nowych znajomości, przebywania w gronie dobrych znajomych może wskazywać, jak ważne we współczesnym świecie są kontakty międzyludzkie. Dobra atmosfera w grupie sprzyja lepszej pracy, a sala treningowa może stać się czymś więcej niż tylko miejscem wyczerpującej pracy. 69 Dogłębne poznanie przez trenera jego zawodników jest pierwszym, a zarazem podstawowym, warunkiem, który pozwala opracować odpowiedni plan szkolenia, dobrać odpowiednie metody treningu i dzięki temu zapewnić prawidłowy rozwój zawodników i wysokie osiągnięcia sportowe. Piśmiennictwo 1. Czajkowski Z.: Czynniki motywujące w sporcie. Katowice Śląska Federacja Sportu. 2. Czajkowski Z.: Czynniki zachęcające w działalności sportowej. Katowice 2004, AWF. Zeszyty Metodyczno-Naukowe, nr Czajkowski Z.: Psychologia sprzymierzeńcem trenera. Warszawa RCMSKFiS. 4. Czajkowski Z.: Taktyka i psychologia w szermierce. Katowice AWF. 5. Czajkowski Z.: Teoria, praktyka i metodyka szermierki: wybrane zagadnienia. Katowice AWF. 6. Doliński D., Łukaszewski W.: Typy motywacji. [w:] Psychologia. Podręcznik akademicki. Tom 2. Psychologia ogólna. Redaktor naukowy Jan Strelau. Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 7. Gracz J., Sankowski T.: Psychologia działalności sportowej. Poznań AWF. Seria: Skrypty nr Kłodecka-Różalska J., Kownacka I.: Stereotypy płci i motywacja osiągnięć młodzieży uprawiającej sporty walki. Sport Wyczynowy 2005, nr 9-10, s Łukaszewski W.: Motywacja w najważniejszych systemach teoretycznych. [w:] Psychologia. Podręcznik akademicki. Tom 2. Psychologia ogólna. Redaktor naukowy Jan Strelau. Gdańsk Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 10. Weinberg R. S., Gould D.: Foundations of sport and exercise psychology. Champaign 1995, Human Kinetics, wyd. II.